Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα : Δράσεις Προστασίας The Mediterranean Monk Seal in Greece: Conservation in Action Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη B. ΚΑΡΠΑΘΟΥ - ΣΑΡΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΦΩΚΙΑΣ Σολωμού 18, 106 82 Αθήνα ΙΟΥΛΙΟΣ 2000

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1.1 Γενικά στοιχεία εκπόνησης της μελέτης...1 1.2 Καθορισμός περιοχής μελέτης και ευρύτερης περιοχής...3 1.3 Προστατευτέο αντικείμενο - στόχοι προστασίας...4 1.4 Θεσμικό πλαίσιο...6 1.4.1. Θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της περιοχής και την εκπόνηση Ε.Π.Μ....6 1.4.2. Διεθνής και εθνική νομοθεσία σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος...8 1.4.3. Καθεστώς Προστασίας για τη Μεσογειακή Φώκια...10 1.5 Μεθοδολογική προσέγγιση...10 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...12 2.1 Φυσικό περιβάλλον...12 2.1.1. Γενικά στοιχεία γεωμορφολογίας...12 2.1.2. Υφιστάμενη κατάσταση φυσικού περιβάλλοντος...12 2.1.2.1 Θαλάσσιο περιβάλλον...12 2.1.2.2 Χερσαίο περιβάλλον...12 2.1.2.3 Σημαντικοί βιότοποι και είδη-περιοχές του Δικτύου NATURA 2000.14 2.1.3. Η Μεσογειακή φώκια στην ευρύτερη περιοχή...16 2.2 Ανθρωπογενές περιβάλλον...20 2.2.1. Διοικητική και οικιστική δομή...20 2.2.2. Πληθυσμιακή εξέλιξη...21 2.2.3. Χρήσεις γης...24 2.2.4. Οικονομικά χαρακτηριστικά και παραγωγικές δραστηριότητες...25 2.2.4.1 Πρωτογενής τομέας...26 2.2.4.2 Δευτερογενής τομέας...27 2.2.4.3 Τριτογενής τομέας...28 2.2.5. Θεσμοθετημένες ζώνες...28 2.2.6. Προβλεπόμενες εξελίξεις και έργα υποδομής...29 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. i

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...31 3.1 Αβιοτικό περιβάλλον...31 3.1.1. Μετεωρολογικά στοιχεία - Κλίμα...31 3.1.2. Γεωμορφολογία...34 3.1.3. Στοιχεία γεωλογίας - υδρολογίας...34 3.2 Βιοτικό περιβάλλον...41 3.2.1. Θαλάσσιο περιβάλλον...41 3.2.1.1 Γενική περιγραφή...42 3.2.1.2 Αποτελέσματα δειγματοληψιών...42 3.2.2. Χερσαίοι οικότοποι-βλάστηση...46 3.2.2.1 Γενική περιγραφή βλάστησης...46 3.2.2.2 Γενική περιγραφή βλάστησης...46 3.2.2.3 Περιγραφή τύπων Οικοτόπων...47 3.2.2.4 Αξιολόγηση οικοτόπων...55 3.2.3. Χλωρίδα...60 3.2.4. Χερσαία Ασπόνδυλα...73 3.2.5. Σπηλαιοπανίδα...73 3.2.6. Αμφίβια και Ερπετά...76 3.2.6.1 Βιβλιογραφική επισκόπηση...76 3.2.6.2 Αποτελέσματα ερευνητικών αποστολών...77 3.2.6.3 Σημαντικά είδη ερπετοπανίδας - Απειλές...78 3.2.7. Ορνιθοπανίδα...80 3.2.7.1 Είδη προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της οδηγίας 79/409...80 3.2.7.2 Αξιολόγηση της περιοχής ως προς την ορνθοπανίδα...85 3.2.8. Η Μεσογειακή φώκια στην περιοχή μελέτης...85 3.2.8.1 Χερσαία ενδιαιτήματα...86 Καταγραφή εμφανίσεων του είδους...89 3.2.8.3 Στοιχεία βιολογίας, οικολογίας και συμπεριφοράς...92 3.2.8.4 Απειλές για το είδος...95 3.2.8.5 Αξιολόγηση της περιοχής μελέτης ως προς τη Μεσογειακή φώκια...97 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. ii

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 3.3 Ανθρωπογενές περιβάλλον...97 3.3.1. Πληθυσμιακή εξέλιξη...97 3.3.2. Δημογραφικά χαρακτηριστικά...98 3.3.3. Διοικητική και Οικιστική Δομή...100 3.3.4. Δίκτυα τεχνικής υποδομής...100 3.3.5. Κοινωνική Υποδομή και Εκπαίδευση...102 3.3.6. Χρήσεις γης...103 3.3.7. Οικονομικές δραστηριότητες και τάσεις...104 3.3.7.1 Πρωτογενής Τομέας...105 3.3.7.2 Δευτερογενής τομέας...106 3.3.7.3 Τριτογενής τομέας...107 3.3.8. Ιδιοκτησιακό καθεστώς-αξίες γης...107 3.3.9. Ιστορικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά...108 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...111 4.1 Συνολική αξιολόγηση του φυσικού περιβάλλοντος...111 4.1.1. Θαλάσσιο περιβάλλον...111 4.1.2.Χερσαίο περιβάλλον...112 4.2 Εντοπισμός των σημαντικότερων περιοχών για το φυσικό περιβάλλον...113 4.3 Αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής μελέτης...115 4.4 Εντοπισμός σημαντικότερων προβλημάτων στο περιβάλλον από το κοινωνικοοικονομικό σύστημα και εκτίμηση διαφαινόμενων εξελίξεων...117 4.4.1. Ανθρωπογενείς πιέσεις...117 4.4.2. Υφιστάμενα προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον...119 4.4.2.1 Προβλήματα στους οικοτόπους...119 4.4.2.2 Προβλήματα στα είδη και τους πληθυσμούς...120 4.4.3. Εμπλεκόμενοι φορείς σε θέματα προστασίας και διαχείρισης...122 4.4.4. Προβλήματα στη διαχείριση-προστασία της περιοχής...125 4.4.5. Αξιολόγηση εξελίξεων για το φυσικό περιβάλλον...127 5. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΩΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ...129 5.1 Στόχοι και στρατηγική...129 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. iii

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 5.1.1.Στόχοι και σκοπιμότητα προστασίας...129 5.1.2.Γενικό πλαίσιο στρατηγικής για τη διαχείριση της περιοχής...129 5.1.2.1 Στρατηγική για την προστασία της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα...129 5.1.2.2 Στρατηγική για τη διατήρηση και προστασία της Μεσογειακής φώκιας στην περιοχή μελέτης...131 5.1.2.3 Στρατηγική για την προστασία των φυσικών οικοτόπων, της χλωρίδας και της πανίδας...136 5.2 Προτεινόμενο θεσμικό πλαίσιο...139 5.3 Καθορισμός ζωνών προστασίας...139 5.3.1.1 Θαλάσσιες Ζώνες...140 5.3.1.2 Χερσαίες Ζώνες...140 5.4 Επιτρεπόμενες δραστηριότητες - τεκμηρίωση...144 5.4.1. Γενικοί όροι και περιορισμοί...144 5.4.2. Επιτρεπόμενες δραστηριότητες ανά ζώνη...145 5.4.2.1 Ζώνη Θ1 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης)...145 5.4.2.2 Ζώνη Θ 2 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης)...145 5.4.2.3 Ζώνη Θ 3 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης)...146 5.4.2.4 Ζώνες Θ 4.1 & Θ 4.2 (Περιοχές Προστασίας Παράκτιων Οικοσυστημάτων)...147 5.4.2.5 Ζώνη Χ 1 (Περιοχή Προστασίας της Φύσης)...147 5.4.2.6 Ζώνη Χ2 (Αγροτικό Τοπίο Αυλώνας)...149 5.4.2.7 Ζώνη Χ 3 (Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός)...149 5.4.2.8 Ζώνη Χ 4 (Προστατευόμενος Φυσικός Σχηματισμός)...150 5.4.2.9 Ζώνη Χ 5 (Περιοχή Ήπιας Ανάπτυξης)...151 5.4.2.10Ζώνη Χ 6 (Περιοχή Ήπιας Τουριστικής Ανάπτυξης)...152 5.5 Δυνατότητες και προϋποθέσεις εφαρμογής των προτάσεων...153 5.5.1. Θεσμικές και διοικητικές δυνατότητες...153 5.5.2. Χρηματοδοτικές δυνατότητες...153 5.5.3. Αναμενόμενες επιπτώσεις και αναγκαίες υποστηρικτικές ρυθμίσεις...155 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. iv

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ (συνέχεια) Σελίδα 6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...158 6.1 Άξονες Διαχειριστικού Σχεδίου...158 6.1.1. Πρόληψη-Ενεργός Διαχείριση...158 6.1.2. Τακτική Παρακολούθηση (monitoring)...163 6.1.3. Περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση...165 6.1.4. Προβολή-Ανάπτυξη...168 6.1.5. Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης...169 6.2 Κανονισμός Διοίκησης και Λειτουργίας...170 6.3 Υπηρεσία Διαχείρισης της Π.Ο.ΟΛΥ....171 6.3.1. Σχήμα Διαχείρισης της Π.Ο.ΟΛΥ. - Σύμβαση Διαχείρισης...171 6.3.2. Αντικείμενα της Σύμβασης Διαχείρισης...173 7. ΣΧΕΔΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ...175 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...191 8.1 Βιβλιογραφία σχετική με τη Μεσογειακή φώκια...191 8.2 Βιβλιογραφία σχετική με το θαλάσσιο περιβάλλον...196 8.3 Bιβλιογραφία σχετική με τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών...196 8.4 Βιβλιογραφία σχετική με τη χλωρίδα...197 8.5 Βιβλιογραφία σχετική με την ερπετοπανίδα...200 8.6 Βιβλιογραφία σχετική με τη σπηλαιόβια πανίδα...200 8.7 Βιβλιογραφία σχετική με το ανθρωπογενές περιβάλλον...201 9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...202 Κατάλογος θαλάσσιων ειδών Β.Καρπάθου Σαρίας... Π-1 Κατάλογος ειδών ορνιθοπανίδας Β.Καρπάθου-Σαρίας... Π-7 Κατάλογος προγραμματιζόμενων έργων στην ευρύτερη περιοχή... Π-11 Εθνική Στρατηγική για την προστασία της Μ. φώκιας στην Ελλάδα... Π-21 Νομοθεσία σχετική με την ίδρυση προστατευόμενων περιοχών και την εκπόνηση Ε.Π.Μ... Π-28 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. v

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελίδα Πίνακας 1: Διοικητική και οικιστική δομή στην Κάρπαθο...21 Πίνακας 2: Πληθυσμιακή εξέλιξη ΟΤΑ στην Κάρπαθο, 1951-1991...22 Πίνακας 3: Ποσοστιαία κατανομή πληθυσμού Καρπάθου ανά Ο.Τ.Α., 1951-1991...23 Πίνακας 5: Πληθυσμός επαρχίας Καρπάθου κατά ομάδες ηλικιών, σε σύγκριση με τη Δωδεκάνησο και την Ελλάδα...24 Πίνακας 6: Χρήσεις γης νομού Δωδ/σου και νήσου Καρπάθου...25 Πίνακας 7: Μετεωρολογικά στοιχεία από Μ.Σ. Καρπάθου. Περίοδος 1955-1994...31 Πίνακας 8: Εντάσεις και συχνότητα ανέμων στη περιοχή Καρπάθου...33 Πίνακας 9: Σεισμοί μεγέθους > 6 Ρίχτερ...38 Πίνακας 10: Σταθμοί δειγματοληψίας στη θαλάσσια περιοχή Καρπάθου-Σαρίας...43 Πίνακας 11: Αξιολόγηση των σημαντικών θαλάσσιων οικοτόπων της περιοχής Καρπάθου-Σαρίας...44 Πίνακας 12: Ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους στο θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής μελέτης...44 Πίνακας 13: Θαλάσσια είδη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος της Β.Καρπάθου-Σαρίας...45 Πίνακας 14: Βόρεια Κάρπαθος-Σαρία. Αξιολόγηση Οικοτόπων...58 Πίνακας 15: Σημαντικά φυτικά taxa Β.Καρπάθου-Σαρίας...61 Πίνακας 16: Αξιολόγηση σπηλαίων στη Β.Κάρπαθο...74 Πίνακας 17: Ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους στα σπήλαια της Β. Καρπάθου...74 Πίνακας 18: Κατάσταση προστασίας ειδών σπηλαιοπανίδας στην Β. Κάρπαθο...74 Πίνακας 19: Αξιολόγηση κατάστασης ειδών σπηλαιοπανίδας...75 Πίνακας 20: Ανθρώπινες δραστηριότητες και οι επιπτώσεις τους στη σπηλαιοπανίδα..75 Πίνακας 21: Κατάσταση προστασίας, απειλής και ενδημισμού των αμφιβίων και ερπετών Καρπάθου-Σαρίας....76 Πίνακας 22: Κατάσταση πληθυσμών των αμφιβίων και ερπετών Καρπάθου-Σαρίας...78 Πίνακας 23: Απειλές από ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης...79 Πίνακας 24: Χαρακτηριστικά καταφυγίων Μ. φώκιας στην Κάρπαθο και Σαρία...89 Πίνακας 25: Αναφορές παρατήρησης ζωντανών ζώων στην περιοχή μελέτης...90 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. vi

Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ (συνέχεια)... Πίνακας 26: Πληθυσμιακές εξελίξεις στην Κοινότητα Ολύμπου, σε αντιπαράθεση με τη νήσο Κάρπαθο και το Νομό Δωδεκανήσου, 1951-1991...98 Πίνακας 27: Κατανομή πραγματικού πληθυσμού στην Κοινότητα Ολύμπου κατά φύλο και ομάδα ηλικίας, 1991...99 Πίνακας 28: Ποσοστιαία σύνθεση νοικοκυριών σε σχέση με τον αριθμό των μελών τους για την Κοινότητα Ολύμπου, τη νήσο Κάρπαθο και τα Δωδεκάνησα, 1991...99 Πίνακας 29: Επίπεδο εκπαίδευσης στην Κοινότητα Ολύμπου, σε αντιπαράθεση με τη νήσο Κάρπαθο και το νομό Δωδ/νήσου, 1991...103 Πίνακας 30: Χρήσεις γης στην Κοινότητα Ολύμπου και τη νήσο Κάρπαθο...103 Πίνακας 31: Οικονομικά ενεργοί και μη κάτοικοι της Κοινότητας Ολύμπου...104 Πίνακας 32: Απασχολούμενοι ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας στην Κοινότητα Ολύμπου, σε αντιπαράθεση με τη νήσο Κάρπαθο, το νομό Δωδεκανήσου και τη χώρα...104 Πίνακας 33: Καθορισμός οροσήμων Περιοχής Οικοανάπτυξης και υπο-περιοχών ζωνών.142 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΕΔΙΩΝ Σελίδα Σχήμα 1: Κατανομή Παρατηρήσεων Φωκών (1991-1998)...19 Σχήμα 2: Κατανομή πληθυσμού νήσου Καρπάθου ανά Ο.Τ.Α...23 Σχήμα 3: Απασχολούμενοι κατά τομέα στη νήσο Κάρπαθο σε σύγκριση με το Νομό Δωδεκανήσου και την Ελλάδα...26 Σχήμα 4: Ομβρομετρικό διάγραμμα για την περιοχή Καρπάθου...32 Σχήμα 5: Κλιματικό διάγραμμα Emberger για την Ελλάδα...33 Σχήμα 6: Στρωματογραφική στήλη...35 Σχήμα 8: Γεωγραφική κατανομή καταφυγίων Μ. φώκιας στην περιοχή...87 Σχήμα 9: Κάτοψη καταφυγίου Μ. φώκιας στη περιοχή της Β. Καρπάθου...88 Σχήμα 10: Χρήση των καταφυγίων στην περιοχή μελέτης...89 Δωδεκανήσου και τη χώρα...105 Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου - Σαρίας Σελ. vii

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Γενικά στοιχεία εκπόνησης της μελέτης Το τεύχος αυτό αποτελεί την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β.Καρπάθου-Σαρίας. Η μελέτη αυτή εντάσσεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας, ένα σύνολο δράσεων που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των υποχρεώσεων της Ελλάδας για την προστασία του διεθνώς απειλούμενου αυτού είδους και υλοποιείται με τη συμβολή της MOm/Εταιρείας για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, υπό την εποπτεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.). Οι κύριοι άξονες δράσεις του εθνικού αυτού προγράμματος αποβλέπουν: στη μόνιμη παρακολούθηση του είδους και των σημαντικότερων ενδιαιτημάτων του στον ελληνικό χώρο, στη λειτουργία Εθνικού Δικτύου Συλλογής Πληροφοριών και Δικτύου Διάσωσης και Κέντρου Περίθαλψης και Επανένταξης Φωκών, στη διαρκή ενημέρωση και εκπαίδευση φορέων και κοινού και στη λήψη μέτρων για την προστασία των οικοτόπων της Μεσογειακής φώκιας και τη δημιουργία Δικτύου Προστατευόμενων περιοχών. Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE-Nature της Γενικής Διεύθυνσης ΧΙ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τίτλο Η Μεσογειακή Φώκια στην Ελλάδα: Δράσεις Προστασίας (αρ. συμβολαίου Β4-3200/96/500, 1997-99) και συγχρηματοδοτήθηκε από τη MOm και το Υ.ΠΕ.Χ.Ω.ΔΕ. Στο πλαίσιο του τριετούς προγράμματος LIFE, η MOm πραγματοποίησε μια σειρά αλληλοεξαρτώμενων δράσεων σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές (Σάμος-Ικαρία-Φούρνοι, Μήλος-Κίμωλος- Αντίμηλος-Πολύαιγος, Κάσος-Κασονήσια-Κάρπαθος και Ζάκυνθος). Απώτερος στόχος των δράσεων αυτών ήταν η ίδρυση προστατευόμενων περιοχών σε περιοχές νευραλγικής σημασίας για τη διατήρηση της Μεσογειακής φώκιας, καθώς και η διατύπωση προτάσεων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ορθολογική ανάπτυξη αυτών των περιοχών. Η επιλογή των περιοχών του προγράμματος LIFE βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών σχετικά με τη Μεσογειακή φώκια (MOm, 1991; 1992; 1994; 1996a; Adamantopoulou et al., 1998; 1999b; Vlachoutsikou & Lazaridis, 1990; Karavellas, 1996). Παράλληλα, οι περιοχές αυτές διαθέτουν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο φυσικό περιβάλλον, αφού στα τέσσερα νησιωτικά συμπλέγματα, 10 επί μέρους περιοχές έχουν ενταχθεί στο προτεινόμενο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Οι δράσεις του προγράμματος περιέλαβαν την καταγραφή του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της κάθε περιοχής, την καταγραφή της κατάστασης των πληθυσμών της Μεσογειακής φώκιας, καθώς και την περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού. Στη διάρκεια του δεύτερου χρόνου λειτουργίας του προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα βιβλιογραφία και τα αποτελέσματα των ερευνητικών αποστολών, ολοκληρώθηκε η καταγραφή του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος των περιοχών (MOm, 1998a). Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων για το νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου- Κασονησίων ανέδειξε την περιοχή Β.Καρπάθου-Σαρίας ως περιοχή ιδιαίτερης σημασίας για τη διατήρηση της Μεσογειακής φώκιας. Παράλληλα, η περιοχή, που έχει Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 31

ενταχθεί στο προτεινόμενο Δίκτυο NATURA 2000 (κωδικός GR4210003), φιλοξενεί μεγάλο αριθμό σπάνιων και ενδημικών ειδών και βρίσκεται στο σύνολό της σε πολύ καλή κατάσταση διατήρησης. Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβάλλουν τη λήψη ειδικών μέτρων, που να εξασφαλίζουν όχι μόνο την προστασία της απειλούμενης με εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας αλλά και των άλλων σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας και των ενδιαιτημάτων τους στην περιοχή. Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο (Ν1650/86), η θεσμοθέτηση μέτρων προστασίας και η οριοθέτηση προστατευόμενων περιοχών προϋποθέτει την εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (Ε.Π.Μ.). Η εκπόνηση Ε.Π.Μ. προβλέπεται επίσης από την Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.) 33318/3028/98, που αποτελεί την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Οι προδιαγραφές της παρούσας μελέτης, που έχουν εγκριθεί από τα αρμόδια υπουργεία ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και Γεωργίας, ακολούθησαν το γενικό πλαίσιο της Κ.Υ.Α. 69269/90 και προσαρμόστηκαν στις ειδικές ανάγκες της περιοχής μελέτης. Στην εκπόνηση της παρούσας μελέτης και στη διαμόρφωση των προτάσεων διαχείρισης συμμετείχαν οι παρακάτω ειδικοί επιστήμονες: ΑΔΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Σ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Κ. ΔΑΣΑΚΛΗΣ Σ. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ Κ. ΔΕΛΗΠΕΤΡΟΥ Π. ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ Π. ΖΑΒΡΑΣ Β. ΘΕΣΣΑΛΟΥ-ΛΕΓΑΚΗ Μ. ΚΟΤΟΜΑΤΑΣ Σ. ΚΟΥΤΑΒΑΣ Γ. ΛΕΓΑΚΗΣ Α. ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΟΥ Ε. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κ. ΠΑΡΑΓΚΑΜΙΑΝ Κ. ΠΑΦΙΛΗΣ Π. ΠΟΛΥΜΕΝΗ Ρ. ΣΤΡΟΥΦΛΙΩΤΗΣ Γ. ΦΛΩΡΟΥ M. Βιολόγος Βιολόγος, M.Sc. Διαχείριση Προστασία της Φύσης Βοτανικός, Ph.D. Περιβαλλοντολόγος Αρχιτέκτων Χωροτάκτης, M.Sc. Βοτανικός, Ph.D. Βιολόγος Τεχν. Πολιτικός Μηχανικός Θαλάσσια Βιολόγος, Ph.D. Πληθυσμιακός Οικολόγος, Ph.D. Γεωλόγος, M.Sc. Γεωλογική Μηχανική Ζωολόγος - Οικολόγος, Ph.D. Θαλάσσια Βιολόγος, Ph.D. Φυτοκοινωνιολόγος, Ph.D. Βιολόγος - Ορνιθολόγος, M.Sc. Βιοσπηλαιολόγος, Ph.D. Βιολόγος Ερπετολόγος, Ph.D. Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος Δικηγόρος Στην εργασία πεδίου και στις δραστηριότητες στις περιοχές, καθώς και στην επεξεργασία των στοιχείων συμμετείχαν επίσης: ΑΝΔΡΟΥΚΑΚΗ Ε. ΑΡΑΠΗΣ Θ. ΒΟΥΒΟΥΣΙΡΑ Κ. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Μ. ΚΑΝΕΛΛΟΣ Δ. ΚΑΡΑΒΑΣ Ν. ΚΛΩΝΑΡΗΣ Α. ΚΟΝΤΟΥ Α. ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ Ν. ΜΑΚΡΑ Α. ΜΠΑΖΟΣ Ι. ΠΑΝΕΡΗΣ Κ. ΠΑΝΤΣΙΔΟΥ Α. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ Δ. Βιολόγος Βιολόγος, M.Sc. Διαχείριση Προστασία της Φύσης Νομικός Σύμβουλος επικοινωνίας Οικονομολόγος Περιβαλλοντολόγος Εκπαιδευτικός Εκπαιδευτικός Θαλάσσιος Βιολόγος Θαλάσσιος Βιολόγος- Ωκεανογράφος, Ph.D. Βιολόγος Τεχνικός πεδίου Εκπαιδευτικός Ορνιθολόγος Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 32

ΠΕΡΙΒΟΛΑΡΗ Ε. ΠΙΠΙΝΗΣ Ε. ΤΟΥΝΤΑ Ε. ΤΣΙΤΙΡΙΔΟΥ Ε. ΦΑΤΣΕΑ Ε. ΧΡΥΣΑΦΗ Μ. Γραμματειακή υποστήριξη Τεχνικός πεδίου Βιολόγος Εκπαιδευτικός Βιολόγος Λογίστρια Τέλος, στη συλλογή απαραίτητων στοιχείων συμμετείχαν εθελοντές της MOm. Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος υπήρξε συνεργασία με το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, το Υπουργείο Γεωργίας, Δ/νσεις Αλιείας και Αισθητικών Δασών, Εθνικών Δρυμών και Θήρας και το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Δ/νσεις Λιμενικής Αστυνομίας και Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος. Σε τοπικό επίπεδο, συνεργασία υπήρξε με την Περιφερειακή, Νομαρχιακή και Τοπική Aυτοδιοίκηση, το Λιμεναρχείο Μήλου, το Δασονομείο, τους αλιευτικούς συλλόγους και τους υπόλοιπους παραγωγικούς και πολιτιστικούς φορείς της περιοχής μελέτης και της ευρύτερης περιοχής. 1.2. Καθορισμός περιοχής μελέτης και ευρύτερης περιοχής Η αρχική επιλογή του νησιωτικού συμπλέγματος Καρπάθου-Κάσου-Κασονησίων ως περιοχή του προγράμματος "LIFE" έγινε λαμβάνοντας υπόψη τα διαθέσιμα στοιχεία του Εθνικού Προγράμματος Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας και ειδικότερα του Δικτύου Διάσωσης και Συλλογής Πληροφοριών της MOm, του προγράμματος μέσω του οποίου καταγράφεται και παρακολουθείται η κατανομή και η κατάσταση των πληθυσμών της Μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα (MOm, 1994; 1996a; Adamantopoulou et al., 1998; 1999b), καθώς και τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνητικών αποστολών (Χατζηνικολάου, 1989; MOm, 1992). Με βάση τα αποτελέσματα των πρώτων 2 χρόνων λειτουργίας του προγράμματος LIFE, ως περιοχή μελέτης για την εκπόνηση της παρούσης Ε.Π.Μ. ορίστηκε η Βόρεια Κάρπαθος και η Σαρία, καθώς: κατά μήκος της ακτογραμμής της περιοχής αυτής συγκεντρώνονται τα περισσότερα καταφύγια, που κρίθηκαν κατάλληλα για την ανάπαυση και αναπαραγωγή της Μεσογειακής φώκιας στο ευρύτερο νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου, στη διάρκεια των ερευνητικών αποστολών, επιβεβαιώθηκε αναπαραγωγική δραστηριότητα σε αυτά τα καταφύγια, το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, τμήμα της οποίας έχει προταθεί για ένταξη στο Δίκτυο "NATURA 2000" (GR4210003), βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης και φιλοξενεί μεγάλο ποσοστό των ενδημικών και σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας που έχουν καταγραφεί στο ευρύτερο νησιωτικό σύμπλεγμα, η περιοχή υφίσταται πολύ χαμηλές πιέσεις από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, η περιοχή αποτελεί διοικητικά μία ενότητα, την Κοινότητα Ολύμπου, που εξαιτίας της γεωγραφικής της απομόνωσης αλλά και της ιδιαίτερης πολιτισμικής της ταυτότητας, διαχωρίζεται έντονα από το υπόλοιπο νησί. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 33

Ως ευρύτερη περιοχή μελέτης για την εκπόνηση της Ε.Π.Μ. ορίστηκε το νησί της Καρπάθου, που συνδέεται άμεσα με την περιοχή μελέτης. Η ένταξη της Κάσου στην ευρύτερη περιοχή της Ε.Π.Μ. δεν κρίθηκε σκόπιμη, καθώς: η Κάσος, αν και αποτελεί περιοχή ιδιαίτερου φυσικού ενδιαφέροντος, δε συνδέεται άμεσα οικολογικά με την περιοχή μελέτης, οι αναπτυξιακές δυνατότητες και οι εν δυνάμει απειλές για το φυσικό περιβάλλον είναι διαφορετικές στα δύο νησιά, τα δύο νησιά διαφέρουν σημαντικά ως προς το κοινωνικό και πολιτιστικό τους περιβάλλον, στην Κάσο έχουν σημειωθεί ελάχιστες πρόσφατες εμφανίσεις Μεσογειακής φώκιας. 1.3. Προστατευτέο αντικείμενο - στόχοι προστασίας Η Μεσογειακή φώκια, Monachus monachus (Hermann 1779), είναι το σπανιότερο είδος φώκιας στον κόσμο. Αποτελεί το υπ' αριθμόν 1 απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό στην Ευρώπη και ένα από τα έξι περισσότερο απειλούμενα θηλαστικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη εκτίμηση, ο συνολικός πληθυσμός της Μεσογειακής φώκιας υπολογίζεται σε 415-615 άτομα (Reijnders et al., 1997). Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ζει ένας πληθυσμός 250-300 ατόμων (Reijnders et al., 1993). Αξιόλογος επίσης πληθυσμός βρισκόταν μέχρι πρότινος συγκεντρωμένος στη Δυτική Σαχάρα (Gonzalez et al., 1997; Aguilar et al., 1998) ενώ στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες και στη Μαύρη Θάλασσα έχουν καταγραφεί κάποιοι μικροί διάσπαρτοι πληθυσμοί. Η δραματική μείωση του πληθυσμού της Δυτικής Σαχάρας από τους πρόσφατους μαζικούς θανάτους το καλοκαίρι του 1997 (Aguilar et al., 1998), καθιστά πλέον την Ελλάδα ως την πιο σημαντική χώρα στον κόσμο για την επιβίωση του είδους και επιβάλλει την επικέντρωση των προσπαθειών προστασίας στον ελληνικό χώρο. Στην Ελλάδα, το είδος είναι ευρύτατα κατανεμημένο στα περισσότερα νησιά και παράκτιες περιοχές της χώρας (Adamandopoulou et al., 1998; 1999b). Τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν, όμως, ότι στις περισσότερες περιοχές οι πληθυσμοί του είδους είναι αρκετά περιορισμένοι σε μέγεθος και πιθανόν με περιορισμένες δυνατότητες διατήρησης. Ο μεγαλύτερος μέχρι στιγμής μελετημένος επί σειρά ετών τοπικός πληθυσμός, είναι αυτός του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, που εκτιμάται σε τουλάχιστον 55 ενήλικα άτομα (MOm, 1995a; Dendrinos, et al, 1998; 1999), ενώ μικρότεροι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί έχουν καταγραφεί στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου πελάγους. Στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη ενός αναπαραγόμενου πληθυσμού του είδους στην περιοχή Καρπάθου-Σαρίας-Αστακίδας, που εκτιμάται σε 10-20 άτομα. Το γεγονός αυτό καθιστά απαραίτητη τη λήψη μέτρων προστασίας για τη διατήρηση του είδους και των ενδιαιτημάτων του σε αυτή την περιοχή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Μεσογειακή φώκια δεν είναι το μοναδικό είδος στην περιοχή μελέτης που χρήζει προστασίας. Η Κάρπαθος, εξαιτίας της παλαιογεωγραφίας της, φιλοξενεί μεγάλο αριθμό ενδημικών, σπάνιων ή και απειλούμενων ειδών. Η περιοχή μελέτης, συγκεντρώνει όλα τα σημαντικά φυσικά χαρακτηριστικά του νησιού και επιπλέον δέχεται πολύ λιγότερες και χαμηλότερες σε ένταση πιέσεις από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Επιπλέον, η περιοχή έχει ήδη προταθεί γιά ένταξη στο δίκτυο NATURA 2000, το δίκτυο των οικολογικά σημαντικών περιοχών της Ευρώπης. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 34

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, προστατευτέο αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτέλεσαν όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης. Στο σχεδιασμό των μέτρων, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην απειλούμενη με εξαφάνιση Μεσογειακή φώκια, καθώς και σε άλλα σπάνια και ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στην περιοχή. Με βάση το σκεπτικό αυτό τα προτεινόμενα μέτρα έχουν τους εξής στόχους: τη διατήρηση στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος που είναι μοναδικά σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο, τη διατήρηση στοιχείων του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα της περιοχής, την υποστήριξη της ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο και την ανταπόκριση της Ελλάδας σε ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσμεύσεις σε σχέση με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Απώτερος στόχος της μελέτης είναι η δημιουργία προστατευόμενης περιοχής ("Ειδικής Ζώνης Διατήρησης" σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43), που θα εξασφαλίσει την επιβίωση του τοπικού πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας και θα αποτελέσει πυρήνα προστασίας του είδους στο νότιο Αιγαίο. Συγχρόνως, τα προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση όλων των σημαντικών στοιχείων του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αυτής της ζώνης. Θα πρέπει να τονιστεί ότι προστατευόμενες περιοχές προβλέπεται να δημιουργηθούν και στις άλλες περιοχές του προγράμματος LIFE. Το σύνολο των περιοχών αυτών, σε συνδυασμό με την ήδη θεσμοθετημένη περιοχή του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου, Βορείων Σποράδων, θα αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών γιά τη Μεσογειακή φώκια. Το δίκτυο αυτό, με πυρήνες προστασίας στρατηγικά κατανεμημένους ανά την επικράτεια, θα διασφαλίσει την προστασία σημαντικών τοπικών πληθυσμών και θα προωθήσει τη διατήρηση του είδους σε εθνικό επίπεδο. Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η διαμόρφωση και εφαρμογή βιώσιμων διαχειριστικών προτάσεων προϋποθέτει την εμπλοκή και τη συνεργασία του ντόπιου πληθυσμού σε όλα τα στάδια προετοιμασίας και εφαρμογής της Ε.Π.Μ. Η μελέτη αυτή στοχεύει επίσης, στον προσδιορισμό των συμβατών με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που θα ευνοήσουν την τοπική ανάπτυξη. Τέλος, η ενημέρωση του μόνιμου αλλά και του εποχιακού πληθυσμού της περιοχής θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοχή και τήρηση των νομοθετικών μέτρων. Για το λόγο αυτό, οι διαχειριστικές προτάσεις περιλαμβάνουν δράσεις στον τομέα της ευαισθητοποίησης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. 1.4. Θεσμικό πλαίσιο 1.4.1. Θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της περιοχής και την εκπόνηση Ε.Π.Μ. Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43 Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνεται στον Εθνικό Κατάλογο των περιοχών που έχουν προταθεί για ένταξη στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 (κωδ. 4210003), με βάση την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43. Σύμφωνα με την οδηγία, το ελληνικό κράτος έχει Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 35

δεσμευθεί να ορίσει όλες τις περιοχές του Εθνικού Καταλόγου ως "Ειδικές Ζώνες Διατήρησης" και να θεσπίσει τα απαραίτητα μέτρα που θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και των ειδών του παραρτήματος ΙΙ της οδηγίας. Κ.Υ.Α. 33318/3028/98 (βλ. παράρτημα) Η διαδικασία ίδρυσης των "Ειδικών Ζωνών Διατήρησης", καθώς και της θεσμοθέτησης των απαραίτητων μέτρων προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης των ζωνών αυτών, καθορίζεται με την Κ.Υ.Α. 33318/3028/98, που αποτελεί την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την οδηγία 92/43. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή, η ίδρυση "Ειδικής Ζώνης Διατήρησης" μπορεί να γίνει με την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος ή και Υπουργικής Απόφασης, μετά την υποχρεωτική εκπόνηση ειδικού σχεδίου ανάπτυξης και διαχείρισης, όπως προβλέπεται από το Ν.1650/86 (άρθρο 21) ή άλλες σχετικές διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας (άρθρο 6 της Κ.Υ.Α. 33318/3028/98). Νόμος 1650/1986 (βλ. παράρτημα) Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε με βάση τα άρθρα 18-22 του Ν.1650/86. Σύμφωνα με το άρθρο 21, παράγραφος 1, του νόμου αυτού, ο χαρακτηρισμός περιοχών, στοιχείων ή συνόλων της φύσης και του τοπίου με βάση τα άρθρα 18 και 19 και ο καθορισμός των ορίων τους και των τυχόν ζωνών προστασίας τους γίνονται με Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.), που εκδίδεται μετά από πρόταση των Υπουργών Γεωργίας, ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Βιομηχανίας Έρευνας και Τεχνολογίας και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού, ύστερα από γνωμοδότηση του νομαρχιακού συμβουλίου, σε εφαρμογή περιφερειακού ή νομαρχιακού ή Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου ή Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου ή Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (Ε.Π.Μ.). Σε κάθε περίπτωση, η σύνταξη Ε.Π.Μ. είναι απαραίτητη για την τεκμηρίωση της σημασίας του προστατευτέου αντικειμένου και τη σκοπιμότητα των μέτρων προστασίας. Στο άρθρο 19 του ίδιου νόμου, ορίζονται 5 κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών (απόλυτης προστασίας, προστασίας, εθνικά πάρκα, προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί και περιοχές οικοανάπτυξης) και περιγράφονται τα γενικά κριτήρια που πρέπει να πληρεί κάθε μία από αυτές. Σε σχέση με τη διοίκηση προστατευόμενων περιοχών, ο Ν.1650/86 και συγκεκριμένα το άρθρο 21, παρέχει τη δυνατότητα σύστασης Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης (Φορέας Διαχείρισης), με τη συμμετοχή αντιπροσώπων των φορέων που εμπλέκονται σε θέματα σχετικά με την προστασία και ανάπτυξη των περιοχών. Ν.2742/99 (βλ. παράρτημα) Σε συμπλήρωση του νόμου 1650/86, ο Ν.2742/99 (άρθρο 15) καθορίζει πλήρως τη μορφή των Φορέων Διαχείρισης, τις αρμοδιότητες τους, καθώς και το σύστημα διοίκησης και οικονομικής διαχείρισής τους. Επίσης, ο ίδιος νόμος (άρθρο 16), θέτει την υποχρέωση κατάρτισης Κανονισμού Διοίκησης και Λειτουργίας μιας προστατευόμενης περιοχής, όπου καθορίζονται τα αναγκαία μέτρα οργάνωσης και λειτουργίας της. Τέλος, υποχρεωτική είναι η κατάρτιση του Σχεδίου Διαχείρισης, που, σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, αποτελεί πενταετές σχέδιο δράσης για τη διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής. Με βάση το νόμο αυτό, καταρτίστηκε το κεφάλαιο 6 της παρούσας Ε.Π.Μ.. ΚΥΑ 69269/90 (βλ. παράρτημα) Τα περιεχόμενα της Ε.Π.Μ. Β.Καρπάθου-Σαρίας ακολούθησαν τις γενικές προδιαγραφές που καθορίζονται από την ΚΥΑ 69269/90. Στην Κ.Υ.Α. αυτή (άρθρα 11-15), καθορίζεται επίσης η διαδικασία κατάρτισης, υποβολής και έγκρισης των Ε.Π.Μ. από τα αρμόδια υπουργεία, που ακολουθήθηκε κατά την εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 36

Υ.Α. 71961/3670 (βλ. παράρτημα) Στην Υπουργική Απόφαση 71961/3670, καθορίζεται η διαδικασία δημοσιοποίησης των Σχεδίων Προεδρικών Διαταγμάτων, που στοχεύουν στη θεσμοθέτηση προστατευόμενης περιοχής με βάση το Ν.1650/86. Η διαδικασία αυτή, που θα ακολουθηθεί και στην εκπόνηση της παρούσας μελέτης, παρέχει στους πολίτες και στους φορείς εκπροσώπησης τους τη δυνατότητας έκφρασης της γνώμης τους στο σχεδιασμό, από τις αρμόδιες αρχές, μίας προστατευόμενης περιοχής. Συγκεκριμένα, με βάση τα πορίσματα Ε.Π.Μ., η αρμόδια υπηρεσία του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. διαμορφώνει την τελική πρόταση Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος, η οποία διαβιβάζεται στο οικείο Νομαρχιακό Συμβούλιο, μαζί με τους αντίστοιχους χάρτες. Το Νομαρχιακό Συμβούλιο φροντίζει για τη δημοσιοποίηση της σχετικής πρότασης και την πρόσκληση των ενδιαφερομένων φορέων, προκειμένου να διατυπώσουν τις απόψεις τους. Κάθε ενδιαφερόμενος φορέας ή πολίτης δικαιούται να διατυπώσει εγγράφως και τεκμηριωμένα τη γνώμη του και τις προτάσεις του, που διαβιβάζονται στην αρμόδια Δ/νση του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., μαζί με τη γνωμοδότηση του Νομαρχιακού Συμβουλίου. 1.4.2. Διεθνής και εθνική νομοθεσία σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος Οι συναφείς διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις της χώρας, που έχουν εφαρμογή στην περιοχή μελέτης είναι: η Σύμβαση της Ουάσιγκτον (1973) (CITES), που προβλέπει υποχρέωση τήρησης μέτρων για το διεθνές εμπόριο ειδών άγριας χλωρίδας και πανίδας, που απειλούνται με εξαφάνιση, το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης και Σύμβαση της Βαρκελώνης (1975), που προβλέπει μέτρα για την προστασία της θάλασσας της Μεσογείου από τη ρύπανση και τη δημιουργία Περιοχών Ειδικής Προστασίας στη θαλάσσια και παράκτια ζώνη, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 79/409, που προβλέπει τη δημιουργία Περιοχών Ειδικής Προστασίας, καθώς και άλλα μέτρα, με στόχο τη διατήρηση των απειλούμενων ειδών άγριας ορνιθοπανίδας και των βιοτόπων τους, η Σύμβαση της Βέρνης (1983), που θέτει υποχρεώσεις σχετικά με την προστασία της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης με βάση καταλόγους ειδών χλωρίδας και πανίδας και παράλληλα προβλέπει μηχανισμό παρακολούθησης της εφαρμογής των υποχρεώσεων αυτών, η Σύμβαση της Βόννης (1984), που θέτει υποχρεώσεις προστασίας συγκεκριμένων μεταναστευτικών ειδών της πανίδας, η Σύμβαση για τη Διατήρηση της Βιολογικής Ποικιλότητας (1992), που προβλέπει μηχανισμούς για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως την υποχρέωση της διαμόρφωσης εθνικής στρατηγικής για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας κάθε χώρας η Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43, που αφορά σε μέτρα για τη διατήρηση συγκεκριμένων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας και τύπων οικοτόπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της δημιουργίας δικτύου προστατευόμενων περιοχών (NATURA 2000) ο Κανονισμός 1626/94, που αφορά σε μέτρα για τη διατήρηση των αλιευτικών πόρων της Μεσογείου, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 37

ο Κανονισμός 82/3626, σχετικά με την εφαρμογή στην Ευρωπαϊκή Ένωση της Σύμβασης της Ουάσιγκτον, ο Κανονισμός 92/2078, που προβλέπει μέτρα για την προώθηση γεωργικών πρακτικών, σύμφωνων με τις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος, ο Κανονισμός 92/208, για τη θέσπιση κοινοτικού καθεστώτος ενισχύσεων μέτρων για τα δάση στον τομέα της γεωργίας, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/676, για την προστασία των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη νιτροποίηση γεωργικής προέλευσης, η Ευρωπαϊκή Οδηγία 91/271, για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων. Σε αντιστοιχία με τα παραπάνω, το νομικό πλαίσιο που καθορίζει τους όρους για την προστασία του περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο είναι το εξής: ο Ν.1650/1986, που αποτελεί το νόμο πλαίσιο για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Προβλέπει, μεταξύ άλλων, πέντε διαφορετικούς τύπους προστατευόμενων περιοχών, για την ίδρυση των οποίων απαιτείται η εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, ο Ν. 2742/99, καθορίζει τη μορφή των Φορέων Διαχείρισης, τις αρμοδιότητες τους, καθώς και το σύστημα διοίκησης και οικονομικής διαχείρισής τους. ο Ν.1634/86, που αποτελεί την επικύρωση των πρωτοκόλλων Σύμβασης της Βαρκελώνης 1980 για την προστασία της Μεσογείου από χερσαίες πηγές και 1982 περί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου, ο Ν 1337/1983, που καθορίζει τη διαδικασία, για τη θεσμοθέτηση Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.) με στόχο το χαρακτηρισμό και την οριοθέτηση περιοχών προστασίας με πολεοδομικές και χωροταξικές ρυθμίσεις, το Π.Δ. 67/1981 για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας και τον καθορισμό διαδικασίας, συντονισμού και ελέγχου της έρευνας επ αυτών, σε συμμόρφωση προς το άρθρο 19 του Ν.998/1979 για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων της χώρας, το Ν.Δ. 420/1970 (Αλιευτικός Κώδικας), που θέτει ρυθμίσεις για την αλιεία με στόχο την ανάπτυξη και προστασία της αλιευτικής παραγωγής και γενικά των υδάτινων βιολογικών πόρων, το ΝΔ 86/1969, όπως τροποποιήθηκε με το ΝΔ 996/1971 (δασικός κώδικας) και ισχύει σήμερα, και ιδιαίτερα τα άρθρα 78-81 που αφορούν στην προστασία δασικών εκτάσεων και την ίδρυση Εθνικών Δρυμών, η ΚΥΑ 69269/90, που καθορίζει το περιεχόμενο και τη διαδικασία ανάθεσης, κατάρτισης και εκπόνησης Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, η Κ.Υ.Α. 33318/3028/98, που περιλαμβάνει μέτρα για την εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43, η Κ.Υ.Α. 261554/85, που περιλαμβάνει μέτρα για την εφαρμογή της Σύμβασης της Ουάσιγκτον (CITES) στην Ελλάδα, όπως προβλέπεται από τον Καν. 82/3626, η Κ.Υ.Α. 414985/85, που ορίζει μέτρα για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 79/409, για τη διατήρηση των άγριων πτηνών και των βιοτόπων τους οι Νόμοι 2040/92, 1740/87 και 2332/95, που αφορούν σε ρυθμίσεις σχετικές με παραβάσεις της αλιευτικής νομοθεσίας, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 38

1.4.3. Καθεστώς Προστασίας για τη Μεσογειακή Φώκια Η Μεσογειακή φώκια θεωρείται ως διεθνώς απειλούμενο είδος και συμπεριλαμβάνεται στο κατάλογο των απειλουμένων ειδών της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης (IUCN, 1996). Το είδος συμπεριλαμβάνεται επίσης: στη Σύμβαση της Βόννης για τη Διατήρηση των Μεταναστευτικών Ειδών των Αγρίων Ζώων (1979), στη Σύμβαση της Βέρνης για τη Διατήρηση της Άγριας Ζωής και του Φυσικού Περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979), στη Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου από τη Ρύπανση (1977) στη Σύμβαση της Ουάσιγκτον για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλουμένων Ειδών Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας, CITES, (1973) και στο Πρωτόκολλο για Περιοχές Ειδικής Προστασίας (Specially Protected Areas, 1982) επικυρωμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από την Ελλάδα. Ως Νο. 1 απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης, η Μεσογειακή φώκια είναι είδος με κοινοτικό ενδιαφέρον για την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναφέρεται ως είδος προτεραιότητας στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη Διατήρηση των Φυσικών Οικοτόπων και της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας (Οδηγία περί Βιοτόπων). Στην Ελλάδα, η Μεσογειακή φώκια συμπεριλαμβάνεται ως απειλούμενο είδος στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλουμένων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας (Ελληνική Ζωολογική Εταιρία, 1992) και προστατεύεται από το Προεδρικό Διάταγμα 67/1981. 1.5. Μεθοδολογική προσέγγιση Η εκπόνηση της παρούσας Ε.Π.Μ. βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα αποτελέσματα του προγράμματος LIFE (βλ. MOm 1998a, 1998b, 1999a, 1999b, 1999c, 1999d.) για την περιοχή Καρπάθου-Κάσου-Κασονησίων. Οι δράσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: α. Ερευνητικές Δραστηριότητες Οι ερευνητικές δραστηριότητες επικεντρώθηκαν σε 3 διαφορετικούς τομείς: παρακολούθηση της Μεσογειακής φώκιας και των ενδιαιτημάτων της, παρακολούθηση του αβιοτικού και βιοτικού περιβάλλοντος, και καταγραφή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Επειδή η προστασία της Μεσογειακής Φώκιας αποτελεί βασικό στόχο σε κάθε περιοχή, ειδική έμφαση δόθηκε: στην καταγραφή και αξιολόγηση της διαθεσιμότητας καταφυγίων και της χρήσης τους, στην καταγραφή βασικών πληθυσμιακών παραμέτρων και στην αξιολόγηση των επιπτώσεων της σχέσης αλιείας-φώκιας. Ειδικευμένη ομάδα επιστημόνων πεδίου της MOm πραγματοποίησε την έρευνα σχετικά με τη Μεσογειακή φώκια, ενώ ειδικοί συνεργάτες ασχολήθηκαν με την έρευνα στους άλλους τομείς. Η έρευνα πεδίου σχετικά με τη Μεσογειακή φώκια κάλυψε όλο το νησιωτικό σύμπλεγμα, ενώ η έρευνα πεδίου σχετικά με άλλες παραμέτρους του Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 39

φυσικού περιβάλλοντος εστιάστηκε στις περιοχές, που μετά την αξιολόγηση βιβλιογραφικών δεδομένων σε συνδυασμό με την έρευνα για τη φώκια, αξιολογήθηκαν ως περισσότερο σημαντικές (Β.Κάρπαθος, Σαρία). Η επί μέρους μεθοδολογία της έρευνας σε κάθε τομέα περιγράφεται στα αντίστοιχα κεφάλαια. Στο πλαίσιο καταγραφής του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, έγινε επισκόπηση όλων των πιθανών βιβλιογραφικών πηγών (στατιστικά αρχεία, χωροταξικές μελέτες, Μ.Π.Ε., νομικά διατάγματα, χάρτες κλπ.) σε κεντρικό, περιφερειακό, νομαρχιακό και τοπικό επίπεδο. Τα στοιχεία αυτά διασταυρώθηκαν με αυτά που προέκυψαν από συνεντεύξεις τοπικών αρχών και εκπροσώπων των παραγωγικών ομάδων. β. Δράσεις Ευαισθητοποίησης Θεωρώντας ότι η ευαισθητοποίηση του κοινού αποτελεί αναπόσπαστο μέρος κάθε ενέργειας προστασίας, μεγάλο βάρος του προγράμματος δόθηκε στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού. Οι σχετικές ενέργειες περιέλαβαν την προβολή των στόχων του προγράμματος μέσα από τα εθνικά και τοπικά μέσα ενημέρωσης, τη διανομή ενημερωτικών εντύπων, τη λειτουργία κινητής έκθεσης στο λιμάνι του Διαφανίου και στην Όλυμπο (Β.Κάρπαθος), καθώς και τη δημιουργία και λειτουργία κέντρου ενημέρωσης για τη Μεσογειακή φώκια και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής στα Πηγάδια, στη Ν. Κάρπαθο. Στο τέλος του 1999, το κέντρο ενημέρωσης μεταφέρθηκε στο Διαφάνι, ώστε να βρίσκεται εντός της προτεινόμενης περιοχής προστασίας. Τέλος, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE, πραγματοποιήθηκαν ειδικές εκδηλώσεις και παρουσιάσεις για το κοινό, ενώ ξεχωριστό πρόγραμμα ενημέρωσης παρουσιάστηκε σε όλα τα σχολεία της ευρύτερης περιοχής. γ. Διαχειριστικά Σχέδια Η επεξεργασία και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων καταγραφής του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, καθώς και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αποτέλεσαν τη βάση για το σχεδιασμό διαχειριστικών προτάσεων για τη συγκεκριμένη περιοχή του προγράμματος, με άξονα την προστασία της Μεσογειακής φώκιας. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ίδρυση προστατευόμενων περιοχών αποτελεί βασικό εργαλείο για τη διατήρηση του είδους (Αρχιπέλαγος & MOm, 1996), άξονας των προτάσεων για τη διατήρηση της φώκιας στο νησιωτικό σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου είναι η ίδρυση προστατευόμενης περιοχής στη Β.Κάρπαθο και Σαρία (MOm 1999a). 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1. Φυσικό περιβάλλον 2.1.1. Γενικά στοιχεία γεωμορφολογίας Η Κάρπαθος, είναι το δεύτερο σε μέγεθος νησί της Δωδεκανήσου (μετά τη Ρόδο), με έκταση 301 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μήκος ακτών 160 χιλιόμετρα. Βρίσκεται μεταξύ της Ρόδου και της Κρήτης, σε απόσταση 25 ναυτικά μίλια. από το ΝΔ άκρο της Ρόδου και 40 ν.μ. από το ΒΑ της Κρήτης, ενώ η απόσταση της από τον Πειραιά είναι 227 ν.μ. Το σχήμα του νησιού είναι στενόμακρο, με προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο. Το μήκος του είναι 48 χλμ. και το πλάτος στο πλατύτερο σημείο φτάνει τα 12 χλμ. ενώ στο στενότερο είναι 1 χλμ. Σε απόσταση μόλις 30 μέτρων από το βορειότερο άκρο του, Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 40

βρίσκεται το μικρό νησί Σαρία, με έκταση περίπου 21 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που σήμερα είναι ακατοίκητο. Ορεινοί όγκοι διατρέχουν κατά μήκος όλο το νησί της Καρπάθου, δημιουργώντας ένα έντονο ανάγλυφο με μεγάλες κλίσεις, βαθιές χαράδρες και ρέματα. Η ψηλότερη κορυφή είναι η "Καλή Λίμνη", του όρους Λάστος. Το βουνό αυτό καταλαμβάνει την κεντρική περιοχή του νησιού, οριοθετώντας δύο φυσικές ενότητες: τη Νότια και τη Βόρεια Κάρπαθο.Οι λίγες πεδινές εκτάσεις του νησιού εντοπίζονται κυρίως στα νότια και νοτιοανατολικά παράλια, ενώ οι βόρειες ακτές είναι απότομες και βραχώδεις. Οι ακτές σχηματίζουν κάποιους όρμους, όχι πολύ κλειστούς (Πηγάδια, Άμορφος, Καστέλλο), εκτός από τον όρμο Τρίστομο, στο ΒΔ άκρο του νησιού. 2.1.2. Υφιστάμενη κατάσταση φυσικού περιβάλλοντος 2.1.2.1. Θαλάσσιο περιβάλλον Στη βιβλιογραφία, δεν υπάρχουν καθόλου μελέτες σχετικά με το θαλάσσιο περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής. Ελάχιστες αναφορές συλλέχθηκαν από μελέτες σχετικά με τη θαλάσσια πανίδα, που έχουν πραγματοποιηθεί σε ευρύτερες περιοχές του Αιγαίου. Αυτές αφορούν στην καταγραφή 2 ειδών Μαλακίων, που έχουν μεταναστεύσει από την Ερυθρά Θάλασσα μετά τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ (Koutsoubas et al. 1992, Zenetos A. 1996), 1 είδους Εχινοδέρμου (Pancucci-Papadopoulou 1996) και 7 ειδών ψαριών (Papakonstantinou 1988), ενώ στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή που περικλείεται από τις γεωγραφικές συντεταγμένες 35 0-36 0 Β και 27 0-28 0 Α υπάρχουν παλαιότερες βιβλιογραφικές αναφορές, που αφορούν στην καταγραφή 33 ειδών Δεκαπόδων Καρκινοειδών (Κούκουρας, 1973). 2.1.2.2. Χερσαίο περιβάλλον Η Κάρπαθος έχει Μεσογειακό κλίμα και εντάσσεται στο θερμότερο και ξηρότερο τμήμα των Μεσογειακών οικοσυστημάτων, ωστόσο, ο άξονάς της με διεύθυνση από βορρά προς νότο εκθέτει το νησί σε δυτικούς ανέμους που επικρατούν το χειμώνα ενώ οι κορυφές των ορεινών όγκων έχουν συχνά ομίχλη το καλοκαίρι. Από χλωριδική άποψη η περιοχή παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο λόγω της πρώιμης απομόνωσής της μαζί με την Κρήτη από την υπόλοιπη Αιγαιακή περιοχή όσο και λόγω του ότι αποτελεί τμήμα του Ν. Αιγαιακού τόξου (σύνδεση Βαλκανίων- Ανατολίας), στα σύνορα του ρήγματος του Ανατολικού Αιγαίου. Η παλαιογεωγραφικήφυτογεωγραφική ιστορία του συμπλέγματος τοποθετεί την Κάρπαθο στο κοινό τομής του Ν. Αιγαιακού τόξου με το Κ. Αιγαίο ("Cardaegaen") που χαρακτηρίζεται από μεγάλο ενδημισμό. Η χλωρίδα της Καρπάθου έχει μελετηθεί λεπτομερειακά (βλ. κεφ. 3.2.3). Συνολικά στο νησί έχουν καταγραφεί 923 είδη φυτών με μεγάλο ποσοστό ενδημικών και μάλιστα παλαιοενδημικών ειδών. Αναλυτικά, στα νησιά Κάρπαθο και Σαρία υπάρχουν 66 ελληνικά ενδημικά είδη (81 ταξινομικές μονάδες), 28 είδη (34 ταξινομικές μονάδες) ενδημικά της κρητικής περιοχής, 11 είδη (14 ταξινομικές μονάδες) ενδημικά στο σύμπλεγμα Κάσου- Καρπάθου, 9 είδη (10 ταξινομικές μονάδες) ενδημικά σε Κάρπαθο-Σαρία. Όσον αφορά στην κατάσταση διατήρησης της χλωρίδας, στην περιοχή υπάρχουν 79 φυτά που έχουν χαρακτηριστεί απειλούμενα, αν και τα μισά από αυτά δεν υφίστανται άμεση απειλή αλλά είναι σπάνια. Σημειώνεται ότι 3 είδη της περιοχής περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 41

Η βλάστηση της Καρπάθου δεν έχει μελετηθεί στο σύνολό της: η μόνη μελέτη αφορά την παράκτια βλάστηση (Gιhu et al., 1989). Εκτός του κλίματος, το έντονο ανάγλυφο, οι δυνατοί άνεμοι που φυσούν όλο το χρόνο και η μικρή διαθεσιμότητα νερού παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της βλάστησης. Το κεντρικό και βόρειο τμήμα της Καρπάθου χαρακτηρίζονται από εκτεταμένους ορεινούς όγκους. Σε λιγότερο απότομες θέσεις κυριαρχεί δάσος τραχείας πεύκης (Pinus brutia) ή αναπτύσσονται φρύγανα και χαμηλοί ή υψηλοί θαμνώνες με Juniperus phoenicea (αγριοκυπάρισσο ή φίδα) και Pistacia lentiscus (σχίνο). Το πευκοδάσος, που σε ορισμένες θέσεις φαίνεται να είναι σχετικά πρόσφατο, εκτείνεται από το κεντρικό ως το ανατολικό τμήμα της Β. Καρπάθου. Δασικές συστάδες Pinus brutia (τραχεία πεύκη), μικρότερης έκτασης, σχηματίζονται και στο νότιο και ανατολικό τμήμα της Σαρίας. Οι θαμνώνες με τα τυπικά είδη των αείφυλλων-ξηρόφυλλων, Quercus ilex (αριά), Arbutus unedo (κουμαριά), Styrax officinalis (στύρακας) περιορίζονται σε λίγες, διεσπαρμένες θέσεις, αλλά μπορεί να ήταν πιο εκτεταμένοι παλαιότερα. Η παρουσία των λιγοστών συστάδων του Crataegus monogyna (είδος τρικοκκιάς ή μουρτζιάς) στο όρος Καλή Λίμνη υποδεικνύει την πιθανή παρουσία πιο εκτεταμένου ορεινού φυλλοβόλου δάσους παλαιότερα. Στα απότομα φαράγγια και στις σάρες αναπτύσσονται η πλούσια σε ενδημικά είδη χασμοφυτική βλάστηση και οι τυπικές κοινότητες των λιθώνων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θαμνώδεις θέσεις με Euphorbia dendroides (δενδρώδης Ευφόρβια) η οποία συχνά συμμετέχει στη χασμοφυτική βλάστηση. Το νότιο τμήμα της Καρπάθου χαρακτηρίζεται από χαμηλότερα υψόμετρα και πεδινές εκτάσεις με λίγες καλλιέργειες και με εκτεταμένους ξηρούς φρυγανότοπους (εκτεθειμένες θέσεις και ασβεστολιθικά εδάφη). Η παράκτια αλονιτρόφιλη και αμμόφιλη βλάστηση (πρωτογενείς και ημισταθεροποιημένες αμμοθίνες) δεν είναι εκτεταμένη και περιορίζεται κυρίως στους όρμους του κεντρικού και νότιου τμήματος της Καρπάθου. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι οι κοινότητες αυτές αποτελούν το ενδιαίτημα του σπάνιου είδους Androcymbium rechingeri (Ανδροκύμβιον του Rechinger) που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 92/43. Αντίθετα, οι αερο-αλοφυτικές κοινότητες των παράκτιων βράχων (Crithmo- Staticetalia) είναι εκτεταμένες και σε ορισμένες περιπτώσεις χαρακτηρίζονται από ενδημικά ή σπάνια είδη, όπως τα ενδημικά είδη Limonium (αμάραντα) και το Zygophyllum album (Ζυγόφυλλον το λευκόν). Πίσω και πάνω από αυτές τις φυτοκοινότητες αναπτύσσονται παράκτια φρύγανα. Σε αρκετές θέσεις, όμως, τα κέδρα, τα σχίνα και τα πεύκα καταλαμβάνουν τις απότομες ακτές. Σε πολύ εκτεθειμένες θέσεις, είναι χαρακτηριστική η τροποποιημένη από τον άνεμο μορφή (ανεμομόρφωση) των παραπάνω θάμνων ή δέντρων, σχεδόν πρηνής ή μαξιλαρόμορφη, που δίνει στους θαμνώνες την εικόνα έρπουσας βλάστησης. Τα σχετικά λίγα ρέματα που υπάρχουν έχουν τυπική παρόχθια βλάστηση Nerium oleander (πικροδάφνη), Vitex agnus-castus (λυγαριά) και Platanus orientalis (πλάτανος). Σε μεγάλα τμήματα της περιοχής απλώνονται πεζούλες με εγκαταλελειμμένες ως επί το πλείστον καλλιέργειες (π.χ., Κάτω Λαστός, Τρίστομο) που έχουν μεταβληθεί σε φρυγανότοπους. Σήμερα, τα παραδοσιακά καλλιεργούμενα τμήματα, με ελιές, αμπέλια και σιτηρά, περιορίζονται κυρίως στην περιοχή της Ολύμπου, στη Βανάντα, στην Αυλώνα και στη νότια Σαρία. Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 42

Τέλος, οι μικρότερες νησίδες χαρακτηρίζονται γενικά από την παραλιακή ζώνη, που διαβρέχεται από το νερό της θάλασσας, και έχει αλοφυτική βλάστηση και την υποπαραλιακή ζώνη, με ιδιαίτερες φυτοκοινότητες, που αποτελούνται από αλόφυτα αλλά και από φρυγανικά είδη. 2.1.2.3. Σημαντικοί βιότοποι και είδη-περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 Στην Κάρπαθο, 2 επί μέρους περιοχές έχουν συμπεριληφθεί στον Εθνικό Κατάλογο προτεινόμενων περιοχών για ένταξη στο Δίκτυο NATURA 2000 (GR 4210002: Κεντρική Κάρπαθος, GR 4210003: Βόρεια Κάρπαθος και Σαρία). Παρακάτω παρατίθενται τα βασικά στοιχεία για τους σημαντικούς οικοτόπους και τα είδη που απαντώνται στις περιοχές αυτές. Κεντρική Κάρπαθος: Η περιοχή βρίσκεται στο κέντρο του νησιού και περιλαμβάνει τη χερσαία έκταση που ορίζεται από τους όρμους Λάρες, Άδεια, Βροντή και το Ακρωτήριο Μάραθος, καθώς και τη θαλάσσια έκταση που περικλείεται από την ισοβαθή των 50μ. και αντιστοιχεί στο 2% της συνολικής έκτασης της περιοχής. Το όρος Καλή Λίμνη (1215 μέτρα) καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής. Υπάρχουν εκτεταμένα δάση τραχείας πεύκης Pinus brutia (το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κάηκε πρόσφατα) και φρύγανα σε καλή κατάσταση διατήρησης. Σχετικά με την γεωλογία, υπάρχουν δύο τύποι πετρωμάτων. Οι περιοχές με πυριτικό υπόβαθρο είναι ομαλές, ενώ οι περιοχές με ασβεστόλιθους έχουν απόκρημνο ανάγλυφο. Υπάρχουν νησιωτικοί γκρεμοί, σάρες, χάσματα και μικρά φαράγγια τυπικά της Καρπάθου, καθώς και πηγές με τρεχούμενο νερό με τη χαρακτηριστική υδρόφιλη βλάστηση. Η ακτογραμμή χαρακτηρίζεται από απότομες βραχώδεις ακτές, όπου απαντώνται μικρές αμμώδεις παραλίες. Οι τύποι οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή είναι: Λιβάδια Ποσειδωνίας (1120), Ύφαλοι (1170), Μεσογειακά εποχιακά τέλματα (3170), Ποταμοί της Μεσογείου με περιοδική ροή (3290), Φρύγανα Sarcopoterium spinosum (5420), Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου (8217), Λιθώνες Βαλκανικής χερσονήσου (8140), Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκμετάλλευση (8310), Θαλάσσια σπήλαια εξ ολοκλήρου ή κατά το ήμισυ κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας (8330), Δάση πλάτανου της Ανατολής (93C0), Παρόχθια δάση-στοές της θερμής Μεσογείου (Nerio-Tamariceteae) (92D0) και Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου (9540). Η ποιότητα και η σπουδαιότητα της περιοχής απορρέει από τα εξής: είναι το πιο δασωμένο τμήμα της Καρπάθου και φιλοξενεί πολλά σπάνια και ενδημικά είδη φυτών και ζώων, στην περιοχή έχουν βρεθεί σημαντικά απολιθώματα χερσαίων μαλακίων, όπως το γαστερόποδο Assyriella rechingeri, που στην Ελλάδα βρίσκεται μόνο στο όρος Καλή Λίμνη και πιστεύεται ότι υπάρχει ακόμα ζωντανό και το φυσικό περιβάλλον έχει μεγάλη αισθητική αξία εξαιτίας της γεωμορφολογίας του ( γκρεμοί, σάρες κλπ) και του πευκοδάσους. Σημαντικότερη απειλή για την περιοχή είναι οι πυρκαγιές. Παρά τις πρόσφατες πυρκαγιές, η περιοχή έχει δυνατότητες ανάκαμψης αρκεί οι καμένες περιοχές να προστατευτούν από τη βόσκηση και την οικιστική ανάπτυξη. Όλες οι καμένες περιοχές έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες και προστατεύονται από τη δασική νομοθεσία. Βόρεια Κάρπαθος και Σαρία: Η περιοχή περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα της Καρπάθου (οριζόμενο από τα χωριά Όλυμπος και Διαφάνι στα νότια) και το νησί της Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 43

Σαρίας που βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Καρπάθου. Το θαλάσσιο κομμάτι καλύπτει το 1% της περιοχής. Το μεγαλύτερο τμήμα της βόρειας Καρπάθου είναι ορεινό (ψηλότερο σημείο 519 μέτρα) και χαρακτηρίζεται από απότομους γκρεμούς και σάρες. Κυρίαρχη βλάστηση αποτελούν τα φρύγανα, ενώ στο ανατολικό τμήμα της περιοχής υπάρχουν υπολείμματα του πυκνού δάσους, που πριν από εκτεταμένη πυρκαγιά κάλυπτε μεγάλο μέρος των ανατολικών πλαγιών. Οι ακτές είναι κυρίως απότομες και βραχώδεις. Ο κόλπος του Τριστόμου, στο βορειοδυτικό κομμάτι του νησιού, θεωρείται η πιο σημαντική θαλάσσια περιοχή της Καρπάθου. Το νησί της Σαρίας είναι επίσης ορεινό (μεγαλύτερο υψόμετρο 631 μέτρα), με απότομους γκρεμούς και σάρες. Οι ακτές είναι επίσης απότομες και βραχώδεις. Στο νησί υπάρχουν περιορισμένες καλλιέργειες (κυρίως ελιές) παραδοσιακού χαρακτήρα. Οι τύποι οικοτόπων που απαντώνται στην περιοχή είναι: Λιβάδια Ποσειδωνίας (1120), Λιμνοθάλασσες (1150), Μονοετής βλάστηση μεταξύ των ορίων πλημμυρίδας και αμπώτιδος (1210), Απόκρημνες βραχώδεις ακτές με βλάστηση στη Μεσόγειο -με ενδημικά Limonium spp. (1240), Μεσογειακά αλίπεδα (Juncetalia maritimi) (1410), Αμμοσύρτεις που καλύπτονται διαρκώς από θαλάσσιο νερό μικρού βάθους (2195), Μεσογειακά εποχικά τέλματα (3170), Ποταμοί της Μεσογείου με περιοδική ροή (3290), Υψηλοί θαμνώνες με Juniperus phoenicea (5212), Διαπλάσεις ή σχηματισμοί ή θαμνώδεις φυτοκοινωνίες με Euphorbia dendroides (5331), Φρύγανα Sarcopoterium spinosum (5420), Λιθώνες Βαλκανικής χερσονήσου (8140), Ασβεστολιθικά βράχια του Αιγαίου (8217), Σπήλαια των οποίων δεν γίνεται τουριστική εκμετάλλευση (8310), Δάση πλάτανου της Ανατολής (92C0), Παρόχθια δάση-στοές της θερμής Μεσογείου (Securinegion tinctoriae) (92D0), Δάση με Olea και Ceratonia (9320), Μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη πεύκων της Μεσογείου (9540). Η ποιότητα και η σπουδαιότητα της περιοχής απορρέει από τα εξής: η Σαρία έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας σύμφωνα με την οδηγία 79/409/ΕΕC και έχει μεγάλη αισθητική και αρχαιολογική αξία, η περιοχή φιλοξενεί πολλά σπάνια και ενδημικά είδη φυτών και ζώων, ο κόλπος του Τρίστομου είναι η πιο σημαντική θαλάσσια περιοχή της Καρπάθου, όπου, στο σκληρό υπόστρωμα που περιβάλλει τον κόλπο, το δίθυρο Arca noae συναντάται σε μεγάλους πληθυσμούς, ενώ το εσωτερικό λασπώδες υπόστρωμα φιλοξενεί το μεγαλύτερο πληθυσμό του δίθυρου Pinna nobilis (Πίνα), στο νότιο Αιγαίο και η γεωμορφολογία με τις σάρες, τους γκρεμούς και τις βραχώδεις ακτές είναι τυπική της περιοχής του Αιγαίου και έχει ιδιαίτερη αισθητική αξία. 2.1.3. Η Μεσογειακή φώκια στην ευρύτερη περιοχή Μελέτες για την κατανομή του είδους στην χώρα κατά την δεκαετία του 1970, κατέγραψαν την ύπαρξη πληθυσμών σε ολόκληρη την νησιωτική και παράκτια Ελλάδα (Marchessaux & Duguy, 1977; Vamvakas et al., 1978). Η εκτεταμένη κατανομή του είδους διαπιστώθηκε και από μεταγενέστερες μελέτες (Ronald & Yeroulanos, 1984; Verriopoulos & Kiortsis, 1984; Vlahoutsikou & Lazaridis, 1990), ενώ πρόσφατα, από στοιχεία της περιόδου 1985-1997, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη αναπαραγόμενων πληθυσμών στα περισσότερα νησιά και παράκτιες περιοχές της χώρας (Adamantopoulou et al., 1998;1999b). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη Β. Καρπάθου Σαρίας Σελ. 44