Social Keys for Social Entrepreneurship

Social Keys for Social Entrepreneurship ERASMUS+ PROGRAMME 2014-2020 KEY ACTION 2- Cooperation for Innovation and exchange of good practices Project Number: 2014-1- EL01-KA202-001610 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ Ο1 ΕΚΘΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ για την Έρευνα σχετικά µε το επαγγελµατικό πεδίο που αφορά στην κοινωνική επιχειρηµατικότητα εκέµβριος 2014 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Κοινωνική Επιχείρηση: Νόμοι, κανόνες και κανονισμοί... 3 2. Συστήματα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης: Ανάλυση ανά χώρα... 8 3. Ανάλυση των Προφίλ... 17 4. Καλές Πρακτικές...23 2

1. Κοινωνική Επιχείρηση: Νόµοι, κανόνες και κανονισµοί 1.1 Η Νοµοθεσία στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, ο βασικός Νόµος που αφορά στις κοινωνικές επιχειρήσεις είναι µέρος του Νόµου 4019/2011 (Εφηµερίδα της Κυβέρνησης 216 Α/30-9-2011), µε τίτλο «Κοινωνική Οικονοµία και Κοινωνική Επιχειρηµατικότητα και λοιπές διατάξεις». Ο ως άνω νόµος περιλαµβάνει τις προδιαγραφές και το γενικό πλαίσιο για τις κοινωνικές επιχειρήσεις µε την υποχρέωση εγγραφής στο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, έτσι ώστε να ελέγχονται όλοι οι νόµιµοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τοµέα της κοινωνικής οικονοµίας και επιχειρηµατικότητας. Επίσης, ένα άλλος σηµαντικός κανονισµός είναι το Ενηµερωτικό ελτίο του Οργανισµού Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελµατιών (ΟΑΕΕ) No.49/16-10-12 µε τίτλο: «Ανάκληση του Ενηµερωτικού ελτίου No.20/12 σχετικά µε το σηµείο που σχετίζεται µε τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (KΟΙΝ.Σ.ΕΠ.) Κατηγορίες Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων Ο σκοπός της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης µπορεί να εµπίπτει στις ακόλουθες τρεις κατηγορίες: α. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις που στοχεύουν στην οικονοµική και κοινωνική συµµετοχή και ένταξη των ατόµων που ανήκουν σε ευάλωτες οµάδες. β. Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση µε στόχο την παροχή κοινωνικής φροντίδας γ. Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση µε συλλογικό ή παραγωγικό σκοπό Εγγραφή στο Γενικό Μητρώο Επιχειρηµατικότητας Ο Νόµος 4019/2011 θέτει το γενικό πλαίσιο για τη δηµιουργία µιας κοινωνικής επιχείρησης καθώς και τις απαραίτητες υποχρεώσεις, όπως την εγγραφή στο Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας. 3

1.2 Η Νοµοθεσία στην Πολωνία Στην Πολωνία, η νοµοθεσία που αφορά στις συνεταιριστικές επιχειρήσεις είναι η ακόλουθη: Συνεταιριστικός Νόµος - Ο πολωνικός νόµος, που θεσπίστηκε από το Κοινοβούλιο του κοµµουνιστικού καθεστώτος το 1982, ρυθµίζει τα νοµικά ζητήµατα σχετικά µε τις δραστηριότητες των συνεταιριστικών εταιρειών. (http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu19820300210) Πράξη περί Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων - Πράξη για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις της 27ης Απριλίου 2006, η οποία αποτελεί τη νοµική βάση για τη λειτουργία των κοινωνικών συνεταιρισµών Κοινωνικός Συνεταιρισµός - Φορέας του πολωνικού νόµου που συνδυάζει τα στοιχεία της εταιρίας και της κοινωνικής επιχείρησης. Στην Πολωνία, ο θεσµός των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων εισήχθη µε την Πράξη της 20ης Απριλίου 2004 για την προώθηση των οργανισµών απασχόλησης και της αγοράς εργασίας, ο οποίος τροποποίησε επίσης τον Συνεταιριστικό Νόµο της 16ης Σεπτεµβρίου 1982. (http://isap.sejm.gov.pl/detailsservlet?id=wdu20060940651) Εθνικό Πρόγραµµα για την Ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονοµίας (2014) Το Εθνικό Πρόγραµµα για την Ανάπτυξη της Εθνικής Οικονοµίας (KPRES) αναπτύχθηκε από την Οµάδα Στρατηγικής ράσης εντός του Συστήµατος Λύσεων στην Κοινωνική Οικονοµία, όπου προεδρεύει ο Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής. Το Πρόγραµµα αναγνωρίζει και προσδιορίζει τις βασικές τάσεις της δηµόσιας παρέµβασης µε σκοπό την δηµιουργία των καλύτερων δυνατών συνθηκών για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονοµίας και των κοινωνικών επιχειρήσεων στη Πολωνία. Το πρόγραµµα εγκρίθηκε µε το Ψήφισµα Αρ. 164 του Συµβουλίου Υπουργών της 12ης Αυγούστου 2014. (http://www.pozytek.gov.pl/krajowy,program,rozwoju,ekonomii,spolecznej,3495.html) 4

Πρόγραµµα Ανάπτυξης της Κοινωνικής Οικονοµίας στην Περιφέρεια 2014-2020 (Επαρχία Ποµόρσκι) (WPRES) Περιφερειακό πρόγραµµα υποστήριξης και ανάπτυξης της κοινωνικής οικονοµίας. Αναπτύχθηκε από µια διεπιστηµονική οµάδα αντιπροσώπων των τριών τοµέων. http://www.rops.pomorskie.eu/pl/ekonomia/wpres Κέντρα Υποστήριξης Κοινωνικής Οικονοµίας Το Κέντρο Υποστήριξης Κοινωνικής Οικονοµίας (OWES) αποτελεί τον πρωταρχικό οργανισµό για την προώθηση των κοινωνικών επιχειρήσεων στη Πολωνία. (http://dobrarobota.org/dobra-robota/owes/; http://www.owes.slupsk.pl/; http://www.kces.pozytek.gov.pl/akses.html 1.3. Η Νοµοθεσία στην Ιταλία Στην Ιταλία, το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Πολιτικής είναι υπεύθυνο για την εποπτεία των δραστηριοτήτων του µη κερδοσκοπικού τοµέα, συµπεριλαµβανοµένων και των κοινωνικών επιχειρήσεων. Υπάρχουν δύο βασικοί τοµείς πολιτικής σε εθνικό επίπεδο που υποστηρίζουν την ανάπτυξη του µη κερδοσκοπικού τοµέα, συµπεριλαµβανοµένων και των κοινωνικών επιχειρήσεων: (i) οι ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας και (ii) οι πολιτικές κοινωνικής ένταξης. Οι σχετικοί νόµοι είναι οι εξής: ο νόµος που αφορά την κοινωνική επιχείρηση (Νόµος αρ. 155/2006 που έχει ως βάση τον Νόµο 118/2005) και ο νόµος των κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων (Νόµος αρ. 381/1991). Αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι ο νόµος δεν παρέχει κάποια συγκεκριµένα οικονοµικά οφέλη σε κοινωνικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις ωφελούνται από ευνοϊκές φορολογικές διατάξεις. Ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά τους, οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις είτε απαλλάσσονται από την καταβολή του εταιρικού φόρου εισοδήµατος ή εφαρµόζεται µειωµένος συντελεστής φόρου. Όταν ψηφίστηκε ο νόµος για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τους επέτρεψε να είναι οι προτιµητέοι πάροχοι εφοδιασµού των τοπικών αρχών. Αν και αυτό αµφισβητήθηκε στη συνέχεια, συµφωνήθηκε µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή µια εξαίρεση για τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις «τύπου Β» οποία επιτρέπει 5

στις τοπικές αρχές να συνάπτουν συµβάσεις µε απευθείας συµφωνία αξίας έως και 200.000. 1.4. Η Νοµοθεσία στο Βέλγιο Η έννοια της κοινωνικής οικονοµίας αναγνωρίζεται στη χώρα από τις δηµόσιες αρχές, τις επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στον τοµέα και τον ακαδηµαϊκό κόσµο. Χρησιµοποιούνται επίσης άλλοι όροι για τον χαρακτηρισµό του τοµέα αυτού, όπως «κοινωνικές επιχειρήσεις» και «µη κερδοσκοπικός τοµέας». Το 1990, σε µια αναφορά για τη περιοχή της Βαλλονίας, το Συµβούλιο Κοινωνικής Οικονοµίας της Βαλλονίας όρισε την κοινωνική οικονοµία σύµφωνα µε τέσσερα κριτήρια. Τα τέσσερα αυτά κριτήρια είναι τα ίδια µε εκείνα που χρησιµοποιούνται στη Απόφαση της Βαλλονίας για την Κοινωνική Οικονοµία. Οι τρεις περιοχές του Βελγίου (Βρυξέλλες, Φλάνδρα και Βαλλονία) έχουν θεσπίσει νόµους για την κοινωνική οικονοµία. Στο κείµενο για την Περιφέρεια των Βρυξελλών, τα κριτήρια που ορίζουν την κοινωνική οικονοµία είναι τα ίδια µε εκείνα που περιέχονται στην απόφαση της Βαλλονίας. Υπάρχουν τέσσερα είδη φορέων που µπορούν να θεωρηθούν ότι περιλαµβάνουν το «φάσµα των κοινωνικών επιχειρήσεων» στο Βέλγιο (σύµφωνα µε τον λειτουργικό όρο της Ε.Ε.), συγκεκριµένα: - Εταιρίες κοινωνικού σκοπού (Sociétés à Finalité Sociale) - Κοινωνικές επιχειρήσεις ένταξης στην εργασία (WISE) - Μη κερδοσκοπική οργάνωση ή ΜΚΟ (association sans but lucrative ή ASBL στα γαλλικά/vereniging zonder winstoogmerk ή VZW στα ολλανδικά), και - Ιδρύµατα που εξυπηρετούν το δηµόσιο συµφέρον (stichting/fondation). Συνεταιριστικές επιχειρήσεις συµµετοχικού χαρακτήρα και «κλασσικές» συνεταιριστικές επιχειρήσεις δεν περιλαµβάνονται στο φάσµα των κοινωνικών επιχειρήσεων στο Βέλγιο. 6

Εταιρίες κοινωνικού σκοπού Οι εταιρίες κοινωνικού σκοπού είναι επιχειρήσεις που συνδυάζουν έναν κοινωνικό σκοπό µε την εµπορική/οικονοµική δραστηριότητα. Το καθεστώς της «εταιρίας κοινωνικού σκοπού» εισήχθη µε τον Νόµο της 13ης Απριλίου 1995. Πρόκειται για µια εµπορική εταιρία που διέπεται από τον Εµπορικό Νόµο (Άρθρα 661 έως 669). Οι εταιρίες µε κοινωνικό σκοπό είναι εµπορικές επιχειρήσεις που έχουν αποφασίσει να εισάγουν πρόσθετες διατάξεις στα καταστατικά τους, ιδιαίτερα: οι εταιρίες αυτές δεν στοχεύουν στον πλουτισµό των µελών τους, πρέπει να ορίσουν ακριβώς τον κοινωνικό σκοπό της επιχείρησής τους και πρέπει να γράφουν µια ετήσια έκθεση για τον τρόπο που επιτυγχάνουν τον κοινωνικό τους σκοπό. Κοινωνικές επιχειρήσεις ένταξης στην εργασία / WISE Οι κοινωνικές επιχειρήσεις ένταξης στην εργασία που στοχεύουν να επανεντάξουν ευπαθείς οµάδες στην αγορά εργασίας (π.χ. µακροχρόνια άνεργους ή άτοµα µε αναπηρία) αντιµετωπίζονται από το ευρύ κοινό ως κοινωνικές επιχειρήσεις στο Βέλγιο. Οργανώσεις Στο Βέλγιο, οι οργανώσεις συχνά λειτουργούν υπό τη νοµική µορφή «µη κερδοσκοπικών οργανισµών» ή διεθνών µη κερδοσκοπικών οργανισµών (εν συντοµία, INPO, IVZW, AISBL) για εκείνες που λειτουργούν διεθνώς ή εξυπηρετούν έναν µη κερδοσκοπικό σκοπό διεθνούς ενδιαφέροντος. Ιδρύµατα Ο βελγικός νόµος περιγράφει τα ιδρύµατα ως νοµικά πρόσωπα που ακολουθούν έναν συγκεκριµένο µη κερδοσκοπικό σκοπό. 7

2. Συστήµατα Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης- Ανάλυση ανά Χώρα Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται οι εξελίξεις στον τοµέα των συστηµάτων Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης και συγκεκριµένα ύστερα από τη δηµοσίευση της έκθεσης µε τίτλο «Ανάλυση και επισκόπηση των εξελίξεων στο Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) στις ευρωπαϊκές χώρες», που πραγµατοποιήθηκε από το CEDEFOP το 2012. 2.1 Σύστηµα Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, ο Εθνικός Οργανισµός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελµατικού Προσανατολισµού (ΕΟΠΠΕΠ) 1 έχει προχωρήσει στην περιγραφή του επαγγελµατικού περιγραµµάτων σχεδόν 400 επαγγελµάτων, καθορίζοντας το Ελληνικό Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΕΠΠ) σε 8 επίπεδα, όπως και το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΕΠ), παραπέµποντας από το Εθνικό στο Ευρωπαϊκό. Το ΕΕΠΠ είναι ένα πλαίσιο µε οκτώ (8) επίπεδα, που αρχικά ταξινοµούσε διπλώµατα/προσόντα, που έχουν αποκτηθεί µέσω του τυπικού συστήµατος εκπαίδευσης και την αρχική επαγγελµατική εκπαίδευση µε πιστοποίηση. Σύµφωνα µε τον ΕΟΠΠΕΠ, σε µελλοντικό στάδιο, θα αναπτυχθεί ένα σύστηµα ταξινόµησης δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν/επιτεύχθηκαν µέσω µη τυπικής εκπαίδευσης και άτυπης µάθησης. Την περίοδο από 30 Μαΐου 2013 έως 30 Ιανουαρίου 2014, όλες οι µορφές προσόντων αναλύθηκαν και παραπέµπουν στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστηµα. Ο 1 Ο Εθνικός Οργανισµός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελµατικού Προσανατολισµού (Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π.), µέσω της Πιστοποίησης και του Επαγγελµατικού Προσανατολισµού, επενδύει σε περισσότερο ποιοτικές, αποτελεσµατικές και αξιόπιστες υπηρεσίες ιά Βίου Μάθησης στην Ελλάδα προς όφελος των πολιτών. Κεντρική επιδίωξη του Οργανισµού είναι η στενότερη σύνδεση της εκπαίδευσης και κατάρτισης µε τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, η αναβάθµιση των επαγγελµατικών προσόντων του εργατικού δυναµικού, η ενδυνάµωση των προοπτικών απασχόλησής του και η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, µε στόχο τη δηµιουργία µιας οικονοµίας περισσότερο ανταγωνιστικής και µιας κοινωνίας περισσότερο συνεκτικής, µε κοινό προσανατολισµό την επένδυση στον ενεργό πολίτη στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας και της οικονοµίας της γνώσης. Ο Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. είναι Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου, εποπτευόµενο από τον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευµάτων, µε έδρα την Αθήνα. (πηγή: http://www.eoppep.gr/index.php/el/ 8

ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει τα οκτώ (8) επίπεδα ΕΠΠ/ΕΠΕΠ και πώς αυτά αντιστοιχούν στις πιστοποιήσεις του τυπικού εκπαιδευτικού συστήµατος. 9

Επίπεδο Εθνικού και Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων 1 Επαγγελµατική Εκπαίδευση & Κατάρτιση Γενική Εκπαίδευση Ανώτερη Εκπαίδευση Πιστοποιητικό πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης 2 Απολυτήριο Γυµνασίου 3 4 Πτυχίο Εξειδικευµένου Επαγγελµατικού Επιπέδου 3 (παρέχεται σε απόφοιτους Επαγγελµατικών Σχολών Κατάρτισης) Πιστοποιητικό Επαγγελµατικής Κατάρτισης (Άρθρο 6, Νόµος 2009/1992, Άρθρο 11, Νόµος 3879/2010, Άρθρο 11, παράγραφος β, Οδηγία 2005/36 / EC) ΕΠΙΠΕ Ο: Ι Πτυχίο Επαγγελµατικής Σχολής Πτυχίο Εξειδικευµένου Επαγγέλµατος Επιπέδου 3 (παρέχεται σε απόφοιτους της 3ης τάξης του Επαγγελµατικού Λυκείου) Απολυτήριο Επαγγελµατικού Λυκείου (παρέχεται σε απόφοιτους της 3ης τάξης του Επαγγελµατικού Λυκείου) Απολυτήριο Λυκείου 10

5 Εξειδικευµένο Επαγγελµατικό Πτυχίο Επιπέδου 4 (παρέχεται σε απόφοιτους µε µαθητεία σε Επαγγελµατικό Λύκειο) ίπλωµα Εξειδικευµένου Επαγγελµατία Επιπέδου 4 (παρέχεται σε απόφοιτους Επαγγελµατικών Εκπαιδευτικών Ινστιτούτων) ** ίπλωµα Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης (Άρθρο 6, Νόµος 2009/1992, Άρθρο 11, Νόµος 3879/2010, Άρθρο 11, παράγραφος γ, Οδηγία 2005/36 / EC) ΕΠΙΠΕ Ο: Μετα-επαγγελµατική Εκπαίδευση ίπλωµα/πτυχίο Ανώτερης Σχολής (τριτοβάθµια και µη εκπαίδευση) 6 Πτυχίο Ανώτερης Εκπαίδευσης (Πανεπιστήµιο/Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα) 7 Μεταπτυχιακό 8 ιδακτορικό * Ο τίτλος έχει αφαιρεθεί και τώρα αντιστοιχεί στο «ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑ ΕΠΙΠΕ ΟΥ 3» που απονέµεται σε απόφοιτους Επαγγελµατικών Σχολών Κατάρτισης σύµφωνα µε τις παροχές του Νόµου 4186/2013 «Αναδιάρθρωση της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης και άλλων παροχών», όπως τροποποιήθηκε και τέθηκε σε ισχύ. 11

** Ο τίτλος έχει αφαιρεθεί και τώρα αντιστοιχεί στο «ΙΠΛΩΜΑ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑ ΕΠΙΠΕ ΟΥ 3» που απονέµεται σε απόφοιτους Επαγγελµατικών Εκπαιδευτικών Ινστιτούτων σύµφωνα µε τις παροχές του Νόµου 4186/2013 «Αναδιάρθρωση της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης και άλλων παροχών», όπως τροποποιήθηκε και τέθηκε σε ισχύ. 12

Τρέχων καθεστώς Επιπροσθέτως του Νόµου 3879/2010, θεσπίστηκε και ο Νόµος 4115/2013 για να ενδυναµώσει την ανάπτυξη και τη δηµιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων. Σήµερα, ο ΕΟΠΠΕΠ εφαρµόζει το έργο «Ανάπτυξη του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων» στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού», που συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους Εθνικούς Πόρους. Ενδιάµεσος Φορέας είναι η Αρχή ιαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ια Βίου Μάθηση» του Υπουργείου Παιδείας. 2.2 Σύστηµα Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης στη Πολωνία Επαγγελµατική Εκπαίδευσης και Κατάρτιση για ενήλικες Η µεταρρύθµιση του 2012 προβλέπει την ένταξη των σχολείων ενηλίκων στα «κέντρα επαγγελµατικής εκπαίδευσης και δια βίου µάθησης». Θα πρέπει να περιλαµβάνουν τουλάχιστον µία επαγγελµατική σχολή και να παρέχουν µαθήµατα επαγγελµατικής κατάρτισης καθώς και επαγγελµατική ενηµέρωση και καθοδήγηση. Τα µαθήµατα επαγγελµατικής κατάρτισης εισάχθηκαν το 2012 ως ένας σύντοµος τρόπος απόκτησης επαγγελµατικών προσόντων. Η ολοκλήρωση κάποιας σειράς µαθηµάτων επαγγελµατικής κατάρτισης επιτρέπει την συµµετοχή σε µια εξωτερική εξέταση για τη πιστοποίηση των προσόντων. Με την παρακολούθηση αρκετών µαθηµάτων κατάρτισης, το άτοµο µπορεί να αποκτήσει µία σειρά προσόντων όσον αφορά ένα επάγγελµα. Ο κανονισµός των εξωτερικών εξετάσεων (2012) διευκολύνει τη πρόσβαση σε ΕΕΚ για ενήλικες. Αφού επιτύχουν στις εξετάσεις, οι ενήλικες µπορούν να αποκτήσουν ένα πιστοποιητικό ολοκλήρωσης πρωτοβάθµιας και (κατώτερης/ανώτερης) δευτεροβάθµιας γενικής εκπαίδευσης και, από το 2013, µια βασική επαγγελµατική εκπαίδευση. Από το 2012, στους ενήλικες παρέχονται επίσης µαθήµατα γενικών 13

προσόντων και δεξιοτήτων από δηµόσια κέντρα/µονάδες δια βίου µάθησης. 2.3 Σύστηµα Eπαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης στην Ιταλία Στην Ιταλία, οι φορείς που εµπλέκονται στην διοίκηση της εκπαίδευσης και του Συστήµατος Επαγγελµατικής Κατάρτισης είναι οι παρακάτω: - το Υπουργείο Εκπαίδευσης, Πανεπιστηµίων και Έρευνας - το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής - οι Περιφέρειες και οι Αυτόνοµες Επαρχίες - οι κοινωνικοί εταίροι Στην Ιταλία, το σύστηµα ΕΕΚ εµπίπτει στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, των Περιφερειών και των Αυτόνοµων Επαρχιών. Προκειµένου να διασφαλισθεί η διαφάνεια και η ευελιξία των δράσεων που προτάθηκαν και πραγµατοποιήθηκαν σε διάφορα τοπικά πλαίσια, υπογράφτηκε µια συµφωνία στην ενοποιηµένη ιάσκεψη Κράτους-Περιφερειών που καθόρισε σε εθνικό επίπεδο τα ελάχιστα πρότυπα εκπαίδευσης και κατάρτισης που είναι απαραίτητα για πρόσβαση σε εθνικά επαγγέλµατα και τα αντίστοιχα προσόντα τους που περιλαµβάνονται στον Κατάλογο Εθνικών Προσόντων του 2011. Στην Ιταλία, ύστερα από την ψήφιση του Νόµου 92/2012 για τη µεταρρύθµιση της αγοράς εργασίας, τα ζητήµατα επικύρωσης µη τυπικής και άτυπης µάθησης και το εθνικό σύστηµα πιστοποίησης δεξιοτήτων αποτελούν δύο βασικά στοιχεία για τη διασφάλιση και την εφαρµογή της δια βίου µάθησης. Επιπροσθέτως, η εφαρµογή αυτού του µέρους του Νόµου αποτελείται από την έγκριση του Νοµοθετικού ιατάγµατος αρ. 13 για τη πιστοποίηση των δεξιοτήτων σε εθνικό επίπεδο και την επικύρωση της µη τυπικής και άτυπης µάθησης (16 Ιανουαρίου 2013). Το Νοµοθετικό ιάταγµα 13/2013, Κεφάλαιο III, θεσπίζει το «Εθνικό Πλαίσιο προσόντων εκπαίδευσης και κατάρτισης» που παρέχει µια κοινή βάση για την εθνική πιστοποίηση προσόντων και δεξιοτήτων. Τον Ιανουάριο του 2015, η ενοποιηµένη ιάσκεψη Κράτους-Περιφερειών υπέγραψε µια συµφωνία για τη δηµιουργία ενός εθνικού πλαισίου επαγγελµατικών προσόντων σε τοπικό επίπεδο, ως προκαταρκτικό για τη σύσταση ενός Εθνικού Συστήµατος Πιστοποίησης Προσόντων και εξιοτήτων. 14

2.4 Σύστηµα Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης στο Βέλγιο Στο Βέλγιο, η σχέση µεταξύ της αγοράς εργασίας και της επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) είναι ιδιαίτερα στενή. Οι κοινωνικοί εταίροι συνδέονται µε πολλούς φορείς που προσφέρουν τίτλους επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ). Κάθε Περιφέρεια/Κοινότητα έχει αναπτύξει τα δικά της συστήµατα. Σε κάθε Κοινότητα, η αρµόδια κυβέρνηση καθορίζει το πλαίσιο εντός του οποίου τα εκπαιδευτικά ιδρύµατα µπορούν να οργανώσουν τα προγράµµατά τους. Πέρα από αυτή τη γενική αρχή, κάθε κοινότητα/περιφέρεια έχει αναπτύξει τη δική της προσέγγιση για τον καθορισµό ή την επανεξέταση δεξιοτήτων και προσόντων στην ΕΕΚ. Στη BEFR (Γαλλόφωνη κοινότητα) Σήµερα, η γαλλόφωνη Υπηρεσία για Επαγγελµατικούς Τοµείς και Προσόντα (SFMQ) έχει αναλάβει αυτή την αποστολή και ορίζει επαγγελµατικά προφίλ και να τα µετατρέπει σε κοινά εκπαιδευτικά προφίλ. Η Κοινοπραξία Επικύρωσης εξιοτήτων αναπτύσσει πρότυπα που στη συνέχεια επιβάλλονται στα Κέντρα Επικύρωσης εξιοτήτων, περιλαµβάνοντας κοινωνικούς εταίρους, δηµόσιους φορείς επαγγελµατικής κατάρτισης και εκπαίδευσης στην κοινωνική προαγωγή. Στη BEFL (Φλαµανδόφωνη κοινότητα) Από το 2012, η SERV έχει δηµιουργήσει ένα νέο διαδικτυακό σύστηµα που ονοµάζεται Competent, το οποίο περιέχει όλα τα επαγγελµατικά προφίλ. Το Competent καλύπτει όλους τους τοµείς (δηµόσιους και ιδιωτικούς) και όλα τα επαγγέλµατα. Τα δεδοµένα του Competent χρησιµοποιούνται επίσης για τη δηµιουργία των «φακέλων προσόντων» στους οποίους, αφού επικυρωθούν από τους κοινωνικούς εταίρους στην AKOV (Οργανισµός για την Ποιότητα στην 15

Εκπαίδευση και Κατάρτιση), ορίζεται ένα επίπεδο από τα 8 επίπεδα της Φλαµανδικής οµής Προσόντων. Στη BEDG (Γερµανόφωνη κοινότητα) Ο προσδιορισµός των δεξιοτήτων, η ανάπτυξη και η αναβάθµιση περιεχοµένου εκπαίδευσης και κατάρτισης των προγραµµάτων IAWM αποτελούν ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας. Το Υπουργείο συνεργάζεται στενά µε επαγγελµατικούς κλάδους, επιχειρήσεις και επαγγελµατικές οργανώσεις. 16

3. Ανάλυση Προφίλ 3.1 Τα επαγγελµατικά προφίλ που δραστηριοποιούνται σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην Ελλάδα: Ο Έλληνας Εταίρος όρισε τρία επαγγέλµατα: τον Κοινωνικό Επιχειρηµατία, τον Μάνατζερ Κοινωνικής Επιχείρησης και τον ιευθυντή Μάρκετινγκ Κοινωνικής Επιχείρησης. Για τα επαγγέλµατα αυτά, παρουσιάστηκε µια λεπτοµερής περιγραφή του προφίλ και των καθηκόντων τους. 17

Επισκόπηση συγκεκριµένων επαγγελµατικών και µαθησιακών χαρακτηριστικών των επαγγελµατιών που δραστηριοποιούνται σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην Ελλάδα Επαγγελµατικές µορφές Χαρακτηριστικά Κοινωνικός Επιχειρηµατίας ιαχειριστής Κοινωνικής Επιχείρησης Κοινωνική Επιχείρηση ιευθυντής Μάρκετινγκ Η επαγγελµατική µορφή ορίζεται/ελέγχεται από εθνικούς, περιφερειακούς ή τοµεακούς κανόνες; Εθνικός / περιφερειακός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται Εθνικός/περιφερειακός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται Εθνικός / περιφερειακός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται 18

Η επαγγελµατική µορφή έχει ειδική εκπαίδευση, κατάρτιση ή επαγγελµατικές απαιτήσεις; Εκπαιδευτικές απαιτήσεις: Ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ή µεταδευτεροβάθµιας εκπαίδευσης ή πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης µε 3 έτη εργασιακής εµπειρίας στον τοµέα ή ολοκλήρωση δηµοτικού σχολείου µε 5 έτη εργασιακής εµπειρίας στον τοµέα ή ακόµα και χωρίς κάποιο αποδεδειγµένο εκπαιδευτικό επίπεδο µε 5 έτη εργασιακής εµπειρίας σε συλλογικές δραστηριότητες και πρωτοβουλίες στον τοµέα Απαιτήσεις κατάρτισης: Ανατρέξτε παραπάνω Επαγγελµατικές απαιτήσεις Ανατρέξτε παραπάνω Καµία απαίτηση Επαγγελµατικές απαιτήσεις: Ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης στον τοµέα της Οικονοµίας και ιαχείρισης µε τουλάχιστον 1 έτος εργασιακής εµπειρίας και Συνεχή Εκπαίδευση και Κατάρτιση (CVET) για τις κύριες επαγγελµατικές λειτουργίες, ή ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης και CVET για τις 3 κύριες επαγγελµατικές λειτουργίες, ή ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης µε τουλάχιστον 2 έτη εργασιακής εµπειρίας και CVET για τη γνώση που απαιτείται για τις τρεις κύριες επαγγελµατικές λειτουργίες. Απαιτήσεις κατάρτισης: Ανατρέξτε παραπάνω Επαγγελµατικές απαιτήσεις: Ανατρέξτε παραπάνω Εκπαιδευτικές απαιτήσεις: Ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης µαζί µε 4 έτη εργασιακής εµπειρίας σε τµήµα µάρκετινγκ και CVET για τη γνώση που απαιτείται για τις κύριες επαγγελµατικές λειτουργίες, ή ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης (σχετικό πεδίο) µε 1 έτος εργασιακής εµπειρίας σε τµήµα µάρκετινγκ και CVET σε θέµα µάρκετινγκ για τη γνώση που απαιτείται για τις κύριες επαγγελµατικές λειτουργίες, ή ολοκλήρωση δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης µαζί µε CVET στον τοµέα του µάρκετινγκ Απαιτήσεις κατάρτισης: Ανατρέξτε παραπάνω Επαγγελµατικές απαιτήσεις: Ανατρέξτε παραπάνω Καµία απαίτηση Καµία απαίτηση Ποιο είναι το επίπεδο ΕΠΕΠ της επαγγελµατικής µορφής; Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 19

3.2 Οι επαγγελµατικές µορφές που δραστηριοποιούνται σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις στη Πολωνία Ο Πολωνός Εταίρος παρουσίασε δύο επαγγελµατικές µορφές: τον Μάνατζερ µίας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης µε ένα έτος µεταπτυχιακών σπουδών (και χωρίς πρακτική) και τον Μάνατζερ µίας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης που παρακολούθησε µια σχολή οργανωµένη από ΜΚΟ (µε σχετική πρακτική). Για τα επαγγέλµατα αυτά, παρουσιάστηκε µια λεπτοµερής περιγραφή του προφίλ και των καθηκόντων τους. Επισκόπηση συγκεκριµένων επαγγελµατικών και µαθησιακών χαρακτηριστικών των επαγγελµατιών που δραστηριοποιούνται σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις στη Πολωνία Επαγγελµατικ ές µορφές ιαχειριστής 1. ιαχειριστής 2. Χαρακτηριστι κά Η επαγγελµατική µορφή ορίζεται/ελέγχ εται από εθνικούς, περιφερειακού ς ή τοµεακούς κανόνες; Η επαγγελµατική µορφή έχει ειδική εκπαίδευση, κατάρτιση ή επαγγελµατικέ ς απαιτήσεις; x Εθνικός/περιφερειακός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται Χ Εκπαιδευτικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: Ολοκλήρωση σπουδών (βαθµίδα 1 ή 2) Απαιτήσεις κατάρτισης (προσδιορίστε: Επαγγελµατικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: Καµία απαίτηση Εθνικός / περιφερειακός Τοµεακός x εν ορίζεται/ελέγχεται Εκπαιδευτικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: ) Απαιτήσεις κατάρτισης (προσδιορίστε: Επαγγελµατικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: ) x Καµία απαίτηση 20

Ποιο είναι το επίπεδο ΕΠΕΠ της επαγγελµατική ς µορφής; Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Χ Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 x Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 x Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 3.3 Οι επαγγελµατικές µορφές που δραστηριοποιούνται στις Κοινωνικές Επιχειρήσεις στην Ιταλία Στην Ιταλία, προέκυψαν 3 επαγγελµατικές µορφές: ο Επιχειρηµατίας Φάρµας, ο ιευθύνων Σύµβουλος και ο Επιχειρηµατίας Ιχθυοκαλλιέργειας. Για τα επαγγέλµατα αυτά, παρουσιάστηκε µια λεπτοµερής περιγραφή του προφίλ και των καθηκόντων τους. Επισκόπηση συγκεκριµένων επαγγελµατικών και µαθησιακών χαρακτηριστικών των επαγγελµατιών που δραστηριοποιούνται στις Κοινωνικές Επιχειρήσεις (ή στον τοµέα Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας) που έχουν πρωτύτερα αναγνωριστεί στην ΙΤΑΛΙΑ Επαγγελµατικέ ς µορφές Χαρακτηριστικ ά ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ ΦΑΡΜΑΣ ΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ / ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Η ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ ΙΧΘΥΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙ ΑΣ Η επαγγελµατική µορφή ορίζεται/ελέγχε ται από εθνικούς, περιφερειακούς ή τοµεακούς κανόνες; Εθνικός/περιφερειακ ός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται Εθνικός/περιφερειακ ός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται Εθνικός/περιφερειακ ός Τοµεακός εν ορίζεται/ελέγχεται 21

Η επαγγελµατική µορφή έχει ειδική εκπαίδευση, κατάρτιση ή επαγγελµατικές απαιτήσεις; Εκπαιδευτικές απαιτήσεις, συγκεκριµένα: Απολυτήριο λυκείου Απαιτήσεις κατάρτισης (προσδιορίστε: ) Εκπαιδευτικές απαιτήσεις, συγκεκριµένα: Πανεπιστηµιακό πτυχίο Απαιτήσεις κατάρτισης (προσδιορίστε: ) Εκπαιδευτικές απαιτήσεις, συγκεκριµένα: Απολυτήριο λυκείου Απαιτήσεις κατάρτισης (προσδιορίστε: ) Επαγγελµατικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: ) Επαγγελµατικές απαιτήσεις, συγκεκριµένα: µάθηµα ΕΕΚ - µη υποχρεωτικό Επαγγελµατικές απαιτήσεις (προσδιορίστε: ) Καµία απαίτηση Καµία απαίτηση Καµία απαίτηση Ποιο είναι το επίπεδο ΕΠΕΠ της επαγγελµατικής µορφής; Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 1 Επίπεδο ΕΠΕΠ 2 Επίπεδο ΕΠΕΠ 3 Επίπεδο ΕΠΕΠ 4 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 5 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 6 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 7 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 Επίπεδο ΕΠΕΠ 8 3.4 Οι επαγγελµατικές µορφές που δραστηριοποιούνται σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις στο Βέλγιο Στο Βέλγιο, δεν υπάρχουν συγκεκριµένες επαγγελµατικές µορφές ή συγκεκριµένα προσόντα που να απαιτούνται για τη λειτουργία σε κοινωνικές επιχειρήσεις. Σύµφωνα µε το είδος και τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής επιχείρησης, υπάρχει ένας µεγάλος αριθµός επαγγελµατικών µορφών που λειτουργούν σε αυτή. Επιπλέον, τα επαγγελµατικά προσόντα µπορούν να είναι διαφορετικά στη Φλάνδρα, τη Βαλλονία και τη γερµανόφωνη περιοχή. 22

4. Βέλτιστες Πρακτικές 4.1 Βέλτιστες Πρακτικές στην Ελλάδα Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Myrtillo Καφετέρια - Εργαστήρι - Κέντρο τέχνης και λόγου www.myrtillocafe.gr Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Αθηνά - Elpis Εµπορικές Υπηρεσίες & Υπηρεσίες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης www.athena-elpis.gr Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Βίος Coop Κοινωνικός Καταναλωτικός Συνεταιρισµός Θεσσαλονίκης www.bioscoop.gr 4.2 Βέλτιστες Πρακτικές στη Πολωνία - Μεταπτυχιακές σπουδές ενός έτους: Σπουδές οργανωµένες από κρατικά πανεπιστήµια. Οι σπουδές εφοδιάζουν µε γνώσεις σχετικά µε την κοινωνική οικονοµία, την ανάπτυξη της νοµικής εµπειρογνωσίας σε τοπικό επίπεδο σε φορείς κοινωνικής οικονοµίας, τις βασικές αρχές διαχείρισης. - Σχολή διαχειριστών πωλήσεων: Τάξεις όπου διδάσκουν επαγγελµατίες, γνώσεις συναφείς µε τη διεξαγωγή και τη διαχείριση του θέµατος της κοινωνικής οικονοµίας. Ένα πολύτιµο χαρακτηριστικό πραγµατοποιείται συνήθως στην πρακτική των φορέων κοινωνικής οικονοµίας. 4.3 Βέλτιστες Πρακτικές στην Ιταλία ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΦΥΣΗ -Το έργο χρηµατοδοτήθηκε από το Πρόγραµµα ια Βίου Μάθησης της Ε.Ε. 2007-13, Κωδικός Πρωτοκόλλου LLP-LdV-TOI-11-IT-685. 23

Οι εταίροι του έργου συµφώνησαν ότι θα είχε πολύ σηµαντική επίδραση µια παρέµβαση για την εισαγωγή της διαφάνειας και την αναγνώριση των µαθησιακών αποτελεσµάτων που χαρακτηρίζουν τα επαγγέλµατα αγροτουρισµού, εφαρµόζοντας τα Ευρωπαϊκά εργαλεία και πλαίσια Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΕΠ) και Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακαδηµαϊκών Μονάδων για την Επαγγελµατική Εκπαίδευση και Κατάρτιση ECVET. Οι κύριες δραστηριότητες για τον σκοπό αυτό εστιάζουν στα περιεχόµενα του Μνηµονίου Κατανόησης για την αποδοχή Κοινών Ευρωπαϊκών Επαγγελµατικών Προσόντων στην Κοινωνική Επιχειρηµατικότητα (ECVET) (ορισµός του επαγγελµατικού πεδίου όσον αφορά τα εκπαιδευτικά αποτελέσµατα, χαρτογράφησής του στον ΕΠΕΠ µέσω εθνικών πλαισίων και συστηµάτων προσόντων, σχεδιασµός προσόντων σε µεταφέρσιµες µονάδες µαθησιακών αποτελεσµάτων µε καταµερισµό πόντων πίστωσης). -Agroecvet: το έργο χρηµατοδοτήθηκε από το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ LLP TOI, LDV της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ LLP/LDV/MT/TOI/03/2013 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΟΥ - 2013-1-MT1-LEO05-01191. Για την αντιµετώπιση των θεµάτων στον γεωργικό τοµέα σήµερα, το έργο όρισε τις απαραίτητες δεξιότητες και ικανότητες για την εργασία στον τοµέα µε ιδιαίτερα έµφαση στις εργασίες στην αειφόρο γεωργία. Το έργο έχει ορίσει προσόντα σχετικά µε τα µαθησιακά αποτελέσµατα, χαρτογραφώντας τα στο ΕΠΕΠ και το ECVET µέσω διεθνών πλαισίων προσόντων και σχεδιάζοντας προσόν/προσόντα σε µεταφέρσιµες µονάδες µαθησιακών αποτελεσµάτων µε κατανοµή πιστωτικών µονάδων, σχεδιάζοντας σχετικά προγράµµατα ΕΕΚ µε ευέλικτες µεθόδους τεκµηρίωσης, µεταφοράς και αναγνώρισης µαθησιακών αποτελεσµάτων που επιτεύχθηκαν µε τυπικό, άτυπο και µη τυπικό τρόπο. 24

4.4 Βέλτιστες Πρακτικές στο Βέλγιο ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Στο πανεπιστήµιο της Λιέγης (HEC-ULg), εντός του διετούς µεταπτυχιακού προγράµµατος στις Επιστήµες ιοίκησης. KOMOSIE http://www.komosie.be/ko/home_10.aspx 25