Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του υποέργου 2 με τίτλο «Ανάπτυξη έντυπου εκπαιδευτικού υλικού για τα νέα Προγράμματα Σπουδών» της Πράξης «Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο», η οποία έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» (ΕΠΕΔΒΜ) του ΕΣΠΑ (2007-2013), Άξονας Προτεραιότητας 7: «Ενίσχυση της Διά Βίου Εκπαίδευσης Ενηλίκων στις 8 Περιφέρειες Σύγκλισης» με κωδικό MIS 296121 και η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους, μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) του Υ.ΠΑΙ.Θ. Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή Σημείωση Το ΕΑΠ είναι υπεύθυνο για την επιμέλεια έκδοσης και την ανάπτυξη των κειμένων σύμφωνα με τη Μεθοδολογία της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Για την επιστημονική αρτιότητα και πληρότητα των συγγραμμάτων την αποκλειστική ευθύνη φέρουν οι συγγραφείς, κριτικοί αναγνώστες και ακαδη μα ϊ κοί υπεύθυνοι που ανέλαβαν το έργο αυτό.
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας Πρόγραμμα Σπουδών ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Θεματική Ενότητα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Τόμος Γ Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή Συγγραφή ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΥΡΜΑΚΕΣΗΣ Καθηγητής ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΕΛΙΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών Κριτική Ανάγνωση ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΟΥΝΤΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος για την ανάπτυξη του έντυπου διδακτικού υλικού του Π.Σ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΕΡΥΚΙΟΣ Καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Συντονιστής για την ανάπτυξη του έντυπου διδακτικού υλικού της Θ.Ε. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΒΕΡΥΚΙΟΣ Καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Ειδικός στη Μεθοδολογία της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ ΣΠΑΝΑΚΑ Γλωσσική Επιμέλεια ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Καλλιτεχνική Επιμέλεια Σελιδοποίηση ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΕΜΗΣ Εργαστήριο Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας (ΕΕΥΕΜ) ISBN: 978-960-611-002-3 Κωδικός Έκδοσης: ΠΛΣ 61/3 Copyright 2016 για την Ελλάδα και όλο τον κόσμο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Πάροδος Αριστοτέλους 18, 26335 Περιβόλα Πατρών Τηλ.: 2610 367300, Φαξ: 2610 367650 To παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη, κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο, αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική κ.λπ.) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.
Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας Πρόγραμμα Σπουδών ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Θεματική Ενότητα ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ Τόμος Γ Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΥΡΜΑΚΕΣΗΣ Καθηγητής ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΕΛΙΟΣ Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών ΠΑΤΡΑ 2016
Βιογραφικά Ο Σπυρίδων Συρμακέσης είναι Καθηγητής στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής ΤΕ στο ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας. Το γνωστικό του αντικείμενο είναι πληροφοριακά συστήματα. Είναι κάτοχος πτυχίου (1992) και Διδακτορικού Διπλώματος (1997) του Τμήματος Μηχανικών Ηλεκτρονικών Υπολογιστών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι Διευθυντής του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικής Επιχειρηματικότητας και Σχεδιασμού Αλληλεπίδρασης στο ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας. Ασχολείται με θέματα ευχρηστίας εφαρμογών και σχεδιασμού αλληλεπίδρασης από το 2005. Είναι συγγραφέας 4 βιβλίων και έχει την επιστημονική επιμέλεια σε άλλα 3 βιβλία στο γνωστικό του αντικείμενο. Έχει περισσότερες από 150 επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά και συνέδρια. Συνεργάζεται με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο από το 2003. Ο Νικόλαος Τσέλιος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΕΑΠΗ) του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι διδάκτωρ (2002) και διπλωματούχος (1997) του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι η Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή και η Εκπαιδευτική Τεχνολογία. Έχει πάνω από 85 δημοσιεύσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια και περιοδικά με περισσότερες από 900 αναφορές το 2015. Είναι μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ), της Ελληνικής Εταιρείας Τεχνητής Νοημοσύνης (ΕΕΤΝ), της ACM, της ACMI SIGCHI Ελλάδας και της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση (ΕΤΠΕ).
Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή στο επιστημονικό πεδίο της Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου- Υπολογιστή και θεωρητική θεμελίωση Σπ. Συρμακέσης Σκο πός, Προσ δο κώ μενα Αποτε λέ σματα, Έννοιες-Κλει διά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...15 1.1 Ορισμός...18 1.2 Eυχρηστία και HCI...22 1.2.1 Ευκολία εκμάθησης...23 1.2.2 Αποδοτικότητα χρήσης...26 1.2.3 Δυνατότητα απομνημόνευσης...27 1.2.4 Συχνότητα σφαλμάτων...30 1.2.5 Υποκειμενική ικανοποίηση...31 1.3 Γνωσιακές αναφορές...35 1.3.1 Οπτική αντίληψη...35 1.3.2 Η κατασκευαστική προσέγγιση...36 1.3.3 Η συλλεκτική προσέγγιση...39 1.4 Γραφική αναπαράσταση στο Interface...42 1.4.1 Μοντελοποίηση γραφικών και αναπαράσταση στις τρεις διαστάσεις...43 1.4.2 Γραφική κωδικοποίηση...47 Σύνοψη...58 Λίστα Ελέγχου Γνώσεων...60 Ευρετήριο Όρων...61 Γλωσσάρι...62 Βιβλιογραφία...63 Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη...65
8 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΑΝΘΡΏΠΟΥ-ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΉ Απαντήσεις σε Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης...66 Απαντήσεις Δραστηριοτήτων...69 Κατάλογος εικόνων...71 Κατάλογος πινάκων...72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Γνωσιακή ανάλυση της Αλληλεπίδρασης Ανθρώπου-Υπολογιστή Σπ. Συρμακέσης Σκο πός, Προσ δο κώ μενα Αποτε λέ σματα, Έννοιες-Κλει διά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...73 2.1 Γνωσιακά μοντέλα...76 2.1.1 Μοντέλο Ανθρώπινου Επεξεργαστή...76 2.1.2 Το μοντέλο διάδρασης χρήστη-συστήματος κατά Norman...82 2.1.3 Κατανεμημένα γνωσιακά μοντέλα...87 2.2 Αναπαράσταση γνώσης και νοητικά μοντέλα...89 2.3 Θεωρία αναζήτησης πληροφορίας...94 2.4 Διάσπαρτα τμήματα πληροφορίας (information patches)...96 2.4.1 Διαδικασίες εμπλουτισμού (enrichment activities)...96 2.4.2 Διαδικασίες όσφρησης (scent-following activities)...97 2.5 Μοντέλο CoLiDeS...99 2.5.1 Αναπαράσταση των αντικειμένων οθόνης σε ιστοσελίδες...99 2.5.2 Προγραμματισμός ενέργειας καθοδηγούμενος από το στόχο του χρήστη...101 2.5.3 Επίδραση των μηχανισμών προσοχής...102 2.5.4 Μοντέλο συμπεριφοράς του χρήστη κατά την πλοήγηση...102 2.6 Λάθη και νοητικά μοντέλα...105 2.7 Προσοχή και μνήμη...107
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9 2.7.1 Συγκεντρώνοντας την προσοχή μας...107 2.7.2 Συγκεντρωμένη και μοιρασμένη προσοχή...108 2.7.3 Συγκεντρώνοντας την προσοχή μας στο interface...108 2.7.4 Συνδυάζοντας και διακόπτοντας εργασίες...112 2.8 Αυτοματοποιημένες δραστηριότητες...114 Σύνοψη...117 Λίστα Ελέγχου Γνώσεων...119 Ευρετήριο Όρων...120 Γλωσσάρι...121 Βιβλιογραφία...122 Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη...126 Απαντήσεις σε Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης...127 Απαντήσεις Δραστηριοτήτων...131 Κατάλογος εικόνων...136 Κατάλογος πινάκων...137 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Αρχές σχεδιασμού διαδραστικών συστημάτων Σπ. Συρμακέσης Σκο πός, Προσ δο κώ μενα Αποτε λέ σματα, Έννοιες-Κλει διά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...139 3.1 Γενικές οδηγίες σχεδιασμού εύχρηστων διεπιφανειών χρήσης...142 3.2 Σχεδίαση εικονιδίων...152 3.2.1 Αρχές σχεδιασμού εικονιδίων...152 3.2.2 Κύκλος σχεδιασμού εικονιδίων...159 3.2.3 Επαναληπτικός σχεδιασμός...159 3.2.4 Διαισθητική δοκιμή εικονιδίων...161 3.3 Χρήση χρωμάτων...163
10 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΑΝΘΡΏΠΟΥ-ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΉ 3.4 Η έννοια των χρωμάτων στο σχεδιασμό συστημάτων...166 3.5 Το χρώμα ως παράγοντας ευχρηστίας στο διαδίκτυο...172 3.6 Επιλογή χρώματος και ψυχολογία...182 3.7 Η γραμματοσειρά ως παράγοντας ευχρηστίας...188 3.8 Είδη γραμματοσειρών με βάση το σχεδιασμό τους...190 3.9 Συγκριτικά αποτελέσματα για τη χρήση των γραμματοσειρών...198 3.10 Επιλογή γραμματοσειράς στο διαδίκτυο...205 Σύνοψη...213 Λίστα Ελέγχου Γνώσεων...214 Ευρετήριο Όρων...215 Γλωσσάρι...216 Βιβλιογραφία...218 Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη...220 Απαντήσεις σε Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης...222 Απαντήσεις Δραστηριοτήτων...228 Κατάλογος εικόνων...232 Κατάλογος πινάκων...235 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 H Αλληλεπίδραση Ανθρώπου-Υπολογιστή στον κύκλο ζωής του λογισμικού Ν. Τσέλιος Σκο πός, Προσ δο κώ μενα Αποτε λέ σματα, Έννοιες-Κλει διά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...237 4.1 Σχεδιασμός: Βασικοί ορισμοί...240 4.2 Διαδικασία σχεδιασμού...241 4.3 Κατανόηση των χρηστών...244
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 4.4 Σχεδιασμός δομής/πλοήγησης...247 4.5 Φυσικός σχεδιασμός...249 4.6 Δημιουργία πρωτοτύπου...250 4.7 Μηχανική ευχρηστίας (usability engineering)...253 4.8 Αρχές σχεδιασμού...256 4.8.1 Ευκολία εκμάθησης...256 4.8.2 Ευκαμψία...257 4.8.3 Ευρωστία...258 4.9 Ιδιαιτερότητες σχεδιασμού δικτυακών τόπων και εφαρμογών...260 4.9.1 Ποικιλία συσκευών...262 4.9.2 Οι χρήστες ελέγχουν την πλοήγηση...263 4.9.3 Μέρος του όλου...263 4.10 Κανόνες αποτελεσματικού σχεδιασμού ιστοσελίδων...266 4.11 Πληροφοριακή αρχιτεκτονική ενός δικτυακού τόπου...270 4.12 Επισκόπηση τεχνικών σχεδιασμού της πληροφοριακής αρχιτεκτονικής...277 4.12.1 Ταξινόμηση καρτών (card sorting)...277 4.12.2 Ελεύθερη διατύπωση εννοιών (free-listing)...279 4.12.3 Έλεγχος ευρεσιμότητας (findability testing)...280 4.12.4 Έλεγχος πλοηγησιμότητας (navigation stress test)...280 4.12.5 Επιλογή κατηγορίας, περιγραφή περιεχομένου και κατονομασία κατηγοριών...281 4.12.6 Άλλες τεχνικές...282 4.12.7 Αδυναμίες των τεχνικών που παρουσιάστηκαν...283 4.12.8 Μετρικές Lostness...284 Σύνοψη...287
12 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΑΝΘΡΏΠΟΥ-ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΉ Λίστα Ελέγχου Γνώσεων...6288 Ευρετήριο Όρων...289 Γλωσσάρι...290 Βιβλιογραφία...291 Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη...295 Απαντήσεις σε Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης...296 Απαντήσεις Δραστηριοτήτων...297 Κατάλογος εικόνων...299 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Τεχνικές αξιολόγησης διαδραστικών συστημάτων Ν. Τσέλιος Σκο πός, Προσ δο κώ μενα Αποτε λέ σματα, Έννοιες-Κλει διά, Εισαγωγικές Παρατηρήσεις...301 5.1 Αξιολόγηση από ειδικούς...304 5.1.1 Ευρετική αξιολόγηση (heuristic evaluation)...304 5.1.2 Γνωσιακό περιδιάβασμα (cognitive walkthrough)...332 5.1.3 Γνωσιακό περιδιάβασμα για τον ιστό (cognitive walkthrough for the web)...333 5.1.4 Αξιολόγηση προσβασιμότητας...335 5.2 Μέθοδοι αξιολόγησης με τη συμμετοχή χρηστών...338 5.2.1 Μέτρηση απόδοσης...339 5.2.2 Αρχεία πληκτρολογήσεων...340 5.2.3 Πρωτόκολλο ομιλούντος υποκειμένου...340 5.2.4 Ερωτηματολόγια...341 5.2.5 Πλουραλιστικό περιδιάβασμα...348 5.2.6 Αξιολόγηση με εξοπλισμό οφθαλμικής εστίασης (eye tracking)...349
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 5.3 Αναλυτικές μέθοδοι αξιολόγησης...352 5.3.1 Ανάλυση εργασιών...352 5.4 Αξιολόγηση διαδικτυακών τόπων...368 5.4.1 Κάλυψη της δοκιμής...372 Σύνοψη...374 Λίστα Ελέγχου Γνώσεων...375 Ευρετήριο Όρων...376 Γλωσσάρι...377 Βιβλιογραφία...378 Οδηγός για Περαιτέρω Μελέτη...381 Απαντήσεις σε Ασκήσεις Αυτοαξιολόγησης...382 Απαντήσεις Δραστηριοτήτων...386 Κατάλογος εικόνων...387 Κατάλογος πινάκων...388 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Παράρτημα: Χρήσιμα εργαλεία για την υποστήριξη του σχεδιασμού και της αξιολόγησης διαδραστικού λογισμικού Ν. Τσέλιος Σκο πός...389 6.1 Χαρτί και μολύβι...389 6.2 Concept feedback...390 6.3 Chalkmark...391 6.4 Clickheat...392 6.5 Clicktale...392 6.6 Crazy Egg...393 6.7 Ethnio...394 6.8 Feng-GUI...395
14 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΊΑ ΑΝΘΡΏΠΟΥ-ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΉ 6.9 Five Second Test...396 6.10 Feedback Army...397 6.11 Loop 11...398 6.12 Mechanical Turk...399 6.13 Morae...400 6.14 TryΜyUI (www.trymyui.com)...401 6.15 Silverback...402 6.16 Simple Mouse Tracking...403 6.17 Usabilla...404 6.18 Usertesting.com...405 6.19 Google Analytics...405 6.20 Google Website Optimizer...406 6.21 Autocardsorter...406 6.22 Άλλα εργαλεία...408