Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία. Ενότητα 11: Αξιολόγηση Σχεδίασης Σαπρίκης Ευάγγελος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά)

Transcript

1 Αλληλεπίδραση Ανθρώπου- Υπολογιστή & Ευχρηστία Ενότητα 11: Αξιολόγηση Σχεδίασης Σαπρίκης Ευάγγελος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Γρεβενά)

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τη σημαντικότητα της αξιολόγησης στη σχεδίαση ενός συστήματος. Ειδικότερα, μελετώνται ζητήματα, όπως: στόχοι αξιολόγησης, τεχνικές αξιολόγησης, κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης και παράγοντες επιλογής μεθόδου αξιολόγησης. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας Αξιολόγηση σχεδίασης. Στόχοι αξιολόγησης. Τεχνικές αξιολόγησης. Κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης. Επιλογή μεθόδου αξιολόγησης. 5

6 Ευχρηστία: Ορισμός (1) Δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις που καθορίζουν την ευχρηστία ενός συστήματος με βάση: την ευκολία χρήσης, την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, την ικανοποίηση, την ικανότητα μάθησης, την ευελιξία την ευρωστία, τα λιγότερα λάθη, κτλ. 6

7 Ευχρηστία: Ορισμός (2) Από την άλλη, ένα υψηλό επίπεδο ευχρηστίας μπορεί να επιφέρει διάφορα οφέλη, όπως: α) υψηλή αποτελεσματικότητα, β) υψηλότερη ευκολία χρήσης, γ) υψηλότερη παραγωγικότητα, δ) λιγότερα λάθη, ε) υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας, στ) υψηλότερη αποδοχή από το κοινό, ζ) υψηλότερες πωλήσεις-κέρδη, κτλ. 7

8 Ευχρηστία: Ορισμός (3) Οι Shackel & Richardson (1991) καθορίζoυν την ευχρηστία ενός συστήματος ως την «ικανότητα σε ανθρώπινους όρους που έχει ένα σύστημα, να χρησιμοποιείται εύκολα και αποτελεσματικά, από ένα προκαθορισμένο φάσμα χρηστών, λαμβάνοντας υπόψη την προκαθορισμένη κατάρτιση και υποστήριξη των χρηστών, για να εκπληρώσει μία προκαθορισμένη σειρά στοιχειωδών εργασιών, ακολουθώντας μία προκαθορισμένη ακολουθία σεναρίων». 8

9 Αξιολόγηση Η αξιολόγηση δε θα πρέπει να θεωρείται σαν μία διακριτή φάση στη διαδικασία σχεδίασης. Ιδανικά, θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας σχεδίασης και να ανατροφοδοτεί με τα αποτελέσματά (παρατηρήσεις, διορθώσεις και βελτιώσεις) της τη σχεδίαση. Συνήθως, όσο αργότερα στη διάρκεια της διαδικασίας σχεδίασης ανακαλύπτεται ένα λάθος, τόσο πιο δαπανηρή είναι η αλλαγή του (πολλές φορές μπορεί να είναι και αδύνατη!). Πηγή: Dix et al., (2007). 9

10 Αξιολόγηση ευχρηστίας Οι Hilbert and Redmiles (2000) ορίζουν την αξιολόγηση ευχρηστία ως «την πράξη της μέτρησης των ιδιοτήτων ευχρηστίας (ή του προσδιορισμού πιθανών προβλημάτων) ενός συστήματος ή μίας εφαρμογής, σε σχέση με συγκεκριμένους χρήστες, οι οποίες εκτελούν συγκεκριμένες διεργασίες, σε καθορισμένα πλαίσια». 10

11 Στόχοι της αξιολόγησης Η αξιολόγηση έχει 3 βασικούς στόχους (Dix et al., 2007): 1. Τον προσδιορισμό του εύρους και της προσβασιμότητας των λειτουργιών του συστήματος. 2. Την εμπειρία ανάδρασης των χρηστών. 3. Εντοπισμό πιθανών προβλημάτων. 11

12 Κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης (1) Η αξιολόγηση κατηγοριοποιείται ποικιλοτρόπως, βάσει διαφόρων χαρακτηριστικών. Οι σημαντικότερες κατηγοριοποιήσεις είναι οι ακόλουθες: 12

13 Κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης (2) 1. Διαμορφωτική αξιολόγηση: εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια της σχεδίασης. Τα αποτελέσματά της μεταφέρονται στους σχεδιαστές, οι οποίοι στη συνέχεια κάνουν τις απαιτούμενες αλλαγές. Είναι εντατική και μικρής κλίμακας. 2. Συνολική αξιολόγηση: εφαρμόζεται μετά την ολοκλήρωση του συστήματος και αποτιμά την επιτυχία με βάσει τους προκαθορισμένους στόχους. Προτείνει μοντέλα χρήσης του συστήματος με τον καλύτερο δυνατό συνδυασμό της σχέσης κόστουςαπόδοσης. 13

14 Κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης (3) 1. Ποσοτική αξιολόγηση: επικεντρώνεται σε ποσοτικά δεδομένα ανάλυσης της αξιολόγησης, αποδίδοντας δηλαδή συγκεκριμένες αριθμητικές τιμές. 2. Ποιοτική αξιολόγηση: επικεντρώνεται στην ανάλυση υποκειμενικών νοημάτων (για παράδειγμα, δείκτες όπως: αποτελεσματικότητα, αποδοτικότητα, κτλ.). 14

15 Κατηγοριοποιήσεις μεθόδων αξιολόγησης (4) 1. Ανοικτή αξιολόγηση: απόκριση ερωτώμενων χωρίς περιορισμούς προκαθορισμένης καθοδήγησης. 2. Κλειστή αξιολόγηση: απόκριση ερωτώμενων σε συγκεκριμένα-καθορισμένα στοιχεία (για παράδειγμα απάντηση σε συγκεκριμένες ερωτήσεις διακριτής κλίμακας). 15

16 Τεχνικές αξιολόγησης Η ανάλυση της αξιολόγησης με σκοπό να διερευνηθούν ενδεχόμενα προβλήματα μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε από ειδικούς, είτε με τη βοήθεια αποκρίσεων από μελέτη των χρηστών, είτε με συνδυασμό αυτών των δύο. Τα δύο κύρια στυλ αξιολόγησης είναι: α) σε κανονικό περιβάλλον εργασίας και β) σε εργαστηριακό περιβάλλον. 16

17 Αξιολόγηση με τη συμμετοχή χρηστών: τεχνικές διερεύνησης Σύνολο τεχνικών οι οποίες εκμαιεύουν από τους χρήστεςαξιολογητές πληροφορίες. Στη συνέχεια, αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση του συστήματος. Σημαντικότερες τεχνικές διερεύνησης: α) Συνεντεύξεις. β) Ερωτηματολόγια. 17

18 Αξιολόγηση με τη συμμετοχή χρηστών: τεχνικές παρατήρησης (1) Τεχνικές στις οποίες αξιολογείται η συμπεριφορά των χρηστών κατά τη διαδικασία αλληλεπίδρασής τους με το σύστημα. Παραδείγματα: - Μεγαλόφωνη σκέψη. - Μεγαλόφωνη σκέψη και συνεργατική αξιολόγηση. - Ανάλυση πρωτοκόλλων. 18

19 Αξιολόγηση με τη συμμετοχή χρηστών: τεχνικές παρατήρησης (2) Ανάλυση πρωτοκόλλου: πρόκειται για μεθόδους καταγραφής των ενεργειών των χρηστών. Παραδείγματα: 1. Σημειώσεις των ίδιων των χρηστών. 2. Βιντεοσκόπηση. 3. Μέσω καταγραφή σε υπολογιστικό σύστημα (για παράδειγμα παρακολούθησης κίνησης ματιών, αντιδράσεων του σώματος με χρήση αισθητήρων, κτλ.). 4. Ηχογράφηση. 19

20 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: γνωστικό περιδιάβασμα (1) Απαιτεί μία λεπτομερή επισκόπηση μίας ακολουθίας ενεργειών, η οποία αντιπροσωπεύει τα βήματα που πρέπει να κάνει ο χρήστης για να ολοκληρώσει κάποια εργασία στη διεπιφάνεια του συστήματος. Οι αξιολογητές εξετάζουν κατά πόσο αυτά τα βήματα δημιουργούν ή όχι προβλήματα ευχρηστίας. Σκοπός του γνωστικού περιδιαβάσματος είναι να προσδιορίσει πόσο εύκολη είναι η εκμάθηση του συστήματος, μέσω της εξερεύνησης από την πλευρά του χρήστη. Πηγή: Dix et al. (2007). 20

21 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: γνωστικό περιδιάβασμα (2) Για την εκτέλεσή του πρέπει να γίνουν τα εξής (Dix et al., 2007): 1. Να περιγραφεί το σύστημα. 2. Να περιγραφεί η εργασία που θα πρέπει να εκτελεστεί στο σύστημα. 3. Να καταγραφούν λεπτομερώς οι ενέργειες που θα πρέπει να γίνουν για να ολοκληρωθεί η εργασία. 4. Να καταγραφεί το επίπεδο εμπειρίας και γνώσης των μελλοντικών χρηστών του συστήματος. 21

22 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: γνωστικό περιδιάβασμα (3) Για να αξιολογηθεί η εκάστοτε εργασία του συστήματος θα πρέπει να αξιολογηθούν ξεχωριστά οι ενέργειες που την συνθέτουν. Ειδικότερα, θα πρέπει για κάθε να απαντηθούν και να αξιολογηθούν οι παρακάτω ερωτήσεις (Dix et al., 2007). 1. Είναι σύμφωνο με το αποτέλεσμα της ενέργειας με τον στόχο του χρήστη σε αυτό το σημείο; 2. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί κάθε διαθέσιμη ενέργεια; 3. Αφού ο χρήστης βρει τη σωστή ενέργεια, γνωρίζει ότι αυτή είναι που χρειάζεται; 4. Αφού ο χρήστης εκτελέσει την ενέργεια, κατανοεί την ανάδραση του συστήματος; 22

23 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: ευρετική αξιολόγηση (1) Η ευρετική αξιολόγηση πρόκειται για μία αρχή ή κανόνα (ή σύνολό τους) που, είτε μπορεί να καθοδηγήσει σε μία σχεδιαστική απόφαση είτε να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση μίας ειλημμένης λύσης. Γνωστότερη ευρετική αξιολόγηση: 10 ευρετικοί κανόνες του Nielsen (1994). 23

24 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: ευρετική αξιολόγηση (2) Ο αξιολογητής κρίνει το ενδεχόμενο πρόβλημα ευχρηστίας βάσει της παρακάτω κλίμακας: 0 = Δεν θεωρώ πως υπάρχει πρόβλημα ευχρηστίας. 1 = Πρόβλημα μόνο σε επίπεδο αισθητικής. Διόρθωσή του μόνο εάν διατεθεί επιπλέον χρόνος για την υλοποίηση του υπό κατασκευή συστήματος. 2 = Δευτερεύον πρόβλημα ευχρηστίας: Θα πρέπει να δοθεί χαμηλή προτεραιότητα στη διόρθωσή του. 24

25 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: ευρετική αξιολόγηση (3) 3 = Σημαντικό πρόβλημα ευχρηστίας. Θα πρέπει να δοθεί υψηλή προτεραιότητα στη διόρθωσή του. 4 = Καταστροφικό πρόβλημα ευχρηστίας. Οπωσδήποτε να διορθωθεί πριν κυκλοφορήσει στην αγορά το σύστημα. 25

26 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: ευρετική αξιολόγηση (4) Οι 10 ευρετικοί κανόνες του Nielsen (1994): 1. Ορατότητα της κατάστασης του συστήματος. 2. Αντιστοιχία μεταξύ πραγματικού κόσμου και συστήματος. 3. Ελευθερία και έλεγχος χρήστη. 4. Συνέπεια και συμμόρφωση με πρότυπα. 5. Πρόληψη σφαλμάτων. 6. Αναγνώριση αντί της υπενθύμισης. 26

27 Τεχνικές αξιολόγησης από ειδικούς: ευρετική αξιολόγηση (5) 7. Ευελιξία και αποτελεσματικότητα. 8. Αισθητική και μινιμαλιστική σχεδίαση. 9. Βοήθεια για την αναγνώριση, τη διάγνωση και την ανάκαμψη από σφάλματα. 10. Βοήθεια και τεκμηρίωση. 27

28 Άσκηση 1 Να εφαρμοστούν οι 10 ευρετικοί κανόνες του Nielsen στην ιστοσελίδα του Τμήματος. 28

29 Επιλογή μεθόδου αξιολόγησης (1) Οι Dix et al. (2007) θεωρούν ότι η επιλογή της μεθόδου αξιολόγησης εξαρτάται από τους παρακάτω 8 παράγοντες: 1. Στάδιο στο οποίο διεξάγεται η αξιολόγηση σε σχέση με το βαθμό υλοποίησης της σχεδίασης. 2. Στυλ αξιολόγησης (κανονικό περιβάλλον εργασίας έναντι εργαστηριακού περιβάλλοντος). 3. Βαθμός αντικειμενικότητας ή υποκειμενικότητας της μεθόδου. 4. Τύπος παρεχόμενων μετρήσεων (ποιοτικές ή/ και ποσοτικές μετρήσεις). 29

30 Επιλογή μεθόδου αξιολόγησης (2) 5. Παρεχόμενες πληροφορίες (χαμηλού έναντι υψηλού επιπέδου). 6. Αμεσότητα απόκρισης. 7. Φορτικότητα. 8. Απαιτούμενοι πόροι (χρόνος, κόστος, αριθμός συμμετεχόντων, κτλ.). 30

31 Άσκηση 2 Βασιζόμενοι στους προαναφερθέντες 8 παράγοντες, αιτιολογήστε ποια ή ποιες τεχνικές αξιολόγησης θεωρείτε καταλληλότερες για την αξιολόγηση της ιστοσελίδας του Τμήματος. 31

32 Βιβλιογραφία Dix, A., Finlay, J., Abowd, G. D, and Beale, R. (2007). Επικοινωνία Ανθρώπου Υπολογιστή (3 η Έκδοση). Εκδόσεις Μ. Γκιούρδας, Αθήνα. Hilbert, D. and Redmiles, D. (2000). Usability informatiom from user interface events. ACM Computing Surveys, 32 (4), Nielsen, J. (1994). Ten Usability Heuristics [Online]. Retrieved October 6, 2013 from ml Shackel, B., and Richardson, S. (1991). Human factors for Informatics usability. Cambridge University Press, UK. 32