ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΡΑΠΕΖΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει τη σπουδαιότητα, τις λειτουργίες και τη δομή του χρηματοπιστωτικού συστήματος. ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Με το πέρας της μελέτης αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να είστε σε θέση να: περιγράψετε τη σπουδαιότητα και τις λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, εξηγήσετε τη δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών, γνωρίζετε τα χαρακτηριστικά των διαφόρων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, περιγράψετε τη δομή και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Χρηματαγορά Κεφαλαιαγορά Πρωτογενής Αγορά Δευτερογενής αγορά Πιστωτικά Ιδρύματα Μη Πιστωτικά Ιδρύματα Αμοιβαία Κεφάλαια Εταιρείες Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών 21

2 2.1 Εισαγωγή Ο τραπεζικός τομέας παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας οικονομίας διοχετεύοντας κεφάλαια σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Η κλασσική βεβαίως λειτουργία του τραπεζικού τομέα είναι η αποδοχή καταθέσεων και η μετατροπή τους σε διάφορες μορφές δανείων. Τα τελευταία χρόνια η παγκοσμιοποίηση των αγορών, η απελευθέρωση των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και το μεταβαλλόμενο κανονιστικό πλαίσιο συνθέτουν μια νέα εικόνα στον τραπεζικό χώρο όπου παρατηρείται όξυνση του ανταγωνισμού, δημιουργία νεωτεριστικών προϊόντων και διαφοροποίηση των κινδύνων. Το νέο περιβάλλον απαιτεί από τις τράπεζες αναδιάρθρωση της επιχειρηματικής τους δομής, επανεξέταση της στρατηγικής, ορθολογικότερη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Γενικά, στο νέο και πλέον ανταγωνιστικό περιβάλλον τα τραπεζικά ιδρύματα καλούνται να ανταποκριθούν άμεσα και αποτελεσματικά. Στη διεθνή βιβλιογραφία ο όρος T.R.I.C.K αναφέρεται στους παράγοντες που τα τραπεζικά ιδρύματα θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη σημασία και προσοχή. Τ: Τechnology. Η τεχνολογία σήμερα είναι καθοριστικής σημασίας για την οργάνωση και την αποτελεσματική διοίκηση των τραπεζών καθ ότι επιτρέπει τον χειρισμό και την αξιοποίηση δεδομένων που επιτρέπουν τη διοίκηση να αξιολογεί και να λαμβάνει τις σωστές αποφάσεις. R: Regulation. Η κανονιστική απελευθέρωση και γενικά το κανονιστικό πλαίσιο παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και διάθεση νέων προϊόντων και στη δομή του συστήματος. Η απελευθέρωση για παράδειγμα έχει οδηγήσει διεθνώς αλλά και στην εγχώρια αγορά σε συγχωνεύσεις και εξαγορές μεταξύ ή τραπεζικών ιδρυμάτων, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το μέσο μέγεθος των τραπεζών. 22

I = Interest rate risk. Οι μεταβολές των επιτοκίων επηρεάζουν σημαντικά την κερδοφορία και την καθαρή θέση των τραπεζών καθότι το μεγαλύτερο ποσοστό εσόδων και εξόδων προέρχεται από τα επιτοκιακά έσοδα και έξοδα. Τα τραπεζικά ιδρύματα θα πρέπει να διαθέτουν την τεχνολογία αλλά και το κατάλληλο προσωπικό για την διαχείριση του κινδύνου που προέρχεται από τις μεταβολές των επιτοκίων. C= Customer. Στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον η εξυπηρέτηση του πελάτη πρέπει να είναι το κύριο μέλημα της τράπεζας. Απαιτείται πελατοκεντρική οργάνωση. K= Kapital adequacy. Κεφαλαιακή επάρκεια είναι απαραίτητη για την καλύτερη αντιμετώπιση των διαφόρων κινδύνων. 2.2 Βασικές δραστηριότητες πιστωτικών ιδρυμάτων Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Ν.2076/92 οι βασικές δραστηριότητες ενός πιστωτικού ιδρύματος που λειτουργεί στην Ελλάδα είναι: αποδοχή καταθέσεων ή άλλων επιστρεπτέων κεφαλαίων χορήγηση πιστώσεων συμπεριλαμβανομένου και του factoring χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) πράξεις διενέργειας πληρωμών και μεταφοράς κεφαλαίων έκδοση και διαχείριση μέσων πληρωμής, όπως πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες εγγυήσεις και αναλήψεις υποχρεώσεων συναλλαγές για λογαριασμό του ίδιου του ιδρύματος ή της πελατείας του σε - μέσα χρηματαγοράς - συνάλλαγμα - προθεσμιακά συμβόλαια (forward, futures) - χρηματοοικονομικά δικαιώματα (options) - συμβάσεις ανταλλαγής επιτοκίων και νομισμάτων (swaps) - κινητές αξίες (ομόλογα, μετοχές) συμμετοχές σε εκδόσεις τίτλων (investment banking) παροχή συμβουλών σε επιχειρήσεις διαχείριση χαρτοφυλακίου (private banking) εκμίσθωση θυρίδων πώληση ασφαλιστικών προϊόντων 23

2.3 Στοιχεία Τραπεζικών Ισολογισμών Α. Στοιχεία του ενεργητικού 1. Ταμείο και Διαθέσιμα στην Κεντρική Τράπεζα Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει: Τα μετρητά που υπάρχουν στο ταμείο Τις υποχρεωτικές καταθέσεις της τράπεζας στην Κεντρική Τράπεζα Το υπόλοιπο του τρεχούμενου λογαριασμού στην Κεντρική Τράπεζα Την αξία των εισπρακτέων επιταγών μέσω του γραφείου συμψηφισμού. 2. Κρατικά και άλλα αξιόγραφα δεκτά για επαναχρηματοδότηση από την Κεντρική Τράπεζα Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει: Κρατικά και εξομοιούμενα προς αυτά αξιόγραφα τα οποία η Κεντρική Τράπεζα κάνει δεκτά και συνεπώς χρηματοδοτεί τις τράπεζες αγοράζοντας αυτά τα αξιόγραφα. 3. Απαιτήσεις κατά πιστωτικών ιδρυμάτων Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει Απαιτήσεις όψεως Λοιπές απαιτήσεις 4. Απαιτήσεις κατά πελατών Χορηγήσεις Λοιπές απαιτήσεις Μείον Προβλέψεις 5. Ομολογίες και άλλοι τίτλοι σταθερής απόδοσης Εκδόσεως δημοσίου Άλλων εκδοτών 6. Μετοχές και άλλοι τίτλοι μεταβλητής απόδοσης 7. Συμμετοχές σε συνδεδεμένες επιχειρήσεις 8. Συμμετοχές σε μη συνδεδεμένες επιχειρήσεις 9. Άυλα πάγια στοιχεία Έξοδα ιδρύσεως και πρώτης εγκατάστασης Φήμη και πελατεία Λοιπά άυλα πάγια στοιχεία Αποσβέσεις άυλων πάγιων στοιχείων 10. Ενσώματα πάγια στοιχεία Γήπεδα, οικόπεδα Κτήρια και εγκαταστάσεις κτιρίων 24

Αποσβέσεις κτιρίων και εγκαταστάσεις κτιρίων Έπιπλα, ηλεκτρονικός και λοιπός εξοπλισμός Αποσβέσεις επίπλων, ηλεκτρονικού και λοιπού εξοπλισμού Λοιπά ενσώματα πάγια στοιχεία Αποσβέσεις λοιπών ενσώματων πάγιων στοιχείων Ακινητοποιήσεις υπό κατασκευή και προκαταβολές 11. Λοιπά στοιχεία ενεργητικού 12. Προπληρωμένα έξοδα και έσοδα εισπρακτέα Β. Στοιχεία του παθητικού 1. Υποχρεώσεις προς πιστωτικά ιδρύματα Όψεως Προθεσμίας με προειδοποίηση 2. Υποχρεώσεις προς πελάτες Καταθέσεις ταμιευτηρίου Καταθέσεις όψεως Τρεχούμενοι λογαριασμοί Καταθέσεις προθεσμίας Άλλες υποχρεώσεις 3. Λοιπά στοιχεία παθητικού Μερίσματα πληρωτέα Υποχρεώσεις για φόρο εισοδήματος Κρατήσεις και εισφορές υπέρ τρίτων Λοιπές υποχρεώσεις Λοιπά στοιχεία 4. Προεισπραγμένα έσοδα και πληρωτέα έξοδα 5. Προβλέψεις για κινδύνους και βάρη Προβλέψεις για συντάξεις προσωπικού και παρόμοιες υποχρεώσεις Προβλέψεις για φόρους Ίδια κεφάλαια 6. Μετοχικό κεφάλαιο 7. Διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο 8. Αποθεματικά Τακτικό αποθεματικό Έκτακτο αποθεματικό Ειδικά αποθεματικά Από χρεόγραφα Από πώληση ακινήτων Αφορολόγητα 25

Φορολογηθέντα 9. Αποθεματικά-Διαφορές αναπροσαρμογής παγίων 10. Αποτελέσματα εις νέο Αποτελέσματα τρέχουσας περιόδου Υπόλοιπο κερδών χρήσεως εις νέο 2.4 Ορισμοί και έννοιες Πάγιο Ενεργητικό Το πάγιο ενεργητικό μιας τράπεζας περιλαμβάνει τις εξής κατηγορίες περιουσιακών στοιχείων. Ενσώματα Πάγια Στοιχεία Ενσώματα Πάγια Στοιχεία είναι τα υλικά αγαθά που αποκτά η τράπεζα για να χρησιμοποιήσει για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Η διάρκεια ζωής των στοιχείων αυτών είναι μεγαλύτερη του ενός έτους. Τα ενσώματα πάγια στοιχεία διακρίνονται σε: Εδαφικές Εκτάσεις (π.χ. οικόπεδα, γήπεδα) Κτίρια και Εγκαταστάσεις Κτιρίων Μηχανήματα και Μηχανολογικός Εξοπλισμός Μεταφορικά Μέσα Έπιπλα, Ηλεκτρονικός και Λοιπός Εξοπλισμός Ακινητοποιήσεις υπό Κατασκευή και Προκαταβολές Κτήσεως Παγίων Στοιχείων. Ασώματες Ακινητοποιήσεις ή Άυλα Πάγια Στοιχεία Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει στοιχεία όπως: Δικαιώματα (π.χ. δικαίωμα ευρεσιτεχνίας, εμπορικό σήμα, κ.λπ.) Φήμη και Πελατεία. Έξοδα Πολυετούς Απόσβεσης Τα έξοδα πολυετούς απόσβεσης είναι τα έξοδα τα οποία αποσβένονται τμηματικά και αφορούν έξοδα ίδρυσης, οργάνωσης εκμετάλλευσης και επέκτασης. Συμμετοχές και Μακροπρόθεσμες Απαιτήσεις Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται: 26

οι συμμετοχές μιας επιχείρησης σε άλλες επιχειρήσεις και οι απαιτήσεις με διάρκεια ζωής μεγαλύτερη του ενός έτους. Καθαρή Θέση Η καθαρή θέση της επιχείρησης είναι το ίδιο κεφάλαιο το οποίο αποτελείται από το μετοχικό κεφάλαιο, τα πάσης φύσεως αποθεματικά και το υπόλοιπο εις νέον. Μετοχικό Κεφάλαιο είναι η αξία των ονομαστικών μετοχών. Αποθεματικά είναι συσσωρευμένα καθαρά κέρδη τα οποία δεν έχουν διανεμηθεί, ούτε έχουν ενσωματωθεί στο μετοχικό κεφάλαιο. Τακτικό Αποθεματικό: Σχηματίζεται σύμφωνα με τις εκάστοτε διατάξεις του νόμου περί ανωνύμων εταιριών. Έκτακτο Αποθεματικό: Σχηματίζεται κατόπιν απόφασης της Γενικής Συνέλευσης. Αποθεματικό από την Έκδοση Μετοχών υπέρ το άρτιο: Αποτελεί το επιπλέον ποσό που προκύπτει από την έκδοση μετοχών σε τιμή μεγαλύτερη από την ονομαστική τους. Αποθεματικά λόγω Αναπροσαρμογής: Είναι η διαφορά που προκύπτει από την αναπροσαρμογή της αξίας περιουσιακών στοιχείων του ισολογισμού και γίνεται πάντοτε σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Αφορολόγητα Αποθεματικά: Σχηματίζονται από τα καθαρά κέρδη τα οποία δεν υπόκεινται σε φορολογία. Μορφές καταθέσεων Καταθέσεις Ταμιευτηρίου: Είναι λογαριασμοί οι οποίοι επιτρέπουν την κατάθεση και ανάληψη χρημάτων ανά πάσα στιγμή. Οι καταθέσεις ταμιευτηρίου ανήκουν κυρίως στα φυσικά πρόσωπα. Με την αρχική κατάθεση χρημάτων ο καταθέτης λαμβάνει ένα βιβλιάριο όπου καταχωρούνται οι καταθέσεις και αναλήψεις. Ο λογαριασμός πληρώνει τόκο συνήθως ανά εξάμηνο εάν το ποσό δεν είναι μικρότερο κάποιου ορίου που ορίζεται από την τράπεζα. Οι τόκοι που προέρχονται από τις καταθέσεις ταμιευτηρίου φορολογούνται με συντελεστή 10% στην πηγή. Ο τόκος που "μπαίνει" στο βιβλιάριο είναι ο τόκος 27

μετά το φόρο. Για παράδειγμα, εάν το ποσό του βιβλιαρίου στην αρχή του χρόνου είναι 20.000 και το ετήσιο επιτόκιο είναι 2%, τότε στο τέλος του εξαμήνου ο 0,02 τόκος που θα "περαστεί" στο βιβλιάριο θα είναι: 20.000 (1 0,10) = 180. 2 Τα πλεονεκτήματα του λογαριασμού είναι: επιτρέπει στους μικρούς επενδυτές να κερδίσουν τόκο, τα χρήματα είναι διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή. Το μειονέκτημα είναι ότι το επιτόκιο του λογαριασμού αυτού είναι μικρό. Καταθέσεις όψεως είναι και αυτοί λογαριασμοί που επιτρέπουν την ανάληψη και κατάθεση χρημάτων ανά πάσα στιγμή. Με το άνοιγμα του λογαριασμού, το οποίο συνήθως γίνεται από επιχειρήσεις, χορηγείται βιβλιάριο επιταγών μέσω των οποίων γίνονται οι αναλήψεις. Ο τόκος συνήθως υπολογίζεται ανά εξάμηνο και υπόκειται σε φορολογία με συντελεστή 10%. Το επιτόκιο που πληρώνει ο λογαριασμός αυτός είναι μικρότερο του ταμιευτηρίου επειδή ο λογαριασμός αυτός συνεπάγεται μεγαλύτερο κόστος για την τράπεζα. Τρεχούμενος λογαριασμός: Είναι λογαριασμός που "ανοίγεται" μόνο για φυσικά πρόσωπα τα οποία δεν έχουν την ιδιότητα του εμπόρου. Με το "άνοιγμα" του λογαριασμού αυτού οι πελάτες μπορούν να πάρουν ένα στέλεχος επιταγών μέσω των οποίων μπορούν να κάνουν πληρωμές. Το επιτόκιο του τρεχούμενου λογαριασμού είναι χαμηλότερο από αυτό του ταμιευτηρίου λόγω του μεγαλύτερου κόστους που συνεπάγεται για την τράπεζα. Οι τρεχούμενοι λογαριασμοί παρέχουν το δικαίωμα υπερανάληψης, δηλαδή δίνουν δανεικά μέχρι ένα ορισμένο ποσό. Το άνοιγμα του λογαριασμού γίνεται με την υποβολή υπεύθυνης δήλωσης από τον καταθέτη ότι κατά το τελευταίο δωδεκάμηνο πριν από το άνοιγμα του λογαριασμού δεν έχει εκδώσει ακάλυπτες επιταγές και δε θα χρησιμοποιήσει το λογαριασμό για εμπορικούς σκοπούς. 28

Κυρώσεις επιβάλλονται σε περίπτωση που ο καταθέτης χρησιμοποιήσει το λογαριασμό για εμπορικούς σκοπούς ή εκδώσει ακάλυπτες επιταγές αξίας ένος συγκεκριμένου ποσού σε διάστημα δώδεκα μηνών. Καταθέσεις με προειδοποίηση: Είναι ειδική κατηγορία καταθέσεων στην οποία ο καταθέτης πρέπει να ειδοποιήσει έγκαιρα την τράπεζα πριν από την ανάληψη σημαντικού ποσού. Καταθέσεις προθεσμίας: Είναι καταθέσεις για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα (τρεις μήνες, έξι μήνες ή κάποιο άλλο διάστημα) κατά τη διάρκεια του οποίου δεν μπορούν να γίνουν αναλήψεις. Συνήθως το επιτόκιο είναι σταθερό για τη συμφωνηθείσα περίοδο. Το επιτόκιο εξαρτάται από το ποσό της κατάθεσης και το χρονικό διάστημα που θα παραμείνουν "κλειστά" τα χρήματα. Σε περίπτωση που ο καταθέτης πρέπει να κάνει ανάληψη των χρημάτων νωρίτερα υπάρχει σχετική ποινή. Ειδικοί Καταθετικοί Λογαριασμοί: Είναι λογαριασμοί που συνδυάζουν τον αποταμιευτικό με τον επενδυτικό χαρακτήρα. Το επιτόκιο των λογαριασμών αυτών είναι υψηλότερο από αυτό των λογαριασμών ταμιευτηρίου και στις περισσότερες φορές διαμορφώνεται ανάλογα με το υπόλοιπο του λογαριασμού. Για το "άνοιγμα" ενός τέτοιου λογαριασμού υπάρχει συνήθως ένα κατώτατο όριο το οποίο ποικίλλει ανάλογα με την τράπεζα. Το επιτόκιο μπορεί να είναι είτε σταθερό είτε κυμαινόμενο. Σταθερό είναι εκείνο που ισχύει ανεξάρτητα από το ποσό του λογαριασμού, ενώ κυμαινόμενο είναι όπου μεταβάλλεται ανάλογα με το υπόλοιπο του λογαριασμού. Ο εκτοκισμός γίνεται κατά κανόνα κάθε εξάμηνο χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις που ο εκτοκισμός γίνεται κάθε μήνα. Οι λογαριασμοί αυτοί προσφέρουν στους κατόχους τους ορισμένα προνόμια όπως: δυνατότητα απόκτησης πιστωτικής κάρτας απόκτηση καρνέ επιταγών αυτόματη εξόφληση λογαριασμών ΔΕΚΟ και καρτών χωρίς επιβάρυνση ασφαλιστική κάλυψη δωρεάν αποστολή κάθε μήνα αντιγράφου που αναγράφει τις κινήσεις του λογαριασμού Καταθέσεις σε συνάλλαγμα: Είναι καταθέσεις ταμιευτηρίου, προθεσμίας ή όψεως σε ξένο νόμισμα. Οι λογαριασμοί αυτοί δίνουν τη δυνατότητα στους Έλληνες: 29

α) να μετατρέπουν το εγχώριο νόμισμα σε συνάλλαγμα και στη συνέχεια να κερδίζουν τόκο στο νόμισμα της επιλογής, β) να κάνουν κατάθεση ξένων νομισμάτων, γ) να εκδίδουν εγγυητικές επιστολές για το εσωτερικό ή το εξωτερικό. Εγγυήσεις και Αναλήψεις Υποχρεώσεων Εγγυητικές Επιστολές Η εγγυητική επιστολή είναι έγγραφο που εκδίδεται από την τράπεζα υπέρ των πελατών της που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν μια μεγάλη οικονομική συναλλαγή. Με την έκδοση της εγγυητικής επιστολής η τράπεζα αναλαμβάνει την υποχρέωση να καταβάλλει ορισμένο ποσό σε περίπτωση που ο πελάτης της αδυνατεί να εκπληρώσει τη συμφωνία. Πιστωτικές Επιστολές Η πιστωτική επιστολή είναι έγγραφο το οποίο εκδίδεται από την τράπεζα. Η πιστωτική επιστολή επιτρέπει στον κομιστή της να ζητήσει και να πάρει χρήματα μέχρις ενός συγκεκριμένου ποσού από τα υποκαταστήματα της τράπεζας. Εγκύκλια πιστωτική επιστολή είναι αυτή που εκδίδεται σε διάφορες χώρες μέσω της οποίας ο κομιστής της δύναται να εισπράξει ποσά σε διαφορετικά νομίσματα. Εκδίδεται σε ένα νόμισμα. Τραπεζική Ενέγγυα Πίστωση Η τραπεζική ενέγγυα πίστωση είναι η συμφωνία στην οποία η τράπεζα (πιστώτρια) συμφωνεί με έναν πελάτη της (π.χ. εισαγωγέα εμπορευμάτων) να ανοίξει πίστωση υπέρ τρίτου (εξαγωγέα από άλλη χώρα), αναλαμβάνοντας την υποχρέωση να του καταβάλλει ορισμένο χρηματικό ποσό με την παράδοση ορισμένων εκ των προτέρων καθορισμένων εγγράφων. Η τραπεζική ενέγγυα πίστωση διευκολύνει το διεθνές εμπόριο. Ανακλητές: μπορούν να ανακληθούν από το ένα μέλος. Ανέκκλητες: δεν μπορούν να ανακληθούν, εκτός αν συμφωνούν και τα δύο μέλη. Λογαριασμοί Τάξεως 30

Οι λογαριασμοί τάξεως απεικονίζουν γεγονότα που δημιουργούν νόμιμες δεσμεύσεις χωρίς να επιφέρουν άμεση ποσοτική μεταβολή στα περιουσιακά στοιχεία της εταιρίας. Λόγω όμως της νομικής δέσμευσης, οι λογαριασμοί αυτοί μπορούν να επιφέρουν ποσοτική μεταβολή στο μέλλον. Με τους λογαριασμούς τάξεως συνήθως παρακολουθούνται: Ξένα περιουσιακά στοιχεία, Εγγυήσεις που παίρνει η εταιρία για την εξασφάλιση των απαιτήσεών της και Εγγυήσεις που παραχωρεί η εταιρία για εξασφάλιση υποχρεώσεών της. 2.5 Χαρακτηριστικά των Τραπεζικών Ισολογισμών Βασικός Ισολογισμός Ενεργητικό (Ε) = Παθητικό (Π) + Καθαρή θέση (ΚΘ). Μια προσεκτική ματιά σε τραπεζικούς ισολογισμούς (βλέπε ισολογισμό στο τέλος του κεφαλαίου) θα καταστήσει σαφές ότι οι ισολογισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται από (α) μεγάλο ποσοστό βραχυπρόθεσμου παθητικού (καταθέσεις), (β) μεγάλο ποσοστό ενεργητικού σε σχέση με το μετοχικό κεφάλαιο και (γ) μικρό ποσοστό πάγιων περιουσιακών στοιχείων. Το ενεργητικό των τραπεζών βρίσκεται κυρίως σε χρηματοοικονομικά στοιχεία, όπως δάνεια, ομόλογα και μετοχές. Το πάγιο ενεργητικό αποτελεί μόνο ένα μικρό κομμάτι ή ένα μικρό ποσοστό του συνόλου του ενεργητικού και συνεπώς η λειτουργική μόχλευση είναι μικρή σε σχέση με άλλες μη τραπεζικές επιχειρήσεις. Το παθητικό αποτελείται κυρίως από τις διάφορες μορφές καταθέσεων. Οι καταθέσεις και οι άλλες υποχρεώσεις των τραπεζών αποτελούν το κύριο μέρος του παθητικού. Η καθαρή θέση ή τα ίδια κεφάλαια αποτελούν μόνο ένα μικρό ποσοστό. Το γεγονός ότι οι καταθέσεις είναι κυρίως βραχυπρόθεσμες και αποτελούν την κύρια πηγή χρηματοδότησης των τραπεζών δημιουργούν τα προβλήματα της ρευστότητας και της χρηματοοικονομικής μόχλευσης. Όσο μεγαλύτερη είναι η χρηματοοικονομική μόχλευση τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος της τράπεζας. Ένας τρόπος μέτρησης της χρηματοοικονομικής μόχλευσης είναι μέσω του πολλαπλασιαστή των ιδίων κεφαλαίων που ορίζεται ως ο λόγος μεταξύ του συνόλου του ενεργητικού και των ιδίων κεφαλαίων, ήτοι: 31

ΠΚ = Σύνολο Ενεργητικού Σύνολο Ιδίων Κεφαλαίων Το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό του παθητικού βρίσκεται σε βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις (καταθέσεις), υποχρεώνει τις διοικήσεις των τραπεζών να διατηρούν το κατάλληλο ποσοστό ρευστότητας για να αντιμετωπίσουν τυχόν αναλήψεις, αλλά και να ικανοποιήσουν την ζήτηση για δάνεια. Το αποτέλεσμα βέβαια αυτής της επιθυμητής ρευστότητας είναι η μείωση του αναμενόμενου κέρδους (αποδόσεις) και του κινδύνου. Κατά συνέπεια, διάφοροι τρόποι μέσω των οποίων οι τράπεζες μπορούν να αυξήσουν την κερδοφορία τους είναι: αύξηση της λειτουργικής μόχλευσης μείωση της ρευστότητας και αύξηση της χρηματοοικονομικής μόχλευσης (μέσω της αύξησης του ενεργητικού ή της μείωσης των ιδίων κεφαλαίων). Οι τρεις αυτές ενέργειες θα έχουν ως αποτέλεσμα να αυξήσουν τις διακυμάνσεις των κερδών, δηλαδή του κινδύνου. Συνεπώς, οι τράπεζες μπορούν να αυξήσουν την απόδοση αυξάνοντας συγχρόνως και τον κίνδυνο. Πίνακας 1. Τα κύρια χαρακτηριστικά των τραπεζικών ισολογισμών Συνέπειες Σημαντικότητα Κίνδυνος Απόδοση Ελάχιστα πάγια Χαμηλός βαθμός στοιχεία λειτουργικής ενεργητικού μόχλευσης Μεγάλο ποσό βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων (καταθέσεις) Απαιτεί ρευστότητα Μεγάλο ποσό ενεργητικού σε Υψηλός βαθμός χρηματοοικονομικής 32

σχέση με τα ίδια κεφάλαια μόχλευσης Το μέγεθος και η σύνθεση του τραπεζικού ισολογισμού είναι σημαντικά διότι επηρεάζουν τον κίνδυνο και την απόδοση. Η ύπαρξη ελαχίστων παγίων στοιχείων του ενεργητικού συνεπάγεται χαμηλό βαθμό λειτουργικής μόχλευσης, η οποία περαιτέρω συνεπάγεται ότι μια ποσοστιαία μεταβολή του προϊόντος (δανείων) θα έχει σχετικά μικρή επίδραση πάνω στην ποσοστιαία μεταβολή των λειτουργικών κερδών πριν από τους φόρους. Άρα, δεδομένου του χαμηλού βαθμού λειτουργικής μόχλευσης, τα οφέλη ή ζημίες από μεταβολές του προϊόντος είναι μικρά, ή τουλάχιστον μικρότερα σε σχέση με άλλες μη τραπεζικές επιχειρήσεις. Σύνοψη της σημαντικότητας των χαρακτηριστικών Το μεγάλο ποσοστό βραχυπρόθεσμου παθητικού (καταθέσεις) απαιτεί από τις τράπεζες να διαθέτουν μεγάλη ρευστότητα με αποτέλεσμα να μειώνεται ο κίνδυνος και η απόδοση. Το μεγάλο ποσοστό ενεργητικού σε σχέση με το μετοχικό κεφάλαιο σημαίνει μεγάλο βαθμό χρηματοοικονομικής μόχλευσης (αύξηση κινδύνου) και αύξηση της απόδοσης. Το μικρό ποσοστό πάγιων περιουσιακών στοιχείων σημαίνει μικρό βαθμό λειτουργικής μόχλευσης (μείωση κινδύνου) και μείωση της απόδοσης. 33