ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 7 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς»

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 7 η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» Εισαγωγή: Η 7η Μελέτη «Εξελίξεις και Τάσεις της Αγοράς» εκπονήθηκε από το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων τον Οκτώβριο του 2015. Ανάδοχος του έργου είναι η Κοινοπραξία των εταιριών ICAP Group AE και ICAP Advisory AE. Τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας παρατίθενται στη συνέχεια. Το βασικό συμπέρασμα: Το α εξάμηνο του 2015 σημείωσε ανάκαμψη, ωστόσο η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος στο τέλος του Ιουνίου εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε νέα ύφεση που θα επιβαρυνθεί ακόμη περισσότερο από τα μέτρα λιτότητας που συμφωνήθηκαν με τους δανειστές τον Ιούλιο και Αύγουστο. Παρά το δυσμενές περιβάλλον, υπάρχουν και ορισμένες θετικές εξελίξεις όπως: η απομάκρυνση της αβεβαιότητας για το νόμισμα η διαφαινόμενη πολιτική σταθερότητα μετά τη διενέργεια των εκλογών το Σεπτέμβριο η σταδιακή ελάφρυνση των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και η προοπτική για τη ρύθμιση του χρέους με τους δανειστές. Ειδικότερα, τα κύρια ευρήματα της μελέτης για τις τελευταίες μακροοικονομικές εξελίξεις είναι τα ακόλουθα: (i) Διεθνές περιβάλλον Η παγκόσμια ανάπτυξη το 2015 με βάση τις προβλέψεις του ΔΝΤ τον Οκτώβριο, εκτιμάται σε 3,1% έναντι 3,4% το 2014 και κατά 0,2% χαμηλότερη από τις προηγούμενες προβλέψεις τον Ιούλιο. Οι προοπτικές των επιμέρους χωρών και περιοχών είναι άνισες, με τις ανεπτυγμένες χώρες να παρουσιάζουν ελαφρά θετικότερες τάσεις (2% πρόβλεψη για το έτος από 1,8% το 2014) και τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες να σημειώνουν επιβράδυνση στο ρυθμό ανάπτυξης τους για πέμπτο συνεχές έτος (4% πρόβλεψη για το έτος από 4,6% το 2014). Το 2016 προβλέπεται επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης παγκοσμίως στο 3,6%, με ενίσχυση τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. (ii) Μεταβολή ΑΕΠ Το α και β τρίμηνο του 2015, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,1% και 0,9% αντίστοιχα συνεχίζοντας την εύθραυστη ανάκαμψη που είχε σημειωθεί το 2014. Σε ετήσια βάση, ο ρυθμός ανάπτυξης ανέρχεται σε 1,7% με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία και είναι ελεφρά υψηλότερος από αυτόν της ευρωζώνης συνολικά (1,6%). Για το 2015 συνολικά, οι προβλέψεις για την ανάπτυξη είναι αρνητικές λόγω της επιβολής ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων από τις 29 Ιουνίου, τον περιορισμό στις αναλήψεις καταθέσεων και το κλείσιμο των τραπεζών για 3 εβδομάδες που εκτιμάται ότι θα έχουν πολύ αρνητικό αντίκτυπο το γ τρίμηνο του 2015, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 1

ενώ η λήψη μέτρων λιτότητας στο πλαίσιο της συμφωνίας με τους δανειστές θα επιβαρύνει την οικονομία το δ τρίμηνο του 2015 και το 2016. Με βάση τις τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ, το ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 2,3% το 2015 και κατά 1,3% το 2016 σε αντίθεση με τις παλαιότερες προβλέψεις του στις οποίες εμφανιζόταν ανάπτυξη. (iii) Ιδιωτική κατανάλωση Η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών έχει αυξηθεί τα τελευταία 5 τρίμηνα και το τελευταίο τρίμηνο με διαθέσιμα στοιχεία (β τρίμηνο του 2015) αυξήθηκε κατά 1% από το αμέσως προηγούμενο τρίμηνο, ρυθμός που είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικός. Οι επιπτώσεις των περιορισμών στις αναλήψεις καταθέσεων από τα τέλη του Ιουνίου και των μέτρων λιτότητας στο β μισό του έτους είναι βέβαιο ότι θα είναι πολύ αρνητικές. Με βάση τα στοιχεία του λιανικού εμπορίου, που φτάνουν μέχρι και τον Ιούλιο, φαίνεται ξεκάθαρα η απότομη πτώση στο ρυθμό μεταβολής του, δείγμα των αρνητικών τάσεων για το αμέσως επόμενο διάστημα. (iv) Επενδύσεις Η αβεβαιότητα των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές το πρώτο μισό του έτους έπληξε τις επενδύσεις καθώς ο ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου μειώθηκε απότομα το β τρίμηνο του 2015 κατά 26,6% έναντι του προηγούμενου τρίμηνου μετά από δύο τρίμηνα ισχυρής ανάκαμψης. Τα επίπεδα των επενδύσεων έφτασαν στα δεύτερα χαμηλότερα επίπεδα τους μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης. Στην αρνητική αυτή εξέλιξη συνέβαλαν τόσο οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (-10,6% το β τρίμηνο), όσο και η μεταβολή των αποθεμάτων που ήταν αρνητική. Η αυξανόμενη έλλειψη ρευστότητας το 2015, ιδιαίτερα μετά το κλείσιμο των τραπεζών, θα έχει πολύ αρνητικές επιπτώσεις στις επενδύσεις το έτος αυτό. Η λήξη της αβεβαιότητας με την επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές και αργότερα η ομαλοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενδέχεται να λειτουργήσει θετικά στις επενδύσεις από το 2016 και μετά. (v) Αγορά εργασίας Η απασχόληση έφτασε στο υψηλότερο σημείο της τα τελευταία 3 έτη το Μάιο του 2015. Τον Ιούνιο και Ιούλιο όμως παρουσίασε μείωση κατά 50 χιλ. άτομα. Η ανεργία περιορίζεται σταθερά από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι και τον Ιούλιο 2015 με τη συνολική μείωση να φτάνει τα 150 χιλ. άτομα, ή 2% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Οι τελευταίες προβλέψεις του ΔΝΤ για την εξέλιξη της ανεργίας τα επόμενα έτη δείχνουν χειροτέρευση για το υπόλοιπο του 2015 καθώς και το 2016 και βελτίωση στη συνέχεια. (vi) Πληθωρισμός Ο αποπληθωρισμός συνεχίζεται για 30 ο μήνα με το ρυθμό αρνητικής μεταβολής να περιορίζεται στο -1,5% τον Αύγουστο λόγω της επίδρασης της αύξησης του ΦΠΑ σε πολλά αγαθά και υπηρεσίες. Από την άλλη πλευρά η μείωση των τιμών του πετρελαίου και εμπορευμάτων ενισχύει τις αποπληθωριστικές πιέσεις κάτι που φαίνεται ιδιαίτερα στη μεταβολή των τιμών παραγωγού που προσέγγισε το -10% με βάση τα τελευταία στοιχεία. (vii) Δημοσιονομικό έλλειμμα και χρέος Με βάση τα τελευταία στοιχεία, τα δημοσιονομικά παρουσίασαν χειροτέρευση το 2014, η οποία Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

συνεχίζεται και το 2015. Ειδικότερα, σε αντίθεση με τα παλαιότερα στοιχεία το 2014 δεν υπήρχε πρωτογενές πλεόνασμα αλλά ένα πολύ μικρό έλλειμμα. Το 2015 το πρωτογενές έλλειμμα θα φτάσει το 0,5% του ΑΕΠ. Η χειροτέρευση οφείλεται στις κρατικές δαπάνες που αξάνονται ως ποσοστό του ΑΕΠ ενώ αντίθετα, τα φορολογικά έσοδα συνέβαλαν θετικά στη δημοσιονομική προσαρμογή. Οι στόχοι για το πρωτογενές δημοσιονομικό ισοζύγιο το 2015 και τα επόμενα έτη, με βάση τη συμφωνία με τους δανειστές, ανέρχονται σε -0,25% το 2015, 0,5% το 2016, 1,75% το 2017 και 3,5% το 2018. Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2015 θα αυξηθεί απότομα στο 194% του ΑΕΠ κάτι που οφείλεται στην εκτιμώμενη ύφεση για το τρέχον έτος, τη χειροτέρευση των δημοσιονομικών και την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Με βάση τις τελευταίες προβλέψεις του ΔΝΤ, το δημόσιο χρέος εκτιμάται ότι θα αυξηθεί περαιτέρω στο 202% του ΑΕΠ το 2016 και θα ανέρχεται στο 178,5% το 2020. Με αυτά τα δεδομένα, το δημόσιο χρέος δεν είναι βιώσιμο. (viii) Εξωτερικό ισοζύγιο Οι εξαγωγές και οι εισαγωγές μετά από αρκετά τρίμηνα ανάκαμψης, παρουσίασαν μείωση το β τρίμηνοι του 2015. Λόγω της επιβολής των ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων που δημιούργησαν γραφειοκρατικά εμπόδια στην αγορά συναλλάγματος για την πραγματοποίηση εισαγωγών, το επόμενο τρίμηνο εκτιμάται ότι οι εισαγωγές θα σημειώσουν σημαντική μείωση. Τα capital controls θα επιδράσουν αρνητικά και στις εξαγωγές αγαθών, μεγάλο μέρος των οποίοων εξαρτούνται από εισαγωγές α υλών. Τα πρώτα στοιχεία για τον τουρισμό όμως τη θερινή περίοδο είναι πολύ θετικά παρά την αρνητική δημοσιότητα για τη χώρα, κάτι που θα επιδράσει θετικά στις εξαγωγές υπηρεσιών το γ τρίμηνο. Τα τελευταία 4 τρίμηνα με στοιχεία (γ τρίμηνο 2014 β τρίμηνο 2015) ως ποσοστό του ΑΕΠ το έλλειμα τρεχουσών συναλλαγών ανήλθε σε 2%. Η συνεχιζόμενη ύπαρξη ελλειμμάτων παρά την ύφεση και τη συνεπακόλουθη μείωση των εισαγωγών, δείχνει τα διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. (ix) Ρευστότητα Η ποσότητα του χρήματος με βάση την Μ3 μειώθηκε απότομα τους τελευταίους μήνες λόγω της εκροής καταθέσεων από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα και τον Ιούλιο έφτασε στο χαμηλότερο σημείο της εδώ από τον Μάιο 2004. Η ποσότητα του χρήματος Μ1 μετά από συνεχή μείωση το α εξάμηνο του 2015 σημείωσε απότομη αύξηση τον Ιούλιο και Αύγουστο κάτι που οφείλεται στην επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων που εμπόδισαν την περαιτέρω εκροή καταθέσεων ταμιευτηρίου. Οι εκροές καταθέσεων έφτασαν στα υψηλότερα σημεία τους τον Ιανουάριο και Ιούνιο 2015. Με την επιβολή των capital controls σταμάτησε η εκροή και τον Αύγουστο 2015 εμφανίστηκε αύξηση των καταθέσεων για πρώτη φορά μετά τον Ιούλιο 2014. Ωστόσο, τυχόν χαλάρωση των ελέγχων χωρίς τη διασφάλιση σταθερότητας στο τραπεζικό σύστημα ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα την νέα εκροή καταθέσεων προς το εξωτερικό. Τον Ιούλιο 2015 τα νέα δάνεια ανήλθαν σε μόλις 10 δισ. ενώ στην αρχή του 2009 κυμαίνονταν σε επίπεδα κοντά στα 50 δισ. καθώς η απώλεια καταθέσεων πιέζει το τραπεζικό σύστημα να περιορίσει τις χρηματοδοτήσεις ενώ η γενική αβεβαιότητα περιορίζει και τις επενδύσεις. (x) Χρηματιστήριο Το χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε στις 28 Ιουνίου 2015, λόγω της επιβολής ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και ξανάνοιξε στις 3 Αυγούστου. Από τις 797 μονάδες στις οποίες είχε κλείσει στις 26 Ιουνίου ο γενικός δείκτης μειώθηκε κατά 16,2% και έκλεισε στις 668 μονάδες στις 3 Αυγούστου με τις τράπεζες να σημειώνουν πολύ μεγαλύτερες μειώσεις της τάξεως του 30% κάθε μέρα την πρώτη εβδομάδα. Τους τελευταίους δύο μήνες το χρηματιστήριο παρουσιάζει διακυμάνσεις γύρω στις 650 700 μονάδες χωρίς Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

σαφή τάση. Τα χαμηλότερα επίπεδα του χρηματιστηρίου το τελευταίο διάστημα έναντι του α 6μήνου του έτους παρά τη λήξη της αβεβαιότητας δείχνουν το σημαντικό κόστος που έχουν στην οικονομία οι έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων. Ειδικότερα, οι πολύ μεγάλες απώλειες στις αξίες των μετοχών των τραπεζών δείχνουν ότι έχουν σημειώσει μεγάλη ζημιά από αυτό το διάστημα. Επιπρόσθετος αρνητικός παράγοντας για την εξέλιξη του χρηματιστηρίου αποτελεί η συνέχιση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων από και προς το χρηματιστήριο για τους έλληνες επενδυτές. (xi) Αγορά ακινήτων Αθήνας Η μείωση των τιμών των ακινήτων συνεχίζεται, αλλά με ηπιότερο ρυθμό. Από το υψηλότερο σημείο του το δ τρίμηνο του 2007, ο δείκτης τιμών οικιστικών ακινήτων στην Αθήνα έχει μειωθεί κατά 43,2%. Το β τρίμηνο του 2015, ο ρυθμός μεταβολής από το προηγούμενο έτος ανήλθε σε -5,3% παρουσιάζοντας μικρή χειροτέρευση από ότι το προηγούμενο τρίμηνο. Οι τιμές ακινήτων στην Αθήνα και στην Ελλάδα είναι σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από ότι δικαιολογείται από το μέσο εισόδημα ή την απόδοσή τους σε ενοίκια με βάση τις ιστορικές αναλογίες. Η αναλογία τιμών προς το μέσο εισόδημα είναι 28% χαμηλότερη από ότι ήταν το 2010 και η αναλογία τιμών προς ενοίκια είναι 19% χαμηλότερη. (xii) Κλάδοι ενδιαφέροντος Οι κλάδοι ενδιαφέροντος για το Δήμο Αθηναίων παρουσιάζουν ύφεση από το 2008/2009 μέχρι το 2012/2013 αλλά στο λιανικό εμπόριο τις διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες τα καταλύματα και την εστίαση υπάρχουν σημάδια αξιόλογης ανάκαμψης μέσα στο 2014 και το α 6μηνο του 2015. Η επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων και τα μέτρα λιτότητας που προβλέπονται στη νέα συμφωνία δεν έχουν ακόμη επηρεάσει τα εξεταζόμενα μεγέθη. Ειδικότερα: Στο χονδρικό εμπόριο, ο αριθμός των θέσεων εργασίας το β τρίμηνο του 2015 εμφανίζεται ανάκαμψη μετά από τη μείωση του στο χαμηλότερο επίπεδό του μετά την κρίση στο τέλος του 2014 και το α τρίμηνο του 2015. Υπάρχουν σημαντικές απώλειες τόσο σε πωλήσεις (σχεδόν 10 δις), όσο και σε θέσεις εργασίας (>60 χιλ. εργαζόμενοι) τα τελευταία έτη. Στο λιανικό εμπόριο, τα τελευταία 6 τρίμηνα η απασχόληση έχει αυξηθεί κατά 52 χιλ. θέσεις εργασίας και το β τρίμηνο 2015 έχει φτάσει πλέον στα υψηλότερα επίπεδα από το δ τρίμηνο του 2011. Οι πωλήσεις του λιανικού εμπορίου μειώθηκαν κατά 4,7 δις από το 2010 έως το 2013 (περίπου 30%). Αντίστοιχη μείωση παρουσιάζεται και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Ο κλάδος καταλυμάτων και υπηρεσιών εστίασης εμφάνισε ανάκαμψη ήδη από το 2013, τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Η ανάκαμψη είναι ακόμη περισσότερο αισθητή στην απασχόληση: o Στα καταλύματα, το γ τρίμηνο του 2014 η απασχόληση έφτασε στο υψηλότερο σημείο της με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αναδεικνύοντας τη δυναμική του τουρισμού. Λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα, το δ τρίμηνο του 2014, το α τρίμηνο του 2015 και Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

το β τρίμηνο 2015 εμφάνισαν αύξηση της απασχόλησης από το προηγούμενο έτος, με προοπτική το 2015 να είναι το καλύτερο έτος στην απασχόληση ιστορικά. o Στην εστίαση, οι θέσεις εργασίας εμφανίζουν σημαντική βελτίωση το β τρίμηνο 2015 και έχουν φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο από το γ τρίμηνο του 2010. Εποχικότητα εμφανίζεται επίσης και στην εστίαση με λιγότερη διακύμανση από ότι στα καταλύματα. Το υψηλότερο σημείο του έτους παρουσιάζεται στο γ τρίμηνο. Λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα, το β τρίμηνο 2015 δείχνει να είναι το καλύτερο β τρίμηνο ιστορικά. Τα στοιχεία για τον τουρισμό τη θερινή περίοδο του 2015 είναι πολύ θετικά σε ότι αφορά τις αφίξεις. Από την άλλη πλευρά, σημαντικός αρνητικός παράγοντας που θα φανεί τα επόμενα τρίμηνα αποτελεί η αύξηση του ΦΠΑ στην εστίαση, στα καταλύματα και στα νησιά του Αιγαίου. Στον κλάδο εκδοτικών δραστηριοτήτων οι θέσεις εργασίας, αφού μειώθηκαν από το 2012 έως τα μέσα του 2014, εμφανίζουν ανάκαμψη, ιδιαίτερα το β τρίμηνο 2015. Τα προηγούμενα έτη, παρουσίασε μεγάλη μείωση στις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Το 2013 διαφάνηκε σταθεροποίηση με ελαφρά ανάκαμψη στην προστιθέμενη αξία. Ο κλάδος προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών και παροχής συμβουλών παρουσιάζει σταθεροποίηση χωρίς εμφανή τάση στις θέσεις εργασίας. Αντίστοιχη σταθεροποίηση, εμφανίζεται το 2013 τόσο στις πωλήσεις, όσο και στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία. Ο κλάδος ταξιδιωτικών πρακτορείων το α τρίμηνο 2015 εμφανίζει απότομη πτώση των εργαζομένων που ακολουθείται από ανάκαμψη το β τρίμηνο του 2015. Σε ότι αφορά στις πωλήσεις και στην προστιθέμενη αξία, παρουσιάζει ανάκαμψη το 2013 σε όλα τα μεγέθη μετά από βαθειά πτώση την περίοδο 2010 2012. Ο κλάδος διοικητικών δραστηριοτήτων γραφείου, γραμματειακής υποστήριξης και άλλων δραστηριοτήτων παροχής υποστήριξης σε επιχειρήσεις, παρουσίασε αυξητική τάση στις θέσεις εργασίας το β τρίμηνο του 2015. Με βάση τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, συνέχισε να είναι σε ύφεση και το 2013 Ο κλάδος της παροχής υπηρεσιών υγείας παρουσιάζει σταθερότητα στις θέσεις εργασίας τα τελευταία τρίμηνα αλλά έχει γνωρίσει βαθειά ύφεση με τις πωλήσεις και την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία να έχουν μειωθεί κατά ~40% από το 2009 έως το 2013. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5