ΠΕΡΙΛΗΨΗ (2 ου μέρους κεφαλαίου 12 ( από το 12.4. και μετά, του βιβλίου Οικονομική για Επιχειρησιακές Σπουδές, του D. Mc Aleese) Ο Πληθωρισμός και οι κεντρικές τράπεζες Βασικά Σημεία : *Κεντρικές Τράπεζες, θεσμική μεταρρύθμιση και ο έλεγχος του πληθωρισμού. o Γενικές αρχές : Πολιτική δέσμευση για χαμηλό πληθωρισμό: όχι μεγάλα δημόσια ελλείμματα. Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο Συνθήκη Μάαστριχτ. Αυτονομία νομισματικών αρχών από τις πολιτικές. Σταθερή προσήλωση των κεντρικών τραπεζών στο στόχο της μείωσης του πληθωρισμού. Όχι χρηματοδότηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων με δανεισμό από την κεντρική τράπεζα. o Πολιτικές (εισοδηματικές, ανταγωνισμού, δημοσιονομική, κεντρικών τραπεζών, συναλλαγματικών ισοτιμιών) o Εργαλεία (ρευστά διαθέσιμα, παρεμβάσεις ανοικτής αγοράς, επιτόκια) o Προβλέψεις (lead indicators)- ποσοτική θεωρία χρήματος. *Ο πληθωρισμός και οι άγκυρες των συναλλαγματικών ισοτιμιών (μικρές χώρες). Δηλ. η πολιτική των συναλλαγματικών ισοτιμιών ως μέσο διατήρησης της σταθερότητας των τιμών. o Πληθωρισμός και διεθνές εμπόριο. o Νόμισμα-άγκυρα. Κίνδυνοι (πχ. απώλεια ανταγωνιστικότητας κόστους, ανατίμηση νομίσματος-άγκυρας) Σελίδα 1 από 7
Αφού αναδείχθησαν αφενός τα πλεονεκτήματα ενός καθεστώτος σταθερότητας τιμών (δηλ. έως μια αύξηση της τάξης του 2%) και αφετέρου τα αντίστοιχα κόστη του πληθωρισμού και του αποπληθωρισμού, θα επικεντρωθούμε σε : 1) Ποιες πολιτικές επιτρέπουν την επίτευξη μιας συνεχούς σταθερότητας τιμών και 2) Ποιοι παράγοντες διασφαλίζουν τη σταθερότητα των τιμών και η σχέση με την συναλλαγματική ισοτιμία. Η πρώτη ερώτηση σημαίνει : πώς επιτυγχάνεται ο έλεγχος του πληθωρισμού από τις κεντρικές τράπεζες ; Τούτο συμβαίνει με την εφαρμογή των παρακάτω γενικών αρχών και οικονομικών πολιτικών : o Πολιτική δέσμευση για χαμηλό πληθωρισμό. Αυτό σημαίνει αυστηρό έλεγχο των δημόσιων οικονομικών (δαπανών) διότι αν οι δαπάνες δημιουργήσουν μεγάλα δημόσια ελλείμματα τότε οδηγούν σε νομισματική επέκταση (ιδιαίτερα αν καλυφθούν με δανεισμό από την κεντρική τράπεζα). o Κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, που για την ΕΕ αναφέρεται λεπτομερώς στη Συνθήκη Μάαστριχτ(1993). Εκεί αναφέρονται οι διαδικασίες για τον περιορισμό του κυβερνητικού δανεισμού και για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας(1999) από τις κυβερνήσεις με στόχο τη σταθερότητα των τιμών. Τα καθήκοντα της ΕΚΤ είναι συνοπτικά : ο προσδιορισμός και η εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής, η ομαλή λειτουργία του συστήματος πληρωμών, τα αποθέματα και οι εργασίες ξένου συναλλάγματος. o Αυτονομία νομισματικών αρχών από τις πολιτικές. Ένας σχετικός κίνδυνος από τον πολιτικό έλεγχο είναι οι προεκλογικές μειώσεις επιτοκίων που είναι πληθωριστικές. o Σταθερή προσήλωση των κεντρικών τραπεζών στο στόχο της μείωσης του πληθωρισμού, καθόσον η χρησιμοποιούμενη συνήθης τακτική της αύξησης των επιτοκίων έχει δυσάρεστες συνέπειες στη βραχυπρόθεσμη ανάπτυξη. Χρειάζεται σαφής δήλωση των στόχων της πολιτικής τους. o Όχι χρηματοδότηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων με δανεισμό από την κεντρική τράπεζα δηλ. με νομισματικά μέσα, διότι τούτο αντιστοιχεί με έκδοση χρήματος, αυξάνει επομένως τη προσφορά χρήματος και είναι πληθωριστικό. [Η μετατροπή του δημόσιου χρέους σε κρατικά ομόλογα τα οποία αγοράζει ή πωλεί η κεντρική τράπεζα και στη συνέχεια το τραπεζικό σύστημα σε ιδιώτες, δημιουργεί προσφορά χρήματος. Πρόκειται για τις παρεμβάσεις στην ανοιχτή αγορά : Περιλαμβάνουν την πώληση ή την αγορά κρατικών ομολόγων, που μεταβάλλουν τον όγκο των μετρητών τα οποία κρατούν οι εμπορικές τράπεζες, και επομένως την ικανότητά τους να χορηγούν πιστώσεις. Σελίδα 2 από 7
Παραδείγματος χάριν: η κεντρική τράπεζα μπορεί να αγοράσει ένα κρατικό ομόλογο από ένα άτομο, το οποίο με τη σειρά του ενδέχεται να καταθέσει το ποσό που έλαβε σε εμπορική τράπεζα, η οποία με τη σειρά της μπορεί να το χρησιμοποιήσει ως πίστωση σε άλλον. Αν η κεντρική τράπεζα επιθυμεί να επεκτείνει τη προσφορά χρήματος, θα αγοράσει κρατικά ομόλογα (δηλ. χρεόγραφα του δημοσίου), αυξάνοντας έτσι τα ρευστά διαθέσιμα που θα έχει στη διάθεσή του το τραπεζικό σύστημα. Αν προτίθεται να μειώσει τη προσφορά χρήματος, προκειμένου να μειώσει τον πληθωρισμό, θα πουλήσει ομόλογα, παίρνοντας ρευστό και μειώνοντας έτσι τη νομισματική βάση ρευστότητας των τραπεζών Η προσφορά χρήματος επεκτείνεται ή περιορίζεται κατά ένα πολλαπλάσιο της αρχικής αύξησης, σύμφωνα με τον πολλαπλασιαστή χρήματος ]. Μια αντιπληθωριστική στρατηγική στηρίζεται επίσης σε μια ανάλογη εισοδηματική πολιτική και την κοινωνική συναίνεση, όπως και σε ισχυρή πολιτική ανταγωνισμού (ευελιξία αγορών εργασίας, μείωση κόστους προϊόντος και συγκράτηση τιμών). Επίσης χρειάζεται αποτελεσματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών για το σωστό χρόνο και τρόπο παρέμβασής τους (επιτόκια, ομόλογα κοκ.) Γι αυτό χρειάζεται ένα σύστημα πρώιμης προειδοποίησης για επικείμενο πληθωρισμό. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται οι λεγόμενοι προπορευόμενοι δείκτες πληθωρισμού (lead indicators). Εργαλεία αντιπληθωριστικής στρατηγικής είναι : τα επιτόκια, διαδικασίες ανοικτής αγοράς, τα υποχρεωτικά αποθεματικά. Ακόμη θα πρέπει να επισημανθεί ότι η αύξηση των τιμών των ακινήτων και των τιμών των μετοχών δημιουργούν πληθωριστικές πιέσεις, για αυτό και η παρακολούθηση των σχετικών δεικτών έχει σημασία. Στην αξιολόγηση αυτών των μεταβλητών θα πρέπει να λαμβάνεται αξιόπιστη πληροφόρηση σχετικά με το πραγματικό και το δυνητικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ). Ο έλεγχος της προσφοράς χρήματος έγινε πιο δύσκολος με την αποκανονικοποίηση ή απορρύθμιση της αγοράς Κεφαλαίου και την πρόοδο της τεχνολογίας (καινοτομίες: χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες, ΑΤΜ, κ.α) ή ακόμη και με το θεσμό των αμοιβαίων κεφαλαίων. Τέλος, όλες αυτές οι προαναφερόμενες μεταβολές του χρηματοοικονομικού συστήματος βάσει των όρων της εξίσωσης της Ποσοτικής Θεωρίας του χρήματος- οδήγησαν σε μια μεγαλύτερη και λιγότερο προβλέψιμη κυκλοφορία του χρήματος (V) και συνεπώς εξασθένισαν την ανάλογη σχέση μεταξύ της προσφοράς χρήματος (M) και του επιπέδου τιμών (P). Σελίδα 3 από 7
Όσον αφορά τη δεύτερη ερώτηση, εκτός από τις προαναφερθείσες πολιτικές για την διασφάλιση σταθερών τιμών θα πρέπει να προσθέσουμε και τη πολιτική των συναλλαγματικών ισοτιμιών για τις μικρές χώρες. Μια μικρή χώρα, συνδέοντας το νόμισμά της με ένα ισχυρό νόμισμα με χαμηλότερο πληθωρισμό (νόμισμα άγκυρα ), πετυχαίνει να κλειδώσει τον πληθωρισμό της σε χαμηλά επίπεδα (εφόσον οι αρχές της χώρας του ισχυρού νομίσματος εφαρμόζουν αντίστοιχη πολιτική). Επίσης, η σύνδεση ενός νομίσματος με ένα άλλο ισχυρό διεθνές αποθεματικό νόμισμα αυξάνει την αξιοπιστία της αντιπληθωριστικής πολιτικής. Ο πληθωρισμός μπορεί να εισαχθεί από μια ξένη χώρα μέσω του διεθνούς εμπορίου. Οι μικρές χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το διεθνές εμπόριο είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Ο βαθμός στον οποίο εισάγεται ο πληθωρισμός εξαρτάται από το σύστημα των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αν οι συναλλαγματικές ισοτιμίες καθοριστούν με ένα σταθμισμένο μέσο όρο των εμπορικών της εταίρων (στάθμιση σύμφωνα με το ειδικό βάρος των εμπορικών εταίρων), ο εγχώριος πληθωρισμός θα καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον πληθωρισμό αυτών των χωρών. Επομένως η σύνδεση με ένα νόμισμα-άγκυρα (υιοθέτηση σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας με ένα ισχυρό νόμισμα) είναι συχνά προτιμότερη, εφόσον συνδυάζεται με αντιπληθωριστικές συμπληρωματικές πολιτικές όπως : κατάλληλες δημοσιονομικές, νομισματικές και μικροοικονομικές πολιτικές. Ελλοχεύουν όμως κάποιοι κίνδυνοι όπως : η απώλεια ανταγωνιστικότητας κόστους εργασίας, ανατίμηση νομίσματος-άγκυρας Γενικά, η προτεραιότητα που δίδεται σήμερα στην καταπολέμηση του πληθωρισμού και τη σταθερότητα των τιμών οφείλεται: o τόσο στην κοινή γνώμη, αλλά και o στις απαιτήσεις των ανοιχτών αγορών κεφαλαίου για αποκανονικοποίηση (απορρύθμιση. Είναι οι αγορές κεφαλαίου κι όχι οι νομισματικές αρχές που ασκούν κυρίαρχη επιρροή στα μακροπρόθεσμα επιτόκια : πχ η διεθνής αγορά ομολόγων είναι αντίθετη στον πληθωρισμό, o στα αποτελέσματα του εντονότερου ανταγωνισμού από την απελευθέρωση των αγορών ( τα ολιγοπώλια και τα εργατικά σωματεία αντιτίθενται στον πληθωρισμό) o στη μικρότερη τρωτότητα των μεγάλων οικονομιών από τον πληθωρισμό όρους χρηματοδότησης των χορηγών διεθνών οργανισμών και μεγάλων χωρών. Τέλος, η καταπολέμηση του πληθωρισμού αποτελεί πολιτική προτεραιότητα. και στους Σελίδα 4 από 7
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ *Νομισματική επέκταση : επέκταση νομισματικής βάσης, κατά συνέπεια προσφοράς χρήματος και άνοδο πληθωρισμού. *Νομισματική βάση = τα ρευστά διαθέσιμα που διατηρεί μια εμπορική τράπεζα (υπόλοιπα στο θησαυροφυλάκιο και (ή) υποχρεωτικές καταθέσεις στην κεντρική τράπεζα). Η νομισματική βάση δημιουργεί χρήμα μέσω της δημιουργίας πιστώσεων. Πρωταρχικό ρόλο στον καθορισμό της προσφοράς χρήματος παίζει η νομισματική βάση καθόσον η μεταβολή της προσδιορίζει και το ύψος των δανείων που θα χορηγήσει η εμπορική τράπεζα. Αύξηση του ποσοστού των υποχρεωτικών ρευστών διαθεσίμων μιας τράπεζας από την κεντρική, συνεπάγεται μείωση των καταθέσεων που μπορεί να υποστηριχθεί από μία δεδομένη νομισματική βάση και επομένως και των πιστώσεων της εμπορικής τράπεζας (δηλ λιγότερη δημιουργία χρήματος). Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ από την κεντρική τράπεζα, μπορεί να ρυθμιστεί μέσω ενός πλήθους μηχανισμών: υποχρεωτικά ρευστά διαθέσιμα, παρεμβάσεις στην ανοικτή αγορά (βλ. παρακάτω), και επιτόκια (άνοδος επιτοκίων τείνει να συνεπάγεται μείωση της προσφοράς χρήματος, το χρήμα γίνεται πιο ακριβό). *Open market operations (παρεμβάσεις στην ανοικτή αγορά) που είναι ένας άλλος τρόπος δημιουργίας (παροχής) χρήματος από τη κεντρική τράπεζα) = πώληση ή αγορά κρατικών ομολόγων. Έτσι μεταβάλλεται ο όγκος των μετρητών που κρατούν οι εμπορικές τράπεζες και επομένως η ικανότητά τους να δημιουργούν πιστώσεις. Επίσης, άλλος τρόπος προσφοράς χρήματος είναι μέσω του επιτοκίου (προεξοφλητικού) που συνδέεται με τα υπόλοιπα των εμπορικών τραπεζών στην κεντρική τράπεζα. *Η διαδικασία του πολλαπλασιαστή χρήματος δηλώνει ότι μια αύξηση εκείνης της νομισματικής βάσης που αποτελείται από τις ιδιωτικές αποταμιεύσεις + τα αποθεματικά των τραπεζών ( αύξηση χρήματος υψηλής δυναμικής ή high-powered money) θα αυξήσει την προσφορά χρήματος κατά ένα πολλαπλάσιο της αρχικής. *Lead indicators (Προπορευόμενοι δείκτες πληθωρισμού ή δείκτες μελλοντικού πληθωρισμού) = μακροοικονομικά μοντέλα προειδοποίησης για επικείμενο πληθωρισμό. Όπως : οι πληρωμές των υπερωριών / τα βιβλία παραγγελιών / η εκμετάλλευση των παραγωγικών Σελίδα 5 από 7
δυνατοτήτων / η αύξηση των πιστώσεων και της συνολικής προσφοράς χρήματος του ιδιωτικού τομέα / οι τιμές των πρώτων υλών / οι χρηματιστηριακοί δείκτες / οι αμοιβές εργασίας του κλάδου υπηρεσιών / οι τιμές των ακινήτων / οι ονομαστικές μακροπρόθεσμες αποδόσεις των ομολόγων / οι συναλλαγματικές ισοτιμίες. Η μεγαλύτερη συνεισφορά τους είναι να σηματοδοτούν αλλαγές από τα προηγούμενα σημεία καμπής. Συνδυάζονται με ένα χρονικό εύρος πρόβλεψης. *Σημεία καμπής = σημεία όπου μια ύφεση μετατρέπεται σε άνοδο τιμών και αντιστρόφως. *ΑΕΠ = Κατανάλωση(C) +Επενδύσεις ( I )+Κρατικές Δαπάνες (G)+[Εξαγωγές ( X)- Εισαγωγές( M )] Δηλ: Αμοιβές εργαζομένων+εισόδημα αυτοαπασχολούμενων+εταιρικά κέρδη+ ενοίκια και επιτόκια = Εθνικό Εισόδημα. Εθνικό Εισόδημα+έμμεσοι φόροι επιδοτήσεις = Καθαρό Προϊόν σε τιμές αγοράς Καθαρό Προϊόν σε τιμές αγοράς + απόσβεση κεφαλαίου = Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν. Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν + εισπράξεις από το εξωτερικό πληρωμές στο εξωτερικό = Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν [ΑΕΠ]. *Δυνητικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν = η μέγιστη εκροή που μπορεί να παράγει μια οικονομία αν το κεφάλαιο, η εργασία, και οι άλλοι συντελεστές παραγωγής χρησιμοποιούνται πλήρως σε (μεσοπρόθεσμο) καθεστώς χαμηλού πληθωρισμού. *Αποκανονικοποίηση ή απορύθμιση των αγορών κεφαλαίου = η ελαχιστοποίηση έως μηδενισμός των κρατικών παρεμβάσεων, βλ. Consensus Washington. *ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ : MV= PT ή (PY) M=money supply (προσφορά χρήματος) V= ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος P= prices (τιμές) Τ= transactions (όγκος συναλλαγών). Το ποσό των συναλλαγών προσεγγίζεται με τον όγκο του πραγματικού προϊόντος, δηλ. PY (ετήσια) αξία του Ακαθάριστου Ετήσιου Προϊόντος Αν V( ταχύτητα κυκλοφορίας χρήματος και αύξησης εισοδήματος) και Y είναι ανεξάρτητες μεταβλητές (καθορίζονται εξωγενώς) τότε η όποια αύξηση της προσφοράς χρήματος ( Μ) συνεπάγεται αύξηση του επιπέδου των τιμών (P)-πληθωρισμός. Σελίδα 6 από 7
*Νόμισμα άγκυρα = ισχυρό νόμισμα με χαμηλότερο πληθωρισμό με το οποίο οι μικρές χώρες συνδέουν το δικό τους, ως μέσο διατήρησης της σταθερότητας των τιμών. Σελίδα 7 από 7