ΣΟ ΒΟΗΘΗΣΙΚΟ ΡΗΜΑ sum, fui,, esse 1 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλ. sum es est sumus estis sunt eram eras erat eramus eratis erant ero eris erit erimus eritis erunt fui fuisti fuit fuimus fuistis fuerunt/ere fueram fueras fuerat fueramus fueratis fuerant fuero fueris fuerit fuerimus fueritis fuerint Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος sim sis sit simus essem esses esset essemus futurus, a, um sim futurus, a, um sis futurus, a, um sit futuri, ae, a simus fuerim fueris fuerit fuerimus fuissem fuisses fuisset fuissemus sitis sint essetis essent futuri, ae, a, um sitis fueritis futuri, ae, a, um sint fuerint fuissetis fuissent Προστακτική Ενεστώτας Μέλλοντας es esto esto este estote sunto Απαρέμφατο Μετοχή Απαρέμφατο ενεστώτα: esse Απαρέμφατο μέλλοντα: futurum, am, um esse ή fore futuros, as, a esse ή fore Απαρέμφατο παρακειμένου: fuisse Μετοχή ενεστώτα: (sens) Μετοχή μέλλοντα: futurus, a, um ουπίνο: Γερούνδιο: Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις o Αν και το ρήμα δεν διαθέτει σουπίνο, παρόλα αυτά σχηματίζει μετοχή Μέλλοντα futurus,a,um (άρα και τους τύπους που προέρχονται από αυτήν) o Το es, β ενικό της Προστακτικής του Ενεστώτα του sum (μαζί με τα dico, duco, facio, fero> dic, duc, fac, fer) είναι οι μόνοι συμφωνόληκτοι τύποι του β ενικού της ενεργητικής Προστακτικής του Ενεστώτα o Η μετοχή του Ενεστώτα δεν απαντάται (γι αυτό και η ύπαρξη της ιδιόμορφης αφαιρετικής απόλυτης) παρά μόνο στα σύνθετα absens (21) και praesens (31) o Το ρήμα δεν διαθέτει σουπίνο και γερούνδιο.
ΟΙ 4 ΤΖΤΓΙΕ ΣΩΝ ΡΗΜΑΣΩΝ 2 amo, amavi, amatum, amare deleo, delevi, deletum, delēre lego, legi, lectum, legĕre audio, audivi, auditum, audire Παρατηρήσεις: α) Οι αρχικοί χρόνοι των ρημάτων δίνονται πάντα στην ενεργητική φωνή, εκτός βέβαια των αποθετικών. β) Οι αρχικοί χρόνοι αποτελούνται από: τον Ενεστώτα, από το θέμα του οποίου σχηματίζονται και ο Παρατατικός και ο Μέλλοντας, τον Παρακείμενο, από το θέμα του οποίου σχηματίζονται και ο Τπερσυντέλικος και ο υντελεσμένος Μέλλοντας, το Σουπίνο, από το θέμα του οποίου σχηματίζονται οι μετοχές του Μέλλοντα και του Παρακειμένου και ό,τι προέρχεται από αυτές, όπως η Τποτακτική και το Απαρέμφατο του ενεργητικού Μέλλοντα, η Οριστική, η Τποτακτική και τα Απαρέμφατα των παθητικών συντελικών χρόνων και τέλος το Απαρέμφατο Ενεστώτα, που δηλώνει τη συζυγία του ρήματος. γ) Οι ονοματικοί τύποι της ενεργητικής φωνής είναι: το απαρέμφατο, η μετοχή, το σουπίνο και το γερούνδιο. Οι ονοματικοί τύποι της παθητικής φωνής είναι: το απαρέμφατο, η μετοχή και το γερουνδιακό. Οι ονοματικοί τύποι των αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων είναι: το απαρέμφατο, η μετοχή, το σουπίνο, το γερούνδιο και το γερουνδιακό.
Α συζυγία Οριστική Ενεργητική φωνή 3 Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας amo amas amat amamus amatis amant amabam amabas amabat amabamus amabatis amabant amabo amabis amabit amabimus amabitis amabunt amavi amavisti amavit amavimus amavistis amaverunt/ amavere amaveram amaveras amaverat amaveramus amaveratis amaverant amavero amaveris amaverit amaverimus amaveritis amaverint Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος amem ames amet amemus ametis ament amarem amares amaret amaremus amaretis amarent amaturus, a, um sim amaturus, a, um sis amaturus, a, um sit amaturi, ae, a simus amaturi, ae, a sitis amaturi, ae, a sint amaverim amaveris amaverit amaverimus amaveritis amaverint amavissem amavisses amavisset amavissemus amavissetis amavissent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: amare Μέλλοντας: amaturum, am, um esse ama amato amaturos, as, a esse amato Παρακείμενος amavisse amate amatote Μετοχή amanto Ενεστώτας: amans ntis Μέλλοντας: amaturus, a, um Γερούνδιο: amandi ουπίνο: amatum amando amatu amandum amando ημείωση: Προσέχουμε τους αρχικούς χρόνους των ακόλουθων ρημάτων τα οποία ανήκουν στην α συζυγία: insto, institi,, instare (40) do, dedi, datum, dare (48), όταν όμως απαντά ως σύνθετο με μονοσύλλαβη πρόθεση είναι 3ης συζυγίας π.χ. condo, condidi, conditum, condĕre (3) = κτίζω (10) reseco, resecui, resectum, resecare (49)
B συζυγία 4 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας deleo deles delet delemus deletis delent delebam delebas delebat delebamus delebatis delebant delebo delebis delebit delebimus delebitis delebunt delevi delevisti delevit delevimus delevistis deleverunt/ delevere deleveram deleveras deleverat deleveramus deleveratis deleverant delevero deleveris deleverit deleverimus deleveritis deleverint Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος deleam deleas deleat deleamus deleatis deleant delerem deleres deleret deleremus deleretis delerent deleturus, a, um sim deleturus, a, um sis deleturus, a, um sit deleturi, ae, a simus deleturi, ae, a sitis deleturi, ae, a sint deleverim deleveris deleverit deleverimus deleveritis deleverint delevissem delevisses delevisset delevissemus delevissetis delevissent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: delere Μέλλοντας: deleturum, am, um esse deleturos, as, a esse dele deleto Παρακείμενος: delevisse deleto Μετοχή delete deletote Ενεστώτας: delens ntis delento Μέλλοντας: deleturus, a, um Γερούνδιο: delendi, delendo, delendum, delendo ουπίνο: deletum, deletu
Γ συζυγία 5 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας lego legis legit legimus legitis legunt legebam legebas legebat legebamus legebatis legebant legam leges leget legemus legetis legent lēgi legisti legit legimus legistis legerunt/ legere legeram legeras legerat legeramus legeratis legerant legero legeris legerit legerimus legeritis legerint Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος legam legas legat legamus legatis legant legerem legeres legeret legeremus legeretis legerent lecturus, a, um sim lecturus, a, um sis lecturus, a, um sit lecturi, ae, a simus lecturi, ae, a sitis lecturi, ae, a sint legerim legeris legerit legerimus legeritis legerint legissem legisses legisset legissemus legissetis legissent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: legĕre Μέλλοντας: lecturum, am, um esse lecturos, as, a esse lege legito Παρακείμενος: legisse legito Μετοχή legite legitote Ενεστώτας: legens ntis legunto Μέλλοντας: lecturus, a, um Γερούνδιο: legendi, legendo, legendum, legendo ουπίνο: lectum, lectu ημείωση: Από τα σύνθετα του lego, μόνο τα perlego (45) και deligo σχηματίζουν Παρακείμενο σε legi. Όλα τα άλλα σε lexi. π.χ. perlegi αλλά intellexi
Δ συζυγία 6 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας audio audis audit audimus auditis audiunt audiebam audiebas audiebat audiebamus audiebatis audiebant audiam audies audiet audiemus audietis audient audivi audivisti audivit audivimus audivistis audiverunt/ audivere audiveram audiveras audiverat audiveramus audiveratis audiverant audivero audiveris audiverit audiverimus audiveritis audiverint Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος audiam audias audiat audiamus audiatis audiant audirem audires audiret audiremus audiretis audirent auditurus, a, um sim auditurus, a, um sis auditurus, a, um sit audituri, ae, a simus audituri, ae, a sitis audituri, ae, a sint audiverim audiveris audiverit audiverimus audiveritis audiverint audivissem audivisses audivisset audivissemus audivissetis ausivissent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: audire Μέλλοντας: auditurum, am, um esse audituros, as, a esse audi audito Παρακείμενος: audivisse audito Μετοχή audite auditote Ενεστώτας: audiens entis audiunto Μέλλοντας: auditurus, a, um Γερούνδιο: audiendi ουπίνο: auditum audiendo auditu audiendum audiendo
Α συζυγία Οριστική Παθητική φωνή 7 Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας amor amaris/ re amatur amamur amamini amantur amabar amabaris/ re amabatur amabamur amabamini amabantur amabor amaberis/ re amabitur amabimur amabimini amabuntur amatus, a, um sum amatus, a, um es amatus, a, um est amati, ae, a sumus amati, ae, a estis amati, ae, a sunt amatus, a, um eram amatus, a, um eras amatus, a, um erat amati, ae, a eramus amati, ae, a eratis amati, ae, a erant amatus, a, um ero amatus, a, um eris amatus, a, um erit amati, ae, a erimus amati, ae, a eritis amati, ae, a erunt Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Παρακείμενος Υπερσυντέλικος amer ameris/ re ametur amemur amemini amentur amarer amareris/ re amaretur amaremur amaremini amarentur amatus, a, um sim amatus, a, um sis amatus, a, um sit amati, ae, a simus amati, ae, a sitis amati, ae, a sint amatus, a, um essem amatus, a, um esses amatus, a, um esset amati, ae, a essemus amati, ae, a essetis amati, ae, a essent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: amari Μέλλοντας: amatum iri amare amator Παρακείμενος: amatum, am, um esse amatos, as, a esse amator υντ. Μέλλοντας: amatum, am, um fore amatos, as, a esse fore amamini Μετοχή amantor Παρακείμενος: amatus, a, um Γερουνδιακό: amandus, a, um
B συζυγία 8 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικό ς Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας deleor deleris/ re deletur delemur delemini delentur delebar delebaris/ re delebatur delebamur delebamini delebantur delebor deleberis/ re delebitur delebimur delebimini delebuntur deletus, a, um sum deletus, a, um es deletus, a, um est deleti, ae, a sumus deleti, ae, a estis deleti, ae, a sunt deletus, a, um eram deletus, a, um eras deletus, a, um erat deleti, ae, a eramus deleti, ae, a eratis deleti, ae, a erant deletus, a, um ero deletus, a, um eris deletus, a, um erit deleti, ae, a erimus deleti, ae, a eritis deleti, ae, a erunt Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Παρακείμενος Υπερσυντέλικος delear delerer deletus, a, um sim deletus, a, um essem delearis/ re delereris/ re deletus, a, um sis deletus, a, um esses deleatur deleretur deletus, a, um sit deletus, a, um esset deleamur deleremur deleti, ae, a simus deleti, ae, a essemus deleamini deleremini deleti, ae, a sitis deleti, ae, a essetis deleantur delerentur deleti, ae, a sint deleti, ae, a essent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: deleri Μέλλοντας: deletum iri delere deletor Παρακείμενος: deletum, am, um esse deletos, as, a esse deletor υντ. Μέλλοντας: deletum, am, um fore deletos, as, a esse fore delemini Μετοχή delentor Παρακείμενος: deletus, a, um Γερουνδιακό: delendus, a, um
Γ συζυγία 9 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας legor legēris/ legitur legimur legimini leguntur re legebar legebaris/ re legebatur legebamur legebamini legebantur legar legēris/ re legetur legemur legemini legentur lectus, a, um sum lectus, a, um es lectus, a, um est lecti, ae, a sumus lecti, ae, a estis lecti, ae, a sunt lectus, a, um eram lectus, a, um eras lectus, a, um erat lecti, ae, a eramus lecti, ae, a eratis lecti, ae, a erant lectus, a, um ero lectus, a, um eris lectus, a, um erit lecti, ae, a erimus lecti, ae, a eritis lecti, ae, a erunt Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Παρακείμενος Υπερσυντέλικος legar legaris/ re legatur legamur legamini legantur legerer legereris/ re legeretur legeremur legeremini legerentur lectus, a, um sim lectus, a, um sis lectus, a, um sit lecti, ae, a simus lecti, ae, a sitis lecti, ae, a sint lectus, a, um essem lectus, a, um esses lectus, a, um esset lecti, ae, a essemus lecti, ae, a essetis lecti, ae, a essent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: legi Μέλλοντας: lectum iri legēre legitor Παρακείμενος: lectum, am, um esse lectos, as, a esse legitor υντ. Μέλλοντας: lectum, am, um fore lectos, as, a fore legimini Μετοχή leguntor Παρακείμενος: lectus, a, um Γερουνδιακό: legendus, a, um
Δ συζυγία 10 Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Παρακείμενος Υπερσυντέλικος Συντελ. Μέλλοντας audior audiris/ re auditur audimur audimini audiuntur audiebar audiebaris/ re audiebatur audiebamur audiebamini audiebantur audiar audieris/ re audietur audiemur audiemini audientur auditus, a, um sum auditus, a, um es auditus, a, um est auditi, ae, a sumus auditi, ae, a estis auditi, ae, a sunt auditus, a, um eram auditus, a, um eras auditus, a, um erat auditi, ae, a eramus auditi, ae, a eratis auditi, ae, a erant auditus, a, um ero auditus, a, um eris auditus, a, um erit auditi, ae, a erimus auditi, ae, a eritis auditi, ae, a erunt Τποτακτική Ενεστώτας Παρατατικός Παρακείμενος Υπερσυντέλικος audiar audiaris/ audiatur audiamur audiamini audiantur re audirer audireris/ audiretur audiremur audiremini audirentur re auditus, a, um sim auditus, a, um sis auditus, a, um sit auditi, ae, a simus auditi, ae, a sitis auditi, ae, a sint auditus, a, um essem auditus, a, um esses auditus, a, um esset auditi, ae, a essemus auditi, ae, a essetis auditi, ae, a essent Προστακτική Απαρέμφατο Ενεστώτας Μέλλοντας Ενεστώτας: audiri Μέλλοντας: auditum iri audire auditor Παρακείμενος: auditum, am, um esse auditos, as, a esse auditor υντ. Μέλλοντας: auditum, am, um fore auditos, as, a fore audimini Μετοχή audiuntor Παρακείμενος: auditus, a, um Γερουνδιακό: audiendus, a, um
11 ΑΠΟΘΕΣΙΚΑ ΡΗΜΑΣΑ Αποθετικά λέγονται τα ρήματα που έχουν μόνο μέση (παθητική) φωνή, αλλά ενεργητική (ή ουδέτερη) σημασία (μόνο το γερουνδιακό διατηρεί την παθητική σημασία του). Κλίνονται όπως τα ρήματα της μέσης (παθητικής) φωνής με τη διαφορά ότι: o από τη μέση φωνή δεν έχουν το απαρέμφατο του μέλλοντα o από την ενεργητική φωνή έχουν: 1. υποτακτική μέλλοντα 2. απαρέμφατο μέλλοντα 3. μετοχή μέλλοντα 4. μετοχή ενεστώτα 5. σουπίνο 6. γερούνδιο Παραθέτουμε στη συνέχεια την κλίση ενός αποθετικού ρήματος για κάθε συζυγία
α συζυγία tutor tutatus sum tutatum tutari 12 Οριστική ενεστώτα ς παρατατικ ός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελ. μέλλοντας tutor tutaris/ re tutatur tutamur tutamini tutantur tutabar tutabaris/ re tutabatur tutabamur tutabamini tutabantur tutabor tutaberis/ re tutabitur tutabimur tutabimini tutabuntur tutatus, a, um sum es est tutati, ae, a sumus estis sunt tutatus, a, um eram eras erat tutati, ae, a eramus eratis erant tutatus, a, um ero eris erit tutati, ae, a erimus eritis erunt Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος tuter tuteris/ tutetur tutemur tutemini tutentur re tutarer tutareris/ tutaretur tutaremur tutaremini tutarentur re tutaturus, a, um sim sis sit tutaturi, ae, a simus sitis sint tutatus, a, um sim sis sit tutati, ae, a simus sitis sint tutatus, a, um essem esses esset tutati, ae, a essemus essetis essent Προστακτική απαρέμφατα ενεστώ μέλλον ενεστώ μέλλοντας παρακείμενος συντελ.μέλλοντας tutare tutator tutari tutaturum, am, um esse tutatum, am, um esse tutatum, am, um fore tutaturos, as, a esse tutatos, as, a esse tutatos, as, a fore tutator tutamini tutantor μετοχές tutans (ntis) tutaturus, a, um tutatus, a, um σουπίνο: tutatum u γερούνδιο: tutandi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό:tutandus, a, um
13 β συζυγία fateor fassus sum fassum fateri Οριστική ενεστώτας παρατατικ ός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελ. μέλλοντας fateor fateris/ re fatetur fatemur fatemini fatentur fatebar fatebaris/ re fatebatur fatebamur fatebamini fatebantur fatebor fateberis/re fatebitur fatebimur fatebimini fatebuntur fassus, a, um sum es est fassi, ae, a sumus estis sunt fassus, a, um eram eras erat fassi, ae, a eramus eratis erant fassus, a, um ero eris erit fassi, ae, a erimus eritis erunt Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος fatear fatearis/ fateatur fateamur fateamini fateantur re faterer fatereris/ fateretur fateremur fateremini faterentur re fassurus, a, um sim sis sit fassuri, ae, a simus sitis sint fassus, a, um sim sis sit fassi, ae, a simus sitis sint fassus, a, um essem esses esset fassi, ae, a essemus essetis essent Προστακτική απαρέμφατα ενεστώ τας μέλλον τας ενεστώ τας μέλλοντας παρακείμενος συντελεσμένος μέλλοντας fatere fatemini fatetor fatetor fatentor fateri fassurum, am, um fassuros, as, a esse fassum, am, um fassos, as, a esse μετοχές fatens (ntis) fassurus, a, um fassus, a, um fassum, am, um fassos, as, a fore σουπίνο: fassum u γερούνδιο: fatendi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό: fatendus, a, um
14 Οριστική γ συζυγία sequor secutus sum secutum sequi ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελ. μέλλοντας sequor sequeris/ re sequitur sequimur sequimini sequuntur sequebar sequebaris/ re sequebatur sequebamur sequebamini sequebantur sequar sequeris/ re sequetur sequemur sequemini sequentur secutus, a, um sum es est secuti, ae, a sumus estis sunt secutus, a, um eram eras erat secuti, ae, a eramus eratis erant secutus, a, um ero eris erit secuti, ae, a erimus eritis erunt Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος sequar sequaris/ re sequatur sequamur sequamini sequantur sequerer sequereris/ re sequeretur sequeremur sequeremini sequerentur secuturus, a, um sim sis sit secuturi, ae, a simus sitis sint secutus, a, um sim sis sit secuti, ae, a simus sitis sint secutus, a, um essem esses esset secuti, ae, a essemus essetis essent Προστακτική απαρέμφατα ενεστώτα ς μέλλοντας ενεστ ώτας μέλλοντας παρακείμενος συντελεσμένος μέλλοντας sequere sequimini sequitor sequitor sequuntor sequi secuturum, am, um secuturos, as, a esse secutum, am, um secutos, as, a esse μετοχές secutum, am, um secutos, as, a fore sequens (ntis) secuturus, a, um secutus, a, um σουπίνο: secutum u γερούνδιο: sequendi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό: sequendus, a, um
δ συζυγία mentior mentitus sum mentitum mentiri 15 Οριστική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελ. μέλλοντας mentior mentiris/ re mentitur mentimur mentimini mentiuntur mentiebar mentiebaris/ re mentiebatur mentiebamur mentiebamini mentiebantur mentiar mentieris/ re mentietur mentiemur mentiemini mentientur mentitus, a, um sum es est mentiti, ae, a sumus estis sunt mentitus, a, um eram eras erat mentiti, ae, a eramus eratis erant mentitus, a, um ero eris erit mentiti, ae, a erimus eritis erunt Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος mentiar mentiaris/ mentiatur mentiamur mentiamini mentiantur re mentirer mentireris/ mentiretur mentiremur mentiremini mentirentur re mentiturus, a, um sim sis sit mentituri, ae, a simus sitis sint mentitus, a, um sim sis sit mentiti, ae, a simus sitis sint mentitus, a, um essem esses esset mentiti, ae, a essemus essetis essent Προστακτική απαρέμφατα ενεστώτα ς μέλλοντα ς ενεστώ τας μέλλοντας παρακείμενος συντελεσμένος μέλλοντας mentire mentimini mentitor mentitor mentiuntor mentiri mentiturum, am, um mentituros, as, a esse mentitum, am, um mentitos, as, a esse μετοχές mentitum, am, um mentitos, as, a fore mentiens (ntis) mentiturus, a, um mentitus, a, um σουπίνο: mentitum u γερούνδιο: mentiendi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό: mentiendus, a, um
Σα αποθετικά ρήματα του σχολικού εγχειριδίου 16 1η συζυγία indignor indignatus sum indignatum indignari (κείμ. 24) tutor tutatus sum tutatum tutari (κείμ. 25) imitor imitatus sum imitatum imitari (κείμ. 32) admiror admiratus sum admiratum admirari (κείμ. 34) veneror veneratus sum veneratum venerari (κείμ. 34) osculor osculatus sum osculatum osculari (κείμ. 34) miror miratus sum miratum mirari (κείμ. 36) minitor minitatus sum minitatum minitari (κείμ. 40) populοr populatus sum populatum populari (κείμ. 43) adhortor adhortatus sum adhortatum adhortari (κείμ. 45) 2η συζυγία intueor intuitus sum intuitum intueri (κείμ. 32) fateor fassus sum fassum fateri (κείμ. 42) vereor veritus sum veritum vereri (κείμ. 45) 3η συζυγία sequor secutus sum secutum sequi (κείμ. 21, 23, 42) morior mortuus sum mortuum mori (μετ. μέλλ. moriturus) (κείμ. 23, 38, 43) (ανήκει στα 15 σε io της γ συζυγίας) egredior egressus sum egressum egredi (κείμ. 23) (ανήκει στα 15 σε io της γ συζυγίας) nascor natus sum natum nasci (μετ. μέλλ. nasciturus) (κείμ. 27, 31, 42) congredior congressus sum congressum congredi (κείμ. 31) (ανήκει στα 15 σε io της γ συζ.) utor usus sum usum uti (κείμ. 36, 41) obsequor obsecutus sum obsecutum obsequi (κείμ. 37) loquor locutus sum locutum loqui (κείμ. 41) consequor consecutus sum consecutum consequi (κείμ. 41, 46) ingredior ingressus sum ingressum ingredi (κείμ. 43) (ανήκει στα 15 σε io της γ συζυγίας) patior passus sum passum pati (κείμ. 43) (ανήκει στα 15 σε io της γ συζυγίας) conloquor conlocutus sum conlocutum conloqui (κείμ. 48) elabor elapsus sum elapsum elabi (κείμ. 49) revertor reversus sum reversum reverti (κείμ. 21, 31, 34, 48) Το ρήμα κλίνεται και ως ημιαποθετικό: revertor reverti reversum reverti 4η συζυγία mentior mentitus sum mentitum mentiri (κείμ. 24) orior ortus sum ortum oriri (μτχ. μέλλ. oriturus) (κείμ. 48) Το ρήμα έχει και τύπους από την 3η συζυγία molior molitus sum molitum moliri (κείμ. 49) experior expertus sum expertum experiri (κείμ. 49)
ΗΜΙΑΠΟΘΕΣΙΚΑ ΡΗΜΑΣΑ 17 Ημιαποθετικά λέγονται τα ρήματα που σχηματίζουν κάποιους χρόνους κατά την ενεργητική φωνή και κάποιους χρόνους κατά την παθητική. Τα ρήματα αυτά χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: Τα ρήματα: audeo ausus sum ausum audēre 2 (= τολμώ) soleo solitus sum solitum solēre 2 (= συνηθίζω) confido confisus sum confisum confidere 3 (= εμπιστεύομαι) σχηματίζουν τον ενεστώτα, τον παρατατικό και τον μέλλοντα κατά την ενεργητική φωνή, ενώ τον παρακείμενο, τον υπερσυντέλικο και τον συντελεσμένο μέλλοντα κατά την παθητική. Τα ρήματα: devertor deverti deversum deverti 3 (= καταλύω) revertor reverti reversum reverti 3 (= επιστρέφω) σχηματίζουν τον ενεστώτα, τον παρατατικό και τον μέλλοντα κατά την παθητική φωνή, ενώ τον παρακείμενο, τον υπερσυντέλικο και τον συντελεσμένο μέλλοντα κατά την ενεργητική. Σημαντικές επισημάνσεις o Σο devertor κλίνεται και ως ενεργητικό ρήμα: deverto deverti deversum devertĕre o Σο revertor κλίνεται και ως αποθετικό ρήμα: revertor reversus sum reversum reverti o Σα ημιαποθετικά ρήματα σχηματίζουν απαρέμφατο μέλλοντα ενεργητικής φωνής
18 Κλίση του audeo Οριστική ενεστώ τας παρατατι κός μέλλοντα ς παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελμέλλ. audeo audes audet audemus audetis audent audebam audebas audebat audebamus audebatis audebant audebo audebis audebit audebimus audebitis audebunt ausus, a, um sum es est ausi, ae, a sumus estis sunt ausus, a, um eram eras erat ausi, ae, a eramus eratis erant ausus, a, um ero eris erit ausi, ae, a erimus eritis erunt Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος audeam audeas audeat audeamus audeatis audeant auderem auderes auderet auderemus auderetis auderent ausurus, a, um sim sis sit ausuri, ae, a simus sitis sint ausus, a, um sim sis sit ausi, ae, a simus sitis sint ausus, a, um essem esses esset ausi, ae, a essemus essetis essent Προστακτική απαρέμφατα ενεστ ώτας μέλλον τας ενεστώτ ας μέλλοντας παρακείμενος συντελεσμένος μέλλοντας aude audete audeto audeto audetote audento audēre ausurum, am, um os, as, a esse ausum, am, um os, as, a esse μετοχές audens (ntis) ausurus, a, um ausus, a, um ausum, am, um os, as, a fore σουπίνο: ausum ausu γερούνδιο: audendi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό: audendus, nda, ndum
19 Κλίση του revertor (ως ημιαποθετικού) Οριστική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλ. συντελ. Μέλλ. revertor reverteris/ re revertitur revertimur revertimini revertuntur revertebar revertebaris/ re revertebatur revertebamur revertebamini revertebantur revertar reverteris/ re revertetur revertemur revertemini revertentur reverti revertisti revertit revertimus revertistis reverterunt/ e re reverteram reverteras reverterat reverteramus reverteratis reverterant revertero reverteris reverterit reverterimus reverteritis reverterint Τποτακτική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος revertar revertaris/ re revertatur revertamur revertamini revertantur reverterer revertereris/ re reverteretur reverteremur reverteremini reverterent ur reversurus, a, um sim sis sit reversuri, ae, a simus sitis sint reverterim reverteris reverterit reverterimus reverteritis reverterint revertissem revertisses revertisset revertissemus revertissetis revertissent απαρέμφατα ενεστώτας μέλλοντας παρακείμενος συντ. μέλλοντας reverti reversurum, am, um os, as, a esse revertisse μετοχές revertens (ntis) reversurus, a, um reversus, a, um σουπίνο: reversum reversu γερούνδιο: revertendi ndo, ndum, ndo γερουνδιακό: revertendus, nda, ndum ημείωση: το ρήμα κλίνεται και ως αποθετικό
20 ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΣΑ Μερικά ρήματα παρουσιάζουν ανωμαλίες στην κλίση τους και δεν μπορούν να ενταχθούν σε καμιά συζυγία. Τα ρήματα αυτής της κατηγορίας που συναντάμε στο σχολικό βιβλίο είναι τα εξής: 1) possum, 2) eo, 3) fero, 4) fio, 5) volo, nolo, malo, 6) nequeo. Την κλίση των ρημάτων αυτών παρουσιάζουμε στη συνέχεια. 1. possum (= μπορώ) possum (pos μπροστά από σύμφωνο, pot μπροστά από φωνήεν) potui posse. οριστική ενεστώτας παρατατ. μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελ. Μέλ. possum potes potest possumus potestis possunt possim possis possit possimus possitis possint poteram poteras poterat poteramus poteratis poterant possem posses posset possemus possetis possent potero poteris poterit poterimus poteritis poterunt potui potuisti potuit potuimus potuistis potuerunt υποτακτική potuerim potueris potuerit potuerimus potueritis potuerint potueram potueras potuerat potueramus potueratis potuerant potuissem potuisses potuisset potuissemus potuissetis potuissent potuero potueris potuerit potuerimus potueritis potuerint Απαρέμφατο ενεστώτα: posse Απαρέμφατο παρακειμένου: potuisse Μετοχή ενεστώτα: potens (γεν. potentis) (χρησιμοποιείται μόνο ως επίθετο = δυνατός) Το ρήμα δεν έχει προστακτική, σουπίνο και γερούνδιο.
21 2. eo (= πορεύομαι) Το ρήμα eo (ivi) ii itum ire έχει δύο ρηματικά θέματα: α) i μπροστά από σύμφωνο ή i, β) e μπροστά από τα φωνήεντα a, o, u Κλίνεται όπως τα ρήματα της δ συζυγίας αλλά διαφέρει στον παρατατικό και τον μέλλοντα της οριστικής (ibam και ibo αντίστοιχα) ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας eo is it imus itis eunt ibam ibas ibat ibamus ibatis ibant ibo ibis ibit ibimus ibitis ibunt Οριστική παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας (ivi) ii ieram iero isti ieras ieris iit ierat ierit iimus ieramus ierimus istis ieratis ieritis ierunt/iere ierant ierint eam eas eat eamus eatis eant irem ires iret iremus iretis irent υποτακτική iturus, a, um sim iturus, a, um sis iturus, a, um sit ituri, ae, a simus ituri, ae, a sitis ituri, ae, a sint ierim ieris ierit ierimus ieritis ierint issem isses isset issemus issetis issent i ite ito ito itote eunto προστακτική Απαρέμφατο ενεστώτα: ire Απαρέμφατο μέλλοντα: iturum, am, um esse ituros, as, a esse Μετοχή ενεστώτα: iens (γεν. euntis) Μετοχή μέλλοντα: iturus, a, um Απαρέμφατο παρακειμένου: isse ουπίνο: itum itu Γερούνδιο: eundi, eundo, eundum, eundo Από την παθητική φωνή εύχρηστο είναι το γ ενικό πρόσωπο όλων των χρόνων ως απρόσωπο και το απαρέμφατο του ενεστώτα iri.
3. fero (= φέρω) Το ρήμα fero, tuli, latum, ferre κλίνεται σύμφωνα με την γ συζυγία. Όμως οι τύποι που σχηματίζονται από το ενεστωτικό θέμα (fer) συγκόπτουν α) το συνδετικό φωνήεν i μπροστά από το s και το t β) το συνδετικό φωνήεν ĕ μπροστά από τo r. (Δεν αποβάλλεται το ē ως μακρόχρονο στο β ενικό πρόσωπο του μέλλοντα της μέσης φωνής: ferēris) 22 ενεργητική φωνή μέση φωνή οριστική ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας fero fers fert ferimus fertis ferunt ferebam ferebas ferebat ferebamus ferebatis ferebant feram feres feret feremus feretis ferent feror ferris fertur ferimur ferimini feruntur ferebar ferebaris ferebatur ferebamur ferebamini ferebantur ferar ferēris feretur feremur feremini ferentur feram feras ferat feramus feratis ferant ferrem ferres ferret ferremus ferretis ferrent υποτακτική laturus, a, um sim laturus, a, um sis laturus, a, um sit laturi, a, a simus laturi, a, a sitis laturi, a, a sint ferar feraris feratur feramur feramini ferantur ferrer ferreris ferretur ferremur ferremini ferrentur fer* ferte ferto ferto fertote ferunto προστακτική ferre ferimini fertor fertor feruntor Απαρέμφατο ενεστώτα: ferre ferri (κατ αναλογία με το απαρέμφατο της ενεργητικής φωνής) Απαρέμφατο μέλλοντα: laturum, am, um esse laturos, as, a esse Μετοχή ενεστώτα: ferens (γεν. ferentis) Μετοχή μέλλοντα: laturus, a, um Γερούνδιο: ferendi, ferendo, ferendum, ferendo Γερουνδιακό: ferendus, a, um *β ενικό προστακτικής ενεστώτα χωρίς e, όπως συμβαίνει και με τα ρήματα dico, duco και facio (δες τα 15 της γ συζυγίας σε io) Ολοι οι υπόλοιποι τύποι του ρήματος σχηματίζονται ομαλά.
23 4. fio (= γίνομαι) Το ρήμα fio factus sum fieri σχηματίζει ομαλά τους συντελικούς χρόνους με τη μετοχή factus του ρήματος facio (factus sum, factus eram, factus ero). Άλλωστε το ρήμα fio λειτουργεί ως παθητικό του facio. ΠΡΟΟΧΗ: Όταν το facio είναι σύνθετο σχηματίζει κανονικά την παθητική φωνή π.χ. afficio afficior, interficio interficior Οι τύποι που σχηματίζονται από το ενεστωτικό θέμα κλίνονται σύμφωνα με τη δ συζυγία πλην της υποτακτικής του παρατατικού και του απαρεμφάτου του ενεστώτα. οριστική ενεσ τώτα ς παρατα τικός μέλλο ντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας fio fis fit fimus fitis fiunt fiebam fiebas fiebat fiebamus fiebatis fiebant fiam fies fiet fiemus fietis fient factus, a, um sum factus, a, um es factus, a, um est facti, ae, a sumus facti, ae, a estis facti, ae, a sunt factus, a, um eram factus, a, um eras factus, a, um erat facti, ae, a eramus facti, ae, a eratis facti, ae, a erant factus, a, um ero factus, a, um eris factus, a, um erit facti, ae, a erimus facti, ae, a eritis facti, ae, a erunt υποτακτική fiam fias fiat fiamus fiatis fiant fierem fieres fieret fieremus fieretis fierent factus, a, um sim factus, a, um sis factus, a, um sit facti, ae, a simus facti, ae, a sitis facti, ae, a sint factus, a, um essem factus, a, um esses factus, a, um esset facti, ae, a essemus facti, ae, a essetis facti, ae, a essent προστακτική fi fite Απαρέμφατα ενεστώτα: fieri μέλλοντα: factum uri παρακειμένου: factum, am, um esse factos, as, a esse συντελεσμένου μέλλοντα: factum, am, um fore factos, as, a fore Μετοχή παρακειμένου: factus, a, um Γερουνδιακό: faciendus, a, um
24 5. volo, nolo, malo Τα ρήματα volo (= θέλω), nolo (non volo = δεν θέλω) και malo (magis volo = προτιμώ) κλίνονται με παραπλήσιο τρόπο. οριστική ενεστώτας παρατατικός volo vis vult volumus vultis volunt nolo non vis non vult nolumus non vultis nolunt malo mavis mavult malumus mavultis malunt volebam volebas volebat volebamus volebatis volebant nolebam nolebas nolebat nolebamus nolebatis nolebant malebam malebas malebat malebamus malebatis malebant μέλλοντας παρακείμενος volam voles volet volemus voletis volent nolam noles nolet nolemus noletis nolent malam males malet malemus maletis malent volui voluisti voluit voluimus voluistis voluerunt nolui noluisti noluit noluimus noluistis noluerunt malui maluisti maluit maluimus maluistis maluerunt υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας volueram volueras voluerat volueramus volueratis voluerant nolueram nolueras noluerat nolueramus nolueratis noluerant malueram malueras maluerat malueramus malueratis maluerant voluero volueris voluerit voluerimus volueritis voluerint noluero nolueris noluerit noluerimus nouleritis noluerint maluero malueris maluerit maluerimus malueritis maluerint υποτακτική ενεστώτας παρατατικός velim velis velit velimus velitis velint nolim nolis nolit nolimus nolitis nolint malim malis malit malimus malitis malint vellem velles vellet vellemus velletis vellent nollem nolles nollet nollemus nolletis nollent mallem malles mallet mallemus malletis mallent
25 Σα ρήματα δεν έχουν υποτακτική μέλλοντα παρακείμενος υπερσυντέλικος voluerim volueris voluerit voluerimus volueritis voluerint noluerim nolueris noluerit noluerimus nolueritis noluerint maluerim malueris maluerit maluerimus malueritis maluerint voluissem voluisses voluisset voluissemus voluissetis voluissent noluissem noluisses noluisset noluissemus noluissetis noluissent maluissem maluisses maluisset maluissemus maluissetis maluissent προστακτική ενεστώτας μέλλοντας noli nolite nolito nolito nolitote nolunto Τα volo και malo δεν έχουν προστακτική Απαρέμφατα Μετοχές ενεστώτα: velle, nolle, malle παρακειμένου: voluisse, noluisse, maluisse ενεστώτα: (volens),(nolens). Το malo δεν έχει μετοχή. Αλλά και τα volens και nolens αντικαθίστανται συνήθως από τη μετοχή cupiens το πρώτο και το επίθετο invitus το δεύτερο Άλλοι τύποι των ρημάτων αυτών δεν είναι εύχρηστοι
26 6. nequeo Το ρήμα nequeo, nequivi, nequire (= δεν μπορώ) κλίνεται όπως το eo, όμως λίγοι τύποι είναι εύχρηστοι. Πρακτικά, μπορούμε να πούμε ότι όποιος τύπος ζητηθεί θα σχηματίζεται όπως ο αντίστοιχος του eo. οριστική ενεστώτας παρατατ ικός μέλλοντας παρακείμεν ος υπερσυντέλ ικος συντελεσμέ νος μέλλοντας nequeo (nequis) nequit (nequimus) nequitis nequeunt nequibam nequibat nequibant (nequibo) (nequibunt) (nequivi) nequisti nequi(v)it nequiverunt nequi(v)erat nequi(v)erant nequi(v)ero nequiverit υποτακτική nequeam nequeas nequeat nequeamus (nequeatis) nequeant (nequirem) (nequires) (nequiret) (nequiremus) (nequirent) nequiverit nequiverint nequi(vi)sset nequi(vi)ssent Απαρέμφατο ενεστώτα: nequire Απαρέμφατο παρακειμένου: nequi(vi)sse Μετοχή ενεστώτα: nequiens nequeuntis ΡΗΜΑΣΑ ΜΕ ΚΑΠΟΙΕ ΑΝΩΜΑΛΙΕ Α. Διαφορετικός σχηματισμός της μετοχής του μέλλοντα Συναντώνται στα κείμενα επτά ρήματα που σχηματίζουν διαφορετικά τη μετοχή του μέλλοντα: morior nascor orior pario reseco insto ruo mortuus sum natus sum ortus sum peperi resecui institi rui mortuum natum ortum partum resectum rutum mori (αποθετικό) nasci (αποθετικό) oriri (αποθετικό) parere resecare instare ruere μετοχή μέλλ.: moriturus μετοχή μέλλ.: nasciturus μετοχή μέλλ.: oriturus μετοχή μέλλ.: pariturus μετοχή μέλλ.: resecaturus μετοχή μέλλ.: instaturus μετοχή μέλλ.: ruiturus
27 Β. Σο ρήμα scio Του ρήματος scio δεν συναντώνται τύποι προστακτικής ενεστώτα sci scite. Στη θέση τους χρησιμοποιούνται οι αντίστοιχοι τύποι της προστακτικής του μέλλοντα scito, scitote. Γ. Σο ρήμα cerno Η μετοχή παρακειμένου του ρήματος cerno, crevi, cretum, cernere δεν είναι εύχρηστη. Αναπληρώνεται από τη μετοχή παρακειμένου conspectus του ρήματος conspicio. Από την ίδια μετοχή σχηματίζονται και οι συντελικοί χρόνοι της μέσης φωνής του ρήματος (conspectus sum, conspectus eram, conspectus ero). ΣΑ 15 ΡΗΜΑΣΑ ΣΗ Γ' ΤΖΤΓΙΑ Ε io Δεκαπέντε ρήματα της γ συζυγίας λήγουν σε io, όπως τα ρήματα της δ συζυγίας. Επισημαίνουμε με έντονη γραφή τα 11 από αυτά, τα οποία συναντάμε (είτε απλά, είτε σύνθετα) στο σχολικό βιβλίο. 1) capio cepi captum capĕre = λαμβάνω 2) cupio cupivi cupitum cupĕre = επιθυμώ 3) facio feci factum facĕre = κάνω 4) fugio fugi (fugitum) fugĕre = φεύγω 5) iacio ieci iactum iacĕre = ρίχνω 6) pario peperi partum parĕre = γεννώ 7) rapio rapui raptum rapĕre = αρπάζω 8) specio spexi spectum specĕre = παρατηρώ 9) fodio fodi fossum fodĕre = σκάζω 10) lacio (elicui) (elicitum) lacĕre = σύρω 11) quatio (quassi) quassum quatĕre = σείω 12) sapio (sapivi ή sapii) = έχω γεύση και τα 3 αποθετικά 13) gradior gressus sum gressum gradi = βαδίζω 14) morior mortuus sum mortuum mori = πεθαίνω 15) patior passus sum passum pati = πάσχω Πάντοτε σύνθετα συναντώνται τα iacio (obicio, abicio), rapio (praeripio) και gradior (ingredior, egredior, congredior) Τα ρήματα αυτά κλίνονται όπως τα άλλα ρήματα της γ συζυγίας (το lego), όμως ο χαρακτήρας i του ενεστωτικού θέματος αποβάλλεται, όταν ακολουθεί άλλο i, ĕr, ή τελικό e. Δεν αποβάλλεται το i στο β ενικό πρόσωπο του μέλλοντα της μέσης φωνής (επειδή το e είναι μακρό).
Σο ρήμα capio Ενεργητική φωνή Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας capio capis (capiis) capit (capiit) capimus (capiimus) capitis (capiitis) capiunt capiebam capiebas capiebat capiebamus capiebatis capiebant capiam capies capiet capiemus capietis capient 28 Τποτακτική capiam capias capiat capiamus capiatis capiant caperem (capi erem) capturus, a, um sim caperes (capieres) capturus, a, um sis caperet (capieret) capturus, a, um sit caperemus (capieremus) capturi, ae, a simus caperetis (capieretis) capturi, ae, a sitis caperent (capierent) caperem (capierem) capturi, ae, a capturus, sint a, um sim Προστακτική cape (capie) capite (capiite) Απαρέμφατο Ενεστώτα: capere (capiere) Απαρέμφατο Μέλλοντα: capturum, am, um esse capturos, as, a esse Μετοχή Ενεστώτα: capiens (γεν. capientis) Μετοχή Μέλλοντα: capturus, captura, capturum ουπίνο: captum, captu Γερούνδιο: capiendi, capiendo, capiendum, capiendo capito (capiito) capito (capiito) capitote (capiitote) capiunto
29 Παθητική φωνή Οριστική Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας capior caperis (capieris) capitur (capiitur) capimur (capiimur) capimini (capiimini) capiuntur capiebar capiebaris capiebatur capiebamur capiebamini capiebantur capiar capieris capietur capiemur capiemini capientur capiar capiaris capiatur capiamur capiamini capiantur Τποτακτική caperer (capierer) capereris (capiereris) caperetur (capieretur) caperemur (capieremur) caperemini (capieremini) caperentur (capierentur) capere (capiere) capimini (capiimini) Προστακτική capitor (capiitor) capitor (capiitor) capiuntor Απαρέμφατο Ενεστώτα: capi (capii) Γερουνδιακό: capiendus, capienda, capiendum Επισημάνσεις: 1. Σο ρήμα facio δεν σχηματίζει παθητικό τύπο facior. τη θέση του, ως παθητικός τύπος, χρησιμοποιείται το ρήμα fio. Όλα όμως τα σύνθετα του facio που συναντάμε στα κείμενα σχηματίζουν κανονικά τον παθητικό τύπο. (π.χ. interficio interficior, afficio afficior) 2. Σο ρήμα facio, όπως και τα ρήματα dico, duco και fero σχηματίζουν το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα χωρίς την κατάληξη e dic, duc, fac, fer. Σα σύνθετα όμως του facio που συναντάμε στα κείμενα σχηματίζουν το β ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα κανονικά, με την κατάληξη e. Έτσι έχουμε edico edic produco produc refero refer αλλά interficio interfice
30 ΣΑ ΕΛΛΕΙΠΣΙΚΑ ΡΗΜΑΣΑ 1) memini Το ρήμα memini meminisse (= θυμάμαι) είναι παρακείμενος χωρίς ενεστώτα. Έχει σημασία ενεστώτα. Κλίνεται ομαλά σε όλους τους τύπους του παρακειμένου, του υπερσυντελίκου (με σημασία παρατατικού) και του συντελεσμένου μέλλοντα (με σημασία απλού μέλλοντα). Το ρήμα έχει και δυο τύπους προστακτικής που έχουν επίσης σημασία ενεστώτα. οριστική παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας memini meministi meminit meminimus meministis meminerunt/ere memineram memineras meminerat memineramus memineratis meminerant meminero memineris meminerit meminerimus memineritis meminerint παρακείμενος meminerim memineris meminerit meminerimus memineritis meminerint υποτακτική υπερσυντέλικος meminissem meminisses meminisset meminissemus meminissetis meminissent Απαρέμφατο παρακειμένου : meminisse Προστακτική (με σημασία ενεστώτα) β εν. memento β πλ. mementote
31 2) coepi Το ρήμα coepi coepisse (= άρχισα) είναι παρακείμενος χωρίς ενεστώτα. Κλίνεται ομαλά σε όλους τους τύπους του παρακειμένου, του υπερσυντελίκου και του συντελεσμένου μέλλοντα. Το ρήμα έχει ακόμη απαρέμφατο και μετοχή ενεργητικού μέλλοντα και μετοχή παθητικού παρακειμένου. οριστική παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας coepi coepisti coepit coepimus coepistis coeperunt/ere coeperam coeperas coeperat coeperamus coeperatis coeperant coepero coeperis coeperit coeperimus coeperitis coeperint παρακείμενος coeperim coeperis coeperit coeperimus coeperitis coeperint υποτακτική υπερσυντέλικος coepissem coepisses coepisset coepissemus coepissetis coepissent Απαρέμφατα μέλλοντα: coepturum, am, um esse coepturos, as, a esse παρακειμένου: coepisse μετοχές μέλλοντα: coepturus, a, um παρακειμένου: coeptus, a, um ημείωση: Οι χρόνοι του ρήματος coepi που λείπουν αναπληρώνονται από τους αντίστοιχους χρόνους του ρήματος incipioincepiinceptumincipere ( = αρχίζω) 3) aio Το ρήμα aio (λέγω, αρχ. ελλην. ἠμί) είναι εύχρηστο μόνο στους εξής τύπους: ενεστώτας οριστική παρατατικ ός παρακείμεν ος υποτακτική ενεστώτας προστακτι κή ενεστώτας μετοχή ενεστώτ ας aio ais ait aiunt aiebam aiebas aiebat aiebamus aiebatis aiebant ait aias aiat aiant (ai) aiens
32 4) inquam Το ρήμα inquam ( = φημί) χρησιμοποιείται μόνο παρενθετικά μέσα σε ευθύ λόγο. Είναι εύχρηστο μόνο στους εξής τύπους. οριστική προστακτική ενεστώτας παρατα τικός μέλλο ντας παρακείμε νος ενεστώ τας μέλλοντας μετοχή ενεστώτας inquam inquis inquit (inquimus) (inquitis) inquiunt inquiebat inquies inquiet (inquii) inquisti inquit (inquimus) (inque) (inquito) inquiens 5) quaeso Πλήν του τύπου quaeso ( = παρακαλώ) εύχρηστος είναι και ο τύπος quaesumus ( α πληθ. = παρακαλούμε). Οι τύποι αυτοί χρησιμοποιούνται παρενθετικά μετά από προστακτική για να μετριαστεί η έννοια της προσταγής. 6) ave Συναντώνται μόνοι 3 τύποι προστακτικής: ave *ή have+ ( = χαίρε) avete, aveto και ένας τύπος απαρεμφάτου: avēre. ΑΠΡΟΩΠΑ ΡΗΜΑΣΑ (Verba impersonalia) Απρόσωπα ρήματα, που είναι δηλαδή εύχρηστα μόνο στο γ ενικό πρόσωπο, οριστικής και υποτακτικής, και στο απαρέμφατο όλων των χρόνων είναι: 1. αρκετά ρήματα της β συζυγίας (κυρίως απρόσωπα, δηλ. παίρνουν υποκείμενο απαρέμφατο), όπως τα: decet, decuit,, decēre (46) libet, libuit/ libitum est,, libēre licet, licuit/ licitum est,, licēre oportet, oportuit,, oportēre pudet (me), puduit/ puditum est,, pudēre paenitet (me), paenituit,, paenitēre (27) Κοντά στα απρόσωπα ρήματα miseret λυπάμαι, paenitet μετανιώνω, pudet ντρέπομαι, piget με ενοχλεί και taedet απεχθάνομαι έχουμε μια αιτιατική του προσώπου που λυπάται, μετανιώνει κ.τ.λ. και μια γενική του πράγματος για το οποίο αισθάνεται κανείς λύπη, μετάνοια... π.χ. me paenitet verborum meorum = μετανιώνω για τα λόγια μου. Αντί της γενικής αυτής μπορεί να χρησιμοποιηθεί απαρέμφατο ή ουδέτερο αντωνυμίας ως υποκείμενο (σχολικό εγχειρίδιο, σ. 60): π.χ. neque id me sane paenitet = ούτε βέβαια μετανιώνω γι αυτό (27): id: υποκείμενο (προσωπική σύνταξη), me: αιτιατική του προσώπου που μετανιώνει
33 2. Ως απρόσωπα, επίσης, μπορούν να λειτουργήσουν: α. Ρήματα αμετάβατα παθητικής φωνής, με ουδέτερη ή ενεργητική διάθεση, σε γ ενικό πρόσωπο όπως: (vivo = ζω) vivitur = ζει κάποιος (curro = τρέχω) curritur = γίνεται δρόμος, τρέχουν (eo = πηγαίνω) itur = γίνεται πορεία (canto = τραγουδώ) cantatur = τραγουδιέται β. Ρήματα προσωπικά μεταβατικά που, σε ιδιαίτερο γλωσσικό περιβάλλον, χρησιμοποιούνται ως απρόσωπα: (accido = προσπίπτω) accidit = συμβαίνει (12) (consto = αποτελούμαι) constat = είναι αποδεκτό (ομολογείται) (expedio = απελευθερώνω) expedit = ωφελεί, συμφέρει (intersum = βρίσκομαι ανάμεσα) interest = ενδιαφέρει (29). Κοντά στο απρόσωπο interest βρίσκεται μία γενική που δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Το τι ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται με απαρέμφατο ή ουσιαστική πρόταση ως υποκείμενο: π.χ. Caesaris multum interfuit corvum emere(29) = τον Καίσαρα πολύ τον ενδιέφερε να αγοράσει το κοράκι (interfuit: ρήμα απρόσωπο, emere: υποκείμενο του απροσώπου ρ., τελικό απαρέμφατο, Caesaris: γενική του ενδιαφερομένου προσώπου, από την οποία παίρνουμε σε αιτιατική (λόγω απρόσωπης σύνταξης) το ενν. Caesarem ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). (succuro) succurrit = (μου) έρχεται στο μυαλό (43): cur tibi non succurrit? Στην κύρια ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας το ρ. non succurrit είναι απρόσωπο, tibi δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα, υποκείμενο δεν υπάρχει γιατί ακολουθεί ευθύς λόγος (intellego) intellegitur = γίνεται κατανοητό (44): tum intellegitur quam fuerint inopes amicorum: intellegitur ρήμα απρόσωπο με υποκείμενο τη δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας (quam fuerint inopes amicorum) (fio) fit = συμβαίνει (46): ex quo fit, ut laudandus is sit: fit ρήμα απρόσωπο με υποκείμενο τη δευτερεύουσα ουσιαστική συμπερασματική πρόταση (ut laudandus is sit) (video) videtur = (μου) φαίνεται, νομίζω (48): i)... si quid durius ei videbatur (esse): videbatur: απρόσωπο ρήμα της δευτ. υποθετικής πρότασης, ei: δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα, esse: υποκείμενο του απροσώπου ρήματος. (ειδικό απαρ.), quid: υποκείμενο του esse (αναγκαστική ετεροπροσωπία) ii) dixit eis visum in somno sibi esse cervam ad se reverti: visum esse είναι απρόσωπο απαρέμφατο, ως άμεσο αντικείμενο του ρ.dixit και ειδικό απαρ., sibi δοτική προσωπική στο απρόσωπο. απαρέμφατο. και το reverti ειδικό απαρέμφατο ως υποκείμενο στο απρόσωπο. visum esse (με υποκείμενό του το cervam, αναγκ. ετεροπροσωπία). Αξιοπρόσεκτη επισήμανση τις χρονικές αντικαταστάσεις των ρημάτων που λειτουργούν ως απρόσωπα, όπου συναντούμε περιφραστικούς τύπους, χρησιμοποιούμε το ουδέτερο γένος της μετοχής σε ενικό αριθμό και τον αντίστοιχο τύπο του sum, σε γ ενικό. Αν,δηλαδή, μας ζητηθεί χρονική αντικατάσταση στο απρόσωπο intellegitur (44), αυτή πρέπει να γίνει ως εξής: intellegitur, intellegebatur, intellegetur, intellectum est, intellectum erat, intellectum erit
34 ΠΕΡΙΥΡΑΣΙΚΗ ΤΖΤΓΙΑ (Coniugatio Periphrastica) Εκτός από τους συνηθισμένους περιφραστικούς τύπους των ρημάτων των 4 συζυγιών (υποτακτική Μέλλοντα, απαρέμφατο Μέλλοντα, παθητικού Παρακειμένου κ.λ.π.), σχηματίζονται ακόμη περιφραστικοί ρηματικοί τύποι σε όλους τους χρόνους και τις εγκλίσεις α) με τη μετοχή του Μέλλοντα και το sum β) με το γερουνδιακό και το sum α) Ενεργητική Περιφραστική υζυγία Η μετοχή του ενεργητικού Μέλλοντα, που σχηματίζεται κανονικά από το θέμα του σουπίνου με την κατάληξη urus,ura,urum, και το sum σε όλους τους χρόνους σχηματίζουν την ενεργητική περιφραστική συζυγία, η οποία εκφράζει επικείμενη πράξη, πρόθεση, αναπόφευκτη εξέλιξη κτλ.(πρακτικά η ενεργητική περιφραστική συζυγία είναι ο προάγγελος του I m going to της αγγλικής). π.χ. του do *= δίνω+ η ενεργητική περιφραστική συζυγία είναι daturus sum = πρόκειται να δώσω, daturus eram = επρόκειτο να δώσω κ.ο.κ.). Για τον σχηματισμό της χρησιμοποιούμε τη μετοχή του Μέλλοντα και το sum σε όλους τους χρόνους της οριστικής, της υποτακτικής και του απαρεμφάτου, αρκεί ο τύπος του sum να είναι μονολεκτικός. Συγκεκριμένα: Οριστική (indicativus) Praesens Imperfectum Futurum Perfectum Plusqamperfectum Futurum Exactum daturus, a, um sum daturus, a, um eram daturus, a, um ero daturus, a, um fui daturus, a, um fueram daturus, a, um fuero daturus, a, um es daturus, a, um eras daturus, a, um eris daturus, a, um fuisti daturus, a, um fueras daturus, a, um fueris daturus, a, um est daturus, a, um erat daturus, a, um erit daturus, a, um fuit daturus, a, um fuerat daturus, a, um fuerit daturi, ae, a sumus daturi, ae, a eramus daturi, ae, a erimus daturi, ae, a fuimus daturi, ae, a fueramus daturi, ae, a fuerimus daturi, ae, a estis daturi, ae, a eratis daturi, ae, a eritis daturi, ae, a fuistis daturi, ae, a fueratis daturi, ae, a fueritis daturi, ae, a sunt daturi, ae, a erant daturi, ae, a erunt daturi, ae, a fuerunt/ ere daturi, ae, a fuerant daturi, ae, a fuerint Τποτακτική (coniunctivus) Praesens Imperfectum Futurum Perfectum daturus, a, um sim daturus, a, um essem daturus, a, um fuerim daturus, a, um fuissem daturus, a, um sis daturus, a, um esses daturus, a, um fueris daturus, a, um fuisses daturus, a, um sit daturus, a, um esset daturus, a, um fuerit daturus, a, um fuisset daturi, ae, a simus daturi, ae, a essemus daturi, ae, a fuerimus daturi, ae, a fuissemus daturi, ae, a sitis daturi, ae, a essetis daturi, ae, a fueritis daturi, ae, a fuissetis daturi, ae, a sint daturi, ae, a essent daturi, ae, a fuerint daturi, ae, a fuissent Praesens daturum, am, um esse daturos, as, a esse Απαρέμφατο (infinitivus) Perfectum daturum, am, um fuisse daturos, as, a fuisse
35 Επισήμανση: Παρατηρούμε ότι η υποτακτική ενεστώτα ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας συμπίπτει στον τύπο και στη σημασία με την υποτακτική μέλλοντα της ενεργητικής φωνής και το απαρέμφατο ενεστώτα της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας συμπίπτει στον τύπο και στη σημασία με το ενεργητικό απαρέμφατο μέλλοντα. β) Παθητική Περιφραστική υζυγία Το γερουνδιακό, ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία (που σχηματίζεται από το θέμα του Ενεστώτα με την κατάληξη ndus, nda, ndum για α, β συζυγία και endus, enda, endum για γ, δ συζυγία) και το sum σε όλους τους χρόνους σχηματίζουν την παθητική περιφραστική συζυγία, η οποία αντιστοιχεί στα ρηματικά επίθετα σε τέος της ελληνικής. Δηλαδή, του do η παθητική περιφραστική συζυγία είναι dandus sum = πρέπει να δοθώ, dandus eram = έπρεπε να δοθώ κ.ο.κ. Για τον σχηματισμό της χρησιμοποιούμε το γερουνδιακό και το sum σε όλους τους χρόνους της οριστικής, της υποτακτικής και του απαρεμφάτου, αρκεί ο τύπος του sum να είναι μονολεκτικός. Συγκεκριμένα: Οριστική(indicativus) Praesens Imperfectum Futurum Perfectum Plusquamperfectum Futurum Exactum dandus, a, um sum dandus, a, um eram dandus, a, um ero dandus, a, um fui dandus, a, um fueram dandus, a, um fuero dandus, a, um es dandus, a, um eras dandus, a, um eris dandus, a, um fuisti dandus, a, um fueras dandus, a, um fueris dandus, a, um est dandus, a, um erat dandus, a, um erit dandus, a, um fuit dandus, a, um fuerat dandus, a, um fuerit dandi, ae, a sumus dandi, ae, a eramus dandi, ae, a erimus dandi, ae, a fuimus dandi, ae, a fueramus dandi, ae, a fuerimus dandi, ae, a estis dandi, ae, a eratis dandi, ae, a eritis dandi, ae, a fuistis dandi, ae, a fueratis dandi, ae, a fueritis dandi, ae, a sunt dandi, ae, a erant dandi, ae, a erunt dandi, ae, a fuerunt/ ere dandi, ae, a fuerant dandi, ae, a fuerint Τποτακτική (coniunctivus) Praesens Imperfectum Futurum Perfectum dandus, a, um sim dandus, a, um essem dandus, a, um fuerim dandus, a, um fuissem dandus, a, um sis dandus, a, um esses dandus, a, um fueris dandus, a, um fuisses dandus, a, um sit dandus, a, um esset dandus, a, um fuerit dandus, a, um fuisset dandi, ae, a simus dandi, ae, a essemus dandi, ae, a fuerimus dandi, ae, a fuissemus dandi, ae, a sitis dandi, ae, a essetis dandi, ae, a fueritis dandi, ae, a fuissetis dandi, ae, a sint dandi, ae, a essent dandi, ae, a fuerint dandi, ae, a fuissent Απαρέμφατο (infinitivus) Praesens Perfectum dandum, am, um esse dandum, am, um fuisse dandos, as, a esse dandos, as, a fuisse Επισήμανση: Προσέχετε ότι τα γένη, τα πρόσωπα και οι αριθμοί της παθητικής περιφραστικής συζυγίας έχουν νόημα μόνο στην προσωπική σύνταξη. την απρόσωπη, χρησιμοποιείται το ουδέτερο γένος του γερουνδιακού στον ενικό αριθμό και το γ ενικό του sum: est/erat/fuisset, όπως και στην απρόσωπη σύνταξη των σε τέος της ελληνικής (βοηθητέον ἐστί τῇ πόλει) π.χ. tibi uni subveniendum est reipublicae = η πολιτεία πρέπει να βοηθηθεί από εσένα μόνο/ εσύ μόνο πρέπει να βοηθήσεις την πολιτεία