Εκτίμηση κινδύνου καταστροφής κατοικιών από δασικές πυρκαγιές στη ζώνη μίξης Δασών Οικισμών: Μια προσέγγιση με τη βοήθεια εθελοντών Κωνσταντινιά Τσαγκάρη 1, Γαβριήλ Ξανθόπουλος 1, Ανάργυρος Ρούσσος 1, Ευαγγελία Δασκαλάκου 1, Καλλιόπη Σαπουντζάκη 2, Σταμάτης Καλογήρου 2 1 Ελληνικός Αγροτικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ» Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων Τέρμα Αλκμάνος 11528, Ιλίσια, Αθήνα Τηλ: 210 7793142, Φαξ: 210 7784602, e-mails: contsagari@fria.gr, gxnrtc@fria.gr, anargy@fria.gr, edaskalakou@fria.gr; 2 Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωγραφίας Λεωφόρος Βενιζέλου Ελευθερίου 70, 17676, Καλλιθέα, Αττική E-mails: sapountzaki@hua.gr; skalo@hua.gr Περίληψη Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν διαχρονικό πρόβλημα για τα Μεσογειακά Οικοσυστήματα, με την κατάσταση να βαίνει διαρκώς επιδεινούμενη. Από τους λόγους επιδείνωσης, είναι και η ύπαρξη ζωνών μίξης Δασών-Οικισμών (Wildland Urban Interface WUI), που χαρακτηρίζονται από υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς και καταστροφής σε περίπτωση πυρκαγιάς. Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Προγράμματος INCA έγινε μια προσέγγιση αξιολόγησης κινδύνου καταστροφής από πυρκαγιά μεμονωμένων κατοικιών και εξ αυτών, χαρτογράφηση της επικινδυνότητας της περιοχής, με συμμετοχή κατοίκων και εθελοντών της περιοχής. Η αξιολόγηση έγινε μέσα από ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν κάτοικοι της περιοχής και εθελοντές σχετικά με την επικρατούσα κατάσταση (βλάστηση, κατοικία, υποδομές) και επιβεβαιώθηκε με επιτόπιο έλεγχο από ειδικούς επιστήμονες. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης και οι προτάσεις βελτίωσης διαμοιράσθηκαν στους κατοίκους μέσω της Δημοτικής Αρχής. Η προσέγγιση INCA έδειξε ότι είναι δυνατή η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης από κατοίκους ή εθελοντές και η αξιολόγηση μέσω αυτής - από ειδικούς επιστήμονες - ενός συνόλου κατοικιών αλλά και της ευρύτερης περιοχής τους όσον αφορά στον κίνδυνο δασικής πυρκαγιάς και καταστροφής περιουσίας. Η μέθοδος μπορεί συμβάλει σημαντικά στον αντιπυρικό σχεδιασμό. Εισαγωγή Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν διαχρονικό πρόβλημα για τα Μεσογειακά οικοσυστήματα, δημιουργώντας ένα μείζον οικολογικό και κοινωνικό οικονομικό ζήτημα. Τις τελευταίες δεκαετίες το πρόβλημα επιδεινώνεται με κύρια χαρακτηριστικά την αυξανόμενη δυσκολία αντιμετώπισης των πυρκαγιών και τις αυξανόμενες καταστροφές. Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα έντονη στη χώρα μας. Ένας από τους λόγους αυτής της χειροτέρευσης είναι η ανάπτυξη οικιστικών περιοχών στα όρια δασικών εκτάσεων. Οι περιοχές αυτές στη διεθνή βιβλιογραφία αποκαλούνται Ζώνες Μίξης Δασών Οικισμών (Wildland Urban Interface WUI) και χαρακτηρίζονται από υψηλό κίνδυνο έναρξης πυρκαγιάς αλλά και από μεγάλη πιθανότητα να υποστούν σοβαρές καταστροφές από πυρκαγιές. Η αυξημένη επικινδυνότητας οφείλεται στην ύπαρξη ανθρώπινων δραστηριοτήτων κοντά σε δασικά οικοσυστήματα (αναψυχή, εργασίες, κ.λπ.) που συνδυάζεται η ελλιπής υποδομή (δίκτυο δρόμων, πυροσβεστικοί κρουνοί κ.λπ.) και η έλλειψη γνώσης των ανθρώπων της πόλης σχετικά με τους κινδύνους αλλά και τον τρόπο αντίδρασης σε 106
περίπτωση πυρκαγιάς. Οι λόγοι αυτοί, σε περιόδους ευνοϊκές για την έναρξη πυρκαγιάς, συμβάλλουν τα μέγιστα στη αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς αλλά και στην πρόκληση μεγάλων καταστροφών. Με δεδομένα τα παραπάνω είναι προφανές ότι η ύπαρξη ζωνών μίξης δασών οικισμών (WUI) πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη κατά την εκπόνηση του αντιπυρικού σχεδιασμού για μία ευρύτερη περιοχή ώστε να δίδεται εκεί ιδιαίτερη προσοχή τόσο κατά τη φάση της πρόληψης, με ειδικό σχεδιασμό και μέτρα για μείωση της επικινδυνότητας, όσο και σε περίπτωση πυρκαγιάς με ειδικά μέτρα για την προστασία του πληθυσμού και των κατοικιών. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται μία προσέγγιση για τη βελτίωση της ασφάλειας και προστασίας οικισμών σε WUI που εκπονήθηκε και εφαρμόσθηκε στα πλαίσια ενός Ευρωπαϊκού έργου με τον τίτλο INCA (Ξανθόπουλος και άλλοι 2010, Greiving et al. 2012, Sapountzaki et al. 2011). Η προσέγγιση αφορά την αξιολόγηση του κινδύνου καταστροφής μεμονωμένων κατοικιών και, με βάση αυτή, τη χαρτογράφηση ολόκληρων οικισμών. Ιδιαίτερο στοιχείο αποτέλεσε η βοήθεια εθελοντών για την επίτευξη του στόχου. Μεθοδολογία Το έργο INCA είχε σαν στόχο τη βελτίωση του σχεδιασμού της πρόληψης των καταστροφών μέσω της συνεργασίας φορέων βάσει μιας μεθοδολογίας που εκπονήθηκε στα πλαίσια του έργου ειδικά για το σκοπό αυτό. Στην Ελλάδα, κατά το στάδιο της επιδεικτικής εφαρμογής της, η μεθοδολογία INCA εφαρμόστηκε από τους Έλληνες εταίρους του έργου, το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων (ΙΜΔΟ&ΤΔΠ), το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου Αθηνών, και την Περιφέρεια Αττικής, στην Ανατολική Αττική και επικεντρώθηκε στα προληπτικά μέτρα για το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών. Στα πλαίσια συναντήσεων φορέων για την αναγνώριση προβλημάτων και την συμφωνία για στόχους προς επίλυσή τους (που είναι τα δύο πρώτα βήματα της μεθοδολογίας), ο αυξημένος κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν οι ζώνες WUI αναγνωρίστηκε ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που οπωσδήποτε χρήζει προληπτικής αντιμετώπισης. Όπως ειπώθηκε παραπάνω ένα σημαντικό στοιχείο για την προστασία των περιοχών WUI είναι η γνώση της κατάστασης και του επιπέδου του κινδύνου σε αυτές. Έτσι αποφασίστηκε στα πλαίσια της επίδειξης να αξιολογηθεί ο κίνδυνος σε μία επιλεγμένη περιοχή WUI στην Αττική με τρόπο και μεθοδολογία που θα είναι δυνατό στο μέλλον να εφαρμοστεί ευρύτερα βοηθώντας να αποκτηθεί σταδιακά αντίστοιχη πληροφορία για το σύνολο των οικισμών μια περιοχής. Μετά από συζητήσεις, επιλέχθηκε μία περιοχή WUI στην περιοχή του (τότε) Δήμου Καλυβίων Θορικού Αττικής (σήμερα τμήμα του Δήμου Σαρωνικού). Η εν λόγω περιοχή χαρακτηρίστηκε ως υψηλού ενδιαφέροντος διότι είχε όλα τα χαρακτηριστικά εκείνα που την κατατάσσουν ως περιοχή ιδιαίτερης ευφλεκτότητας, λόγω της μίξης κατοικιών και κομματιών δασικής βλάστησης, και υψηλής δυσκολίας στην κατάσβεση, λόγω του αραιού, στενού και σε περιπτώσεις χωρίς διεξόδους διαφυγής οδικού δικτύου. Σκοπός ήταν, αφενός να καταγραφεί η κατάσταση των κατοικιών μέσα στο γενικότερο πλαίσιο, αφετέρου να καταστεί δυνατή η παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης στους ιδιοκτήτες για την καλύτερη προληπτική αντιμετώπιση του κινδύνου της πυρκαγιάς. Αρχικά σε συνεργασία με το Δήμο Καλυβίων προσδιορίστηκαν στην περιοχή ενδιαφέροντος δύο εκτάσεις κοντά στο Λαγονήσι. Η πρώτη (ομάδα Α ) όπου είχε 107
δάσος από πεύκα και υψηλούς θάμνους (πουρνάρι σχίνο) το οποίο ήταν σε μίξη με εξοχικές και κύριες κατοικίες και στην δεύτερη περιοχή (ομάδα Β ), η οποία ήταν σαφώς εμπίπτουσα στην κατηγορία της ζώνης μίξης δασών οικισμών, αλλά εμφανώς χαμηλότερης επικινδυνότητας από την πρώτη. Η εν λόγω περιοχή ήταν και η περιοχή κατοικίας των οικογενειών των μαθητών που συμμετείχαν στα ενημερωτικά σεμινάρια του προγράμματος. Οι δύο περιοχές εμφανίζονται διαγραμμισμένες στην Εικόνα 1. Αρχική καταγραφή Η αρχική καταγραφή της περιοχής έγινε από γονείς μαθητών που συμμετείχαν στο ενημερωτικό σεμινάριο και από εθελοντές του Δήμου Σαρωνικού, (Δ. Καλυβίων), με την καθοριστική συμβολή των υπαλλήλων του Δήμου που συνεργάστηκαν με το ΙΜΔΟ & ΤΔΠ καθ όλη τη διάρκεια του προγράμματος. Η καταγραφή αφορούσε στη συμπλήρωση μιας φόρμας αξιολόγησης κατοικίας, που περιλάμβανε κριτήρια που αφορούσαν στην κατάσταση της κατοικίας ως προς τα υλικά κατασκευής της, την περιβάλλουσα βλάστηση και την απόσταση αυτής από το σπίτι, καθώς και το οδικό δίκτυο. Το καθένα από αυτά τα κριτήρια, καθώς και οι κλείδες κατάταξής τους έγιναν από ειδικούς επιστήμονες στον άξονα σκέψης ότι η συνολικός κίνδυνος για την καταστροφή μιας κατοικίας προκύπτει από τα χαρακτηριστικά πιθανής πυρκαγιάς (λόγω χαρακτηριστικών βλάστησης και τοπογραφίας), την τρωτότητα των κτισμάτων (σπίτι αποθήκη κήπος), καθώς και το βαθμό δυσκολίας της δυνατότητας επίγειας προσβολής και καταστολής της φωτιάς αλλά και διαφυγής από αυτήν (οδικό δίκτυο πυκνότητα κατάσταση). Λεπτομέρειες διαδικασίας καταγραφής Για την εκτίμηση του κινδύνου καταστροφής μια κατοικίας καταγράφηκαν γι αυτήν η υπάρχουσα και γειτνιάζουσα βλάστηση (ποσότητα, πυκνότητα, εγγύτητα), η κατάσταση του οικήματος από πλευράς ανθεκτικότητας των δομικών του στοιχείων στη φωτιά (ξύλο, μέταλλο, σοβάς μπετόν, πλαστικό, ελενίτ) και η κατάσταση του οδικού δικτύου πέριξ της κατοικίας (πυκνότητα, ποιότητα και πλάτος δρόμου, κλίση, ύπαρξη διεξόδου ανάγκης). Στο κέντρο της λογικής κατηγοριοποίησης ήταν το πόσο μπορεί να κινδυνεύει το κάθε σπίτι, τι μέτρα μπορεί να υλοποιήσει ο κάθε ιδιοκτήτης σε επίπεδο σπιτιού (βελτιώσεις, καθαρισμοί, εξοπλισμός) και το πώς θα μπορούσε να δράσει σε περίπτωση πυρκαγιάς (αντιμετώπιση, διαφυγή). Κεντρική ιδέα ήταν η καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης είναι αρκετά απλή ώστε να γίνει από τους ίδιους τους κατοίκους ή εθελοντές της περιοχής που θα μπορούσαν να κάνουν επιτόπια επίσκεψη και έλεγχο της υφιστάμενης κατάστασης. Σε αυτό το πνεύμα, δημιουργήθηκαν ερωτηματολόγια κατάλληλα να καταγράψουν την πληροφορία της υφιστάμενης κατάστασης και να τη μεταφέρουν στους ειδικούς επιστήμονες για περαιτέρω αξιοποίηση. Συμπλήρωση ερωτηματολογίων Συνολικά συμπληρώθηκαν 108 ερωτηματολόγια, 23 από μαθητές (περιοχή Ομάδας Β ) και 85 από εθελοντές (περιοχή Ομάδας Α ). Οι απαντήσεις των ερωτηματολογίων συνελέγησαν, καταγράφηκαν και επεξεργάστηκαν από την ομάδα του έργου INCA. Η απόδοση της επεξεργασίας των δεδομένων των ερωτηματολογίων έγινε με χωρικό και περιγραφικό τρόπο. Στην πρώτη περίπτωση, δημιουργήθηκαν χάρτες με ψηφιοποιημένα τα όρια των σπιτιών που καταγράφηκαν. Στη δεύτερη, έγιναν πίνακες με τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων, οι οποίες στη συνέχεια, χρησιμοποιήθηκαν σαν δεδομένα εισόδου για τον υπολογισμό δύο επί μέρους δεικτών επικινδυνότητας από τους οποίους 108
προέκυπτε ένας συνολικός δείκτης επικινδυνότητας καταστροφής της κάθε κατοικίας. Τέλος, με τη βοήθεια Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, συνδέθηκε η χωρική με την περιγραφική πληροφορία, γεγονός που αποδόθηκε γραφικά στις εικόνες που θα ακολουθούν. Ανάλυση Αποτελέσματα Τόσο η καταγραφή των απαντήσεων όσο και ο υπολογισμός των δεικτών επικινδυνότητας έγιναν με τη χρήση λογισμικού υπολογιστικών φύλλων. Ο Συνολικός Δείκτης Κινδύνου Καταστροφής Κατοικίας (Κ) προέκυψε ως γινόμενο των επί μέρους Δεικτών «Κινδύνου Από Τα Χαρακτηριστικά Πυρκαγιάς» (Α) και «Τρωτότητας Κατοικίας» (Τ), πολλαπλασιαζόμενο επί ένα συντελεστή που προσαρμόζει την τελική τιμή του Κ στο πεδίο τιμών 0-100.: Κ=Α*Τ*0.0458 Οι επιμέρους δείκτες υπολογίστηκαν ως εξής: Α = (Α1+Α2*Α3*Α4)*Α5*Β1 Όπου Α1 = Καύσιμα επιφανείας Α2 = Ύπαρξη και κάλυψη κόμης υψηλών δένδρων Α3 = Απόσταση από το στρώμα καυσίμων επιφανείας μέχρι τη βάση κόμης Α4 = Είδος δένδρων Α5 = Ελάχιστη απόσταση της καύσιμης ύλης από την κατοικία Β1 = Γενική κλίση της πέριξ της κατοικίας περιοχής και Τ = Γ1+Γ2+Γ3+Δ+Ε Όπου Γ1 = Αξιολόγηση της πυραντίστασης της τοιχοποιίας (κατοικίας) Γ2 = Αξιολόγηση της πυραντίστασης της στέγης (κατοικίας ) Γ3 = Αξιολόγηση της πυραντίστασης - παντζούρια (κατοικίας ) Δ = Αξιολόγηση ευκολίας πρόσβασης Ε = Αξιολόγηση άλλων στοιχείων Όπου οι παράμετροι Α1, Α2, Α3, Α4, Α5, Β1, Γ1, Γ2, Γ3, Δ, Ε δίνονται από τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου. Οι υπολογισμένες παράμετροι αφού συνδέθηκαν με τη χωρική πληροφορία, αποδόθηκαν γραφικά σε δείκτες πάνω από την κάθε κατοικία (Εικόνες 2, 3 και 4). Η χωρική παράθεση της πληροφορίας των δεικτών επικινδυνότητας που προήλθε από τα ερωτηματολόγια πάνω σε εικόνες της περιοχής που ελήφθησαν από το Google Earth, δημιούργησε αμφιβολίες για το πόσο αντικειμενικές και ακριβείς ήταν οι απαντήσεις που δόθηκαν ερωτηματολόγιο. Για το λόγο αυτό, αλλά και για να διαπιστωθεί η δυνατότητα της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου σύμφωνα με τις επιδιώξεις της ομάδας του INCA, η ομάδα εργασίας πραγματοποίησε αυτοψία στο χώρο των χαρακτηρισμένων κατοικιών. Σύγκριση αποτελεσμάτων καταγραφής εθελοντών έμπειρων δασολόγων Έπειτα από επιτόπια επίσκεψη, η ομάδα χαρακτήρισε δειγματοληπτικά και με τους τρεις δείκτες (Α, Τ, Κ) μέρος του συνόλου των κατοικιών, αριθμητικά ικανού για στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε μόνο στην περιοχή Α όπου είχε γίνει η καταγραφή των ερωτηματολογίων από τους εθελοντές. Η επιλογή έγινε βάσει της κατάστασης της επικινδυνότητας της βλάστησης της περιοχής (Δείκτης Α) όπως αποδόθηκε από 109
τα ερωτηματολόγια και φάνηκε στους χάρτες του Google Earth. Επιπλέον, ο αριθμός των καταγεγραμμένων σπιτιών στην περιοχή Β ήταν σημαντικά μικρότερος από αυτόν της περιοχής Α, και οι αποστάσεις ανάμεσα στα σπίτια ήταν σημαντικά μεγαλύτερες το οποίο σήμαινε πρακτικά πολύ περισσότερο χρόνο για την διεξαγωγή της αυτοψίας. Στη συνέχεια, έγινε σύγκριση των αποτελεσμάτων της αυτοψίας με αυτά που προήλθαν από το ερωτηματολόγιο, και έγινε η αντίστοιχη χωρική παράθεση των αποτελεσμάτων (Εικόνες 5, 6, και 7). Επιπλέον, και ξέχωρα από τις κατηγοριοποιήσεις χωρικών στοιχείων, έγινε προσπάθεια για να μπορέσει να παραχθεί πληροφορία από αυτά, όπως για παράδειγμα εξετάσθηκε κατά πόσο είναι εφικτό να γίνουν από κάθε ιδιοκτήτη καθαρισμοί καύσιμης ύλης γύρω από την κατοικία του σύμφωνα με τα διεθνώς προτεινόμενα (ζώνη πλάτους 10 μέτρων), με δεδομένο το μικρό μέγεθος των οικοπέδων και κατά συνέπεια τη μικρή απόσταση των κατοικιών μεταξύ τους. Εικόνα 5: Οι περιοχές όπου αξιολογήθηκε ο κίνδυνος για κατοικίες. Image1: The areas where the risk of house destruction by forest fire was evaluated Εικόνα 6: Κατηγοριοποίηση των κατοικιών ανάλογα με το Δείκτη Κινδύνου από τα Χαρακτηριστικά της Πυρκαγιάς (Α) Image 2: Classification of houses as to the Risk Index due to fire characteristics (A) Εικόνα 7: Κατηγοριοποίηση των κατοικιών ανάλογα με το Δείκτη Τρωτότητας Κατοικίας (Τ) Image 3: Classification of houses as to the level of vulnerability of residence (T) Εικόνα 8: Κατηγοριοποίηση των κατοικιών ανάλογα με το Συνολικό Δείκτη Κινδύνου Καταστροφής Κατοικίας (Κ) Image 4: Classification of houses according to Total Risk Index of house disaster. Στην μία περίπτωση χρησιμοποιήθηκε σταθερό πλάτος ζώνης 10 μέτρων. Προέκυψε μια ομοιόμορφη επιφάνεια που σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζει αλληλοεπικαλύψεις, δηλαδή η ζώνη του ενός σπιτιού μπλέκει με τη ζώνη των γειτονικών του σπιτιών (Εικόνα 8). Στις άλλες δύο περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν οι δείκτες (Α) και (Κ) για τον καθορισμό του πλάτους της ζώνης προτεινόμενου καθαρισμού. Εδώ βέβαια λόγω της έλλειψης αντικειμενικότητας από τους κατοίκους όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, 110
οι ζώνες που προέκυψαν δεν είναι ενδεικτικές της κατάστασης της βλάστησης όπως αυτή φαίνεται στην εικόνα του υποβάθρου. Οι ζώνες που προέκυψαν είναι ενδεικτικές και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε το εύρος της ζώνης να είναι αυστηρά καθορισμένο. Η πρόταση της ομάδας είναι να γίνει ο καθαρισμός της χαμηλής βλάστησης (χόρτα και φρύγανα) και του βελονοτάπητα από τους κατοίκους, αλλά οι θάμνοι και τα δένδρα να καθαριστούν μόνο με επίβλεψη του αρμόδιου Δασαρχείου. Εικόνα 9: Σύγκριση του Δείκτη Α όπως προέκυψε από την αυτοψία (Πράσινη ετικέτα) και το ερωτηματολόγιο (Μπλε ετικέτα) Image 5: comparison of Index A as it was registered in the autopsy (green label) and the questionnaire (blue label) Εικόνα 10: Σύγκριση του Δείκτη Τ όπως προέκυψε από την αυτοψία (Πράσινη ετικέτα) και το ερωτηματολόγιο (Μπλε ετικέτα) Image 6: comparison of Index T as it was registered in the autopsy (green label) and the questionnaire (blue label) Εικόνα 11: Σύγκριση του Δείκτη Κ όπως προέκυψε από την αυτοψία (Πράσινη ετικέτα) και το ερωτηματολόγιο (μπλε ετικέτα) Image 5: comparison of Index K as it was registered in the autopsy (green label) and the questionnaire (blue label) Εικόνα 12: Ενδεικτικές ζώνες προτεινόμενου καθαρισμού βλάστησης Image 8: Indicative zones proposed for vegetation treatment Ενημέρωση των κατοίκων Η ομάδα ετοίμασε και με τη βοήθεια των εθελοντών του Δήμου Καλυβίων διένειμε σε κάθε κάτοικο ξεχωριστά αναφορά με την εκτίμηση του κινδύνου για την κατοικία του συνοδευόμενη με προτάσεις μέτρων που πιθανόν πρέπει να λάβει (Εικόνα 9). Η δημιουργία της φόρμας αναφοράς έγινε με απόλυτα αυτοματοποιημένο τρόπο, με τη συγχώνευση της λίστας των αποτελεσμάτων με μία βασική έκδοση της φόρμας. Η λογική αυτή δίνει τη δυνατότητα να εφαρμοστεί η προσέγγιση αυτή και για άλλες περιοχές στην Ελλάδα, όπου δεν θα είναι απαραίτητη η παρουσία ειδικού επιστήμονα, και κάλλιστα θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσω Διαδικτύου. 111
Κατά τη διανομή της φόρμας ζητήθηκε μέσω ενός νέου σύντομου ερωτηματολογίου η γνώμη των κατοίκων για τη χρησιμότητα της αξιολόγησης της κατοικίας τους αλλά και τη διάθεσή τους να λάβουν τα προτεινόμενα μέτρα. Εικόνα 13: Φόρμα Αξιολόγησης Κατοικίας Image 9: House evaluation form Συζήτηση Συμπεράσματα Η παραπάνω άσκηση επίδειξης που έγινε στα πλαίσια της εφαρμογής της μεθοδολογίας INCA στην Ανατολική Αττική υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής. Έδειξε ότι είναι δυνατή η καταγραφή της παρούσας κατάστασης μέσω απλών ερωτηματολογίων, που μπορούν να συμπληρώνονται είτε από τον ίδιο το κάτοικο ή από ομάδες εθελοντών της περιοχής. Οι τυχόν διαφορές που παρατηρήθηκαν στους δείκτες που προέκυψαν από τα ερωτηματολόγια σε σχέση με αυτούς της επιτόπιας επίσκεψης, έδειξαν την ανάγκη μιας βελτίωσης του ερωτηματολογίου ώστε να γίνει ακόμα πιο απλό, κατανοητό και σαφές. Ταυτόχρονα, κατά την επεξεργασία των στοιχείων έγινε σαφές ότι ορισμένα επιπλέον στοιχεία είναι απαραίτητο να καταγράφονται για κάθε κατοικία για να γίνει πληρέστερη αξιολόγηση. Έτσι η φόρμα καταγραφής της κατοικίας αναθεωρήθηκε και επεκτάθηκε από μία σε δύο σελίδες για μελλοντική χρήση και αναρτήθηκε στον ιστότοπο του ΙΜΔΟ&ΤΔΠ (http://www.fria.gr/prolipsi/). Η χρήση των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) μας δίνει τη δυνατότητα σύνδεσης της χωρικής με την περιγραφική πληροφορία και ως εκ τούτου 112
την δυνατότητα υλοποίησης της χαρτογράφησης της ευρύτερης περιοχής αλλά και τη δημιουργία προτάσεων για ζώνες προστασίας και καθαρισμών με αυτοματοποιημένα κριτήρια (πχ. σταθερή απόσταση από κατοικίες ή ανάλογα με την επικινδυνότητα). Η αξιοποίηση της παραπάνω πληροφορίας στον αντιπυρικό σχεδιασμό μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στις περιοχές όπου υπάρχουν εκτεταμένες ζώνες μίξης Δασών Οικισμών. Επιπλέον, η ενημέρωση των κατοίκων για τον κίνδυνο που ενδεχομένως διατρέχουν οι κατοικίες τους καθώς και τα μέτρα που μπορούν από μόνοι τους να πάρουν για να μετριάσουν αυτόν τον κίνδυνο θα πρέπει να είναι αναπόσπαστα στοιχεία στον αντιπυρικό σχεδιασμό. Πέραν τούτου, η προληπτική ενημέρωση των κατοίκων για τις ενέργειες που θα πρέπει να κάνουν σε περίπτωση πυρκαγιάς, οι δρόμοι που θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε ενδεχόμενη εκκένωση της περιοχής καθώς και σημαντικά σημεία της περιοχής (κρουνοί πυροσβεστικής, σημείο αναστροφής υδροφόρου κλπ.) θεωρούνται ως ύψιστης σημασίας στοιχεία της προληπτικής προετοιμασίας πριν την αντιπυρική περίοδο. Ευχαριστίες Η εργασία που παρουσιάζεται εδώ έγινε στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Έργου "Linking civil protection and planning by agreement on objectives" (INCA) συγχρηματοδοτήθηκε από το Χρηματοδοτικό Μέσο Πολιτικής Προστασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Grant Agreement reference n 070401/2008/507855/ SUB/A3). Η ομάδα του INCA εκφράζει τις ευχαριστίες της για αυτή τη χρηματοδότηση. Επίσης, η ομάδα του INCA επιθυμεί να εκφράσει τις ευχαριστίες της στα μέλη της Ομάδας Εθελοντών του (τότε) Δήμου Καλυβίων Θορικού Αττικής (νυν Δήμου Σαρωνικού), προς την κ. Ελένη Ράπτη και τον κ. Γεώργιο Σωφρόνη, στελέχη του Δήμου επιφορτισμένα με την Πολιτική Προστασία που οργάνωσαν τη συμμετοχή της Ομάδας των Εθελοντών στο έργο και προς την κ. Αικατερίνη Ζηνέλη, καθηγήτρια του 2 ου Γυμνασίου Καλυβίων που οργάνωσε τη συμμετοχή των μαθητών. Assessment of the risk of destruction of houses by forest fires in the Wildland- Urban Interface: An approach with the help of volunteers Konstantinia Tsagari 1, Gavriil Xanthopoulos 1, Anargyros Roussos 1, Evangelia Daskalakou 1, kalliopi Sapountzaki 2, Stamatis Kalogirou 2 1Hellenic Agricultural Organization DEMETER Inst. of Mediterranean Forest Ecosystems & Forest Products Technology Terma Alkmanos, 11528, Athens, Greece Phone: 210 7793142, Φαξ: 210 7784602, e-mails: e-mail: contsagari@fria.gr, gxnrtc@fria.gr, anargy@fria.gr, edaskalakou@fria.gr; 2 Department of Geography, Harokopio University of Athens, Athens, Greece 70 Eleftheriou Venizelou Avenue, 17676, Kallithea, Attica, Greece E-mail: sapountzaki@hua.gr; skalo@hua.gr Abstract Forest fires have always been present in the Mediterranean ecosystems, and the situation is eventually deteriorating. One of the reasons for this deterioration is the existence of mixed zones of forests and houses, known as Wildland Urban Interface WUI, characterized by a high risk of fire ignition and destruction in case of fire. Within the framework of the European program INCA, a fire risk assessment 113
approach was implemented, concerning risk of destruction by fire of individual houses and from this, conduct fire risk mapping of the broader area, with the participation of residents and volunteers in the region. The assessment was conducted through questionnaires filled out by residents and volunteers, describing the current status (vegetation, housing and infrastructure). The results were assessed for accuracy through an on-site visit by forest fire specialists. The outcomes of the assessment of the risk of individual homes, accompanied by proposals for improvement, were returned to each resident through the municipal authority. The approach showed that it is possible to inventory the current status at household level aided by residents and volunteers and through this, conduct fire risk mapping of the broader area. Fire risk assessment using this approach may contribute greatly in presuppression planning. Βιβλιογραφία Ξανθόπουλος, Γ., K. Τσαγκάρη, E. Δασκαλάκου, K. Σαπουντζάκη. 2010. Ερευνητικό πρόγραμμα INCA: Συνεργασία πολιτικής προστασίας και χωρικού σχεδιασμού μέσω συμφωνίας για τους στόχους για τη βελτίωση της πρόληψης και το μετριασμό των κινδύνων από φυσικές καταστροφές. ΕΘΙΑΓΕ - Τριμηνιαία έκδοση του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας. 40: 20-22 Greiving, S., S. Pratzler-Wanczura, K. Sapountzaki, F. Ferri, P. Grifoni, K. Firus, and G. Xanthopoulos. 2012. Linking the actors and policies throughout the disaster management cycle by "Agreement on Objectives" a new output-oriented management approach. Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 12:1085-1107. Sapountzaki, Κ., S. Wanczura, G. Casertano, S. Greiving, G. Xanthopoulos, and F. F. Ferrara. 2011. Disconnected policies and actors and the missing role of spatial planning throughout the risk management cycle. Natural Hazards. 59:1445 1474. 114