Δασικές Πυρκαγιές στις Περιοχές Μίξης Δασών-Οικισμών και το Φαινόμενο των Μέγα-Πυρκαγιών

Transcript

1 Δασικές Πυρκαγιές στις Περιοχές Μίξης Δασών-Οικισμών και το Φαινόμενο των Μέγα-Πυρκαγιών Γαβριήλ Ξανθόπουλος ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων Τέρμα Αλκμάνος, Ιλίσια, Αθήνα, gxnrtc@fria.gr

2 Το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών χειροτερεύει Οι δασικές πυρκαγιές προκαλούν όλο και μεγαλύτερες καταστροφές ανά την υφήλιο κατά την τελευταία εικοσαετία. Η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση. Αυτό φαίνεται σε πολλούς παράδοξο αφού και οι τεχνολογίες αντιμετώπισης έχουν βελτιωθεί και οι προϋπολογισμοί για την καταστολή των πυρκαγιών έχουν διογκωθεί σημαντικά.

3 Γιατί οι καταστροφές μεγαλώνουν; Οι λόγοι για την επιδείνωση αυτή είναι πολλοί και σύνθετοι, ανάμεσά τους όμως οι δύο σημαντικότεροι είναι: Η συχνότερη εκδήλωση πυρκαγιών με πολύ επιθετική συμπεριφορά, και Η συχνότερη έκθεση ανθρώπινων ζωών, κατοικιών και άλλων περιουσιακών στοιχείων σε πυρκαγιές μεγάλης έντασης. Οι δύο αυτοί λόγοι εξετάζονται παρακάτω.

4 Οι πυρκαγιές στη ζώνη μίξης δασώνοικισμών: Ένα νέο πρόβλημα Οι πυρκαγιές σε ζώνες μίξης δασών-οικισμών (Wildland-Urban Interface fires (WUI)) είναι ένα σχετικά νέο πρόβλημα. Άρχισε να εμφανίζεται από τη δεκαετία του 1960 σε μέρη όπως η Καλιφόρνια, αλλά από τις αρχέςτηςδεκαετίαςτου1980 αναδείχθηκε σταδιακά σαν ένα ξεχωριστό πρόβλημα μεγάλης σημασίας σε όλες σχεδόν τις πυρόπληκτες περιοχές του ανεπτυγμένου κόσμου.

5 Τα αίτια του προβλήματος Δόμηση νέων κατοικιών σε επαφή ή και μίξη με δάση και δασικές εκτάσεις, σε μία προσπάθεια διαφυγής από τα αστικά κέντρα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος πυρκαγιάς Κάτοικοι που δεν συνειδητοποιούν τις παραμέτρους κινδύνου του νέου τρόπου διαβίωσήςτουςδίπλαστοδάσος Αυξημένη ποσότητα καύσιμης ύλης και επομένως μεγαλύτερο δυναμικό καταστροφής λόγω εγκατάλειψης της υπαίθρου και μη λήψης προληπτικών μέτρων

6 Τύποι WUI στην Ελλάδα 1. Παραδοσιακά χωριά με μειωμένο σήμερα πληθυσμό 2. Οικισμοί πρώτης κατοικίας 3. Οικισμοί εξοχικής κατοικίας 4. Υποδομές τουριστικής ανάπτυξης (ξενοδοχεία, κατασκηνώσεις, πάρκα αναψυχής, αγροτουριστικές επιχειρήσεις, αρχαιολογικοί χώροι, κλπ.) 5. Υποδομές βιομηχανικής ανάπτυξης

7 Διαφορετικότητα τύπων WUI Ο κάθε ένας από τους παραπάνω τύπους WUI διακρίνεται από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάπτυξης, χωροταξίας (δρόμοι, ελεύθεροι χώροι, κλπ.), δόμησης κατοικιών (υλικά δόμησης, ύψος, κλπ.), μεγέθους οικοπέδων, αλλά και από διαφορετικό προφίλ του πληθυσμού. Επομένως υπάρχουν διαφορές και ως προς τα προβλήματα και τους κινδύνους σε περίπτωση πυρκαγιάς.

8 Παραδοσιακά χωριά Απλές παραδοσιακές κατοικίες από αδρανή υλικάαλλάμεαρκετάευαίσθητασημεία(π.χ. αποθήκες, πολυκαιρισμένα κουφώματα, κλπ.) Οδικό δίκτυο συχνά ανεπαρκές εντός του χωριού (πλην του κεντρικού δρόμου) Βλάστηση που συχνά φθάνει μέχρι τις κατοικίες, αλλά υπάρχουν και αρκετές καλλιέργειες. Πληθυσμός μειωμένος και ηλικιωμένος, με αρκετή εμπειρία από πυρκαγιές αλλά και ποικίλη διάθεση αντίδρασης / αντιμετώπισης σε περίπτωση πυρκαγιάς

9 Άφιξη πυρκαγιάς σε χωριό της Ηλείας (6/7/2000)

10 Οικισμοί πρώτης κατοικίας Κατοικίεςμεμέσηκαιάνωποιότητα κατασκευής από δύσφλεκτα υλικά και με λίγα αδύνατα σημεία. Σχετικάμεγάλαοικόπεδα, συχνά με καλή διαμόρφωση εξωτερικού χώρου και προστατευμένα με τοίχους. Επαρκές οδικό δίκτυο Κάτοικοι με αρκετό ενδιαφέρον αλλά χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις σχετικά με τις πυρκαγιές.

11 Οικισμός Θρακομακεδόνων στους πρόποδες της Πάρνηθας

12 Οικισμοί εξοχικής κατοικίας Συχνά παράνομα δομημένοι Χαμηλή έως μέση ποιότητα κατασκευής κατοικιών με αρκετά εύφλεκτα υλικά και πολλά αδύνατα σημεία Σχετικά μικρά οικόπεδα Βλάστηση συχνά σε επαφή με τις κατοικίες Φτωχό οδικό δίκτυο (πλάτος δρόμων, κλίσεις, αδιέξοδοι δρόμοι, αδυναμία στροφής, κλπ.) Κάτοικοι με μικρή συνειδητοποίηση του κινδύνου πυρκαγιάς και έλλειψη γνώσεων πρόληψης και αντίδρασης

13 Πυρκαγιά στα Πολιτικά Σαλαμίνας ( )

14 Πυρκαγιά στα Πολιτικά Σαλαμίνας ( )

15 Οι πυρκαγιές της στην περιοχή της Ραφήνας

16 Οι πυρκαγιές της στην περιοχή της Ραφήνας (Καλλιτεχνούπολη, Αγία Τριάδα)

17 Οι πυρκαγιές της στην περιοχή της Ραφήνας Νέος Βουτζάς

18 Κατοικίες στο Νέο Βουτζά => Κατοικία στην Αγία Τριάδα

19 Περιοχές τουριστικής ανάπτυξης Ποικιλία ως προς τα χαρακτηριστικά των κτισμάτων και την κατάσταση της βλάστησης Ιδιαίτερα προβλήματα όσον αφορά τους τουρίστες/επισκέπτες: Άγνοια χώρου και οδικού δικτύου, συχνά άγνοια ως προς τις πυρκαγιές και επομένως απρόσμενες αντιδράσεις

20 Πυρκαγιά στην Κασσάνδρα ( )

21 Πυρκαγιά στην Κασσάνδρα ( )

22 Πυρκαγιά στην Κασσάνδρα ( )

23 Βιομηχανικές περιοχές (σε επαφή με βλάστηση) Συνήθως υπάρχουν επαρκείς χώροι απομόνωσης των κτιρίων από τη βλάστηση, αλλάδενπαύουνναυπάρχουναδύνατασημεία Σε περίπτωση άφιξης πυρκαγιάς, αποτελεί ερώτημα η ύπαρξη γνώσεων αντίδρασης του προσωπικού Εάν υπάρξει ανάφλεξη, υπάρχουν συχνά ιδιαίτερα εύφλεκτα και επικίνδυνα υλικά που μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλο κίνδυνο

24 Πυρκαγιά στα Οινόφυτα ( )

25 Πυρκαγιά στα Οινόφυτα ( )

26 Οικισμοί WUI και πυρκαγιές Συνολικά, σε αυτές τις οικιστικές ζώνες Ο πληθυσμός έχει άγνοια της πυρκαγιάς και της αντιμετώπισής της, Ο κίνδυνος έναρξης από ανθρωπογενείς δραστηριότητες είναι αυξημένος, Ο κίνδυνος καταστροφών περιουσιών και υποδομών και ο κίνδυνος απώλειας ζωών είναι εξαιρετικά υψηλοί και Η δυσκολία αντιμετώπισης είναι πολύ μεγάλη.

27 Πυρκαγιές στην περιοχή της Πεντέλης κατά την περίοδο Πηγή: Εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»

28 Οι πυρκαγιές σε περιοχές μίξης δασών-οικισμών είναι παγκόσμιο φαινόμενο που απαντάται κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες

29

30

31 Υπέρυθρη φωτογραφία της πυρκαγιάς στους λόφους του Oakland στην Καλιφόρνια στις Οκτωβρίου 1991 Καταστράφηκαν μεμονωμένες κατοικίες και 437 διαμερίσματα Σκοτώθηκαν 25 άνθρωποι και τραυματίσθηκαν άλλοι 150

32 Πυρκαγιά στο Oakland Hills (California) 19 Οκτωβρίου 1991

33 Πυρκαγιά στο Σίδνεϋ, 28/12/2001

34 Coimbra, Πορτογαλία,

35 The miracle house Laguna Fire, S. California,1993 (Photo: J. Cohen)

36 Το φαινόμενο των μεγα-πυρκαγιών Στη διάρκεια του καταστροφικού καλοκαιριού του 2007 μια νέα λέξη έκανε την εμφάνισή της στο λεξιλόγιο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Ηλέξηαυτήήταν«μεγαπυρκαγιές» (megafires) και χρησιμοποιήθηκε κατά κόρο για να περιγράψει την ακραία συμπεριφορά των πυρκαγιών.

37 Ορισμός Ο όρος «μεγαπυρκαγιές» έχει δημιουργηθεί σχετικά πρόσφατα και χρησιμοποιείται για να περιγράψει εκείνες τις ακραίες πυρκαγιές που έχουν χαρακτηριστικά συμπεριφοράς που ξεπερνούν κάθε προσπάθεια ελέγχου, ασχέτως του τύπου, είδους ή αριθμού των πυροσβεστικών δυνάμεων που επιχειρούν.

38 Πότε δημιουργούνται Οι «μεγαπυρκαγιές» δεν είναι νέο φαινόμενο. Υπήρχαν και στο παρελθόν. Είναι το αποτέλεσμα ακραίων συνθηκών κινδύνου πυρκαγιάς: ισχυρού ανέμου, υψηλής θερμοκρασίας, χαμηλής σχετικής υγρασίας του αέρα, ασταθούς θερμοκρασιακού προφίλ στην ατμόσφαιρα, ξηρασίας, απότομης τοπογραφίας και μεγάλης ποσότητας καύσιμης ύλης

39 Αυξημένη συχνότητα εμφάνισης Τονέοστοιχείοείναιηόλοκαιμεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισής τους Στις ΗΠΑ, πριν 20 χρόνια, οι πυρκαγιές που έκαιγαν πάνω από ha ήταν σπάνιες Κατά την τελευταία δεκαετία έχουν υπάρξει περισσότερες από 200 πυρκαγιές 10πλάσιου μεγέθους

40 Οι λόγοι Η αυξημένη αυτή συχνότητα εμφάνισης των μεγαπυρκαγιών μπορεί να αποδοθεί σε αλλαγές του κλίματος, των χρήσεων γης και των πρακτικών του ανθρώπου που αφορούν τη φωτιά. Η πλειοψηφία των ανθρώπων τείνει να πιστέψει ότι ξηρασία, υψηλότερες θερμοκρασίες και ακραίοι άνεμοι που προξενούνται από την υπερθέρμανση του πλανήτη είναι η κύρια αιτία των μεγαπυρκαγιών

41 Οι λόγοι (2) Όμως, αυτή η «προφανής» εξήγηση αμφισβητείται από πολλούς. Στην πραγματικότητα, η πλειοψηφία των ειδικών επιστημόνων και επαγγελματιών που ασχολούνται με τη διαχείριση των πυρκαγιών θεωρούν ότι ο κυριότερος λόγος για την αύξηση της συχνότητας των πυρκαγιών είναι η αύξηση (συσσώρευση) βιομάζας, τόσο σε συνολική ποσότητα ανά μονάδα επιφανείας όσο και σε οριζόντια και κάθετη συνέχεια στο χώρο.

42 Γιατίσυσσωρεύεταιβιομάζα; Μείωση του πληθυσμού της υπαίθρου Μείωση χρήσης της δασικής βιομάζας για θέρμανση και μαγείρεμα Εγκατάλειψη πολλών αγροτικών καλλιεργειών Μη-εντατική καλλιέργεια άλλων Σε μερικές περιπτώσεις μείωση της κτηνοτροφίες Φθίνουσα διαχείριση των δασών Επιτυχημένη δασοπυρόσβεση κατά τα τελευταία έτη

43

44 Το καλοκαίρι του 2007 Ακραίες συνθήκες κινδύνου Λάθη στην αρχική προσβολή Λάθη συντονισμού Αδικαιολόγητες μαζικές εκκενώσεις χωριών Έλλειψη από το οπλοστάσιο του Π.Σ. βασικών εργαλείων έμμεσης προσβολής Μεγαπυρκαγιές που έφθασαν σε ζώνες μίξης δασών οικισμών 78 νεκροί, χιλιάδες οικίες, στρέμματα δασικής και γεωργικής βλάστησης καμένα

45 Η κατάσταση της βλάστησης στην Αττική ως προς την ξηρασία εκφρασμένη μέσω μετρήσεων υδατικού δυναμικού

46 Penteli fire, August 16, 2007 (from NET TV)

47 The fires in southern Greece on August 25th (NASA image, captured by the MODIS aqua sensor)

48 Fire in Ilia, August 25, 2007

49 Explosive fire behavior in Ilia

50 Explosive fire behavior in Arcadia

51 Burned areas (Aug. 23 Sep. 5, 2007)

52 Νότια Καλιφόρνια (20-25 Οκτωβρίου 2007)

53 Two NASA satellite images taken with a 3 hours 15 minutes difference on October 21, 2007, illustrate the extreme acceleration and spread of the fires north of Los Angeles.

54

55 Συμπεράσματα Και τα δύο φαινόμενα που αναλύθηκαν θα συνεχίσουν να υπάρχουν Αυτό πρέπει να αναγνωρισθεί και να ληφθούν μέτρα: Ενέργειες βελτίωσης των αδυναμιών στις WUI Προσπάθειες ελέγχου της ποσότητας της καύσιμης ύλης μέσω διαχείρισης-συγκομιδής αυτής Προσαρμογή των αντιπυρικών σχεδίων Βελτίωση των προσπαθειών πρόληψης Προσαρμογή του οπλοστασίου αντιμετώπισης

56 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ