ΠΑΙΔΕΙΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΠΑΥΛΙΔΟΥ ΣΟΦΙΑ Ορισμοί: Αγωγή (< άγω προς τι = οδηγώ κάποιον προς κάποιο σκοπό) είναι η διαδικασία σύμφωνα με την οποία παρέχεται βοήθεια σε κάποιον για να διαμορφώσει την προσωπικότητά του. Είναι το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο άνθρωπος, ξεπερνώντας το στάδιο της απλής φυσικής και βιολογικής ύπαρξης, φτάνει στην ψυχοσωματική του ωριμότητα και την πνευματική του τελείωση. Παιδεία είναι το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο άνθρωπος φθάνει στην πνευματική, ηθική και κοινωνική ολοκλήρωση. Η αγωγή περιορίζεται στο ρόλο της διαπαιδαγώγησης, της σωστής καθοδήγησης των νέων ανθρώπων, και διαφοροποιείται από την παιδεία, η οποία εκτείνεται σε ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου και λαμβάνει το γενικότερο χαρακτήρα του μορφωτικού αγαθού. Εκπαίδευση είναι η θεσμοθετημένη μορφή παιδείας που λαμβάνει κανείς στα σχολεία και αποβλέπει μέσα από τη συστηματική διδασκαλία στην παροχή γνώσεων (θεωρητικών ή πρακτικών) και στην υιοθέτηση συγκεκριμένων αρχών, αξιών και προτύπων. Φορείς παιδείας & αγωγής Η οικογένεια. Το σχολείο - εκπαιδευτικό σύστημα. Η οργανωμένη κοινωνία (θεσμοί, πολίτευμα, αξίες, παραδόσεις, γενικά αποδεκτός κώδικας κοινωνικής συμπεριφοράς, ) Οι κοινωνικές συναναστροφές, το φιλικό & συγγενικό περιβάλλον. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το πολιτιστικό περιβάλλον η τέχνη. Η Εκκλησία. Στόχοι της παιδείας Α. Στην πνευματική καλλιέργεια του ατόμου Απόκτηση πολύπλευρων γνώσεων Διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων. Ανάπτυξη των νοητικών δυνάμεων (όξυνση κρίσης, ενδυνάμωση μνήμης, αντιληπτική ικανότητα, δημιουργική φαντασία, λογικός προβληματισμός, αφαιρετική ικανότητα). Αποκρυστάλλωση ιδεολογίας και διαμόρφωση αξιολογικών κριτηρίων. Απαλλαγή από προκατασκευασμένα σχήματα σκέψης, από προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Ενασχόληση με τα Γράμματα και τις Τέχνες & απόκτηση αισθητικού κριτηρίου. Ειδικές γνώσεις και κατάρτιση σε έναν τομέα με στόχο την επαγγελματική αποκατάσταση. Β. Στην ηθική βελτίωση του ανθρώπου Καλλιέργεια ηθικής συνείδησης: διάκριση καλού και κακού, αξίας και απαξίας.
Διαμόρφωση ανθρώπων με ήθος: καλλιέργεια ειλικρίνειας, εντιμότητας, ανιδιοτέλειας, συνέπειας, ακεραιότητας, αλτρουϊσμού, σεβασμού, αξιοπρέπειας κ,τ.λ Περιορισμός των ταπεινών ελατηρίων της ανθρώπινης φύσης (εγωισμού, φθόνου, ζήλειας, μίσους ) Κατάκτηση της ηθικής ελευθερίας και ευθύνης Γ. Στην ψυχική ενδυνάμωση Καλλιέργεια των ψυχικών δυνάμεων και τάσεων (θάρρος, τόλμη, αγωνιστικότητα, δυναμισμός, ψυχικό σθένος, επιμονή, υπομονή, αποφασιστικότητα, ) Ισχυροποίηση της βούλησης αυτογνωσία. Δ. Στην κοινωνικοποίηση του ατόμου Γνωστοποίηση και σταδιακή εσωτερίκευση των κοινωνικών κανόνων, νόμων και αξιών, προτύπων ομαλή ένταξη του νέου στην κοινωνία. Προτεραιότητα του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού. Ενδιαφέρον για τα κοινωνικά δρώμενα. Καλλιέργεια πνεύματος συνεργασίας, αμοιβαιότητας, συλλογικότητας, άμιλλας, κατανόησης, ομοψυχίας, αλληλεγγύης κ.λ.π.) καλλιέργεια της κοινωνικής υπόστασης του ατόμου. Ε. Στη διαμόρφωση πολιτικής συνείδησης Δημιουργία δημοκρατικού φρονήματος, σεβασμός στους δημοκρατικούς θεσμούς πολιτική κοινωνικοποίηση του ατόμου Ενεργός και συνειδητή συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες. Ενσυνείδητη εκπλήρωση των πολιτικών καθηκόντων "εκλέγειν και εκλέγεσθαι". Περιφρούρηση δικαιωμάτων όπως ελευθερία, ισοτιμία, αξιοκρατία, αξιοπρέπεια, παιδεία, εργασία κ.τ.λ). ΣΤ. Στην καλλιέργεια της πολιτισμικής συνείδησης Γνώση της ιστορίας, γόνιμη επαφή με το παρελθόν. Εθνική αυτογνωσία & αποφυγή πολιτισμικής υποδούλωσης. Διαμόρφωση κριτικού πνεύματος απέναντι στις παραδοσιακές αξίες γόνιμος συγκερασμός παλαιών και νέων στοιχείων. Επίγνωση της συνεισφοράς των άλλων λαών στον οικουμενικό πολιτισμό σεβασμός των ξένων πολιτισμικών στοιχείων. Προσανατολισμός της σύγχρονης εκπαίδευσης Η σημερινή κοινωνία είναι τεχνοκρατική, με αποτέλεσμα εκπαίδευση να αποκτά ανάλογο χαρακτήρα. Η τεχνοκρατική εκπαίδευση: Δε θέτει ανθρωπιστικό προσανατολισμό, οπότε δεν αντιμετωπίζει τους νέους ανθρώπους ως πολύπλευρες οντότητες του ευρύτερου κοινωνικοπολιτικού χώρου. Προσδίδει γνώση ειδική και μονοδιάστατη, οδηγώντας το νέο άνθρωπο στη μονολιθικότητα και την πνευματική μονομέρεια. Εξυπηρετεί στόχους τεχνοοικονομικούς, αφού η γνώση έχει χρηστικό αντίκρισμα και συνδέεται άμεσα με τους διάφορους τομείς της παραγωγής. Δεν καλλιεργεί πνεύμα συνεργασίας και άμιλλας έλλειψη κοινωνικότητας, ανταγωνιστικότητα, ατομικισμός.
Αποστασιοποιεί το νέο από την υγιή πολιτική δραστηριότητα τον οδηγεί είτε στην κομματικοποίηση και το φανατισμό, είτε στην αδιαφορία και τη νωθρότητα. Προκαλεί ηθική αναλγησία, απευαισθητοποίηση και συναισθηματική πτώχευση. Προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής εκπαίδευσης Το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα: Καλλιεργεί τη μηχανιστική απομνημόνευση, τη στείρα αποστήθιση γνώσεων κίνδυνος για επιφανειακή γνώση. Παρέχει πολλές φορές παρωχημένες γνώσεις που δεν αναπτύσσουν την κριτική σκέψη και τη φαντασία, εξυπηρετούν την εξειδίκευση κι όχι τη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας και δημιουργούν μαθητή-παθητικό δέκτη γνώσεων παρά προβληματισμένο και σκεπτόμενο άτομο Δημιουργεί το πρότυπο του «πειθαρχικού» ανθρώπου, κατά το πρότυπο «καλός μαθητής είναι ο πειθαρχικός μαθητής». Υπηρετεί περισσότερο την εξειδίκευση παρά την καθολική καλλιέργεια. Κυριαρχεί η βαθμοθηρία, η οποία αλλοτριώνει το χαρακτήρα της μάθησης. Η ευγενής άμιλλα μετατρέπεται σε αθέμιτο ανταγωνισμό, που διευρύνεται αργότερα ως στάση ζωής. Η αξιολόγηση βασίζεται αποκλειστικά στην απόδοση του μαθητή σε συγκεκριμένη ύλη, οπότε παραγνωρίζεται η συνολική προσωπικότητα του μαθητή και δεν αξιοποιούνται οι επιμέρους κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του. Ελλειψη παιδαγωγικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών απουσία διαλόγου μαθητή δασκάλου, εφαρμογή δασκαλοκεντρικής μεθόδου διδασκαλίας, αυταρχική εκπαίδευση. Παρά τη θέσπιση δωρεάν εκπαίδευσης, υπάρχουν άνισες ευκαιρίες σπουδών που οφείλονται σε οικονομικούς, γεωγραφικούς, ή κοινωνικούς παράγοντες. Υπάρχουν ελλείψεις στην υλικοτεχνική υποδομή [έλλειψη σχολικών κτηρίων, έλλειψη εποπτικών χώρων, χώρων άθλησης ] Δυσλειτουργία σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές. Υπερβολικά μεγάλος αριθμός μαθητών ανά τμήμα. Ελλιπής επαγγελματικός προσανατολισμός λανθασμένη επιλογή επαγγέλματος, αύξηση άνεργων πτυχιούχων. Τρόποι αντιμετώπισης των προβλημάτων Επαναπροσδιορισμός των στόχων της εκπαίδευσης με βάση την εξέλιξη, αλλά και τις διαχρονικές ανθρώπινες ανάγκες. Ριζική αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης, ώστε να ελέγχει την κριτική και συνδυαστική ικανότητα των μαθητών. Εξασφάλιση δωρεάν εκπαίδευσης και ισότητας ευκαιριών για την ανάδειξη των πραγματικά άξιων. Καθιέρωση νέων μεθόδων διδασκαλίας με ενεργητική συμμετοχή των μαθητών, ουσιαστικό διάλογο με τους διδάσκοντες, χρήση των Η/Υ και των άλλων μέσων υψηλής τεχνολογίας. Αναμόρφωση του αναλυτικού προγράμματος για καλύτερη οργάνωση του γνωστικού υλικού, έμφαση σε επιμέρους κατευθύνσεις, που θα δίνουν στους μαθητές τη δυνατότητα να ασχοληθούν περισσότερο με ό,τι τους αρέσει και τους εκφράζει.
Η εκπαίδευση να στοχεύει στην κοινωνικοποίηση των μαθητών, στην καλλιέργεια και ανάπτυξη των διανοητικών ικανοτήτων, καλλιέργεια της ευγενούς άμιλλας, δημιουργία προϋποθέσεων για εκμετάλλευση των φυσικών ικανοτήτων και ιδιαιτεροτήτων των νέων, διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας κι όχι απλά εξειδικευμένου επιστήμονα. Συγγραφή κατάλληλων εγχειριδίων με σύγχρονο τρόπο έκφρασης, πλήρως ενημερωμένων και διατυπωμένων, με τρόπο που να αφήνουν αρκετά περιθώρια στο μαθητή για προσωπική ενασχόληση και έρευνα. Ανθρωπιστικός προσανατολισμός της εκπαίδευσης. Κατάλληλη επιστημονική και παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Παροχή σωστού επαγγελματικού προσανατολισμού από ειδικευμένο προσωπικό. Χορήγηση των απαραίτητων οικονομικών πόρων και βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής. Χρέος του εκπαιδευτικού είναι: Η άριστη επιστημονική κατάρτιση Η ευρύτερη ενημέρωση για θέματα που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο. Η γνώση και υιοθέτηση σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων. Η προσωπική ευαισθησία και το ενδιαφέρον για τα προβλήματα και τις ανησυχίες των νέων. ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ο προσανατολισμός των νέων ανθρώπων προς την ανώτατη εκπαίδευση και ο μεγάλος αριθμός φοιτητών (συγκρινόμενος με το σύνολο του πληθυσμού αλλά και με παρόμοια φαινόμενα σε άλλα κράτη) αποτελεί χαρακτηριστικό της ελληνικής κοινωνίας. Αίτια του φαινομένου Φιλομάθεια και πνευματικότητα (στοιχεία της ελληνικής φυλής). Ευρύτερος αποκλεισμός κατά το παρελθόν στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας από το αγαθό της εκπαίδευσης έντονη επιθυμία για την απόκτησή του. Χειραφέτηση της γυναίκας, η οποία απέκτησε πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Χρησιμοποίηση της κατοχής πανεπιστημιακού πτυχίου ως κριτηρίου προσδιορισμού της κοινωνικής θέσης του ατόμου αλλά και του κοινωνικού γοήτρου. Προσδοκία βελτίωσης της κοινωνικής θέσης ατόμων που προέρχονται από κατώτερες κοινωνικές τάξεις. Σύνδεση της επαγγελματικής αποκατάστασης και της οικονομικής ανόδου με την απόκτηση πανεπιστημιακού τίτλου σπουδών. Έλλειψη εναλλακτικών λύσεων και επιλογών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα (μοναδική διέξοδος η φοίτηση στο πανεπιστήμιο). Ανυπαρξία ή ανεπάρκεια επαγγελματικού προσανατολισμού, έτσι ώστε ο νέος συχνά αγνοεί άλλες επιλογές και ωθείται προς το πανεπιστήμιο. Το πρόβλημα της ανεργίας και ο επαγγελματικός ανταγωνισμός οδηγούν στα ΑΕΙ με σκοπό την απόκτηση προσόντων και την αύξηση των πιθανοτήτων κατάληψης μιας θέσης στην αγορά εργασίας.
Συνέπειες του φαινομένου Α. Θετικές: Άνοδος της πνευματικής στάθμης των μελών της κοινωνίας Βελτίωση της παραγωγικής ικανότητας του εργατικού Ενσυνείδητη και ουσιαστικότερη συμμετοχή των νέων ανθρώπων στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Ανοδος του πολιτιστικού επιπέδου - προώθηση της πολιτιστικής δημιουργίας. Β. Αρνητικές: Ανεργία, υποαπασχόληση, ετεροαπασχόληση Υποβάθμιση του κύρους των πνευματικών επαγγελμάτων. Σπατάλη παραγωγικών πόρων, χρόνου, καταβολή πνευματικού μόχθου. Ενίσχυση της κρίσης του εκπαιδευτικού θεσμού γιγαντισμός της ανώτατης εκπαίδευσης και χαμηλή ποιότητα σπουδών εξαιτίας του υπεράριθμου των φοιτητών. Μετανάστευση κορυφαίων επιστημόνων σε χώρες που παρέχουν οικονομική υποστήριξη. Διάψευση προσδοκιών και επίγνωση της αδικίας απογοήτευση, όταν επίπονες και μακροχρόνιες σπουδές μένουν χωρίς αντίκρυσμα. Διεύρυνση του τριτογενούς τομές της οικονομίας (παροχής υπηρεσιών) - ενίσχυση της αντιπαραγωγικής νοοτροπίας. Κοινωνικός στιγματισμός ενός μεγάλου αριθμού νέων με την ετικέτα του αποτυχημένου λόγω της μη κατοχής πανεπιστημιακού τίτλου σπουδών. ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ Η αναγκαιότητας της μόρφωσης καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου είχε γίνει συνείδηση ήδη από την εποχή του Σόλωνα: «Γηράσκω δ αεί διδασκόμενος». Η δια βίου παιδεία όμως στην εποχή μας είναι επιτακτική, διότι: Η πρόοδος της επιστήμης καθιερώνει όλο και πιο επιτακτικά νέες απαιτήσεις εξειδίκευσης και καθιστά αναγκαία τη συνεχή ενημέρωση. Οι ανακατατάξεις που επέρχονται στα επαγγέλματα επιβάλλουν συχνά την ανάγκη να στραφεί το ανθρώπινο δυναμικό κατόπιν εκπαίδευσης - σε άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες. Για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Με τη δια βίου εκπαίδευση προσφέρονται κίνητρα ζωής σε ανθρώπους της ηλικίας, αφού τους βγάζουν από την κοινωνική απομόνωση. ΣΧΕΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Αγνοια, αδαής (: αμαθής, ανήξερος), ακρισία, άμιλλα, αμορφωσιά, αναλφάβητος, ανθρωπιστική παιδεία, αρωγή, αυταρχισμός, αφομοίωση, βαθμοθηρία, γενική μόρφωση, γνωστική μονομέρεια, διά βίου παιδεία, διαφώτιση, διδακτικό προσωπικό, διδακτικά εγχειρίδια, διδαχή (: διδασκαλία / θρησκευτικό κήρυγμα), εγγράμματος, εγκύκλια παιδεία (: η γενική μόρφωση), εκπαιδευτική κοινότητα, ενάργεια (: σαφήνεια, καθαρότητα λόγου), εντρύφηση (: η ευχάριστη απασχόληση με κάτι), εξειδικευμένες γνώσεις, επαγγελματική εκπαίδευση, επαγγελματικός προσανατολισμός, επιμόρφωση, επιστημονική και τεχνική κατάρτιση, εποπτικά μέσα
διδασκαλίας, ευγενής άμιλλα, ζείδωρος (: ζωογονητικός), ηθική διαπαιδαγώγηση, ημιμάθεια, κατάρτιση, κοινωνικοποίηση (: η διαδικασία εκμάθησης των κοινωνικών κανόνων και στάσεων που απαιτούνται για την ομαλή ένταξη του νέου ανθρώπου στους κόλπους της κοινωνίας), κτηριακές εγκαταστάσεις, μαθησιακές δυσκολίες, μαθητεία, μέθεξη (: συμμετοχή), μονόλογος, μορφωτικές ανισότητες, παιδαγωγικές μέθοδοι, παιδαγωγική σχέση, παιδαγωγός, πνευματικά αγαθά, σπουδή (:βιασύνη, προθυμία, μελέτη επιστήμης ή τέχνης), στείρα γνώση, συγχρωτισμός (: στενή επικοινωνία), σχολικές βιβλιοθήκες, τεχνοκρατική εκπαίδευση, τυπολατρία, υλικοτεχνική υποδομή, ψιττακισμός (: παπαγαλία, απομνημόνευση). (Π. Χατζημωυσιάδη, Μ. Αθανασίου, Η Νεοελληνική Γλώσσα στο Ενιαίο Λύκειο)