Προσχολική Παιδαγωγική Ενότητα 8: Σχεδιασμός Ημερησίων Προγραμμάτων Διδάσκουσα: Μαρία Καμπεζά Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία
Σκοποί ενότητας Να συζητήσουν και να επεξεργαστούν οι φοιτητές τα στοιχεία που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους για τον σχεδιασμό μιας σειράς δραστηριοτήτων που θα εφαρμοστούν στο πλαίσιο των ημερησίων προγραμμάτων.
Περιεχόμενα ενότητας Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: δομή, συνοχή, είδος δραστηριοτήτων, διαδικασίες.
Λέξεις κλειδιά Ημερήσιο πρόγραμμα, δομή, σύνδεση δραστηριοτήτων
Σχεδιάζοντας ένα ημερήσιο πρόγραμμα δεν ξεχνώ ότι (1) Ακολουθώ τις ρουτίνες της τάξης Ακούω προσεχτικά τις ιδέες και εμπειρίες των παιδιών - οι δραστηριότητες ανταποκρίνονται σε ανάγκες των παιδιών & «προκαλούν» τη σκέψη τους Αξιοποιώ καταστάσεις από την καθημερινή ζωή των παιδιών οι δραστηριότητες έχουν νόημα και συνδέονται με αυτά που ξέρουν και μπορούν να κάνουν τα παιδιά
Σχεδιάζοντας ένα ημερήσιο πρόγραμμα δεν ξεχνώ ότι (2) Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να επεξεργαστούν και να επεκτείνουν/ εμβαθύνουν τις νέες πληροφορίες Δίνω την ευκαιρία στα παιδιά να εκφράσουν την σκέψη τους με διαφορετικά μέσα, δηλ. προσφέρω εναλλακτικούς τρόπους αναπαράστασης της σκέψης και επικοινωνίας (λόγος, σχέδιο, κίνηση κ.λπ.)
Σχεδιάζοντας ένα ημερήσιο πρόγραμμα δεν ξεχνώ ότι (3) Καταγράφω τις ιδέες που εκφράζουν τα παιδιά Διευκολύνω την αλληλεπίδραση με τα παιδιά (π.χ. χρήση ανοικτών ερωτήσεων)
http://dipe-aathin.att.sch.gr/0602_odhgos_gia_nhpiagwg eio_nps.pdf
Προγραμματισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας (1) Η Παπανδρέου (2008, σελ.330) διατυπώνει ορισμένα ερωτήματα για τον προγραμματισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας: Πώς σχεδιάζεται και οργανώνεται ένα πρόγραμμα με συγκεκριμένο γνωστικό περιεχόμενο; Πώς επιλέγεται και διαμορφώνεται το διδακτικό αντικείμενο; Πώς καθορίζουν τη ροή και το περιεχόμενο τα ίδια τα παιδιά;
Προγραμματισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας (2) Πού θα επικεντρώσει και από πού θα αντλήσει στοιχεία ο εκπαιδευτικός; Πώς επιλέγονται και συνδυάζονται μεταξύ τους οι δραστηριότητες; Σύμφωνα με ποιες αρχές αναπτύσσονται συγκεκριμένες διδακτικές στρατηγικές;
Προγραμματισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας (3) Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά διαμορφώνουν ένα εργαλείο με συγκεκριμένους άξονες, που μπορεί να διευκολύνει την οργάνωση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος (Παπανδρέου, 2008).
Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: 1ο βήμα Προσδιορισμός του διδακτικού αντικειμένου: α) γνώσεις αναφοράς για το γνωστικό περιεχόμενο β) αξιοποίηση δεδομένων από την εκπαιδευτική έρευνα σε συνδυασμό με την ανίχνευση των ιδεών των παιδιών
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ανάλογα με το θέμα συγκεντρώνετε πληροφορίες που σχετίζονται με το περιεχόμενο/γνωστική περιοχή που θα επεξεργαστείτε («γνώσεις αναφοράς») ανατρέχοντας σε σχετική βιβλιογραφία & δεδομένα που αφορούν στις ιδέες των μικρών παιδιών για διάφορες έννοιες, καταστάσεις και φαινόμενα.
Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: 2ο βήμα Ανάπτυξη εννοιολογικών συνδέσεων: προσδιορισμός των εννοιών ή καταστάσεων που βρίσκονται σε στενή σύνδεση με το διδακτικό αντικείμενο & αναζήτηση αυτών που είναι απαραίτητες για το πρόγραμμα. Σύνδεση με καθημερινή ζωή, αξιοποίηση καταστάσεων από την καθημερινή εμπειρία (π.χ. επισκέψεις, επίκαιρα θέματα) Να μπορούν τα παιδιά να εντάξουν τη γνώση σε ένα πλαίσιο που έχει νόημα.
Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: 3ο βήμα Οι ιδέες των παιδιών για το συγκεκριμένο περιεχόμενο που έχει επιλεγεί Εκτός από τη βιβλιογραφία. ο εκπαιδευτικός πρέπει να βρει τρόπους να προσεγγίσει τις ιδέες των παιδιών που έχει στην τάξη του Είναι απαραίτητο να δίνονται ευκαιρίες στα παιδιά να εκφράζουν τις ιδέες & τις εμπειρίες τους για τα ζητήματα που θα επεξεργαστούν (αρχικές ιδέες που αντιστέκονται στη διδασκαλία, διαφορές από βιβλιογραφία, διδακτική στρατηγική)
Καταγράφοντας τις ιδέες των παιδιών έχουμε μια εικόνα για τις πραγματικές δυσκολίες των παιδιών της τάξης όπου θα εφαρμόσουμε το ημερήσιο πρόγραμμά μας.
Τεχνικές ανίχνευσης ιδεών συζήτηση/ερωτήσεις σχέδιο, (ερωτήσεις/ συζήτηση σχετικά με το τι αναπαριστά) αφήγηση ιστοριών (στο πλαίσιο της ιστορίας αναπτύσσεται ανοιχτός διάλογος με τα παιδιά), κοινωνικό-δραματικό παιχνίδι, Παπανδρέου, Μ., Καμπεζά, Μ. & Βελλοπούλου, Α. (2014). Η ανίχνευση των ιδεών των παιδιών στο νηπιαγωγείο για αντικείμενα που σχετίζονται με τον φυσικό κόσμο: τεχνικές και σημαντικές διαδικασίες. Στο Π. Καριώτογλου & Π. Παπαδοπούλου (επιμ.), Φυσικές Επιστήμες και Περιβάλλον στην Προσχολική Εκπαίδευση. Αναζητήσεις και Προτάσεις. (175-157-176) Αθήνα: Gutenberg
> κουκλοθέατρο, καταγραφές, εικόνες, κατασκευές Παπανδρέου, Μ., Καμπεζά, Μ. & Βελλοπούλου, Α. (2014). Η ανίχνευση των ιδεών των παιδιών στο νηπιαγωγείο για αντικείμενα που σχετίζονται με τον φυσικό κόσμο: τεχνικές και σημαντικές διαδικασίες. Στο Π. Καριώτογλου & Π. Παπαδοπούλου (επιμ.), Φυσικές Επιστήμες και Περιβάλλον στην Προσχολική Εκπαίδευση. Αναζητήσεις και Προτάσεις. (175-157-176) Αθήνα: Gutenberg
Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: 4ο βήμα Διατύπωση διδακτικών στόχων: ο στόχος σχετίζεται με γνώσεις (π.χ. να αντιληφθούν το αμετάβλητο της σχετικής θέσης φωτεινής πηγής-εμποδίου-σκιάς), δεξιότητες (π.χ. κινητικές δεξιότητες μετακίνησης, να πραγματοποιούν άλματα),
στάσεις (π.χ. να αποφασίσουν από κοινού για τους κανόνες της τάξης). Θυμηθείτε το μάθημα για τη διατύπωση των στόχων!!
Ο σχεδιασμός των ημερησίων προγραμμάτων: 5ο βήμα Σχεδιασμός των δραστηριοτήτων αξιοποιώντας διδακτικές στρατηγικές που ενισχύουν τη μάθηση και τη διδασκαλία, όπως 1. Δημιουργία συνθηκών ή δραστηριοτήτων που προκαλούν ερωτήματα/προβληματισμούς στα παιδιά.
2. Αξιοποίηση του παιχνιδιού ενεργή συμμετοχή των παιδιών, παρέχει πολλές ευκαιρίες να προσεγγίσουν τα παιδιά γνώσεις και δεξιότητες από διαφορετικές μαθησιακές περιοχές, εμπλέκει το παιδί κοινωνικά, συναισθηματικά, κινητικά και νοητικά με άλλα παιδιά κι ενήλικες, με αντικείμενα, με καταστάσεις ρεαλιστικές και φανταστικές (μαθαίνουν καθώς ανακαλύπτουν και ελέγχουν ιδέες, δημιουργούν, αυτοσχεδιάζουν, και επικοινωνούν).
Κοινωνικό-δραματικό Χειρισμού αντικειμένων Παιχνίδι με κανόνες Παιχνίδι διερεύνησης
3. Προσέγγιση του αντικειμένου σε διαφορετικά πλαίσια. Έμφαση στην άμεση εμπειρία, αλλά και στη χρήση συμβολισμών & αναπαραστάσεων με ποικίλα μέσα (γραφή, σχέδιο, κατασκευές, κίνηση κ.ά.). 4. Προώθηση διαδικασιών κοινωνικής αλληλεπίδρασης υλοποίηση δραστηριοτήτων που υποστηρίζουν τη συνεργατική μάθηση. 5. Ενσωμάτωση δραστηριοτήτων αξιολόγησης. Η αξιολόγηση πραγματοποιείται σε όλες τις φάσεις του προγράμματος. Εφαρμογή των νέων γνώσεων σε διαφορετικά πλαίσια ή με διαφορετικούς τρόπους, αναστοχασμός για τον τρόπο δράσης.
Καθώς σχεδιάζω το πρόγραμμα έχω στο μυαλό μου Πώς θα κάνω το θέμα ενδιαφέρον για τα παιδιά; Πώς εισάγονται οι νέες έννοιες; Αξιοποιούνται οι εμπειρίες & οι ιδέες των παιδιών σχετικά με το θέμα; Διατυπώνονται ερωτήσεις & πώς αξιοποιούνται οι απαντήσεις των παιδιών; Υπάρχει ποικιλία στις δραστηριότητες ώστε να εμπλέκονται όλα τα παιδιά; Δίνονται σαφείς οδηγίες & εξηγήσεις στα παιδιά;
Διαχείριση τάξης, χρόνου & υλικών Πώς θα παρατηρήσω και θα καταγράψω τις αντιδράσεις & αλληλεπιδράσεις στην τάξη; Πώς θα χρησιμοποιηθούν οι πηγές & τα υλικά; Ακολουθώ τις ρουτίνες & τους κανόνες της τάξης; Τα παιδιά θα δουλέψουν ατομικά ή σε ομάδες; Με ποια κριτήρια θα οργανώσω τις ομάδες; Αν κάποια παιδιά τελειώσουν πιο γρήγορα τι θα κάνουν; Πώς θα προσαρμόσουν αντίστοιχα τις δραστηριότητες; Πώς θα αντιμετωπίσω μια ανεπίτρεπτη συμπεριφορά;
Μετά την εφαρμογή των δραστηριοτήτων «Ξαναβλέπουμε» τι έγινε και συζήτηση για τα προβλήματα που αντιμετωπίσατε - διατυπώνονται εναλλακτικές προτάσεις. Ανάλυση του δικού σας ρόλου στην τάξη, αλλαγές που έγιναν, πώς χρησιμοποιήσατε πηγές & υλικά, χρόνος, διαχείριση ομάδας, μεταξύ σας συνεργασία.
Βιβλιογραφικές αναφορές Παπανδρέου, Μ. (2008). Προγραμματισμός δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο: ένα παράδειγμα από τις φυσικές επιστήμες. Στο Β. Χριστίδου (Επιμ.), Εκπαιδεύοντας τα μικρά παιδιά στις Φυσικές Επιστήμες: Ερευνητικοί προσανατολισμοί και παιδαγωγικές πρακτικές (σελ. 330-344). Θεσσαλονίκη: Αδερφοί Κυριακίδη.
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Μαρία Καμπεζά, «Προσχολική Παιδαγωγική». Ενότητα 8: Σχεδιασμός Ημερησίων Προγραμμάτων. Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1485/index.php?vis=5783
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.