Το ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την Ολοκληρωμένη η Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης Β.Κ. Τσουκαλά, Λέκτορας ΕΜΠ, Μέλος ΜΕΠΑΑ Μυτιλήνη 14 Μαΐου 2009
Παράκτιος Χώρος ή, Παράκτια Ζώνη ΑΚΤH ΖΩΝΗ ΔΙΑΒΡΟΧΗΣ ΖΩΝΗ ΘΡΑΥΣΕΩΣ & ΑΠΟΣΒΕΣΕΩΣ ΑΝΟΙΚΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ο γεωμορφολογικός χώρος εκατέρωθεν της ακτογραμμής, όπου εκδηλώνεται δια-δραστικάδραστικά ησχέση μεταξύ του θαλάσσιου και του χερσαίου τμήματος, μέσω των σύνθετων οικολογικών συστημάτων πού περιλαμβάνουν βιοτικές και αβιοτικές συνιστώσες. Πρόκειται για μεταβατική ζώνη μεταβλητού πλάτους πού αποτελεί, ταυτόχρονα, ζωτικό χώρο ανθρώπινων κοινωνιών και κοινωνικο- οικονομικών δραστηριοτήτων.
Κύριος στόχος της διαχείρισης της παράκτιας ζώνης Εξουδετέρωση της φυσικής μεταβλητότητας της ακτής και της επίδρασης βίαιων ή μακροπρόθεσμων φυσικών φαινομένων Άρση ανεπιθύμητων επιπτώσεων από τα ανθρώπινα έργα
Η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή της Μεσογείου,, μήκους άνω των 16.500 km. H έκταση αυτή αντιστοιχεί στο ¼ περίπου των ακτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην παράκτια ζώνη της χώρας (βάθους μέχρι 2 km) συγκεντρώνεται εται το 33% του πληθυσμού,, ενώ στην ευρύτερη παράκτια ζώνη (βάθους μέχρι 50 km) συγκεντρώνεται το 85% του πληθυσμού. 12 από τις 13 Περιφέρειες είναι παράκτιες,, όπως και οι μισοί περίπου από τους ΟΤΑ. Στην παράκτια ζώνη της χώρας συγκεντρώνονται σχεδόν όλες οι μεγάλες πόλεις, καθώς και : το 80% των βιομηχανικών δραστηριοτήτων, το 90% του τουρισμού και της αναψυχής, το 35% της αγροτικής γης αλλά και πάρα πολλές και σημαντικές τεχνικές υποδομές.
Τοπίο υψηλής αισθητικής και περιβαλλοντικής αξίας Ο ελληνικός παράκτιος χώρος φιλοξενεί: σημαντικά οικοσυστήματα που χαρακτηρίζονται από πολυμορφία και τα οποία αποτελούν το ενδιαίτημα μεγάλου αριθμού ειδώνπανίδας
Ανθρωπογενείς πιέσεις στην ακτή Διάβρωση Δόμηση Λύματα, στερεά απόβλητα από οικισμούς, γεωργία, βιομηχανία, τουρισμό, υδατοκαλλιέργεια Ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος Υπεράντληση υπόγειων νερών Πετρελαιοκηλίδες, κίνηση αυτοκινήτων και σκαφών Αποστραγγίσεις υγροτόπων, δασικές πυρκαγιές Μηχανοκίνητη αναψυχή, αλιεία Λόγω ευκολότερης πρόσβασης σε απρόσιτες παραλίες αφορούν πλέον μεγαλύτερο μήκος ακτών
Τρωτότητα παράκτιας ζώνης έναντι φυσικών κινδύνων Η Ακτή από τη Φυσική ήή ή ημι-φυσική της κατάσταση, με αραιοκατοικημένη Παράκτια ζώνη και παραδοσιακές γεωργικές & κτηνοτροφικές δραστηριότητες έχει μετατραπεί σε υποδοχέα εντατικών χρήσεων γης: μαζικός τουρισμός, εκτεταμένη παραθεριστική κατοικία, πυκνό δίκτυο μεταφορών και σημαντικών υποδομών, όπως μαρίνες, εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων κ.λπ Καικατά συνέπεια υπόκειται σε σοβαρότερεςαπειλές απειλές από πλημμύρες, διάβρωση, τυφώνες, τσουνάμι κ.λπ. Κίνδυνος μεγέθυνσης από ενδεχόμενη κλιματική αλλαγή
Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιου Ζώνης (ΟΔΠΖ) Μια δυναμική διαδικασία διαχείρισης και βιώσιμης χρήσης του παράκτιου χώρου, η οποία κατά: την ανάλυση τον σχεδιασμό την εφαρμογή λαμβάνει υπόψη ταυτόχρονα: τον εύθραυστο χαρακτήρα των οικοσυστημάτων και των παράκτιων τοπίων, τον υψηλό ανταγωνισμό χρήσεων γης και δραστηριοτήτων στο χώρο καθώς και των αλληλεπιδράσεών τους,.
Θεσμική πρωτοβουλία για Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης στην Ε.Ε. Ε (ΟΔΠΖ) Ευρωπαϊκή Ένωση «Κείμενο Κί Συστάσεων» 2002/413/ /413/EC EC. (Υιοθετήθηκε θ από το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος): Επιφυλακτικότητα εμπλεκομένων μερών: Κάτι για την προστασία των ακτών, όχι πολύ άμεσο και δεσμευτικό, μήπως αποδειχτεί ε υπερβολικά δραστικό και εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη Ήδη υπήρχαν θεσμικά εργαλεία λί οι οδηγίες: 1979/409, για την προστασία των πτηνών 1992/43, για τα οικολογικά ενδιαιτήματα και το δίκτυο Natura 2000/60, για τα παράκτια ύδατα 1985/337, για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων 2001/42, για στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση
Με το τέλος 20ου αιώνα: Τροχοπέδη στην τάση φιλόδοξης περιβαλλοντικής πολιτικής παγκοσμίως Γιοχάνεσμπουργκ (2002 2002): επεκράτησαν επιφυλάξεις ΗΠΑ και αναπτυσσόμενων χωρών έναντι φιλο- περιβαλλοντικών θέσεων Ε.Ε. Περιβαλλοντική πολιτική Ε.Ε.:.: Σταδιακή απομάκρυνση από δύσκαμπτα νομικά εργαλεία προς πιο ευέλικτα εργαλεία λί συμμετοχή, οικονομικά κίνητρα, εθελοντικές συμφωνίες, δικαιώματα εκπομπών
Αποτίμηση (2006) εφαρμογής Ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου ΟΔΠΖ Προέχει η αποτελεσματική εφαρμογή υπαρχόντων θεσμικών μέτρων με κατάλληλους μηχανισμούς παρά η δημιουργία πρόσθετων κανόνων Χρειάζεται κατάλληλος συνδυασμός και επιδέξια χρήση των υπαρχόντων εργαλείων Αφομοίωση και ομογενοποίηση διαφορετικών οπτικών Νέα Οδηγία για την θαλάσσια στρατηγική (2008)
Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την ΟΔΠΖ (2008) http:// www.papa-theocoastcentre.org/razno/protocol_eng_in_finalformat.pdf 21 Μεσογειακές χώρες εκ των οποίων 8 ΚΜ της ΕΕ Είναι μοναδικό ως νομοθετικό κείμενο σε αυτόν τον τομέα σε περιφερειακή κλίμακα. Αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της βιώσιμης ανάπτυξης στη Μεσόγειο ώστε να αποφευχθεί ο κορεσμός και η αμετάκλητη υποβάθμιση του παράκτιου περιβάλλοντος. Αποτελεί το κύριο όργανο για την εφαρμογή της Σύμβασης της Βαρκελώνης, όπως τροποποιήθηκε το1995. Έχει λάβει υπόψη σχετικές εργασίες που εκπονούνται στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών και ειδικότερα της Ε.Ε. και των Η.Ε. Έχει διαμορφωθεί, σε συνεργασία με εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και ειδικότερα των επιστημονικών εμπειρογνωμόνων και ΜΚΟ.
Περιλαμβάνει, ως νομική υποχρέωση, αρχές μεγάλης αξίας για τον σχεδιασμό,, όπως: η προσέγγιση ανά οικοσύστημα (διαχείριση πέρα από τα διοικητικά όρια), ο ο καθορισμός μη δομήσιμης ζώνης (με μια ευελιξία λξί στον προσδιορισμό της όταν απαιτείται), ο ο συντονισμός και η σύμπραξη μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων συνεργατών και σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό, ρφ ρ, τοπικό), τόσο για τον σχεδιασμό,, όσο και για την εφαρμογή, η η διεπιστημονική προσέγγιση, η η ευελιξία των ενεργειών με βάση τα γεωμορφολογικά και άλλα τοπικά χαρακτηριστικά.
Προοπτική ΟΔΠΖ στην Ελλάδα ΤΙ ΕΧΟΥΜΕ??? Οδηγία 92/43, περιοχές NATURA 2000 Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (1950, 1998) Ύπαρξη περιβαλλοντικής πολιτικής από την εκτελεστική εξουσία ΤΙΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ??? Οργάνωση της πληροφορίας (χαρτογραφήσεις, ακτολόγιο...) Ανάπτυξη και χρήση κατάλληλων δεικτών Επιδέξια χρήση θεσμικών εργαλείων
«Ακτολόγιο» - Κύριες παράμετροι Γεωλογία Γεωμορφολογία Κυματικό καθεστώς-στάθμη Διάβρωση - Πρόσχωση Έμβιος κόσμος - Οικολογία Ποιότητα νερού - Τοξικότητα Ανθρώπινος πληθυσμός - Δραστηριότητες Οικισμοί - Τεχνικά έργα
Μέτρα προσαρμογής ρμ στις αναμενόμενες μ Κλιματικές Αλλαγές καθορισμός των αποστάσεων από το χειμέριο κύμα,, χαμηλότερο αποδεκτό ύψος για την οικοδόμηση και κατάλληλες χρήσεις εδάφους, αντιμετώπιση της διάβρωσης, διαχείριση της ζήτησης νερού, παρεμπόδιση και καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών, αποφυγή της απώλειας βιοποικιλότητας λόγω της αυξανόμενης θερμοκρασίας και την αλατότητας, Προσδιορισμός εναλλακτικών συγκομιδών αγροτικών προϊόντων τροποποίηση ακατάλληλων πρακτικών καλλιέργειας, εξασφάλιση ενεργειακής αποδοτικότητας,
Ευρωπαϊκά προγράμματα για Παράκτιες περιοχές και Θαλάσσια πολιτική για τη συμπλήρωση της αναγκαίας γνώσης (ENCORE), τη διάχυση των καλών πρακτικών (OURCOAST), την ενίσχυση της διαχείρισης σε πιλοτικές περιοχές (PEGASO), την αντιμετώπιση κλιματικών αλλαγών σε παράκτιες ζώνες (THESEUS).
Για την ΕΛΛΑΔΑ, εκτός από την επίσημη νομοθετική κύρωση του Μεσογειακού Πρωτοκόλλου, το κύριο εργαλείο εφαρμογής ΟΔΠΖ θα είναι το: Συμπληρώνεται με το: ΕΙΔΙΚΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΡΑΚΤΙΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΑ ΝΗΣΙΑ Γενικό Χωροταξικό Πλαίσιο (2008), καθώς και τα τρία Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια για: ΑΠΕ, Βιομηχανία & Τουρισμό. Οι κατευθύνσεις του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Παράκτιο Χώρο και τα Νησιά θα εξειδικευθούν στη συνέχεια μέσω του «υποκείμενου σχεδιασμού», δηλαδή, κυρίως μέσω των Περιφερειακών Χωροταξικών Σχεδίων, αλλά και μέσω των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ
ΑΡΧΕΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥ ΧΩΡΟΥ Η προστασία του παράκτιου περιβάλλοντος και η διατήρηση της λειτουργικότητας και της ακεραιότητας τωνοικοσυστημάτων. Η αναγνώριση του μελλοντικού ενδεχόμενου κινδύνου από την κλιματική αλλαγή. Η προστασία των ακτών με οικολογικού χαρακτήρα μέτρα. Ο σεβασμός στην τοπική ιδιαιτερότητα και την ποικιλομορφία. Η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών (συμπεριλαμβανομένων οικονομικών και κοινωνικών εταίρων και εκπροσώπων των κατοίκων) στη διαδικασία δ διαχείρισης. Η εξασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης για τους πολίτες στις παράκτιες εκτάσεις. Η βελτίωση του συντονισμού των δράσεων, σε θάλασσα και ξηρά, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και Η ενίσχυση της χωρικής συνοχής και προσβασιμότητας των απομακρυσμένων παράκτιων κοινοτήτων.
Διαχειριστικές κατευθύνσεις ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας Γενικές κατευθύνσεις: Να επιδιώκεται η προστασία και η με φειδώ χρήση των φυσικών πόρων,, ιδίως των υδάτων και της παραγωγικής γης. Να τίθενται, κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, κατάλληλοι όροι για την ένταξη των κτιριακών και λοιπών εγκαταστάσεων στο τοπίο.
Κατευθύνσεις για τις επιμέρους δραστηριότητες Για τις αγροτικές δραστηριότητες,, (χρήση βιώσιμων πρακτικών & πρόληψη της ρύπανσης) Για τη βιομηχανία και την ενέργεια,, (εφαρμογή φ ήχ Χωροταξικού για τη βιομηχανία) Για την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια,, όπου πρέπει να προωθούνται οι πλέον βιώσιμες μέθοδοι και οι βέλτιστες πρακτικές. Για τον τουρισμό, τον αθλητισμό και τις δραστηριότητες αναψυχής, όπου εφαρμόζονται οι προβλέψεις του Χωροταξικού για τον Τουρισμό και προωθείται ο βιώσιμος παράκτιος τουρισμός. Για ταοδικά, λιμενικά καιτασυναφή έργαυποδομής,, η κατασκευή των οποίων πρέπει να γίνεται κατόπιν ευρύτερου σχεδιασμού, με αποφυγή διατάραξης ζωνών ιδιαίτερης ευαισθησίας κοντά στην ακτογραμμή. Για τη ναυτιλία,, που πρέπει να μην βλάπτει τα παράκτια οικοσυστήματα, σύμφωνα και με τις σχετικές διεθνείς συμβάσεις. Και για όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες, όπως αφαλάτωση νερού ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΥΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ, ΕΠΙΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΕΙΩΝ ΧΩΡΩΝ
Ζώνες Διαχείρισης του Παράκτιου Χώρου και των Νησιών Κρίσιμη Ζώνη: Το πλέον ευαίσθητο περιβαλλοντικά κομμάτι του παράκτιου χώρου, το μέτωπο στο μεταίχμιο μεταξύ ξηράς και θάλασσας που παράλληλα δέχεται σημαντικές πιέσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες. Το θαλάσσιο τμήμα εκτείνεται από την ακτογραμμή μέχρι την ισοβαθή των 10 μέτρων, οπωσδήποτε όμως με πλάτος μεγαλύτερο των 100 μέτρων από την ακτογραμμή. Το χερσαίο ξεκινά από την ακτογραμμή και εκτείνεται προς την ξηρά σε ζώνη πλάτους 100 μέτρων από την καθορισμένη γραμμή του αιγιαλού (ή το χειμέριο κύμα όπου αυτή δεν είναι καθορισμένη).
Δυναμική Ζώνη: Το θαλάσσιο τμήμα ξεκινά από το όριο της Κρίσιμης Ζώνης και εκτείνεται μέχρι την ισοβαθή των 50 μέτρων. Σε κάθε περίπτωση το ακραίο προς την θάλασσα όριο της δεν μπορεί να απέχει λιγότερο των 200 μέτρων από την ακτογραμμή. Το χερσαίο τμήμα ξεκινά από το ακραίο προς την ξηρά όριο της Κρίσιμης Ζώνης και εκτείνεται κατ ελάχιστον σε ζώνη πλάτους 200 μέτρων από την καθορισμένη γραμμή του αιγιαλού (ή το χειμέριο κύμα όπου αυτή δεν είναι καθορισμένη). Υπόλοιπη Παράκτια Ζώνη: Τα θαλάσσιο τμήμα της εκτείνεται από το εξώτερο προς τη θάλασσα όριο της Δυναμικής Ζώνης μέχρι το όριο των χωρικών υδάτων. Το χερσαίο τμήμα της εκτείνεται μέχρι και τα ακραία προς την ενδοχώρα διοικητικά όρια των αντίστοιχων παράκτιων ΟΤΑ ή μέχρι υψόμετρο 600 μ. αν η εν λόγω ισοϋψής βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων των οικείων Ο.Τ.Α.
Κατευθύνσεις Χωροταξικής Οργάνωσης ανά ζώνη διαχείρισης Αναλυτική αναφορά στο ποιες δραστηριότητες η επιτρέπονται σε κάθε ζώνη και ποιες όχι, στα πλαίσια της προσέγγισης της βιώσιμης ανάπτυξης και της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης.
Ειδικές κατευθύνσεις για τα νησιά.. Για την άρση της γεωγραφικής τους απομόνωσης, επιδιώκεται ηβελτίωση της μεταφορικής τους σύνδεσης και η διεύρυνση της προσβασιμότητάς τους Για τη διατήρηση και ενίσχυση της παραγωγικής πολυμορφίας και τη συγκράτηση-αύξηση του μόνιμου πληθυσμού τους πρέπει να προωθηθούν εναλλακτικές μορφές νησιωτικής ανάπτυξης που θα στηρίζονται: στην καινοτομία και στην ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, στην προβολή της νησιωτικής παράδοσης και των τοπικών προϊόντων καθώς και στην αξιοποίηση τεχνολογίες των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες
Για τη διατήρηση και ενίσχυση της ελκυστικότητας των νησιών και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής σε αυτά, επιδιώκεται : ηδιαφύλαξη της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, η αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και ιδίως των υδάτων η προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της νησιωτικής φυσικής και πολιτιστικής/ αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του κάθε νησιού, απομακρύνοντας κατασκευές και έργα ξένα προς τη φυσιογνωμία τους.
Διαχειριστικές Χωρικές Ενότητες και Επιτροπές Διαχείρισης Η ΟΔΠΖ σε επίπεδο περιφέρειας και όπου απαραίτητο ανά Παράκτιο Οικοσύστημα κριθεί Οριστικός προσδιορισμός ρ των Διαχειριστικών Ενοτήτων στα πλαίσια της Αναθεώρησης των Περιφερειακών Χωροταξικών Σχεδίων Σύσταση Προσωρινών Διαχειριστικών Ενοτήτων πιλοτικού Χαρακτήρα
Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Προστασία του περιβάλλοντος και ορθολογική διαχείριση του παράκτιου χώρου. Εξασφάλιση της αναγκαίας συμβατότητας και συμπληρωματικότητας μ η μεταξύ χρήσεωνγης. Άρση της γεωγραφικής απομόνωσης ιδιαίτερα των νησιών, ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης και της χωρικής συνοχής. Προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της νησιωτικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και βιώσιμη χρήση των πεπερασμένων φυσικών πόρων των νησιών, λαμβάνοντας υπόψη και την φέρουσα ικανότητά τους. Εξασφάλιση συναίνεσης για την εφαρμογή των ξ φ η ης γ η φ ρμ γή απαιτούμενων συμπληρωματικών πολιτικών.