Ταξίδια με όχημα τη Γη στον Μαθητικό Υπολογιστή

Ταξίδια με όχημα τη Γη στον Μαθητικό Υπολογιστή Σπυράτου Ε 1., Κωτσάνης Γ 2., Δαπόντες Ν 3. 1 Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, eirinispyratou@yahoo.com 2 Μηχανικός Πληροφορικής, Εκπαιδευτήρια Δούκα, kotsanis@hol.gr 3 Φυσικός, Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, daponte@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα προτεινόμενα εκπαιδευτικά σενάρια τα οποία αναπτύσσονται με άξονα τον πλανήτη Γη, εντάσσονται στη διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων της Γεωγραφίας και των Φυσικών Επιστημών. Δομούνται σε μια αλληλουχία μαθησιακών δραστηριοτήτων στις οποίες οι ΤΠΕ λειτουργούν ως γνωστικά εργαλεία για τη μελέτη εννοιών και φυσικών φαινομένων, Οι μαθητές και οι μαθήτριες, με τη διαμεσολάβηση της αλληλεπιδραστικής τεχνολογίας, εμπλέκονται μέσα από διδακτικά προσανατολισμένα φύλλα εργασίας σε διερευνητικές και ανακαλυπτικές διαδικασίες, επιλύουν προβλήματα και αποκτούν δεξιότητες συνεργασίας, επιχειρηματολογίας και κριτικής δράσης. Μέσω των προτεινόμενων δραστηριοτήτων αξιοποιούνται πλήρως σε καθοριστικές ενότητες του ΑΠΣ μία ποικιλία από καλά-σχεδιασμένα εκπαιδευτικά λογισμικά Γεωγραφίας, διαδικτυακό υλικό αλλά και λογισμικά γενικής χρήσης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: αλληλεπίδραση, φυσικά φαινόμενα, διερευνητικές δραστηριότητες, πλανήτης Γη, Γεωγραφία Στ Δημοτικού Α, Β Γυμνασίου ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο πλανήτης Γη ως γνωστικό αντικείμενο διατρέχει σε ποικίλα σημεία το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του δημοτικού και αποτελεί σημείο αναφοράς στη μελέτη βασικών εννοιών και φαινομένων. Εν τούτοις οι μαθητές όλων των βαθμίδων διατηρούν εναλλακτικές ιδέες σχετικά με τα ουράνια φαινόμενα (Driver et, 2000) οι οποίες συνδέονται με την έλλειψη άμεσης εμπειρίας, τη δημιουργία εικονικών εμπειριών μέσα από άτυπες και τυπικές μορφές γνώσης και τη μεθερμηνεία τους σύμφωνα με την κοινή λογική, τη χρήση απλουστευτικών μοντέλων στα σχολικά εγχειρίδια καθώς και την έκθεση των μαθητών σε προϊόντα μαζικής κουλτούρας (Χαλκιά, 2007). Ενδεικτικά οι μαθητές και οι μαθήτριες της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης: Δυσκολεύονται να υιοθετήσουν την άποψη ότι ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του ηλιακού συστήματος και να συνειδητοποιήσουν τις σχέσεις των μεγεθών αλλά και τις αποστάσεις μεταξύ των πλανητών και του Ήλιου. Αδυνατούν να συσχετίσουν τον Ήλιο με τη Γη και τους άλλους πλανήτες ως ένα σύστημα σωμάτων που περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο με την ίδια σχεδόν φορά. Δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα: εναλλαγής μέρας-νύχτας και εποχών με την περιστροφή και την περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο. Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται με συνοπτικό τρόπο μια διδακτική πρόταση για τον πλανήτη Γη, δομημένη με τη μορφή εκπαιδευτικών σεναρίων που προσεγγίζουν τη Γη ως μονάδα ενός ευρύτερου κοσμικού συστήματος (Η Γη στο ηλιακό σύστημα), διερευνούν τις αλληλεπιδράσεις της Γης με τα άλλα σώματα που το απαρτίζουν (Εναλλαγή μέρας - νύχτας), τις μεταβολές που παρατηρούνται στην επιφάνειά της ως αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων αυτών (Εποχές) και τις συσχετίζουν με το γεωγραφικό χώρο μέσα από τις ποικίλες μορφές ενός παγκόσμιου χάρτη (Ταξιδεύοντας 40.000 χιλιόμετρα στην επιφάνεια της Γης, είτε στον Ισημερινό είτε σε έναν μεσημβρινό). 1

Τα σενάρια δομούνται με μια αλληλουχία μαθησιακών δραστηριοτήτων στις οποίες οι ΤΠΕ λειτουργούν ως γνωστικά εργαλεία και διευκολύνουν διαδικασίες επίλυσης προβλήματος, και ενισχύουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας επιχειρηματολογίας και κριτικής δράσης. Οι μαθητές μέσα από διδακτικά προσανατολισμένα φύλλα εργασίας εμπλέκονται σε διαδικασίες διερεύνησης εννοιών και φαινομένων: παρατηρούν, καταγράφουν, οργανώνουν και επεξεργάζονται κριτικά πληροφορίες, οδηγούνται σε συμπεράσματα και γενικεύσεις. Τα εκπαιδευτικά λογισμικά (τα οποία είναι και διαθέσιμα στα σχολεία) που αξιοποιούνται για την ανάπτυξη των σεναρίων και την υλοποίηση των μαθησιακών έργων που εντάσσονται σε αυτά είναι η «ΓΑΙΑ», η «Γεωλογία Γεωγραφία Γυμνασίου» (http://www.pi-schools.gr και http://www.doukas.gr/geo/begin.htm), η «Δυναμική Γεωπλοΐα» (Talent Cruiser), το Google Earth, το Celestia καθώς και διαδικτυακές προσομοιώσεις. Η ΓΗ ΣΤΟ ΗΛΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Η Γη στο Ηλιακό σύστημα αποτελεί μια διδακτική πρόταση που στοχεύει στην οικοδόμηση νοητικών αναπαραστάσεων για τον ήλιο και τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος συμβατών με την επιστημονική γνώση. Οι μαθητές με τη μέθοδο του σχεδίου εργασίας εμπλέκονται σε δραστηριότητες με διδακτικά προσανατολισμένο περιεχόμενο και διερευνούν το ηλιακό σύστημα με άξονα τις διαθεματικές έννοιες: σύστημα, αλληλεπίδραση, αλληλεξάρτηση μεταβολή, διάσταση. Στην ανάπτυξη του σχεδίου εργασίας αξιοποιούνται διάφορα διδακτικά εργαλεία και τεχνικές: κινούμενες εικόνες, προσομοιώσεις, κατασκευές μοντέλων με απλά υλικά, επίλυση προβλημάτων, εικόνες κ.λπ. Ενδεικτικοί στόχοι του σεναρίου είναι οι μαθητές και μαθήτριες: να παρατηρήσουν, να καταγράψουν και να συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος να συγκρίνουν τη διάρκεια περιστροφής των πλανητών του ηλιακού συστήματος γύρω από τον άξονά τους και το χρόνο περιφοράς τους γύρω από τον Ήλιο, να επιλύσουν απλά προβλήματα συνδυάζοντας πληροφορίες από διαφορετικά γνωστικά πεδία και συσχετίζοντας τα δεδομένα που έχουν καταγράψει σε πίνακες. Την εισαγωγική συζήτηση και τον προβληματισμό για την έκφραση των απόψεων των μαθητών για το Ηλιακό σύστημα μπορεί να ενισχύσουν λογοτεχνικά κείμενα από τα βιβλία της Γλώσσας π.χ. «Ο Αστρολάβος» του Φώτη Κόντογλου από το Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων «Με λογισμό και με όνειρο» της Ε - Στ Δημοτικού. Οι ιδέες των μαθητών μπορούν να καταγραφούν με υπολογιστικά εργαλεία συμβολικής έκφρασης και επικοινωνίας σε εννοιολογικό χάρτη ο οποίος θα εμπλουτίζεται και θα αναδομείται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του σεναρίου. Ενδεικτικά οι μαθητές υλοποιούν, είτε ατομικά είτε εργαζόμενοι σε ομάδες (project) τις παρακάτω δραστηριότητες: Παρατηρούν και αλληλεπιδρούν με προσομοιώσεις και πλοηγούνται στο τρισδιάστατο ηλιακό σύστημα, με αντίστοιχα εκπαιδευτικά λογισμικά: την απλοποιημένη εκδοχή 2

του μικρόκοσμου "Ηλιακό Σύστημα", από τον Αρίσταρχο της ΓΑΙΑΣ, το Celestia ή/και το Google Earth. Καταγράφουν σε πίνακες τα βασικά χαρακτηριστικά των πλανητών του ηλιακού συστήματος (διάμετρος, χρόνος περιστροφής, χρόνος περιφοράς,, απόσταση από τη Γη) και στη συνέχεια επεξεργαζόμενοι κριτικά τα δεδομένα που συγκέντρωσαν εντοπίζουν τις βασικές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των πλανητών του ηλιακού συστήματος. Επιλύουν απλά μαθηματικά προβλήματα: Υπολογίζουν το βάρος και την ηλικία τους στους διάφορους πλανήτες και συγκρίνουν με τη Γη. Αρχικά εκτιμούν, επιχειρηματολογούν και στη συνέχεια επαληθεύουν τις υποθέσεις τους με τη βοήθεια των εργαλείων του προγράμματος. Κατασκευάζουν τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος, εκτυπώνοντας εικοσάεδρα μοντέλα πλανητών που παρέχονται από διαδικτυακούς τόπους και τους τοποθετούν ή τους αναρτούν με τη σειρά που είναι διατεταγμένοι στο ηλιακό σύστημα (http://planetscapes.com/maps/ico.html). Εναλλακτικές δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να εμπλακούν οι μαθητές είναι να κατασκευάσουν μοντέλα του ηλιακού συστήματος σε κλίμακα, ιστοριογραμμές με τα σημαντικά γεγονότα στη «ζωή» του πλανήτη, γλωσσάριο με τη βοήθεια του κειμενογράφου για να αποσαφηνίσουν έννοιες και όρους, να εντοπίσουν έργα καλλιτεχνών και να δημιουργήσουν την πινακοθήκη του ηλιακού συστήματος. Μπορούν ακόμη να συλλέξουν πραγματικά δεδομένα για τη μέση περίπου ταχύτητα ενός οχήματος και να δημιουργήσουν μαθηματικά προβλήματα για ταξίδια στους πλανήτες του ηλιακού συστήματος προκειμένου να υπολογίσουν τη διάρκεια του ταξιδιού, ορίζοντας το δικό τους σημείο αφετηρίας και τερματισμού. Τέλος μπορούν να συνθέσουν τα δεδομένα όλων των δραστηριοτήτων και να κατασκευάσουν έναν οδηγό επίσκεψης ή ξενάγησης σε έναν πλανήτη. Η ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΜΕΡΑΣ - ΝΥΧΤΑΣ Με την εναλλαγή μέρας νύχτας, μέσω συστημάτων οπτικοποίησης, προσομοιώσεων, διαδικτυακού υλικού και εκπαιδευτικού λογισμικού, αποσαφηνίζονται έννοιες και όροι που συνδέονται με το φαινόμενο, π.χ. άξονας της Γης, βόρειο - νότιο ημισφαίριο, κίνηση της Γης από δυτικά προς ανατολικά κτλ. να συνδέουν τη χρονική διάρκεια 24 ωρών με μια πλήρη περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της, να συσχετίσουν την εναλλαγή της ημέρας-νύχτας με την περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της, να εντοπίσουν περιοχές της Γης που έχουν ημέρα σε μια δεδομένη χρονική στιγμή και να προβλέψουν άλλες περιοχές στον πλανήτη που έχουν νύχτα την ίδια χρονική στιγμή. Για την ανάπτυξη του σεναρίου αξιοποιούνται διαδικτυακές εφαρμογές και προσομοιώσεις (http://www.doukas.gr/geo/g_main.htm) π.χ. περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της (σε 24 φάσεις, που αντιστοιχούν στις 24 ώρες μιας μέρας,). Η διδακτική προσέγγιση αναπτύσσεται σε 3 διακριτά στάδια: παρατήρησης, περιγραφής και ανασκόπησης. Προαιρετικά μπορεί να προηγηθεί μία εισαγωγική δραστηριότητα προβληματισμού και έκφρασης προϋπαρχουσών γνώσεων και απόψεων σχετικά με την εναλλαγή μέρας νύχτας. Υλικό για την υποστήριξη της εισαγωγικής 3

αναφοράς στο φαινόμενο μπορεί να αντλήσει ο δάσκαλος από εικόνες ανατολής και δύσης που συνδέονται με καθημερινές εμπειρίες και βιώματα, ζωγραφικούς πίνακες (π.χ Esher), λογοτεχνικά αποσπάσματα, ημερολόγια με σχετικές πληροφορίες κ.λπ.. Στο στάδιο της παρατήρησης οι μαθητές παρατηρούν σιωπηλά, χωρίς να γίνεται κανένα σχόλιο την προσομοίωση του φαινομένου της περιστροφής της Γης (για μία συγκεκριμένη μέρα με 3 αναπαραστάσεις: κίνηση Γης, θέα Γης από βόρειο πόλο, ρολόι). Στο στάδιο της περιγραφής ανταλλάσουν απόψεις για ό,τι είδαν σχετικά με τις εναλλαγές φωτός και σκιάς στην επιφάνειά της Γης, καθώς αυτή γυρίζει γύρω από τον άξονά της. Περιστρέφοντας τη Γη και επιλέγοντας τη θέα από το Β. Πόλο, παρατηρούν, συγκρίνουν και καταγράφουν την φορά περιστροφής της Γης ως προς την κίνηση των δεικτών του ρολογιού. Χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία του προγράμματος μετρούν το χρόνο περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της. Εντοπίζουν το φαινόμενο της εναλλαγής της ημέρας νύχτας σε περιοχές του Β. Πόλου και κάνουν προβλέψεις για αντίστοιχες περιοχές του Ν. Πόλου. Ζητείται (προαιρετικά) από τους μαθητές και τις μαθήτριες να εντοπίσουν την περιοχή που ζουν και να επιβεβαιώσουν ότι η μέρα στον τόπο τους διαρκεί 12 ώρες. Όλες οι απόψεις καταγράφονται στον πίνακα (ή προαιρετικά γράφονται σε διαλογικό πίνακα). Κατά την ανασκόπηση συγκρίνονται τα ευρήματα των μαθητών με αυτά που αναφέρονται στο αντίστοιχο φύλλο εργασίας (ως "checklist") και σχολιάζονται σχετικά. ΟΙ ΕΠΟΧΕΣ Με την εναλλαγή των εποχών, μέσω συστημάτων οπτικοποίησης, προσομοιώσεων, διαδικτυακού υλικού και εκπαιδευτικού λογισμικού, αποσαφηνίζονται έννοιες και όροι που συνδέονται με το φαινόμενο, π.χ. κλίση άξονα της Γης και κινήσεις της, ισημερίες, ηλιοστάσια, πρόσπτωση ακτίνων στην επιφάνεια της Γης κτλ. να συνδέουν τη χρονική διάρκεια 24 ωρών με μια πλήρη περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της και τη χρονική διάρκεια των 365 (και 1/4) ημερών με μια πλήρη περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο, να συσχετίζουν την εναλλαγή των εποχών με την περιφορά της Γης και την κλίση του άξονά της γύρω από τον ήλιο να εντοπίζουν και να καταγράψουν επαναλαμβανόμενες αλλαγές που παρατηρούν κατά τη διάρκεια ενός χρόνου (π.χ. εποχές, ηλιοστάσια, ισημερίες), να κάνουν μετρήσεις και τις να αποτυπώνουν με ιστογράμματα ή πίτες. Διάρκεια Μέρας 0:00 21:36 19:12 16:48 14:24 12:00 9:36 7:12 4:48 2:24 0:00 1 Ιαν. 11 Ιαν. 21 Ιαν. 1 Φεβρ. 11 Φεβρ. 21 Φεβρ. 1 Μαρτ. 11 Μαρτ. 21 Μαρτ. 1 Απρ. 11 Απρ. 21 Απρ. 1 Μαΐου 11 Μαΐου 21 Μαΐου 1 Ιουν. 11 Ιουν. 21 Ιουν. 1 Ιουλ. 11 Ιουλ. 21 Ιουλ. 1 Αυγ. 11 Αυγ. 21 Αυγ. 1 Σεπτ. 11 Σεπτ. 21 Σεπτ. 1 Οκτ. 11 Οκτ. 21 Οκτ. 1 Νοεμ. 11 Νοεμ. 21 Νοεμ. 1 Δεκ. 11 Δεκ. 21 Δεκ. Οι εισαγωγικές δραστηριότητες που εμπεριέχονται στα φύλλα εργασίας εστιάζουν στη διαθεματική προσέγγιση του φαινομένου (ποίηση, λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική) και ωθούν τους μαθητές στην έκφραση απόψεων, βιωμάτων και εμπειριών που συνδέονται με 4

την καθημερινή ζωή. Στη συνέχεια το σενάριο αναπτύσσεται σε τρία στάδια: παρατήρηση, ερμηνεία, διερεύνηση. Αρχικά οι ομάδες παρατηρούν, εντοπίζουν και καταγράφουν μέσα από τις προτεινόμενες προσομοιώσεις και αναπαραστάσεις του φαινομένου τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων παραμέτρων. Στη συνέχεια επιχειρηματολογούν προκειμένου να ερμηνεύσουν συγκεκριμένα ερωτήματα σχετικά με την εναλλαγή των εποχών και τις κυκλικές επαναλαμβανόμενες αλλαγές που παρατηρούν και βιώνουν κατά τη διάρκεια ενός χρόνου. Στο τέλος εμπλέκονται σε διερευνητικές διαδικασίες επίλυσης προβλήματος π.χ. καταγράφουν με τη βοήθεια ενός ημερολογιακού πίνακα τις χρονικές στιγμές της ανατολής και της δύσης του ήλιου και κάνοντας πράξεις με συμμιγείς αριθμούς υπολογίζουν τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας στους διάφορους μήνες του έτους και παρουσιάζουν με ιστογράμματα. ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΚΟΣ Επιλέγοντας δύο «παραπληρωματικούς» μεσημβρινούς (πάνω στους οποίους να βρίσκονται όσο το δυνατόν περισσότερες μεγάλες πόλεις από όλο τον κόσμο) ξεκινάει ένα παράξενο ταξίδι με ελικόπτερο από το Βόρειο στο Νότιο Πόλο και συνεχίζεται από το Νότιο στο Βόρειο Πόλο (στην ίδια, δηλαδή, νοητή γραμμή, με επιστροφή στο αρχικό σημείο εκκίνησης, διανύοντας μια πλήρη περίπου γήινη περίμετρο, άνω των 40.000 χλμ.). Σκοπός του ταξιδιού είναι η μελέτη και η πιθανή συσχέτιση ή μη διαφόρων παραμέτρων που σχετίζονται με τα διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη κάθε επισκεπτόμενης περιοχής, με το ίδιο όμως γεωγραφικό μήκος. Οι παράμετροι αυτοί είναι η ανατολή και η δύση του ηλίου, το υψόμετρο, η θερμοκρασία, η βροχόπτωση, η βλάστηση κ.τ.λ., οι οποίες θα παρασταθούν με γραφήματα και θα συσχετιστούν τόσο με τη θέση κάθε πόλης όσο και με άλλες θέσεις (π.χ. συμμετρικές, αντιδιαμετρικές), καθώς επίσης και σε σχέση με τις θερμικές ζώνες ανάμεσα στους πολικούς κύκλους, στους τροπικούς του Καρκίνου και του Αιγόκερω και στον Ισημερινό. Προτείνουμε η μελέτη αυτή να πραγματοποιηθεί από ομάδες που θα έχουν διαφορετικές ημερομηνίες ταξιδιών, οι οποίες όμως θα συμπίπτουν με τις τέσσερις βασικές ημερομηνίες των ηλιοστασίων και των ισημεριών (21/3, 21/6, 23/9, 21/12), ώστε να προκύψουν διάφορα συμπεράσματα σχετικά με το βόρειο και το νότιο ημισφαίριο, αλλά και με τις εποχές, τον καιρό και το κλίμα πόλεων, με ίδιες ή διαφορετικές γεωγραφικές συντεταγμένες. να αναγνωρίζουν και να περιγράφουν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον μιας περιοχής, να πλοηγούνται σε εικονικούς χάρτες και να μεταβάλλουν την κλίμακά τους, να συσχετίζουν το γεωγραφικό πλάτος με τις αποστάσεις (1 ο σε 111 χλμ. περίπου, 360 ο σε 40.000 χλμ.), να αναγνωρίζουν την επίδραση των κλιματικών ζωνών στη ζωή των κατοίκων μιας πόλης, να λύνουν προβλήματα µε αναλογίες και να παριστάνουν τιμές σε διαγράμματα. 5

ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΕ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΠΛΑΤΟΣ 0 Με αφορμή ένα ρεαλιστικό σενάριο οι μαθητές επιχειρούν ένα ταξίδι με αερόστατο γύρω από τη Γη, ακολουθώντας τα ίχνη δύο σύγχρονων εξερευνητών και σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουν καταγράψει στο ημερολόγιο του ταξιδιού τους (οι πιλότοι B. Piccard και B. Jones πραγματοποιούν το γύρο του κόσμου με αερόστατο, χωρίς ενδιάμεση στάση, από τις 3 ως τις 20 Μαρτίου 1999). Συσχετίζουν τις πληροφορίες και τις αντιστοιχίζουν με τα γεωγραφικά δεδομένα, εντοπίζουν και σχεδιάζουν την ακριβή πορεία του αερόστατου πάνω από τους ωκεανούς, τις ηπείρους και τις πόλεις τους. Στη συνέχεια, αφού επιλέξουν δύο επίγεια οχήματα (πλοίο και αμφίβιο τζιπ), καλούνται να σχεδιάσουν ένα δικό τους ταξίδι γύρω από τον πλανήτη Γη, κοντά αλλά και πάνω στον Ισημερινό, κάνοντας υποθέσεις σχετικά με το συνδυασμό των παραμέτρων: χρόνος ταξιδιού, ταχύτητα, κατεύθυνση πορείας και πιθανά εμπόδια στην πραγματοποίηση του ταξιδιού, τις οποίες κατόπιν ελέγχουν, καταγράφοντας βήμα προς βήμα την πορεία του ταξιδιού τους. Οι προτεινόμενες διαθεματικές δραστηριότητες σχετίζονται με τρία ταξίδια: ένα που έχει πραγματοποιηθεί (με αερόστατο), ένα που μπορεί να πραγματοποιηθεί (με πλοίο) και ένα που μάλλον δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί (με αμφίβιο τζιπ!), πάντα ανατολικά και στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος. να έχουν μια συνολική εικόνα του ηπειρωτικού και του υποθαλάσσιου ανάγλυφου της Γης και να εντοπίζουν τα κύρια στοιχεία του στους κατάλληλους χάρτες, να αναγνωρίζουν και να περιγράφουν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της κάθε ηπείρου, να καταγράφουν και να ταξινομούν σε πίνακα δεδομένα προκειμένου να επιλύσουν προβλήματα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Δαπόντες Ν., Κωτσάνης Γ., Καραστάθης Β., Δάλκος Γ. (2002), "ΓΑΙΑ": Η μετάβαση από μία αναπαράσταση σε άλλες για τη διερευνητική μελέτη της Γης, 3o Πανελλήνιο Συνέδριο "Διδακτική των Φυσικών Επιστημών και Εφαρμογή των ΝΤ στην Εκπαίδευση", Παν/μιο Κρήτης, Ρέθυμνο, 9-11 Μαΐου 2002. 2. Driver R., Squires A., Rushworth P., Wood-Robinson V. (2000), «Οικο-δομώντας τις έννοιες των Φυσικών Επιστημών Μία παγκόσμια σύνοψη των ιδεών των μαθητών», Τυπωθήτω, Αθήνα 3. Jonassen, D. H., Howland J., Moore J., Marra R., (2003), Learning to Solve Problems with Technology, A Constructivist Perspective, (2nd Edition): Prentice-Hall. 4. Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2003), «Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση» Αθήνα 5. Papert, S. (1993), The Children s Machine: Rethinking School in the Age of the Computer, HarperCollins, New York, NY. 6. Σπυράτου Ε., Κωτσάνης Γ., Δαπόντες Ν., (2004), Από τον πλανήτη Γη στον παγκόσμιο χάρτη: μια ολοκληρωμένη διαθεματική διδακτική πρόταση, 4o Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή: "Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση", Αθήνα 29/9-3/10/2004. 7. Σπυράτου Ε., Γιαννούτσου Ν., Κωτσάνης Γ., Δαπόντες Ν. (2007), Γεωπλόοι του παρελθόντος του παρόντος και του μέλλοντος σε δραστηριότητες επί χάρτου, 4 ο Πανελλήνιο Συνέδριο των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ, Σύρος. 8. Χαλκιά Κ. (2006), «Το Ηλιακό σύστημα μέσα στο Σύμπαν», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο. 6