Στη διαδικασία για την εκλογή

ιαιρετικές τοµές και πολιτική καρτελοποίηση: η περίπτωση Εντ Μίλιµπαντ Χρύσανθος Δ. Τάσσης Στη διαδικασία για την εκλογή ηγεσίας στο κόµµα των Νέων Εργατικών (New Labour), ο Εντ Μίλιµπαντ µε ποσοστό 50,65% επικράτησε του αδελφού του Ντέιβιντ (49,35%), ο οποίος ήταν το µεγάλο φαβορί για να διαδεχτεί τον Γκόρντον Μπράουν. Έκτοτε, πολύς λόγος γίνεται για τον πολιτικό προσανατολισµό του νέου ηγέτη και του κόµµατος. Μάλιστα, µία σηµαντική µερίδα του Τύπου ήδη τον έχει αποκαλέσει «κόκκινο Εντ», προεξοφλώντας την αριστερή στροφή του κόµµατος. Το παρόν άρθρο προσπαθεί να δώσει µία ερµηνεία για το περιεχόµενο και τα όρια αυτής της διαδικασίας. Σχετικά µε τη διαδικασία εκλογής, το ιδρυτικό καταστατικό του κόµµατος του 1918 δίνει την απόλυτη ισχύ στην κοινοβουλευτική οµάδα. Ωστόσο, το 1981, και ως αποτέλεσµα ριζοσπαστικής στροφής του κόµµατος, εισάγεται το bloc vote system και ισχυροποιούνται τα συνδεδεµένα (affiliated) συνδικάτα, καθώς οι ψήφοι τους αντιστοιχούν στο 40% των συνολικών ψήφων. Για καθένα από τα άλλα δύο σώµατα, α) κοινοβουλευτική οµάδα και ευρωβουλευτές, και β) κοµµατικά µέλη στις περιφερειακές οργανώσεις αντιστοιχεί ποσοστό 30%. Από το 1993, για να µειωθεί η ισχύς των συνδικάτων εισάγεται ισοδύναµο ποσοστό (33,33%) για κάθε οµάδα εκλογέων καταργείται το bloc vote system και εισάγεται η αρχή «ένα µέλος, µία ψήφος». 1 Το εκλογικό σύστηµα βασίζεται στην αρχή της εναλλακτικής ψήφου. Ο κάθε εκλέκτορας κατατάσσει τους υποψηφίους µε σειρά προτί- µησης. Εν συνεχεία, υπολογίζονται οι πρώτες επιλογές και αποχωρεί από την καταµέτρηση ο υποψήφιος µε τις λιγότερες ψήφους. Σε κάθε γύρο καταµέτρησης προσµετρώνται στις ψήφους των παραµενόντων υποψηφίων οι δεύτερες επιλογές του αποχωρήσαντος, έως ότου ένας επιτύχει την απόλυτη πλειοψηφία. 2 24 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11

Ε Ι Ι Κ Α Θ Ε Μ Α Τ Α Ο Εντ Μίλιµπαντ, αρχηγός πλέον του κόµµατος των Νέων Εργατικών στη Μεγάλη Βρετανία και ο αδελφός του και συνυποψήφιος για την αρχηγία, Ντέιβιντ. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ανάπτυξη των εργατικών, σοσιαλιστικών και σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων δεν πραγµατοποιείται µε βάση ένα ενιαίο πρότυπο, αλλά εξαρτάται από τις ειδικές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες που αναπτύσσονται σε κάθε χώρα. Έτσι, το Εργατικό Κόµµα 3 χαρακτηρίζεται από στενούς οργανωτικούς και πολιτικούς δεσµούς µε τα εργατικά συνδικάτα. 4 Ωστόσο, οι πρώτες εργατικές ενώσεις εκπροσωπούνται κοινοβουλευτικά από το Φιλελεύθερο Κόµµα (Liberal Party). Μόλις το 1900 ο Σύνδεσµος Εργατικών Συνδικάτων (TUC), το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόµµα (ILP) και άλλες σοσιαλιστικές οργανώσεις δηµιουργούν την Επιτροπή Εργατικής Αντιπροσώπευσης (LRC), η οποία το 1906 µετονοµάζεται σε Εργατικό Κόµµα. Το «παράδοξο» είναι ότι στο βιοµηχανικά αναπτυγµένο Ηνωµένο Βασίλειο το Εργατικό Κόµµα δεν είχε ριζοσπαστικό πολιτικό προσανατολισµό, ούτε µαζική οργανωτική δοµή. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «ο κύριος διεκδικητής για τη θέση της πιο ανώµαλης Αριστεράς στην Ευρώπη ήταν [ ] ο βρετανικός σοσιαλισµός. Πριν το 1914 ο σοσιαλισµός δεν είχε κερδίσει µεγάλη υποστήριξη στο εσωτερικό της εργατικής τάξης και χρειάστηκε περισσότερο χρόνο από οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη για να γίνει αποδεκτός ως η ιδεολογία του εργατικού κινήµατος». 5 Ο ρεφορµιστικός πολιτικός προσανα- ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11 25

τολισµός του κόµµατος διατηρείται µέχρι το 1918 όταν αποφασίζεται η οργανωτική και πολιτική του αναδιοργάνωση µε την υιοθέτηση της οργανωτικής δοµής του κόµµατος µαζών και του σοσιαλισµού. Ως αποτέλεσµα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1920, αναδεικνύεται σταδιακά σε «ηγεµονικό» κόµµα στα αριστερά του πολιτικού φάσµατος εκτοπίζοντας τους Φιλελεύθερους. Μάλιστα, τον Ιανουάριο του 1924 σχηµατίζεται η πρώτη κυβέρνηση συνασπισµού Εργατικών Φιλελεύθερων. Παρά το γεγονός ότι ο κυβερνητικός συνασπισµός διατηρείται λιγότερο από ένα χρόνο και το Εργατικό Κόµµα δεν καταφέρνει να υλοποιήσει τις ριζοσπαστικές προγραµµατικές του δεσµεύσεις (εθνικοποιήσεις σε ανθρακωρυχεία, ηλεκτρική ενέργεια, σιδηροδρό- µους), η εισαγωγή µεταρρυθµίσεων στους τοµείς της κατοικίας και της παιδείας το αναδεικνύουν ως το εναλλακτικό κυβερνητικό κόµµα στο βρετανικό κοµµατικό σύστηµα, απέναντι στην εκλογική κυριαρχία των συντηρητικών. Έτσι, το 1929 αναδεικνύεται πρώτο κόµµα (288 έδρες έναντι 260 εδρών του Συντηρητικού Κόµµατος και 59 εδρών των Φιλελεύθερων) και σχηµατίζει κυβέρνηση µε τους Φιλελεύθερους. Ωστόσο, η απόρριψη της πολιτικής του Φιλελεύθερου Τζον Μέυναρντ Κέυνς, που είχε στήριξη από την αριστερή πτέρυγα του Εργατικού Κόµµατος, για την τόνωση της ενεργούς ζήτησης, ώστε να ξεπεραστεί η οικονοµική κρίση και η προσήλωση σε µια περιοριστική πολιτική µε περικοπές δηµόσιων δαπανών (όπως επιδόµατα ανεργίας) ως προϋπόθεση για λήψη δανείων από ξένες τράπεζες, έχει αποτέλεσµα έντονη εσωκοµµατική κρίση, εκλογική συρρίκνωση (µόλις 46 έδρες) και παραµονή του κόµµατος στην αντιπολίτευση, ουσιαστικά µέχρι το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Με το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου, το Εργατικό Κόµµα µε επικεφαλής τον Clement Attlee σχηµατίζει κυβέρνηση µε πρόγραµµα που βασίζεται στη µεικτή οικονοµία µε τον αυξηµένο ρόλο του ηµοσίου µέσω εκτεταµένων εθνικοποιήσεων την κοινωνική πρόνοια την πλήρη απασχόληση. 6 Επιτοµή του κυβερνητικού προγράµµατος θεωρείται η δηµιουργία του Εθνικού Συστήµατος Υγείας (NHS) το 1948, το οποίο αποτελεί πρότυπο για την οργάνωση και λειτουργία του κοινωνικού κράτους. 7 Ωστόσο, η έµφαση στη διατήρηση της ιµπεριαλιστικής θέσης της χώρας οδηγεί στην ειδική σχέση µε τις Η.Π.Α., σε ακραίο αντικοµµουνισµό, σε εξοπλιστικά προγράµµατα που επιδεινώνουν τα δηµόσια οικονοµικά και ακυρώνουν προγράµµατα κοινωνικής προστασίας 8 και σε εκλογική ήττα το 1951. Η µακρά παραµονή του κόµµατος στην αντιπολίτευση µέχρι το 1964 χαρακτηρίζεται από τη µετεξέλιξή του σε πολυσυλλεκτικό (catch-all) κόµµα. 9 Η στήριξη των συνδικάτων θεωρείται πως αποδυνα- µώνει την εκλογική αποτελεσµατικότητα του κόµµατος, καθώς αποµα- 26 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11

Ε Ι Ι Κ Α Θ Ε Μ Α Τ Α κρύνει τα νέα κοινωνικά στρώµατα που αναδεικνύονται ως αποτέλεσµα της µεταπολεµικής ανάπτυξης. Έτσι, δεν παρουσιάζεται πλέον ως εκφραστής των αιτηµάτων της εργατικής τάξης, αλλά ως διαµεσολαβητικός φορέας µεταξύ κράτους και κοινωνίας. Με τον Hugh Gaitskell στην ηγεσία, µειώνει τις ιδεολογικές του αναφορές, δίνει έµφαση στην εκλογική αποτελεσµατικότητα, περιορίζονται οι αναφορές στις εθνικοποιήσεις, δίνεται έµφαση στην οικονοµική ανάπτυξη, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στις ίσες ευκαιρίες, µια ουσιαστική αποδοχή της κεϋνσιανής ανάλυσης για ρύθµιση του καπιταλισµού. Παρά τις συνεχείς εκλογικές ήττες, οι αναθεωρητές παραµένουν πολιτικά κυρίαρχοι σε εσωκοµµατικό πεδίο. Έτσι, όταν το Εργατικό Κόµµα επανέρχεται στην κυβέρνηση την περίοδο 1964-1970, ο διάδοχος του Gaitskell στην ηγεσία, Harold Wilson προσπαθεί να αντιµετωπίσει το µεγάλο έλλειµµα στο ισοζύγιο πληρω- µών, µε την υιοθέτηση τεχνοκρατικών λύσεων και του κορπορατισµού. Η κυβερνητική θητεία της περιόδου 1974-1979 (Harold Wilson µέχρι το 1976 και James Callaghan 1976-1979), η οποία χαρακτηρίζεται από τη µεγάλη ύφεση που σηµατοδοτεί το τέλος της µεταπολεµικής οικονοµικής άνθησης και συναίνεσης, είναι καταστροφική για το κόµµα. Η προσφυγή στο ιεθνές Νοµισµατικό Τα- µείο και οι µειώσεις των κοινωνικών παροχών έχουν ως αποτέλεσµα µεγάλες απεργίες και έντονη κοινωνική ο Εντ Μίλιμπαντ εμφανίζεται πιο ριζοσπαστικός σε σχέση με τον Ντέιβιντ, καθώς υποστηρίζει την αύξηση της φορολόγησης των επιχειρήσεων, την καθιέρωση «μισθού επιβίωσης», την αναδιανομή, και διαφοροποιείται από την εξωτερική πολιτική του Μπλερ. Ωστόσο, εμφανίζεται επικριτικός στο ζήτημα των «ανεύθυνων απεργιών» δυσαρέσκεια («Χειµώνας της Αναταραχής - Winter of Discontent» 1978-1979) και οδηγούν στη στρατηγική ήττα από το Συντηρητικό Κόµµα το 1979. 10 Η δεκαετία του 1980 χαρακτηρίζεται από την άνοδο του νεοφιλελευθερισµού και την εκλογική κυριαρχία του συντηρητικού κόµµατος. Στο Εργατικό Κόµµα ενδυναµώνεται η αριστερή πτέρυγα και υιοθετούνται ριζοσπαστικές θέσεις µε βασικούς άξονες τις εθνικοποιήσεις, τον κεντρικό σχεδιασµό της οικονοµίας, τον πυρηνικό αφοπλισµό και την απόρριψη της συµµετοχής της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Ωστόσο, η διάσπαση από τη «Συµµορία των Τεσσάρων» (Shirley Williams, William Rogers, David Owen, Roy Jenkins), οι οποίοι µαζί µε άλλους 29 βουλευτές ιδρύουν, στις 25 Ιανουαρίου 1981, το νέο Σοσιαλδηµοκρατικό ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11 27

Κόµµα (SDP), η θετική έκβαση του Πολέµου στα Φώλκλαντ και η ερασιτεχνική προεκλογική εκστρατεία στις εκλογές του 1983 έχουν ως αποτέλεσµα τη χειρότερη εκλογική επίδοση του κόµµατος από το 1935. Το Εργατικό Κόµµα, σε µια περίοδο όπου ο νεοφιλελευθερισµός αναπτύσσεται δυναµικά, δεν κατορθώνει να ενσωµατώσει τη νέα κινηµατική αριστερά ως αποτέλεσµα του Μάη του 1968. Προσηλωµένο στην εκπροσώπηση µιας «ευπρεπούς, µετριοπαθούς, συνδικαλιστικής, ανδροκρατικής» εργατικής τάξης, η οποία είναι συρρικνωµένη από την αποβιο- µηχάνιση της δεκαετίας του 1980 και της ήττας του εργατικού κινήµατος στις µεγάλες απεργίες της περιόδου 1984/5, οδηγείται σε πολιτικό αδιέξοδο. 11 Ο νέος ηγέτης Neil Kinnock δίνει έµφαση στην κοινοβουλευτική διαδικασία και στην πολιτική µετριοπάθεια µε αναφορές στη µεικτή οικονοµία, στην προτεραιότητα του ιδιωτικού τοµέα, στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, στη µεταρρύθµιση του κοινωνικού κράτους, στην τεχνοκρατική διάσταση της πολιτικής και στη µείωση του ρόλου του κόµµατος µε την περιθωριοποίηση της αριστερής πτέρυγας (Militant, Ken Livingstone, Tony Benn). 12 Η συγκεκριµένη διαδικασία επισφραγίζεται µε την εκλογή του Τόνι Μπλερ στην ηγεσία του κόµµατος το 1994. Η υιοθέτηση του εκσυγχρονιστικού «Τρίτου ρόµου», 13 που ασκεί αποφασιστική επιρροή στη στρατηγική της ευρωπαϊκής σοσιαλδηµοκρατίας (SPD-Γερµανία, PvdA-Ολλανδία, SAP-Σουηδία, ΠΑΣΟΚ, κ.ά.) σηµατοδοτεί την ουσιαστική αποδοχή του νεοφιλελεύθερου υποδείγµατος. Η µετεξέλιξη του Εργατικού Κόµµατος σε «Νέο Εργατικό Κόµµα», 14 στο Συνέδριο του 1995, επισφραγίζει τη µετεξέλιξή του σε «κόµµα του κράτους». 15 Οι κρατικές υποθέσεις αναδεικνύονται ως η νέα νοµιµοποιητική βάση για τη διατήρηση των κοµµάτων στην εξουσία, καθώς επηρεάζουν αποφασιστικά τον κοµµατικό ανταγωνισµό. Το κράτος, διαµέσου της χρηµατοδότησης και της διαχείρισης των κρατικών πόρων, «αποτρέπει» την ανάδυση νέων ανταγωνιστικών κοµµάτων και υποβαθµίζει τη συνεισφορά µελών και ακτιβιστών στα υπάρχοντα κυβερνητικά κόµµατα. Έτσι, τα κόµ- µατα δεν εκφράζουν πλέον κοινωνικά αιτήµατα, αλλά ταυτίζονται σχεδόν αποκλειστικά µε τις κρατικές αναγκαιότητες, οι οποίες αντανακλούν την αλλαγή της ισχύος µεταξύ κεφαλαίου και εργασίας σε παγκόσµιο επίπεδο και καθολικοποιούνται διαµέσου της αποφασιστικής παρέµβασης των ιδιωτικών ΜΜΕ. Έτσι, το Νέο Εργατικό Κόµµα υιοθετεί το δόγµα της Mάργκαρετ Θάτσερ ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική λύση» («There Is No Alternative»), το οποίο λειτούργησε ως βάση οικοδόµησης της νεοφιλελεύθερης ηγεµονίας. 16 Ο Τόνι Μπλερ δηλώνει χαρακτηριστικά: «Η Αριστερά δεν επιστρέφει στην παλιά πολιτική της αποµόνωσης, της εθνικοποίησης, της γραφειοκρατίας και της λογικής βάζε φόρους και 28 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11

Ε Ι Ι Κ Α Θ Ε Μ Α Τ Α Εικόνα από κινητοποίηση των εργατικών συνδικάτων στη Μεγάλη Βρετανία. κάνε έξοδα. Ενεργούµε µε έναν εντελώς καινούριο τρόπο [ ] η πολιτική µου εκπηγάζει από την πεποίθηση ότι µπορούµε να ολοκληρωθούµε ως άτοµα µόνο µέσα σε µια ευηµερούσα κοινωνία πολιτών, η οποία περιλαµβάνει ισχυρές οικογένειες και πολιτικούς θεσµούς που υποστηρίζονται από µια ευφυή κυβέρνηση [ ] Η συνεργασία των Νέων Εργατικών µε τον επιχειρηµατικό κόσµο έχει καθοριστική σηµασία για την εθνική ευηµερία». 17 Έτσι, στο Συνέδριο του 1995 υιοθετούνται µία σειρά από οργανωτικές και ιδεολογικές αλλαγές. Σε πολιτικό επίπεδο καταργείται το περίφηµο Άρθρο 4 (Clause Four) για την εθνικοποίηση των δηµόσιων επιχειρήσεων και αντικαθίσταται από νέα διακήρυξη, µε βασικά χαρακτηριστικά την αποδοχή της οικονοµίας της αγοράς, του ελεύθερου ανταγωνισµού, των ιδιωτικοποιήσεων, τη σύνδεση του κράτους πρόνοιας µε την οικονοµική αποτελεσµατικότητα, την ανεξαρτητοποίηση της Τράπεζας της Αγγλίας, τη συµµετοχή της χώρας στην Ε.Ε. Σε οργανωτικό επίπεδο, «αναβαθµίζεται» ο ρόλος «ατοµικών µελών», εθελοντικών και µη-κυβερνητικών οργανώσεων, προκειµένου (αυτοπροσώπως και όχι en ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11 29

bloc) να συµµετέχουν στις εσωκοµ- µατικές διαδικασίες, τόσο τοπικά και περιφερειακά, µέσω των Local και Regional Policy Forums, όσο και κεντρικά στο πλαίσιο της Εθνικής Εκτελεστικής Επιτροπής (NEC) και των Συνεδρίων. 18 Οι συγκεκριµένες πρακτικές, ενώ παρουσιάζονται ως συµ- µετοχικές διαδικασίες (π.χ., δηµοψηφίσµατα) κατατείνουν απλά στην πλειοψηφική επιβεβαίωση των επιλογών της ηγεσίας. Επίσης, η προώθηση δοµών (π.χ., Institute of Public Policy Research, Shadow Communications Agency) και η αναβάθµιση επαγγελµατιών της εκλογικής έρευνας της πολιτικής επικοινωνίας και των µέσων ενηµέρωσης (spin doctors) χωρίς καµιά θεσµική εσωκοµ- µατική ένταξη και αναφορά, εµβαθύνει την τάση αυτονόµησης της ηγεσίας 19 από τα θεσµικά όργανα του κόµµατος (Εθνική Εκτελεστική Επιτροπή, Συνέδρια), τα οποία από θεσµοί διαµόρφωσης πολιτικής και πεδία αντιπαράθεσης ιδεολογικών και πολιτικών ρευµάτων µετατρέπονται σε τελετές διακήρυξης της κοµµατικής ενότητας. 20 Έτσι, δίνεται έµφαση στις κυβερνητικές προτεραιότητες (party in public office), µε αποτέλεσµα την αύξηση της εσωκοµµατικής ισχύος των ηγετών, µια διαδικασία που έχει χαρακτηριστεί ως «σταδιακή προεδροποίηση» 21 και την ουσιαστική εξασθένηση του κόµµατος ως αντιπροσωπευτικού τµήµατος της κοινωνίας. 22 Με τις συγκεκριµένες οργανωτικές και ιδεολογικές αλλαγές οι οποίες παρουσιάστηκαν ως απάντηση στην πανθοµολογούµενη «κρίση της πολιτικής», οι Νέοι Εργατικοί επανέρχονται στην εξουσία το 1997 και παρα- µένουν µέχρι το Μάιο του 2010. Ωστόσο, στο τέλος της ηµέρας, η πολιτική καρτελοποίηση κρατικοποίηση, η υποκατάσταση του κόµµατος από την αγορά εµβαθύνει την κρίση, καθώς το κόµµα απονοµιµοποιείται ως φορέας εκπροσώπησης, συλλογικότητας και διαµεσολάβησης µεταξύ κοινωνίας κράτους και ενισχύεται ως θεσµός ενσωµάτωσης, εξατοµίκευσης και διακυβέρνησης. 23 Στο πλαίσιο αυτό, η εκλογή του Εντ Μίλιµπαντ θα πρέπει να εξεταστεί υπό το συγκεκριµένο περιοριστικό πολιτικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία θεσµών (Ε.Ε., ΝΤ, Ευρωπαϊκή Τράπεζα), χωρίς ουσιαστικό δηµοκρατικό έλεγχο των τραπεζικών και χρηµατιστηριακών µερίδων και την επιρροή ιδιωτικών ΜΜΕ. Έτσι, κατηγορείται για έλλειψη κοινοβουλευτικής εµπειρίας (είναι µόνο πέντε χρόνια βουλευτής) και ότι στηρίζεται στα εργατικά συνδικάτα. Πραγµατικά, ο Εντ Μίλιµπαντ εµφανίζεται πιο ριζοσπαστικός σε σχέση µε τον Ντέιβιντ, καθώς υποστηρίζει την αύξηση της φορολόγησης των επιχειρήσεων, την καθιέρωση «µισθού επιβίωσης», την αναδιανοµή, και διαφοροποιείται από την εξωτερική πολιτική του Μπλερ. Ωστόσο, εµφανίζεται επικριτικός στο ζήτηµα των «ανεύθυνων απεργιών», ενώ για το Άρθρο 4 αναφέρει: «ικαίως αλλάξαµε το Άρθρο 4 και υποστηρίξαµε ότι ένας 30 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11

Ε Ι Ι Κ Α Θ Ε Μ Α Τ Α δυναµικός ιδιωτικός τοµέας ήταν κεντρικός για την ανάπτυξη και την ευηµερία». Φαίνεται δηλαδή πως παρά τις διαφορές, υπάρχουν και έντονες συγγένειες στον πολιτικό τους λόγο. Είναι, λοιπόν, προτιµότερο να ισχυριστούµε πως βασικός αντίπαλος του Εντ Μίλιµπαντ δεν είναι ο αδερφός του Ντέιβιντ, αλλά ο πατέρας τους Ραλφ, ο σηµαντικότερος Βρετανός (αν και Πολωνοεβραίος στην καταγωγή) θεωρητικός µαρξιστής µεταπολεµικά. Κατά τον Ραλφ Μίλιµπαντ οι ηγεσίες του Εργατικού Κόµµατος, υιοθετώντας την πολυσυλλεκτική στρατηγική, τη µείωση των ταξικών αναφορών και την έµφαση στον κοινοβουλευτισµό, αποτελούν το βασικό ανασχετικό παράγοντα για την εξέλιξή του σε πραγµατικά ριζοσπαστικό κόµµα. 24 Το βασικό ερώτηµα, εποµένως, σχετίζεται µε τα όρια µιας πιθανής αριστερής στροφής του Εργατικού Κόµµατος στην περιοριστική πολιτική της κυβέρνησης Συντηρητικών Φιλελεύθερων που κινείται στη γνωστή συνταγή του ΝΤ. Αν συνταχθεί µε τις κυβερνητικές επιλογές, θα οδηγήσει το πολιτικό και κοµµατικό σύστηµα σε περαιτέρω κρίση. Και αυτό γιατί η κρίση αντιπροσώπευσης κορυφώνεται στο επίπεδο της προγραµµατικής λειτουργίας, όπου τα κόµµατα του κράτους υιοθετούν συγκλίνουσες (αγοραίες) πολιτικές θέσεις και παρόµοιο ιδεολογικό προσανατολισµό. Η εξέλιξη αυτή αναιρεί την ίδια τη φύση του κοµµατικού ανταγωνισµού που βασίζεται πρωταρχικά στην αντιπαράθεση και όχι στη σύγκλιση, µια επιλογή που φαίνεται να οδηγεί ουσιαστικά σε µια «δηµοκρατία χωρίς κόµµατα». 25 Ωστόσο, τα πολιτικά κόµµατα γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν από κοινωνικές ρήξεις (cleavages) και εξελίχθηκαν ως δο- µές άρθρωσης πολιτικών αιτηµάτων και εκπροσώπησης κοινωνικών οµάδων. Είναι οι µοναδικοί θεσµοί σύνδεσης της κοινωνίας µε το κράτος, µια λειτουργία που ούτε οι οµάδες Η λειτουργία της δημοκρατίας χωρίς πολιτικά κόμματα που να διαφοροποιούνται πολιτικά και να εκφράζουν διαφορετικά και εν πολλοίς αντικρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα όχι μόνο επιτείνει την κρίση της πολιτικής, αλλά ουσιαστικά συντελεί στην κρίση της ίδιας της δημοκρατίας πίεσης, ούτε οι ΜΚΟ, ούτε τα κοινωνικά κινήµατα µπορούν να εκπληρώσουν αποτελεσµατικά. Η λειτουργία της δηµοκρατίας χωρίς πολιτικά κόµ- µατα που να διαφοροποιούνται πολιτικά και να εκφράζουν διαφορετικά και εν πολλοίς αντικρουόµενα κοινωνικά συµφέροντα όχι µόνο επιτείνει την κρίση της πολιτικής, αλλά ουσιαστικά συντελεί στην κρίση της ίδιας της δηµοκρατίας. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11 31

Σηµειώσεις 1 Webb, Paul, «The British Labour Party», στο Ladrech, Robert, & Marliere, Philippe (eds.), Social Democratic Parties in the European Union: History, Organization, Policies, Palgrave Macmillan, Basingstoke, 1999, σελ. 102. 2 Nohlen, Dieter, Κοµµατικό σύστηµα και εκλογικά συστήµατα, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 124. 3 Για την ιστορική εξέλιξη του Εργατικού Κόµµατος, βλ. Webb, ό.π., σελ. 95-109 Thorpe, Andrew, A History of the British Labour Party, St. Martin s Press, New York, 1997 Foote, Geoffrey, The Labour Party s Political Thought: A History, Croom Helm, London, 1985 Panitch, Leo, «Ideology and Integration: The Case of the British Labour Party», Political Studies, Vol. 19, No 2, June 1971, σελ. 184-200 Eley, Geoff, Σφυρηλατώντας τη ηµοκρατία: ιστορία της ευρωπα κής Αριστεράς, 1850-2000, τ. Β, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2010 Σασούν, Ντόναλντ, Εκατό χρόνια σοσιαλισµού: η δυτικοευρωπα κή Αριστερά στον 20ό αιώνα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2001 Σπουρδαλάκης, Μιχάλης (επιµ.), Ευρωπα κό Σοσιαλιστικό Κόµµα, ΙΣΤΑΜΕ, Αθήνα, 2001, σελ. 198-201 Ματσαγγάνης, Μάνος, «Οι νέοι εργατικοί µεταξύ τρίτου δρόµου και νέας σοσιαλδηµοκρατίας», στο Κατσούλης, Ηλίας (επιµ.), Νέα Σοσιαλδηµοκρατία: περιεχόµενα πολιτικής, θεσµοί, οργανωτικές αλλαγές, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2002, σελ. 135-166. 4 Taylor, Andrew, The Trade Unions and the Labour Party, Croom Helm, London, 1987 Minkin, Lewis, The Contentious Alliance: Trade Unions and the Labour Party, Edinburgh University Press, Edinburgh, 1991 Hinton, James, Labour and Socialism: A History of the British Labour Movement, 1867-1974, University of Massachusetts Press, Massachusetts, 1983 Joyce, Patric, Visions of the People. Industrial England and the Question of Class, 1848-1914, Cambridge University Press, Cambridge, 1991 Holton, Bob, British Syndicalism, 1900-1914. Myth and Realities, Pluto Press, London, 1976. 5 Σασούν, ό.π., σελ. 88. 6 Chick, Martin, Industrial Policy in Britain, 1945-1951: Economic Planning, Nationalization and the Labour Governments, Cambridge University Press, Cambridge, 1998. 7 Marwick, Arthur, «The Labour Party and the Welfare State in Britain, 1900-1948», The American Historical Review, Vol. 73, No 2, December 1967, σελ. 380-403. 8 Eley, ό.π., σελ. 549. 9 Για το περιεχόµενο της έννοιας του πολυσυλλεκτικού κόµµατος, βλ. Kirchheimer, Otto, «Ο µετασχηµατισµός των κοµµατικών συστηµάτων στη υτική Ευρώπη», Λεβιάθαν, τχ. 11, 1991, σελ. 77-104 Wolinetz, Steven, «Party System Change: The Catch-All Thesis Revisited», West European Politics, Vol. 14, No 1, January 1991, σελ. 113-128 Dittrich, Karl, «Testing the Catch-All Thesis: Some Difficulties and Possibilities», στο Daalder, Hans, & Mair, Peter (eds.), West European 32 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11

Ε Ι Ι Κ Α Θ Ε Μ Α Τ Α Party Systems: Continuity and Change, Sage, Beverly Hills, 1983, σελ. 257-266 Σπουρδαλάκης, Μιχάλης, Για τη θεωρία και τη µελέτη των πολιτικών κοµµάτων, εκδ. Εξάντας, Αθήνα, 1990, σελ. 53-57 Σπουρδαλάκης, Μιχάλης, «Το κοµµατικό φαινόµενο: εξέλιξη και συγκυρία», στο Τσάτσος, ηµήτρης, & Κοντιάδης, Ξενοφών (επιµ.), Το µέλλον των πολιτικών κοµµάτων, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2003, σελ. 50-52 Παπαβλασόπουλος, Ευθύµης, & Ελευθερίου, Κώστας, «Λανθάνουσες προσεγγίσεις και σύγχρονες τάσεις στη θεωρία των κοµµάτων», Επιστήµη και Κοινωνία, τχ. 25, Φθινόπωρο 2010, σελ. 218-221. 10 Webb, ό.π., σελ. 98-99. 11 Eley, ό.π., σελ. 599-601. 12 Kinnock, Neil, «Reforming the Labour Party», Contemporary British History, Vol. 8, No 3, 1994, σελ. 535-554 Heffernan, Richard, & Marqusee, Mike, Defeat from the Jaws of Victory: Inside Kinnock s Labour Party, Verso, London 1992 Smith, Martin John, & Spear, Joanna (eds.), The Changing Labour Party, Routledge, London, 1992 Eley, ό.π., σελ. 771-781 Webb, Paul, «Election Campaigning, Organisational Transformation and the Professionalisation of the British Labour Party», European Journal of Political Research, Vol. 21, No 3, April 1992, σελ. 267-288. 13 Giddens, Anthony, The Third Way, Polity Press, Cambridge, 1998 Giddens, Anthony, The Third Way and its Critics, Polity Press, Cambridge, 2000 Giddens, Anthony, The Global Third Way Debate, Polity Press, Cambridge, 2001 Blair, Tony, «Ο Τρίτος ρόµος: Μια νέα πολιτική για το νέο αιώνα», στο Κατσούλης, ό.π., σελ. 427-465. 14 Coates, David, & Lawler, Peter Augustine, New Labour in Power, Manchester University Press, Manchester, 2000 Chadwick, Andrew, & Heffernan, Richard (eds.), The New Labour Reader, Polity Press, Cambridge, 2003 Heath, Anthony Francis, Jowell, Roger, & Curtice, John, The Rise of New Labour: Party Policies and Voter Choices, Oxford University Press, Oxford, 2001 Freeden, Michael, «The Ideology of New Labour», The Political Quarterly, Vol. 70, No 1, January 1999, σελ. 42-51 Coates, David, «Capitalist Models and Social Democracy: The Case of New Labour», The British Journal of Politics & International Relations, Vol. 3, No 3, October 2001, σελ. 284-307 15 Σχετικά µε το περιεχόµενο του κόµµατος του κράτους βλ. Katz, Richard S., & Mair, Peter, «Changing Models of Party Organization and Party Democracy: The Emergence of the Cartel Party», Party Politics, Vol. 1, No 1, January 1995, σελ. 5-28 Koole, Rudd, «Cadre, Catch-all or Cartel? A Comment on the Notion of the Cartel Party», Party Politics, Vol. 2, No 4, October 1996, σελ. 525-534 Σπουρδαλάκης, «Το κοµµατικό φαινόµενο...», σελ. 56-63 Γεωργιάδου, Βασιλική, «Labour Party, SPD και ΠΑΣΟΚ: Συστήµατα κοµµατικής διεύθυνσης και οργανωτική ανασυγκρότηση», στο Κατσούλης, ό.π., σελ. 332-324 Παπαβλασόπουλος & Ελευθερίου, ό.π., σελ. 222-226. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11 33

16 Panitch, Leo (ed.), Are There Alternatives?: Socialist Register, Merlin Press, London, 1996. 17 Blair, ό.π., σελ. 430, 442. 18 Mair, Peter, «Party Organisations: From Civil Society to the State», στο Katz, Richard S., & Mair, Peter (eds.), How Parties Organize, Sage, London, 1994, σελ. 5, 13-18 Seyd, Patrick, «New Parties / New Politics? A Case Study of the British Labour Party», Party Politics, Vol. 5, No 3, 1999, σελ. 385, 388-390, 392-393 Scarrow, Susan, Parties and their Members. Organizing for Victory in Britain and Germany, Oxford University Press, Oxford, 1996, σελ. 30-31, 168 Γεωργιάδου, ό.π., σελ. 345-354, 365-367 Ματσαγγάνης, ό.π. 19 Carty, Roland Kenneth, «Parties as Franchise Systems: The Stratarchical Organizational Imperative», Party Politics, Vol. 10, No 1, σελ. 5-24. 20 Faucher-King, Florence, Changing Parties: An Anthropology of British Political Party Conferences, Routledge, London, New York, 2005. 21 Poguntke, Tomas, & Webb, Paul (eds.), The Presidentialization of Politics: A Comparative Study of Modern Democracies, Oxford University Press, Oxford, 2007. 22 Katz, Richard S., «The Internal Life of Parties», στο Luther, Kurt Richard, & Muller- Rommel, Ferdinard (eds.), Political Parties in the New Europe: Political and Analytical Challenges, Oxford University Press, Oxford, 2005. 23 Σπουρδαλάκης, «Το κοµµατικό φαινόµενο», σελ. 39-47 Σπουρδαλάκης, Μιχάλης, «Πολιτική κρίση ή κρίση της πολιτικής;», Εντός Εποχής, τχ. 43, 29 Μαρτίου 2009, σελ. 1 Γεωργιάδου, ό.π., σελ. 325-345 Παπαβλασόπουλος, Ευθύ- µης, «Από την κρίση της πολιτικής, στην κρίση του πολιτικού συστήµατος;», Εντός Εποχής, τχ. 43, 29 Μαρτίου 2009, σελ. 4-5 Παπαβλασόπουλος & Ελευθερίου, ό.π., σελ. 235-238. 24 Miliband, Ralf, The State in Capitalist Society, Quartet Books, London, 1977, σελ. 175-176 Miliband, Ralf, Parliamentary Socialism, Merlin Press, London, 1973, σελ. 372-377. 25 Mair, Peter, «Partyless Democracy: Solving the Paradox of New Labour», New Left Review, Vol. 2, March-April 2000, σελ. 21-35. Ο κ. Χρύσανθος. Τάσσης είναι διδάσκων Π.. 407/80 στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και ιεθνών Σχέσεων του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου. Ο συγγραφέας ευχαριστεί τον Κώστα Ελευθερίου για τα εποικοδοµητικά σχόλια και τις παρατηρήσεις. 34 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 11