ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Έκθεση για την αποτίµηση του κινδύνου για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την Λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταµού. Εισαγωγή-Πλαίσιο Ο Ασωπός ποταµός που πηγάζει από τον ορεινό όγκο του Κιθαιρώνα και εκβάλλει στην λιµνοθάλασσα του Ν. Ευβοϊκού κόλπου προσφέρει ένα σηµαντικό αριθµό αγαθών και υπηρεσιών για τους κατοίκους της Αττικής και της ανατολικής Στερεάς Ελλάδος όπως η παροχή νερού για ύδρευση και άρδευση, η διατήρηση της βιοποικιλίας, η ρύθµιση µικροκλιµατικών συνθηκών και η δυνατότητα αναψυχής. Η εκτεταµένη ωστόσο ρύπανση του ποταµού από την έντονη αγροτική δραστηριότητα αλλά πρωτίστως την λειτουργία βιοµηχανικών µονάδων που δεν τηρούν τα πρωτόκολλα ασφαλείας αναφορικά µε την διάθεση των απορριµµάτων τους απειλούν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που το ποτάµιο οικοσύστηµα προσφέρει και θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία. Αφετηρία της ρύπανσης στον Ασωπό ποταµό υπήρξε το Προεδρικό ιάταγµα του 1969, µε το οποίο επετράπη η εγκατάσταση βιοµηχανιών στην ευρύτερη περιοχή των Οινοφύτων (ΤΕΕ 2009) χωρίς να τίθενται κανόνες ασφαλείας στην λειτουργία των βιοµηχανικών µονάδων. Ταυτόχρονα η ΚΥΑ του 1969 (Γ1/1806/7.3.1969) καθιστούσε τον Ασωπό ως αγωγό διάθεσης βιοµηχανικών λυµάτων και αποβλήτων της βιοµηχανικής ζώνης Οινόης-Οινοφύτων. Έκτοτε η µόλυνση σταδιακά αυξάνεται. Ένας σηµαντικός αριθµός µελετών που έχουν πραγµατοποιηθεί στην περιοχή επιβεβαιώνουν την ύπαρξη βαρέων µετάλλων στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα του Ασωπού µε ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωµίου. Μελέτη του ΙΓΜΕ κατέγραψε αυξηµένες τιµές διαφόρων µετάλλων και ιχνοστοιχείων, όπως το ολικό και το εξασθενές χρώµιο, το νικέλιο και ο σίδηρος και σε περιορισµένες αναλύσεις το αρσενικό και ο µόλυβδος (Γιαννουλόπουλος, 2008). Ταυτόχρονα η µελέτη έδειξε ότι τα υπόγεια νερά είναι στην πλειονότητά τους βεβαρηµένα σε νιτρικά ιόντα µε συγκεντρώσεις διπλάσιες περίπου από τα θεσµοθετηµένα όρια του πόσιµου νερού

των 50 mg/l ενώ και τα χλωρικά και φωσφορικά ιόντα ανιχνεύτηκαν σε ιδιαίτερα αυξηµένες συγκεντρώσεις. Αξιολογώντας την οικολογική κατάσταση των υδάτινων πόρων στην λεκάνη απορροής του Ασωπού ποταµού, σύµφωνα µε την Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ) (ΕΕ 2000/60), µελέτη του ΕΛΚΕΘΕ στηριζόµενη σε βιολογικές παραµέτρους χαρακτηρίζει την ποιότητα των υδάτων κακή σε δύο από τους τρείς σταθµούς δειγµατοληψίας και φτωχή στον τρίτο. Η εκτεταµένη µόλυνση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων ενδέχεται να έχει επηρεάσει και τις καλλιέργειες µέσω της άρδευσης. Πρόσφατη µελέτη του Εργαστηρίου Χηµείας Τροφίµων του Πανεπιστηµίου της Αθήνας που σύγκρινε τρόφιµα-βολβούς (καρότα, κρεµµύδια, πατάτες) από την Θήβα και τα Οινόφυτα µε άλλα που έχουν παραχθεί σε περιοχές µε µικρή ή καθόλου βιοµηχανική δραστηριότητα έδειξε ότι πατάτες που παράχθηκαν στη Θήβα περιέχουν έως 1.894 µg/kg νικελίου, ενώ στις άλλες περιοχές ο µέσος όρος είναι 78 µg/kg, δηλαδή 926% περισσότερο. Η επιδηµιολογική µελέτη που πραγµατοποιήθηκε στην περιοχή και δηµοσιεύθηκε πρόσφατα δεν περιέχει στοιχεία διατροφής και έτσι δεν µπορεί να στοιχειοθετηθεί το κατά πόσο τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής αποτελούν κίνδυνο για την δηµόσια υγεία. Ωστόσο η ευρεία δηµοσιότητα του προβλήµατος µόλυνσης της λεκάνης απορροής του Ασωπού ποταµού έχει επηρεάσει δυσµενώς την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την περιοχή µε αρνητικές συνέπειες για το εισόδηµα των αγροτών της περιοχής. Στην µελέτη αυτή γίνεται µία προσπάθεια να αποτιµηθεί η διάθεση των ανθρώπων να πληρώσουν για να ασφαλιστούν έναντι της ύπαρξης κινδύνων για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από περιοχές όπου η κατάσταση των υδάτινων πόρων δεν είναι άριστη λόγω της έντονης αγροτικής και βιοµηχανικής δραστηριότητας. Η γνώση της διάθεσης αυτή θα επιτρέψει την χάραξη µέτρων πολιτικής για την βιώσιµη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην περιοχή. Στην περίπτωση που ο κίνδυνος για την υγεία προέρχεται από τις ρυπαίνουσες επιχειρήσεις η αρχή του ο ρυπαίνων πληρώνει επιτάσσει οι επιχειρήσεις να αναλάβουν το κόστος αυτό και οι αγρότες να αποζηµιωθούν για την ζηµία που υφίστανται. Στην περίπτωση που και η αγροτική δραστηριότητα συµβάλλει στην ύπαρξη κινδύνων από την

κατανάλωση προϊόντων της περιοχής τα µέτρα θα πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή των γεωργικών πρακτικών σε πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον παρέχοντας κατάλληλα κίνητρα στους αγρότες. Για τον σκοπό της µελέτης πραγµατοποιήθηκε µία δηµοπρασία στο εργαστήριο. Η δηµοπρασία είναι ένας µηχανισµός που παρέχει στους συµµετέχοντες την δυνατότητα να κάνουν πραγµατικές αγορές και έτσι να εκδηλώσουν την πραγµατική τους διάθεση για πληρωµή σε αντίθεση µε άλλες µεθόδους αποτίµησης που στηρίζονται στην προσοµοίωση των πραγµατικών αγορών µε την χρήση ερωτηµατολογίων. Επιπλέον θεωρήθηκε ότι µία δηµοπρασία είναι καλύτερο εργαλείο εκµαίευσης της προθυµίας για πληρωµή από τεχνικές που βασίζονται στην ανάλυση στοιχείων από πραγµατικές αγορές (στοιχεία από πωλήσεις αγροτικών προϊόντων από την περιοχή του Ασωπού και άλλες περιοχές) καθώς οι δεύτερες θεωρούν ότι οι αγορές λειτουργούν αποτελεσµατικά και είναι σε θέση να ενσωµατώνουν µεταβολές στις περιβαλλοντικές συνθήκες όπως η ύπαρξη κινδύνων για την υγεία στην συγκεκριµένη περίπτωση. Στο πείραµα συµµετείχαν συνολικά 61 καταναλωτές που συγκεντρώθηκαν από εταιρεία που ειδικεύεται στην παροχή αντιπροσωπευτικού δείγµατος για µελέτες. Το πείραµα πραγµατοποιήθηκε στο εργαστήριο του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου και στους συµµετέχοντες δόθηκε αµοιβή 20 ευρώ µε την οποία θα µπορούσαν να συµµετέχουν στην δηµοπρασία. Τέσσερεις δηµοπρασίες πραγµατοποιήθηκαν συνολικά. Το πείραµα επαναλήφθηκε και σε τυχαίο δείγµα 36 φοιτητών του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου, στους οποίους αντίστοιχα δόθηκε αποζηµίωση 15 ευρώ, για να εξεταστεί αν τα αποτελέσµατα σχετίζονται µε την επιλογή του δείγµατος. ύο δηµοπρασίες πραγµατοποιήθηκαν µε φοιτητές. Το πείραµα διήρκησε συνολικά µία εβδοµάδα στις αρχές του Ιουνίου. Η µέση διάρκεια κάθε δηµοπρασίας ήταν λίγο παραπάνω από µία ώρα. Η κατανοµή του δείγµατος στις διαφορετικές δηµοπρασίες φαίνεται στον πίνακα 1. Πίνακας 1: ηµοπρασία 1 ηµοπρασία 1 ηµοπρασία 1 ηµοπρασία 1 Καταναλωτές 15 14 16 16 Φοιτητές 16 16

Στόχος της διαδικασίας ήταν να προσδιοριστεί αν τα άτοµα είναι διατεθειµένα να πληρώσουν για να αποφύγουν κινδύνους που σχετίζονται µε την υγεία τους από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων αλλά και να εξετάσει τους παράγοντες που επηρεάζουν την διάθεση για πληρωµή. ιαδικασία Καθώς οι περισσότεροι από τους συµµετέχοντες δεν είχαν εµπειρία από δηµοπρασίες προηγήθηκε της όλης διαδικασίας µία φάση εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση αφορούσε ία υποθετική δηµοπρασία για εξοικείωση µε την διαδικασία και µία πραγµατική δηµοπρασία µε σοκολάτες για την κατανόηση της έννοιας της πραγµατικής αγοράς στο εργαστήριο. Έπειτα στους συµµετέχοντες δόθηκε ένα κιλό πατάτες και τους γνωστοποιήθηκε ότι η προέλευσή τους είναι από µία περιοχή που χαρακτηρίζεται έντονη παρουσία βιοµηχανικών µονάδων οι οποίες δεν τηρούν τα πρωτόκολλα ασφαλείας για τη διαχείριση των αποβλήτων τους καθώς και έντονη αγροτική δραστηριότητα. Ταυτόχρονα τονίστηκε ότι επιδηµιολογικές µελέτες που να συσχετίζουν την κατανάλωση προϊόντων από την περιοχή Α µε την εµφάνιση προβληµάτων υγείας δεν έχουν πραγµατοποιηθεί ενώ επιπλέον στην πατάτα τα βαρέα µέταλλα τείνουν να συγκεντρώνονται στο φλοιό και όχι στο εσωτερικό που καταναλώνεται. Η ακριβής περιγραφή της περιοχής Α είχε ως εξής: << Η περιοχή Α χαρακτηρίζεται έντονη παρουσία βιοµηχανικών µονάδων οι οποίες δεν τηρούν τα πρωτόκολλα ασφαλείας για τη διαχείριση των αποβλήτων τους καθώς και έντονη αγροτική δραστηριότητα. Σε δείγµατα νερού από γεωτρήσεις της περιοχής Α έχουν ανιχνευτεί τοξικές χηµικές ουσίες (όπως νικέλιο και χρώµιο) οι οποίες ενδέχεται να έχουν περάσει σε καλλιέργειες µέσω της άρδευσης. Η επικινδυνότητα αυτών των ουσιών ωστόσο και η σοβαρότητα των συµπτωµάτων που µπορεί να προκαλέσουν εξαρτάται από τη διάρκεια και το βαθµό έκθεσης του ανθρώπινου οργανισµού σε αυτές. Επιδηµιολογικές µελέτες που να συσχετίζουν την κατανάλωση προϊόντων από την περιοχή Α µε την εµφάνιση προβληµάτων υγείας δεν έχουν πραγµατοποιηθεί στην περιοχή. Επιπλέον στην πατάτα συγκεκριµένα τα βαρέα µέταλλα τείνουν να συγκεντρώνονται στο φλοιό και όχι στο εσωτερικό που καταναλώνεται.>> Στη συνέχεια στα πλαίσια µίας δηµοπρασίας τέταρτης τιµής οι συµµετέχοντες καλούνταν να δηλώσουν την διάθεσή τους για πληρωµή για να ανταλλάξουν το

αρχικό απόθεµα που τους δόθηκε µε ένα κιλό πατάτες από µία περιοχή Β η οποία σύµφωνα µε την κοινοτική οδηγία για τα ύδατα (2000/60 της ΕΕ) βρίσκεται σε καλή οικολογική κατάσταση και άρα οι συγκεντρώσεις σε ρυπαντικά φορτία είναι τόσο µικρές ώστε να µην αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. Η ακριβής περιγραφή της περιοχής Β είχε ως εξής: << Η περιοχή Β χαρακτηρίζεται σύµφωνα µε την κοινοτική οδηγία για τα ύδατα (2000/60 της ΕΕ) σε καλή οικολογική κατάσταση. Η καλή οικολογική κατάσταση εξασφαλίζει ότι οι συγκεντρώσεις σε ρυπαντικά φορτία είναι τόσο µικρές ώστε να µην αποτελούν κίνδυνο για την υδρόβια ζωή και την υγεία των ανθρώπων. Η αγροτική δραστηριότητα ακολουθεί κανόνες ορθών γεωργικών και περιβαλλοντικών πρακτικών ενώ δεν υπάρχει βιοµηχανική δραστηριότητα. Μετρήσεις στις πατάτες που πραγµατοποιήθηκαν σε ιδιωτικό εργαστήριο, που είναι ωστόσο εγκεκριµένο από κρατικό φορέα (Εθνικό Σύστηµα ιαπίστευσης), έδειξαν ότι οι συγκεντρώσεις σε βαρέα µέταλλα είναι πολύ χαµηλότερες από τις επιτρεπόµενες τιµές στη διεθνή βιβλιογραφία.>> Στα πλαίσια µίας δηµοπρασίας τέταρτης τιµής οι συµµετέχοντες καλούνται να δηλώσουν µία τιµή για το προϊόν που δηµοπρατείται, εδώ ανταλλαγή του αρχικού αποθέµατος σε πατάτες, στη συνέχεια οι τιµές που δηλώνονται κατατάσσονται µε φθίνουσα σειρά και η τέταρτη µεγαλύτερη προσφορά εντοπίζεται. Στη συνέχεια όσοι έχουν κάνει προσφορά µεγαλύτερη από την τέταρτη µεγαλύτερη κερδίζουν την δηµοπρασία και αγοράζουν το προϊόν στην τέταρτη µεγαλύτερη τιµή. Η τελευταία φάση του πειράµατος αφορούσε την συγκέντρωση δηµογραφικών πληροφοριών για το δείγµα. Τα στοιχεία αυτά συγκεντρώνονται στον πίνακα 2. Ο µέσος καταναλωτής του δείγµατός µας είναι 41 χρονών, το 30% του δείγµατός µας είναι άνδρες, το µέσο εισόδηµα ανά νοικοκυριό είναι 2200 ευρώ, το 61% έχει πανεπιστηµιακό δίπλωµα και το 68% έχει πλήρη απασχόληση. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι παρά την προσπάθεια η περιγραφή των περιβαλλοντικών συνθηκών στην περιοχή Α να είναι ουδέτερη και ρεαλιστική το 86% των καταναλωτών θεώρησε ότι ο κίνδυνος για την υγεία του από την κατανάλωση προϊόντων από την περιοχή αυτή είναι υψηλός ή πολύ υψηλός.

Πίνακας 2: ηµογραφικά στοιχεία συµµετεχόντων Μεταβλητές Φοιτητές Καταναλωτές Η κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την περιοχή Α είναι επιβλαβής για την υγεία εν υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την περιοχή Β Μέσος Τυπική Απόκλιση Μέσος Τυπική Απόκλιση 0.611 0.494 0.864 0.345 0.805 0.401 0.830 0.378 Εισόδηµα - - 21898.28 13716.75 Ηλικία 20.972 1.665 41.508 9.839 Εκπαίδευση - - 0.610 0.492 Φύλο 0.389 0.494 0.305 0.464 Απασχόληση - - 0.69 0.466 Ύπαρξη παιδιού - - 0.339 0.477 Κατάσταση υγείας 0.83 0.381 Μέση διάθεση για πληρωµή Κατανάλωση πατάτας µία φορά την εβδοµάδα Κατανάλωση πατάτας δύο µε τρείς φορές την εβδοµάδα Κατανάλωση πατάτας τρείς µε τέσσερεις φορές την εβδοµάδα 0.626 0.628 0.604 0.589 0.222 0.421 0.186 0.393 0.527 0.506 0.441 0.501 0.166 0.378 0.220 0.418 Ο µέσος φοιτητής του δείγµατός µας είναι 21 χρόνων ενώ το 39% του δείγµατος είναι άνδρες. Αναφορικά µε την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων το 61% των φοιτητών δήλωσε ότι θεωρεί ότι τα προϊόντα της περιοχής Α ενέχουν υψηλό ή πολύ υψηλό κίνδυνο για την υγεία.

Οικονοµετρική ανάλυση Η οικονοµετρική ανάλυση συσχέτισε την διάθεση για πληρωµή µε τα δηµογραφικά χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων στο πείραµα. Από την εκτίµηση ενός υποδείγµατος τυχαίων επιδράσεων (random effects regression model) προέκυψε ότι η µέση διάθεση για πληρωµή ήταν 60.4 λεπτά ανά κιλό πατάτας στο δείγµα των καταναλωτών. Στο δείγµα των φοιτητών η µέση διάθεση για πληρωµή ήταν 62.6 λεπτά. Ο πίνακας 3 συγκεντρώνει τα αποτελέσµατα της εκτίµησης. Στο δείγµα των φοιτητών η µέση διάθεση για πληρωµή φαίνεται να είναι χαµηλότερη για τους άνδρες ( 0.24) κάτι που είναι σύνηθες σε δηµοπρασίες. Ωστόσο η διαφορά δεν επιβεβαιώνεται για τους καταναλωτές. Το εισόδηµα δεν έχει στατιστικά σηµαντική επίδραση. Όπως αναµενόταν τα άτοµα που θεωρούν σηµαντικό κίνδυνο για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την περιοχή Α είναι διατεθειµένα να πληρώσουν περισσότερο. Αυτό είναι περισσότερο προφανές στο δείγµα των φοιτητών που θέλουν να πληρώσουν 0.4 παραπάνω για να ανταλλάξουν τις πατάτες. Οι καταναλωτικές συνήθειες επίσης επηρεάζουν την διάθεση για πληρωµή. Οι συµµετέχοντες που καταναλώνουν συχνότερα πατάτες είναι περισσότερο διατεθειµένοι να πληρώσουν για την ανταλλαγή Πίνακας 3: Αποτελέσµατα οικονοµετρικής ανάλυσης Καταναλωτές Φοιτητές Συντελεστής Τυπική Απόκλιση Συντελεστής Τυπική Απόκλιση Σταθερός όρος 1.769 1.267 4.677** 1.854 Αµοιβή -0.073 0.050-0.207** 0.098 1 T 2 0.058* 0.033 0.098** 0.046 T 3 0.149*** 0.033 0.103** 0.046 T 4 0.189*** 0.033 0.104** 0.046 T 5 0.236*** 0.033 0.125*** 0.046 Ηλικία 0.005 0.008-0.083 0.060 Φύλο -0.094 0.171-0.243* 0.146 Εισόδηµα 0.235 0.146 0.033 0.146 Ηλικία 0.007 0.155 0.216 0.209 Ύπαρξη παιδιών -0.068 0.168 - -

Κίνδυνος υγείας από την περιοχή 0.079 0.236 0.404*** 0.137 Α Μη ύπαρξη κινδύνου υγείας από την περιοχή 0.436** 0.209 0.429** 0.174 Β Κατανάλωση πατάτας µία φορά την 0.392 0.275 0.512* 0.277 εβδοµάδα Κατανάλωση πατάτας δύο µε τρείς φορές την -0.170 0.241 0.356 0.243 εβδοµάδα Κατανάλωση πατάτας τρείς µε τέσσερεις φορές -0.004 0.251 0.656** 0.303 την εβδοµάδα R-squared 0.278 0.550 1 Αντιστοιχούν στους γύρους της δηµοπρασίας Συµπεράσµατα-Προτάσεις Πολιτικής Οι µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί στην περιοχή του Ασωπού καταδεικνύουν σηµαντική µόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα µε υψηλές συγκεντρώσεις σε ρυπαντικές ουσίες κυρίως βαρέα µέταλλα. Η σύνδεση ωστόσο της κατανάλωσης προϊόντων από την περιοχή µε προβλήµατα για την υγεία δεν έχει στοιχειοθετηθεί από την υπάρχουσα έρευνα. Η αρνητική δηµοσιότητα όµως που το πρόβληµα της εκτεταµένης µόλυνσης έχει πάρει, έχει αρνητικές συνέπειες για την διάθεση των προϊόντων της περιοχής. Με δεδοµένο αυτό το πλαίσιο, η µελέτη αυτή πραγµατοποίησε στο εργαστήριο µία δηµοπρασία για να εκµαιεύσει την διάθεση των καταναλωτών να πληρώσουν για να αποφύγουν τον κίνδυνο για την υγεία που η κατανάλωσή αγροτικών προϊόντων από την περιοχή Α, περιοχή µε χαρακτηριστικά όµοια µε αυτά της περιοχής της Λεκάνης Απορροής του Ασωπού ποταµού, µπορεί να ενέχει. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι το ποσό αυτό είναι σηµαντικό παρά την προσπάθεια η περιγραφή της περιοχής να είναι αντικειµενική και να αποτυπώνει την ακριβή κατάσταση στην περιοχή. Αν µελλοντικές µελέτες δεν επιβεβαιώσουν την ύπαρξη κινδύνων για την υγεία από την κατανάλωση αγροτικών προϊόντων από την λεκάνη απορροής του Ασωπού το ποσό αυτό είναι ένα καθαρό κόστος που

επωµίζονται οι αγρότες της περιοχής του Ασωπού και µε κατάλληλα µέτρα πρέπει να αποζηµιωθούν. Ταυτόχρονα το κράτος θα πρέπει να αναλάβει εκστρατείες ενηµέρωσης των πολιτών αναφορικά µε την ανυπαρξία κινδύνων από την κατανάλωση προϊόντων από την ευρύτερη λεκάνη του Ασωπού ποταµού ώστε η δυσφήµιση των προϊόντων να εξαλειφθεί. Αν το κόστος αυτό αντικατοπτρίζει τον πραγµατικό κίνδυνο που τα προϊόντα ενέχουν θα πρέπει µε βάση την αρχή του ο ρυπαίνων πληρώνει να προσδιοριστεί ο βαθµός στον οποίο η γεωργία και η βιοµηχανική δραστηριότητα συµβάλλουν στην µόλυνση της λεκάνης απορροής και συνακόλουθα στην ύπαρξη κινδύνων για την υγεία των καταναλωτών. Η µελέτη νοσηρότητας που πραγµατοποιείται την τρέχουσα περίοδο θα αναδείξει περισσότερες πληροφορίες ωστόσο είναι σηµαντικό να λάβει κανείς υπ όψιν του ότι ο κίνδυνος για την υγεία σχετίζεται σε µεγάλο βαθµό µε την συχνότητα κατανάλωσης. Θα πρέπει να τονιστεί ότι στα πλαίσια αυτής της µελέτης αποτιµήθηκε ο κίνδυνος για την δηµόσια υγεία και όχι το περιβαλλοντικό κόστος που η µόλυνση των υδάτινων πόρων προκαλεί. Ένα πείραµα επιλογής θα πραγµατοποιηθεί στα επόµενα στάδια της ευρύτερης µελέτης για την ολοκληρωµένη διαχείριση των υδάτινων πόρων που το Ίδρυµα Ανδρέα Παπανδρέου και το Οικονοµικό Πανεπιστήµιο εκπονούν. Τα αποτελέσµατα της επεξεργασίας των δεδοµένων του πειράµατος θα επιτρέψουν την αποτίµηση του περιβαλλοντικού κόστους, κόστος από την υποβάθµιση των οικοσυστηµάτων και την συνακόλουθη µείωση της δυνατότητας τους να παράγουν αγαθά και υπηρεσίες µε αξία για τον άνθρωπο. Στο βαθµό που η αγροτική δραστηριότητα ευθύνεται για την υποβάθµιση της ποιότητας των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων κατάλληλα µέτρα θα πρέπει να εξασφαλίζουν την ανάκτηση του κόστους που η υποβάθµιση συνεπάγεται µε κατάλληλες χρεώσεις στους αγρότες. Τα µέτρα αυτά περιλαµβάνουν υψηλότερες χρεώσεις στην χρήση νερού και φόρους ρύπανσης στο βαθµό που η αγροτική δραστηριότητα κρίνεται ρυπογόνα. Ταυτόχρονα είναι σηµαντική η παροχή κινήτρων για υιοθέτηση ορθών γεωργικών πρακτικών όπως η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική ορίζει. Στα πλαίσια αυτά θα µπορούσαν να επιδοτούνται βιολογικές καλλιέργειες και να υπάρχουν επιδοτήσεις για µεταστροφή σε καλλιέργειες µικρότερης έντασης σε

φυτοφάρµακα και λιπάσµατα. Αγρο-περιβαλλοντικές εκστρατείες µε στόχο την επιµόρφωση των αγροτών για την υιοθέτηση των νέων τεχνικών καλλιέργειας φιλικών προς το περιβάλλον κρίνονται επίσης απαραίτητες. Στον τοµέα της βιοµηχανίας αφού προσδιοριστεί η συµβολή στην µόλυνση και αντίστοιχα επιµεριστεί το κόστος που η µόλυνση συνεπάγεται είναι επίσης σηµαντική η λήψη µέτρων για την ανάκτηση του κόστους αυτού. Πιθανά µέτρα περιλαµβάνουν φόρους ρύπανσης για την απόρριψη απορριµµάτων, επιδοτήσεις σε λιγότερο ρυπογόνες τεχνολογίες και ιδιαίτερα σε µονάδες επεξεργασίας λυµάτων, εθελούσιες συµφωνίες µεταξύ κυβέρνησης και επιχειρήσεων καθώς και εκπαιδευτικές καµπάνιες ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης. Το τελικό πακέτο των µέτρων που θα υιοθετηθεί ώστε η διαχείριση των υδάτινων πόρων στην περιοχή του Ασωπού να είναι περιβαλλοντικά αειφόρος, οικονοµικά αποτελεσµατική και κοινωνικά ισότιµη, σύµφωνα µε την αρχή του ο ρυπαίνων πληρώνει όπως προβλέπει η ΟΠΥ, θα πρέπει να κριθεί µε βάση τις προτεραιότητες της οικονοµικής και κοινωνικής πολιτικής. Κάθε µέτρο συνοδεύεται από πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα και συνεπάγεται µία σειρά από επιπτώσεις για διαφορετικές κοινωνικές οµάδες τα οποία πρέπει να συνεκτιµηθούν ώστε να εντοπιστεί το τελικό πακέτο των µέτρων µε το µικρότερο κόστος για δεδοµένο όφελος (καλύτερο λόγο κόστους αποτελεσµατικότητας) όπως η οδηγία ορίζει. Στην περίπτωση κατά την οποία η επίτευξη της καλής κατάστασης των υδάτων έχει σηµαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο ευρύτερο περιβάλλον και την ανθρώπινη δραστηριότητα, τότε αυτό αποτελεί σύµφωνα µε την Οδηγία δυσαναλογία και στην περίπτωση αυτή, µπορεί να υπάρχουν χρονικές παρεκκλίσεις ή διαφορετικά µπορούν να εφαρµοστούν µέτρα λιγότερο αυστηρών στόχων. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της γεωργίας, λόγω της ιδιαίτερης κοινωνικής σηµασίας της για την περιοχή, τα µέτρα που θα ληφθούν πρέπει αφενός να προστατεύουν τον αγροτικό πληθυσµό που είναι µια από τις χαµηλότερες εισοδηµατικές οµάδες εξασφαλίζοντας την ανταγωνιστικότητα των αγροτικών προϊόντων αφετέρου όµως να παρέχουν κίνητρα για περιορισµό της ρύπανσης του νερού.

Βιβλιογραφία Γιαννουλόπουλος Π. 2008. Αναγνωριστική Υδρογεωλογική Υδροχηµική Έρευνα Ποιοτικής Επιβάρυνσης των Υπόγειων νερών της Ευρύτερης περιοχής της Λεκάνης του Ασωπού Ν. Βοιωτίας. ΙΓΜΕ. Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, 2009. Το πρόβληµα του Ασωπού ποταµού Προτάσεις αντιµετώπισής του Χατζηνικολάου Γ. 2009. Ανάπτυξη δικτύων και παρακολούθηση ποιότητας των επιφανειακών εσωτερικών, των µεταβατικών και των παράκτιων υδάτων της χώρας- Αξιολόγηση/ταξινόµηση της οικολογικής τους κατάστασης, ΕΛΚΕΘΕ.