Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ..1 Α.1. ΤΟ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ... 1 Α.2. ΕΚΤΙΜΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Η ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ... 5 Α.3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ/ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ/ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ, ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΣΜΕΝΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Α.4. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ...14 Β.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Β.2. ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ ΣΜΠΕ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Β.3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (ΟΡΘΕ) Β.4. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΠΕ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ B.5. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ...19 Γ.1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΟΥ ΡΣΘ Γ.2. ΔΙΕΘΝΕΙΣ, ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟ ΡΣΘ Γ.2.1. Στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας της ΕΕ...29 Γ Συνοπτική παρουσίαση περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται από το 6 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον και τις Θεματικές Στραηγικές της ΕΕ...29 Γ ο Πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το Περιβάλλον...29 Γ Στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη...32 Γ Στόχοι - Πολιτική της ΕΕ για την Κλιματική αλλαγή...34 Γ Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση...35 Γ Στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων...36 Γ Πολιτική της ΕΕ για την Προστασία των Εδαφικών πόρων- Στρατηγική...37 Γ Στρατηγική για την Βιοποικιλότητα...39 Γ Στρατηγική για τους φυσικούς πόρους...41 Γ Στρατηγική για το Αστικό περιβάλλον...41 Γ.2.2. Εθνικοί στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας...43 Γ Συνοπτική παρουσίαση περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται από τις εθνικές Στρατηγικές...43 Γ Η Εθνική Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη...43 i

2 Γ2.3. Περιβαλλοντικοί στόχοι που τίθενται από την κοινοτική και εθνική περιβαλλοντική νομοθεσία Συνοπτική παρουσίαση βασικών νομοθετημάτων Γ.2.4. Ενσωμάτωση των στόχων περιβαλλοντικής προστασίας κατά την προετοιμασία του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ Γ.2.5. Συνάφεια του ΡΣΘ με άλλα σχετικά σχέδια και προγράμματα Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το ΕΣΠΑ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΑΛΙΕΙΑ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Π.Ε.Π. Κεντρικής Μακεδονίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ...78 Δ.1. Γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του ΡΣΘ Δ.2. Περιεχόμενο του ΡΣΘ -Έργα και δραστηριότητες που προβλέπονται ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ...81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ...95 ΣΤ.1. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤ.2. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤ.3. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤ.3.1. Πρωτογενής παραγωγή ΣΤ.3.2. Δευτερογενής παραγωγή ΣΤ.3.3. Τριτογενής παραγωγή ΣΤ.4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤ.5. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΣΤ.6. ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤ.7. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΣ ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ ΣΤ.7.1. Γεωλογία ΣΤ.7.2. Τεκτονική Σεισμικότητα ΣΤ.7.3. Έδαφος ΣΤ.7.4. Ορυκτοί Πόροι ii

3 ΣΤ.8. ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΣΤ.8.1. Υδρολογία ΣΤ.8.2. Υδρογεωλογία ΣΤ.8.3. Θερμομεταλλικά και ειδικής σύστασης νερά ΣΤ.9. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΣΤ.10.ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΤ.10.1 Υδάτινα οικοσυστήματα - Υγρότοποι ΣΤ Θαλάσσια οικοσυστήματα ΣΤ Δασικά οικοσυστήματα ΣΤ Χλωρίδα - Βλάστηση ΣΤ Τύποι οικοτόπων ΣΤ Πανίδα ΣΤ.11. ΚΥΡΙΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤ.12. Περιβαλλοντικά προβλήματα του αστικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης ΣΤ.13. ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΣΤ Υποδομές κοινωνικής εξυπηρέτησης (π.χ. Υγείας, Εκπαίδευσης, Πολιτισμού κλπ) ΣΤ Τεχνικές υποδομές ΣΤ Συγκοινωνιακό δίκτυο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ: ΕΚΤΙΜΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Ή ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ζ.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ζ.2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ζ.3. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΡΣΘ Ζ.4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ/ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ/ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ, ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΥΣΜΕΝΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ζ.4.1. Βιοποικιλότητα, πανίδα και χλωρίδα Ζ.4.2. Πληθυσμός και ανθρώπινη υγεία Ζ.4.3. Έδαφος Ζ.4.4. Ύδατα Ζ.4.5. Ατμόσφαιρα και κλιματικοί παράγοντες iii

4 Ζ.4.6. Υλικά περιουσιακά στοιχεία Ζ.4.7. Πολιτιστική κληρονομιά Ζ.4.8. Τοπίο Ζ.5. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Ζ.5.1. Βιοποικιλότητα, πανίδα και χλωρίδα Ζ.5.2. Πληθυσμός και Ανθρώπινη Υγεία Ζ.5.3. Έδαφος Ζ.5.4. Ύδατα Ζ.5.5. Ατμόσφαιρα Ζ.5.6. Υλικά περιουσιακά στοιχεία Ζ.5.7. Πολιτιστική κληρονομιά Ζ.5.8. Τοπίο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θ: ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΕΚΥΨΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΜΠΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΒΑΣΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κ: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... iv

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: ΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Αντικείμενο της παρούσας Στρατηγικής Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), είναι η περιβαλλοντική αξιολόγηση του Σχεδίου με τίτλο «Επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ)». Η εν λόγω μελέτη περιλαμβάνει την ανάλυση και αξιολόγηση των επιδράσεων και των δράσεων στο περιβάλλον σχεδόν ολόκληρης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας από την υλοποίηση των κατευθύνσεων και των μέτρων του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ. Α.1. Το Επικαιροποιημένο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης Γενικά Στοιχεία, Στόχοι και Περιοχή Εφαρμογής Ρυθμιστικό Σχέδιο, είναι το σύνολο των στόχων, των κατευθύνσεων, των προγραμμάτων και των μέτρων που προβλέπονται στον προαναφερθέντα νόμο, ως αναγκαία για την χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο αποβλέπει τόσο στον σχεδιασμό όσο και στον προγραμματισμό της Ευρύτερης Περιοχής της Θεσσαλονίκης, μέσα στα πλαίσια της Εθνικής χωροταξικής πολιτικής όπως αυτή προσδιορίζεται για την Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας. Η συνολική στρατηγική του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης κινείται στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης στην οποία η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική δικαιοσύνη και η προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν αναπόσπαστες, ισότιμες και αλληλοσυμπληρούμενες συνιστώσες. Οι στρατηγικοί στόχοι του ΡΣΘ, περιλαμβάνονται στο άρθρο 12 του Σχεδίου Νόμου, εντάσσονται στο πλαίσιο της εθνικής και ευρωπαϊκής αναπτυξιακής, χωρικής και περιβαλλοντικής πολιτικής και συγκροτούν τις ακόλουθες ενότητες: - ενίσχυση της διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης, ενδυνάμωση της χωρικής συνοχής της μητροπολιτικής περιφέρειας και προώθηση της ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, - προώθηση της ισότητα ευκαιριών και της κοινωνικής συνοχής και βελτίωση της ποιότητας ζωής, - εξασφάλιση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης, της οικολογικής ισορροπίας και προστασία φυσικών και πολιτιστικών πόρων και περιβάλλοντός. Το ΡΣΘ περιλαμβάνει κατευθύνσεις και μέτρα για την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, του τοπίου και την αντιμετώπιση της ρύπανσης. Παράλληλα η περιβαλλοντική διάσταση ενσωματώνεται οργανικά στο σύνολο των επιμέρους στόχων και μέτρων. Το Σχέδιο Επικαιροποίησης του ΡΣΘ αποτελείται από 45 Άρθρα, τα οποία εντάσσονται σε οκτώ κεφάλαια ως ακολούθως: 1

6 Κεφάλαιο Α : Ορισμοί, Περιεχόμενα και προβλεπόμενες διαδικασίες του ΡΣΘ Άρθρο 1: Ορισμός και περιεχόμενο του ΡΣΘ Άρθρο 2: Η θέση του ΡΣΘ στο Σύστημα Σχεδιασμού Άρθρο 3: Διαδικασία Σύνταξης, Έγκρισης και Αναθεώρησης του ΡΣΘ Κεφάλαιο Β : Διοίκηση, διαχείριση και οργανωτική δομή του ΟΡ.ΘΕ. Άρθρο 4: Συμβούλιο Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Άρθρο 5: Εκτελεστική Επιτροπή Άρθρο 6: Πόροι διαχείριση Άρθρο 7: Οργανωτική δομή Κεφάλαιο Γ : Γενικά χαρακτηριστικά του Επικαιροποιημένου ΡΣΘ Άρθρο 8: Περιοχή εφαρμογής Άρθρο 9: Χρονικός ορίζοντας Άρθρο 10: Χωρική δομή Άρθρο 11: Χωροταξική οργάνωση Κεφάλαιο Δ : Συνολική στρατηγική του ΡΣΘ Βασικοί και ειδικοί στόχοι Άρθρο 12: Στρατηγικοί στόχοι του ΡΣΘ Άρθρο 13: Ενίσχυση της διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης, ενδυνάμωση της χωρικής συνοχής της μητροπολιτικής περιφέρειας και προώθηση της ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας Άρθρο 14: Προώθηση της ισότητας ευκαιριών και της κοινωνικής συνοχής και βελτίωση της ποιότητας ζωής Άρθρο 15: Εξασφάλιση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης, της οικολογικής ισορροπίας και προστασία φυσικών και πολιτιστικών πόρων και περιβάλλοντος Κεφάλαιο Ε : Τομεακές Πολιτικές Άρθρο 16: Οικονομία της πόλης και της Μητροπολιτικής περιοχής Άρθρο 17: Ανθρώπινο δυναμικό 2

7 Άρθρο 18: Πολιτική γης και κατοικίας Άρθρο 19: Αναπλάσεις, δημόσιος χώρος, ιστορικά σύνολα και μνημεία Άρθρο 20: Κοινωνικές εξυπηρετήσεις Άρθρο 21: Μεταφορές και δημόσια συγκοινωνία Άρθρο 22: Λοιπά βασικά δίκτυα υποδομών Άρθρο 23: Ασφάλεια και Προστασία Κεφάλαιο ΣΤ : Περιβαλλοντικές πολιτικές Άρθρο 24: Πλαίσιο περιβαλλοντικής πολιτικής, Στόχοι Άρθρο 25: Κατευθύνσεις Μέτρα για την υλοποίηση των στόχων Άρθρο 26: Κλιματική αλλαγή Άρθρο 27: Προστασία της ατμόσφαιρας και αντιμετώπιση του θορύβου Άρθρο 28: Προστασία της βιοποικιλότητας Άρθρο 29: Ολοκληρωμένη διαχείριση παράκτιας ζώνης (παράκτιου χώρου) (ΟΔΠΖ) Άρθρο 30: Προστασία και διατήρηση των υδατικών πόρων Άρθρο 31: Προστασία εδαφικών πόρων Άρθρο 32: Αστικό και περιαστικό πράσινο Κεφάλαιο Ζ : Χωρικές και Διατομεακές πολιτικές Άρθρο 33: Χωρική οργάνωση Άρθρο 34: Οργάνωση στρατηγικών αξόνων, πόλων ανάπτυξης και πλέγματος κέντρων Άρθρο 35: Ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς και προστασία των μνημείων και των ιστορικών τόπων Άρθρο 36: Οργάνωση περιοχών παραγωγικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών Άρθρο 37: Περιοχές με ειδικά προβλήματα Κεφάλαιο Η : Εφαρμογή ΡΣΘ 3

8 Άρθρο 38: Σχέδια δράσης ως πλαίσια συντονισμού με άλλους φορείς και κοινωνικούς εταίρους Άρθρο 39: Διαχείριση δράσεων για την εφαρμογή του Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης Άρθρο 40: Διαδικασίες υλοποίησης των αποφάσεων του ΟΡ.ΘΕ. Άρθρο 41: Σύστημα παρακολούθησης και αξιολόγησης του Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προγράμματος Προστασίας Περιβάλλοντος Άρθρο 42: Συνέπειες έγκρισης του ΡΣΘ για τα υποκείμενα πολεοδομικά σχέδια Άρθρο 43: Διοικητικές κυρώσεις Άρθρο 44: Καταργούμενες και Μεταβατικές Διατάξεις Άρθρο 45: Παραρτήματα Α. Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) Β. Δείκτες Τομεακών Πολιτικών Γ. Δείκτες Περιβάλλοντος Η εκπόνηση της ΣΜΠΕ έγινε στα πλαίσια που θέτει η ευρωπαϊκή πολιτική για το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη λαμβάνοντας υπ όψιν: 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον: "Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον, η δική μας επιλογή" Πολιτική της ΕΕ για την Κλιματική αλλαγή Πολιτική της ΕΕ για την αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Πολιτική της ΕΕ για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης Πολιτική της ΕΕ για την Προστασία και Διατήρηση των Υδατικών πόρων Πολιτική της ΕΕ για την Προστασία των Εδαφικών πόρων Τα μέτρα κατευθύνσεις του Επικαιροποιημένου ΡΣΘ σχετίζονται άμεσα τόσο με τους στόχους και τις κατευθύνσεις του ΕΣΠΑ για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας όσο και με τους στόχους και τα μέτρα εθνικών επιχειρησιακών προγραμμάτων όπως: Ε.Π. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ε.Π. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ε.Π. ΑΛΙΕΙΑ

9 Ε.Π. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Π.Ε.Π. Κεντρικής Μακεδονίας για την περίοδο Η περιοχή εφαρμογής του Επικαιροποιημένου ΡΣΘ, η επεξεργασία της συνολικής στρατηγικής και οι ειδικότεροι στόχοι για την αειφόρο χωρική ανάπτυξη και οργάνωση αφορούν ολόκληρους τους νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Κιλκίς και τους δήμους Πέλλας και Γιαννιτσών του ν. Πέλλας, Αλεξάνδρειας, Μελίκης και Πλατέως του ν. Ημαθίας και Αιγινίου, Κολινδρού, Μεθώνης και Πύδνας του ν. Πιερίας. Η συνολική έκταση της περιοχής μελέτης ,7 χιλ. στρ. ή χμ 2, ενώ η ΠΚΜ έχει συνολική έκταση χμ 2 καλύπτοντας το 14,5% της συνολικής έκτασης της χώρας. Η συνοπτική παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής εφαρμογής του Επικαιροποιημένου ΡΣΘ στηρίχθηκε στην αναλυτική παρουσίαση των δεδομένων της μελέτης» στο πλαίσιο της οποίας υλοποιείται και η παρούσα ΣΜΠΕ. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται τα στοιχεία που αφορούν το φυσικό, κοινωνικοοικονομικό και πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στα προβλήματα και στοιχεία υποβάθμισης της περιοχής. Α.2.. Εκτίμηση, Αξιολόγηση και Αντιμετώπιση των επιπτώσεων στο περιβάλλον του Σχεδίου ή προγράμματος Όπως προαναφέρθηκε, απώτερος στόχος της παρούσας είναι η αξιολόγηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την εφαρμογή των μέτρων κατευθύνσεων του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ. Η αξιολόγηση αυτή πραγματοποιήθηκε με βάση τις κατευθύσεις και περιβαλλοντικές παραμέτρους που προτείνει η οδηγία 2001/42/ΕΚ περί «της εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων». Οι παράμετροι είναι: η βιοποικιλότητα, ο πληθυσμός, η υγεία των ανθρώπων, το έδαφος, τα ύδατα, ο αέρας, οι κλιματικοί παράγοντες, τα υλικά περιουσιακά στοιχεία, η πολιτιστική κληρονομιά συμπεριλαμβανομένης της αρχιτεκτονικής και αρχαιολογικής κληρονομιάς και το τοπίο. Εκτός των παραπάνω εξετάζονται και οι επιδράσεις που έχουν στο περιβάλλον οι σχέσεις μεταξύ των ανωτέρω παραγόντων. Στο πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται συνοπτικά τα αποτελέσματα της αξιολόγησης. 5

10 Πίνακας 1.1: Συνολική παρουσίαση των επιπτώσεων του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ ως προς τις περιβαλλοντικές παραμέτρους. Παράμετροι Περιβάλλοντος Επιπτώσεις Συνοπτική αξιολόγηση - Σχολιασμός Το σχέδιο επικαιροποίησης του ΡΣΘ μέσω του Προγράμματος Προτασίας Περιβάλλοντος έχει ως βασικό στόχο την προστασία των φυσικών πόρων, την προστασία και ανάδειξη των ευαίσθητων οικολογικά περιοχών και της βιοποικιλότητας της περιοχής μέσα από την διαμόρφωση προγράμματος μέτρων και κατευθύνσεων. Θετικές αναμένονται οι επιπτώσεις ανάπτυξης Βιοποικιλότητα - έως + δραστηριοτήτων με την παράλληλη εφαρμογή μέτρων και λήψη αποφάσεων για την προστασία του περιβάλλοντος όπως για παράδειγμα στη δημιουργία οργανωμένων περιοχών βιομηχανικής δραστηριότητας, στην συστηματική καλλιέργεια γης και εκτροφή ζώων κλπ. Αρνητικές επιπτώσεις αναμένονται σε περίπτωση ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών επενδύσεων ή κατασκευής νέων υποδομών χωρίς παράλληλη λήψη κατάλληλων μέτρων προστασίας ή αποκατάστασης του περιβάλλοντος και κατ επέκταση της βιοποικιλότητας. Τα μέτρα και οι κατευθύνσεις που προτείνονται μέσω του επικαιροποιημένου Σχεδίου ΡΣΘ αναμένεται να Πληθυσμός και Ανθρώπινη υγεία + συνεισφέρουν σημαντικά στη βελτίωση της ζωής των κατοίκων της περιοχής καθώς έχουν σαν προτεραιότητα την προστασία και ενίσχυση του αστικού πράσινου και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα. Θετικές αναμένονται οι επιπτώσεις από τα μέτρα ανάπτυξης της οικονομίας και βελτίωσης της κατοικίας και του τρόπου ζωής του πληθυσμού τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στις περιφερειακές χωρικές ενότητες. Οι οικονομικές επενδύσεις που προτείνονται 6

11 Παράμετροι Περιβάλλοντος Επιπτώσεις Συνοπτική αξιολόγηση - Σχολιασμός γίνονται με βασικό γνώμονα το σεβασμό προς το περιβάλλον. Θετικές επιπτώσεις αναμένονται στην ανθρώπινη υγεία καθώς προτείνονται μέτρα όπως είναι η κατασκευή υποδομών περίθαλψης, η μείωση των επιδράσεων στους κατοίκους από οχλήσεις όπως ο θόρυβος, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η λήψη μέτρων διατήρησης και αποκατάστασης των υδατικών και εδαφικών πόρων, η αποκατάσταση και ενίσχυση του αστικού πράσινου και η βελτίωση του Μητροπολιτικού και των λοιπών αστικών κέντρων και των αισθητικά υποβαθμισμένων περιοχών. Αναμένονται θετικές επιπτώσεις από την εφαρμογή μέτρων για την άμεση προστασία και αποκατάσταση του εδάφους σε περιοχές με πρόβλημα όπως τα όξινα εδάφη του νομού Κιλκίς, τα υποβαθμισμένα εδάφη των Έδαφος - έως + βιομηχανικών και λατομικών περιοχών, τα αλατούχα νατριωμένα εδάφη κλπ. Θετικές επιπτώσεις αναμένονται να προκύψουν γενικά από την εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, βιοτικού και αβιοτικού. Αναμένονται επίσης θετικές επιπτώσεις από την εφαρμογή μέτρων οικονομικής φύσης όπως η ανάπτυξη βιολογικών καλλιεργειών που προϋποθέτουν σημαντικό περιορισμό της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων και στροφή προς φυσικούς τρόπους λίπανσης και την εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης απορριμμάτων και υγρών και στερεών αποβλήτων. Αρνητικές επιδράσεις αναμένονται στις περιοχές που θα αναπτυχθούν νέες δραστηριότητες και θα κατασκευαστούν νέα έργα υποδομής χωρίς την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων και δράσεων προστασίας και χωρίς την τήρηση της νομοθεσίας, των περιβαλλοντικών όρων 7

12 Παράμετροι Περιβάλλοντος Επιπτώσεις Συνοπτική αξιολόγηση - Σχολιασμός και των απαραίτητων μέτρων πρόληψης της ρύπανσης από απορρίμματα και υγρά και στερεά απόβλητα. Ύδατα - έως + Ισχύει ότι ισχύει και στο έδαφος Άμεσες θετικές επιδράσεις στην ποιότητα του νερού αναμένονται από τη λήψη μέτρων σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ για την προστασία της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων όπως είναι η οδηγία πλαίσιο για τα νερά, η οδηγία για τη θαλάσσια στρατηγική κλπ Σημαντικά αναμένονται τα αποτελέσματα από τη μείωση των ψεκασμών με φυτοφάρμακα και ζιζανιοκτόνα και την αποσυμφόρηση της κυκλοφοριακής ροής. Βελτίωση της ποιότητας από τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ατμόσφαιρας και του φυσικού Ατμόσφαιρα - έως + περιβάλλοντος γενικότερα. Αρνητικά αποτελέσματα ενδέχεται να εμφανιστούν στις περιπτώσεις ανάπτυξης νέων δραστηριοτήτων και κατασκευής νέων έργων χωρίς την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων και δράσεων προστασίας και χωρίς την τήρηση της νομοθεσίας, των περιβαλλοντικών όρων και των απαραίτητων μέτρων πρόληψης της ρύπανσης. Κλιματικοί Παράγοντες + Θετικές αναμένονται οι εξελίξεις από τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και ειδικότερα από τη λήψη μέτρων όπως η αποσυμφόρηση της κυκλοφοριακής ροής και η χρήση ήπιων / εναλλακτικών τρόπων μεταφοράς, η έκπλυση των οξειδίων του άνθρακα από την αποξήρανση υγροτοπικών εδαφών κλπ. Στις περιοχές συγκέντρωσης οικονομικών δραστηριοτήτων, κατασκευής ή/και βελτίωσης Υλικά περιουσιακά στοιχεία + μεταφορικών και κοινωνικών υποδομών και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος αναμένεται αύξηση της αξίας της γης ανάλογα φυσικά με τη φύση των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται. 8

13 Παράμετροι Περιβάλλοντος Επιπτώσεις Συνοπτική αξιολόγηση - Σχολιασμός Η προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί βασικό τμήμα όλων των άρθρων του Σχεδίου νόμου του ΡΣΘ. Θετικές αναμένονται οι επιδράσεις από την εφαρμογή μέτρων για την προστασία και ανάδειξη των σημείων πολιτιστικής αξίας σε όλες τις χωρικές ενότητες της περιοχής, την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών Πολιτιστική κληρονομιά + τουρισμού, την εφαρμογή προγραμμάτων πολιτιστικού και περιηγητικού τουρισμού και την βελτίωση των πολιτιστικών υποδομών. Αναμένονται επίσης θετικές επιπτώσεις από την ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων, με άλλους χώρους ιστορικού και μνημειακού ενδιαφέροντος, με τα ιστορικά κέντρα Θεσσαλονίκης Κιλκίς - Γουμένισσας - Γιαννιτσών, την εφαρμογή προγράμματος σύνδεσης και ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων και μνημείων. Θετικές επιπτώσεις αναμένονται από τον καθορισμό της δόμησης, την οργάνωση των χρήσεων γης ώστε να μην υπάρχουν συγκρούσεις ασύμβατων χρήσεων, τα έργα αποκατάστασης σε υποβαθμισμένες περιοχές, τη Τοπίο + βελτίωση της αισθητικής του τοπίου και την αύξηση της ελκυστικότητας των παράκτιων περιοχών. Βελτίωση της αισθητικής του τοπίου αναμένεται να υπάρξει από την εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση και αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα. 9

14 Από τα στοιχεία του Πίνακα 1.1 είναι προφανές πως το Σχέδιο Επικαιροποίησης του ΡΣΘ αναμένεται να έχει σημαντική θετική επίδραση στο σύνολο των περιβαλλοντικών παραμέτρων την Περιφέρειας. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο σχεδιασμός του έχει γίνει με στόχο την αειφορία και την αντιμετώπιση τις ποικιλίας των θεμάτων που χρόνια τώρα δεν επιλύονται και δρουν σωρευτικά στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, της ποιότητας ζωής και της ανάπτυξης της Περιφέρειας. Α.3. Προτάσεις/Κατευθύνσεις/Μέτρα για την πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Όσον αφορά τις δυσμενείς επιπτώσεις που διατυπώνονται, θα γίνει ανάλυση των μέτρων πρόληψης, περιορισμού και αντιμετώπισης των προβλεπόμενων δυσμενών επιπτώσεων που ενδέχεται να υπάρξουν κατά την εφαρμογή των προβλεπόμενων στο σχέδιο επικαιροποίησης. Η ανάλυση θα γίνει επίσης για κάθε μία από τις περιβαλλοντικές παραμέτρους που ορίζει η οδηγία 2001/42/ΕΟΚ. Επίσης, η Οδηγία προβλέπει και την κατάρτιση συστήματος παρακολούθησης, έτσι ώστε να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα των ενεργειών στο πλαίσιο του Επικ. ΡΣΘ, για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκε μια σειρά δεικτών παρακολούθησης για τις επιπτώσεις στις παραμέτρους του περιβάλλοντος. Οι δείκτες αυτοί μπορούν να αξιοποιηθούν τόσο για την αξιολόγηση του βαθμού επίτευξης των στόχων του Σχεδίου όσο και της αποτελεσματικότητάς του, σε σχέση με το περιβάλλον. Βιοποικιλότητα Μέτρα: μέτρα ως προς τη χωροθέτηση και τις προδιαγραφές κατασκευής και λειτουργίας κάθε νέας υποδομής/έργου, μέτρα αποκατάστασης της φυτοκάλυψης με κατάλληλα είδη χλωρίδας και προστασίας της πανίδας, έργα προστασίας και αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος στις ήδη «προβληματικές» περιοχές, μέτρα περιορισμού της ρύπανσης και ηχορύπανσης στις περιοχές όπου θα αναπτυχθούν τουριστικές δραστηριότητες. Δείκτες: Μεταβολή της έκτασης των οικοτόπων (%), Ποσοστό των προστατευόμενων περιοχών που βελτιώθηκε η κατάστασή τους, Βαθμός κατάτμησης οικοσυστημάτων, Ποσοστό των προστατευόμενων περιοχών που παρακολουθούνται, Ρυθμός μείωσης ή αύξησης των πληθυσμών των προστατευόμενων ειδών (κατά είδος εάν είναι εφικτό), Ισοζύγια πρασίνου, Έκταση αποκαταστημένων/ επαναφυτεμένων περιοχών, Απώλειες ειδών πανίδας (%), Έκταση δασών και δασικών εκτάσεων, Αριθμός δασικών πυρκαγιών Καμένη έκταση Αναδασωθείσες εκτάσεις και Επικινδυνότητα εμφάνισης πυρκαγιών. Πληθυσμός και ανθρώπινη υγεία Μέτρα: Παρακολούθηση από την πολιτεία της τήρησης της νομοθεσίας και των εγκεκριμένων Περιβαλλοντικών Όρων από όλους τους εμπλεκόμενους, 10

15 Πρόβλεψη της ομαλής και εύρυθμης πρόσβασης και διέλευσης των οχημάτων και ειδικά των βαρέων οχημάτων (αποφεύγοντας, στο βαθμό που αυτό είναι αυτό δυνατό, τις διελεύσεις από αστικές περιοχές), Εφαρμογή μέτρων ρύθμισης της κυκλοφορίας για αποφυγή των συμφορήσεων κυρίως στα αστικά κέντρα της περιοχής, Προώθηση Σχεδίου οργάνωσης των ΜΜΜ από και προς τις περιοχές συγκέντρωσης δραστηριοτήτων, Κατασκευή ηχοπετασμάτων και ηχομονωτικών έργων (βιομηχανία και γενικά μεταποίηση) για τη μείωση της ηχορύπανσης στις περιπτώσεις που αυτό κρίνεται απαραίτητο και Πρόβλεψη προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων στις περιοχές όπου προβλέπεται να παράγονται σε μεγάλες ποσότητες. Δείκτες: Επίπεδα θορύβου στην περιοχή μελέτης, Επίπεδα εκπομπής αερίων ρύπων (ιδιαίτερα για το όζον, τα αιωρούμενα σωματίδια και τα οξείδια του αζώτου όπου υπάρχουν υπερβάσεις των ορίων), Πλήθος καταγγελιών ανά έτος ως προς την όχληση από την ηχορύπανση και την έλλειψη μέτρων συλλογής απορριμμάτων και διαχείρισης αποβλήτων (υγρών και στερεών) και Προσδόκιμα έτη υγιούς ζωής του πληθυσμού. Έδαφος Μέτρα: Μέτρα ως προς τη χωροθέτηση και τις προδιαγραφές κατασκευής και λειτουργίας των νέων έργων, Τήρηση των σχετικών νομικών διατάξεων και των εγκεκριμένων Περιβαλλοντικών Όρων, Αποκαταστάσεις των χώρων επέμβασης με φυτεύσεις και αναπλάσεις, Έργα αντιπλημμυρικής και αντιδιαβρωτικής προστασίας, Εντατικοί έλεγχοι στις μεταποιητικές μονάδες σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων (όλων των κατηγοριών) και την τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων γενικότερα, Εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης απορριμμάτων στους πολιτιστικούς, αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους και Εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης απορριμμάτων στις ακτές, τους πόλους αναψυχής και αθλητισμού και στις ευαίσθητες φυσικές περιοχές όπου ήδη έχουν επισκεψιμότητα ή αναμένεται να αυξηθεί. Δείκτες: Πλήθος αποκαταστάσεων χώρων/ Πλήθος επεμβάσεων, Πλήθος έργων προστασίας εδάφους από την διάβρωση/πλήθος επεμβάσεων, Αριθμός αναπλάσεων/ φυτεύσεων που υλοποιήθηκαν σε σχέση με τις απαιτούμενες, Αριθμός εγκατεστημένων και λειτουργούντων μέτρων πρόληψης προστασίας από διαρροές, Ποσότητες στερεών αποβλήτων που διατίθενται σε ΧΥΤΑ, Ποσότητες υγρών αποβλήτων που δεν καταλήγουν σε ΒΙΟΚΑ. Ύδατα Μέτρα: Χωροθέτηση των νέων αναπτυξιακών δραστηριοτήτων σε περιοχές που δεν θα θίγουν τα υπόγεια και επιφανειακά ύδατα και απομάκρυνση των δραστηριοτήτων αυτών από τις ήδη επιβαρυμένες περιοχές, Παρακολούθηση της τήρησης των νομικών διατάξεων σχετικά με τη χρήση και διαχείριση των υδάτων από τη βιομηχανία, τις τουριστικές επενδύσεις και τον αγροτικό τομέα, Τήρηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων σχετικά με τη χρήση νερού και την επεξεργασία και διάθεση των αποβλήτων και εντατικοποίηση των ελέγχων της εφαρμογής τους, Παρακολούθηση της ποιότητας και ποσότητας των υδάτων στις περιοχές συγκέντρωσης δραστηριοτήτων, Ενθάρρυνση της χρήσης τεχνολογιών 11

16 εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης νερού από τις βιομηχανικές και κτηνοτροφικές μονάδες της περιοχής και Απομάκρυνση των δραστηριοτήτων που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα θαλάσσια ύδατα και δεν είναι απαραίτητη η χωροθέτησή τους σε παράκτιες περιοχές. Δείκτες: Αλλαγές στις παραμέτρους των μετρήσεων της ποιότητας των υδάτων, Βελτίωση ποιότητας επιφανειακών υδάτων, Βελτίωση ποιότητας υπόγειων νερών, Βελτίωση υδατικού ισοζυγίου υπόγειων νερών, Χρήση νερού ανά τομέα δραστηριότητας (%), Ποσοστό ανακύκλωσης νερού, Ποσοστό πληθυσμού συνδεδεμένο σε ΕΕΛ και Αριθμός κυρώσεων για παραβάσεις της ισχύουσας νομοθεσίας περί διαχείρισης υδάτων και επεξεργασίας και διάθεσης υγρών αποβλήτων. Ατμόσφαιρα και κλιματικοί παράγοντες Μέτρα: Συχνοί έλεγχοι των εμπλεκόμενων για την τήρηση των κείμενων νομικών διατάξεων και των εγκεκριμένων Περιβαλλοντικών Όρων, Αυστηρός έλεγχο στα οχήματα για κατοχή ισχύουσας κάρτας ελέγχου καυσαερίων, Πρόβλεψη της ομαλής και εύρυθμης πρόσβασης των οχημάτων και ειδικά των βαρέων οχημάτων, αποφεύγοντας, στο βαθμό που αυτό είναι αυτό δυνατό, τις διελεύσεις από αστικές περιοχές, Εφαρμογή μέτρων ρύθμισης της κυκλοφορίας για αποφυγή των συμφορήσεων στις ζώνες συγκέντρωσης δραστηριοτήτων, Πρόβλεψη για θέσεις μόνιμης και προσωρινής στάθμευσης και Προώθηση Σχεδίου οργάνωσης των ΜΜΜ από και προς τις περιοχές συγκεντρώσεως δραστηριοτήτων. Δείκτες: Μεταβολή σε tn/έτος των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων, Πλήθος εφαρμογής μέτρων πρόληψης και περιορισμού της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, Ημέρες υπέρβασης ορίων ποιότητας ατμοσφαιρικών ρύπων, Εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων ανά πηγή και ανά τομέα δραστηριότητας (%), Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ανά πηγή και ανά τομέα δραστηριότητας (%), Ποσοστό αύξησης / μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και Κυκλοφοριακοί φόρτοι. Υλικά περιουσιακά στοιχεία Μέτρα: Αντισταθμιστικά μέτρα και αποζημιώσεις στους ιδιοκτήτες που θα έχουν δυσμενείς επιπτώσεις των περιουσιακών τους στοιχείων. Δείκτες: Ποσοστό μεταβολής των χρήσεων γης, Ποσοστό μεταβολής της αξίας των περιουσιακών στοιχείων στην γειτνιάζουσα περιοχή, Έκταση εγκαταλελειμμένης υποβαθμισμένης γης, Πλήθος νέων κατοικιών Πολεοδομική ανάπτυξη και Ποσοστό καταβολής αποζημιώσεων ή εφαρμογής αντισταθμιστικών μέτρων. Πολιτιστική κληρονομιά Μέτρα: Τα μέτρα που προτείνονται από τη Β Φάση του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ θεωρούνται επαρκή όσον αφορά την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και δεν κρίνεται απαραίτητη η πρόταση και λήψη επιπλέον μέτρων. 12

17 Δείκτες: Πλήθος στοιχείων ιστορικής, πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που αποκαταστάθηκαν, Πλήθος επισκεπτών και Βαθμός εφαρμογής των παρεμβάσεων που προβλέπονται από τα άρθρα 21 και 39. Τοπίο Μέτρα: Τα μέτρα που θα πρέπει να εφαρμοστούν είναι ένας συνδυασμός των μέτρων που έχουν προταθεί σχετικά με τη βιοποικιλότητα και χλωρίδα, το έδαφος και τα ύδατα και αυτών που ήδη προβλέπονται από το Σχέδιο. Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή έτσι ώστε οι περιοχές που είναι ήδη επιβαρυμένες περιβαλλοντικά να μη χρησιμοποιηθούν για τη συγκέντρωση βιομηχανικών δραστηριοτήτων, με την αιτιολογία ότι είναι έτσι και αλλιώς υποβαθμισμένες. Δείκτες: Ποσοστό εφαρμογής μέτρων αποκατάστασης ή ενσωμάτωσης στο τοπίο της περιοχής παρέμβασης, Βαθμός αποκατάστασης τοπίου. Α.4. Προτεινόμενο σύστημα παρακολούθησης Το προτεινόμενο σύστημα παρακολούθησης περιγράφεται ανά κατηγορία περιβαλλοντικής παραμέτρου και αφορά κατά βάση τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τους δείκτες που αναφέρθηκαν παραπάνω καθώς επίσης και τη συλλογή δεδομένων βάσης αναφορικά με παράγοντες όπως η χλωρίδα, η πανίδα, οι χρήσεις γης, ο κυκλοφοριακός θόρυβος κλπ. 13

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Β.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ονομασία Σχεδίου Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης. Φορέας Υλοποίησης Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης. Β.2. ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ ΣΜΠΕ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ Την ευθύνη της σύνταξης της παρούσας Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Σ.Μ.Π.Ε.) έχει η εταιρεία: ΟΜΙΚΡΟΝ Σχεδιασμός, Μελέτη και Διαχείριση Τεχνικών και Περιβαλλοντικών Έργων Ε.Π.Ε. Δ/νση: Τηλ.: , Fax: ης Μαρτίου 53, 54248, Θεσσαλονίκη Η μελέτη εκπονήθηκε από την ακόλουθη ομάδα επιστημόνων Διαμαντόπουλος Στέργιος, Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος, Συντονιστής Λαζαρίδου Θάλεια Μαντζαβέλας Αντώνης, PhD Βιολόγος Περιβαλλοντολόγος, Υπεύθυνη σύνταξης PhD Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος Ζαλίδης Γεώργιος, Καθηγητής Α.Π.Θ., Σχολή Γεωπονίας, Τομέας Εγγείων Βελτιώσεων Εδαφολογίας & Γεωργικής Μηχανικής Ξανθούλη Στεργιανή, Μηχανικός Περιβάλλοντος, MSc Εδαφολογίας και διαχείρισης εδαφικών πόρων Κώτσικας Μιχαήλ, Μηχανικός Περιβάλλοντος MSc Υδραυλικής Μηχανικής Μέργου Φωτεινή, Βιολόγος Αποστολοπούλου Ιωσηφίνα, Ειδικός Εφαρμογών GIS Η ΣΜΠΕ εκπονείται στο πλαίσιο του έργου «Επικαιροποίηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης». 14

19 Β.3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (ΟΡΘΕ) Ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης ή Οργανισμός Θεσσαλονίκης (ΟΡ.ΘΕ.), είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.), έχει την έδρα του στη Θεσσαλονίκη και εποπτεύεται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Ιδρυτικός νόμος του ΟΡ.ΘΕ είναι ο Ν. 1561/1985 (ΦΕΚ 148 Α' / ), "Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος της Ευρύτερης Περιοχής της Θεσσαλονίκης και άλλες διατάξεις". Οι βασικές αρμοδιότητές του σχετίζονται με την εκ του νόμου υποχρέωσή του να μεριμνά για την εφαρμογή του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ) και του Προγράμματος Προστασίας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ). Έχει ως αντικείμενο τη χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της περιοχής Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια των αναπτυξιακών επιλογών προγραμμάτων καθώς και την προστασία και αναβάθμιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντός της. Καταρτίζει και εφαρμόζει το Πρόγραμμα Προστασίας του Περιβάλλοντος (ΠΠΠ), προσδιορίζει δηλαδή το σύνολο των μέτρων και των κατευθύνσεων που απαιτούνται για την προστασία του περιβάλλοντος Βασικοί ορισμοί Ρυθμιστικό Σχέδιο, είναι το σύνολο των στόχων, των κατευθύνσεων, των προγραμμάτων και των μέτρων που προβλέπονται ως αναγκαία για την χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της επιδιωκόμενης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο αποβλέπει τόσο στον σχεδιασμό όσο και στον προγραμματισμό της Ευρύτερης Περιοχής της Θεσσαλονίκης, μέσα στα πλαίσια της Εθνικής χωροταξικής πολιτικής όπως αυτή προσδιορίζεται για την Περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας. Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος, είναι το σύνολο των μέτρων και των κατευθύνσεων για την αναβάθμιση και προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει μέτρα για: i. Την οικολογική ανασυγκρότηση της Θεσσαλονίκης, την προστασία της γεωργικής γης, των δασών, των υδροβιοτόπων και των άλλων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος. ii. Την προστασία του τοπίου των ακτών και των ειδικών περιοχών φυσικού κάλλους. iii. Την προστασία της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. iv. Τον περιορισμό της ρύπανσης από κάθε πηγή και ιδίως την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της ρύπανσης του εδάφους και των νερών καθώς και της ηχορύπανσης. v. Την αναβάθμιση ιδιαίτερα υποβαθμισμένων περιοχών. 15

20 Β.4. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΣΠΕ - ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) είναι μια διαδικασία εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, η οποία έχει θεσμοθετηθεί στην χώρα μας με την ΚΥΑ / (ΦΕΚ 1225/Β/ ) «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ» (εφεξής ΚΥΑ-ΣΠΕ), στο πλαίσιο εναρμόνισης της Οδηγίας 2001/42/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 27ης Ιουνίου 2001 «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων». Ο αντικειμενικός στόχος της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ είναι η προώθηση της Βιώσιμης ή Αειφόρου Ανάπτυξης με την υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών ζητημάτων στην προετοιμασία και θέσπιση σχεδίων και προγραμμάτων (Άρθρο 1). Η εφαρμογή της Οδηγίας στα κράτη μέλη επιβάλλει την εκπόνηση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) η οποία θα καθορίζει, περιγράφει και εκτιμά τις σημαντικές άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις από την εφαρμογή ενός σχεδίου ή προγράμματος σε ανθρώπους, χλωρίδα και πανίδα, έδαφος, ύδατα, αέρα, κλίμα, τοπίο, ακίνητη περιουσία και πολιτιστική κληρονομιά, καθώς και την αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των παραγόντων. Γίνεται σαφές πως η διαδικασία ΣΠΕ αποτελεί το μέσο για την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών ζητημάτων κατά την διάρκεια της λήψης αποφάσεων εξασφαλίζοντας πως λαμβάνονται υπόψη οι σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ανθρώπινων δράσεων και πρωτοβουλιών σε επίπεδο σχεδιασμού και προγραμματισμού. Η διαδικασία ΣΠΕ, σύμφωνα με τα κείμενα της Οδηγίας και της ΚΥΑ (Άρθρο 2β), περιλαμβάνει τις παρακάτω θεματικές ενότητες: 1. Εκπόνηση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) 2. Διεξαγωγή διαβουλεύσεων 3. Συνεκτίμηση της περιβαλλοντικής μελέτης και των αποτελεσμάτων των διαβουλεύσεων κατά τη λήψη αποφάσεων και 4. Παροχή πληροφοριών σχετικά με την απόφαση. 16

21 Στο άρθρο 6 παρ. 1 και 2 της ΚΥΑ-ΣΠΕ ορίζονται μια σειρά χαρακτηριστικών που πρέπει να περιλαμβάνει η ΣΜΠΕ και ειδικότερα: στη ΣΜΠΕ εντοπίζονται, περιγράφονται και αξιολογούνται οι ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, καθώς και λογικές εναλλακτικές δυνατότητες, σε περιεκτική μορφή, λαμβανομένων υπόψη των στόχων και του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του σχεδίου ή προγράμματος η ΣΜΠΕ περιλαμβάνει τις πληροφορίες που ευλόγως μπορεί να απαιτούνται για την εκτίμηση των ενδεχόμενων σημαντικών επιπτώσεων που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες γνώσεις και μεθόδους εκτίμησης, το περιεχόμενο και το επίπεδο λεπτομερειών του σχεδίου ή προγράμματος, το στάδιο της διαδικασίας εκπόνησής του και το βαθμό στον οποίο οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δύνανται να αξιολογηθούν καλύτερα σε διαφορετικά επίπεδα σχεδιασμού ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη εκτίμησής τους. Η παρούσα ΣΜΠΕ συντάσσεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της ΚΥΑ-ΣΠΕ και ειδικότερα η δομή και το περιεχόμενο αυτής τηρεί πλήρως τα αναφερόμενα στο Παρ/μα ΙΙΙ της ΚΥΑ-ΣΠΕ. Η Μεθοδολογία που ακολουθήθηκε βασίσθηκε κυρίως στο «Εγχειρίδιο των ΣΠΕ για Στρατηγικές Συνοχής », έκδοσης Φεβρουάριος 2006 (HANDBOOK ON SEA FOR COHESION POLICY , February 2006, Greening Regional Development Programmes Network, PROJECTPART-FINANCED BY THE EUROPEAN UNION, INTERREG IIIC, GRDP). B.5. ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η επικαιροποίηση του ΡΣΘ μεταξύ άλλων περιλαμβάνει την αλλαγή της περιοχής εφαρμογής ΡΣ και του ΠΠΠ όπως αυτή έχει ορισθεί βάσει του Ν. 1561/85. Η νέα οριοθέτηση της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ και του ΠΠΠ, η επεξεργασία της συνολικής στρατηγικής και οι ειδικότεροι στόχοι για την αειφόρο χωρική ανάπτυξη και οργάνωση περιλαμβάνει εξολοκλήρου τους νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Κιλκίς και ορισμένους Δήμους των νομών Πέλλας, Ημαθίας και Πιερίας. Ειδικότερα, περιλαμβάνει: Νομός Θεσσαλονίκης Δήμοι: Θεσσαλονίκης, Αγ. Παύλου, Αμπελοκήπων, Ελ. Κορδελιού, Ευκαρπίας, Ευόσμου, Καλαμαριάς, Μενεμένης, Νεάπολης, Πανοράματος, Πολίχνης, Πυλαίας, Πεύκων, Σταυρουπόλεως, Συκεών, Τριανδρίας, Εχεδώρου, Θέρμης, Καλλιθέας, Χορτιάτη, Ωραιοκάστρου, Αγίου Αθανασίου, Αξιού, Βασιλικών, Επανομής, Θερμαϊκού, Κουφαλιών, Μηχανιώνας, Μίκρας, Χαλάστρας, Χαλκηδόνας, Μυγδονίας, Ασσήρου, Λαγκαδά, Βερτίσκου, Σοχού, Λαχανά, Εγνατίας, Κορώνειας, Καλλινδοίων, Απολλωνίας, Μαδυτού, Αρεθούσας, Αγ. Γεωργίου, Ρεντίνας 17

22 Νομός Χαλκιδικής Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Δήμοι: Αρναίας, Ζερβοχωρίων, Παναγίας και Σταγείρων Ακάνθου, Ανθεμούντα, Καλλικράτειας, Κασσάνδρας, Ν. Μουδανιών, Ορμύλιας, Παλλήνης, Πολυγύρου, Σιθωνίας, Τορώνης και Τρίγλιας Νομός Κιλκίς Δήμοι: Κιλκίς, Αξιούπολης, Γαλλικού, Γουμένισσας, Δοϊράνης, Ευρωπού, Κρουσσών, Μουριών, Πικρολίμνης, Πολυκάστρου, Χέρσου και Κοινότητα Λιβαδίων Νομός Πέλλας Δήμοι: Γιαννιτσών και Πέλλας Νομός Ημαθίας Δήμοι: Αλεξάνδρειας, Μελίκης και Πλατέως Νομός Πιερίας Δήμοι: Αιγινίου, Κολινδρού, Μεθώνης και Πύδνας Η κατά πολύ διευρυμένη αυτή περιοχή οριοθετήθηκε μετά από δημόσια διαβούλευση επί τριών εναλλακτικών προτάσεων που επεξεργάστηκε και δημοσιοποίησε το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η περιοχή συγκροτεί ένα συνεκτικό χωρολειτουργικό σύστημα, καθώς τα επιμέρους αναπτυξιακά, οικιστικά και περιβαλλοντικά στοιχεία εμφανίζουν ισχυρούς δεσμούς και αλληλεξαρτήσεις. 18

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Γ.1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΟΧΩΝ ΤΟΥ ΡΣΘ Η συνολική στρατηγική του Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης κινείται στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης στην οποία η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική δικαιοσύνη και η προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν αναπόσπαστες, ισότιμες και αλληλοσυμπληρούμενες συνιστώσες. Οι στρατηγικοί στόχοι του ΡΣΘ, σύμφωνα με το άρθρο 12 του Σχεδίου Νόμου, εντάσσονται στο πλαίσιο της εθνικής και ευρωπαϊκής αναπτυξιακής και χωρικής πολιτικής και είναι οι ακόλουθοι: Στρατηγικός στόχος 1: Ενίσχυση της διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης, ενδυνάμωση της χωρικής συνοχής της μητροπολιτικής περιοχής και προώθηση της ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας Στρατηγικός στόχος 2: Προώθηση της ισότητα ευκαιριών και της κοινωνικής συνοχής και βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στρατηγικός στόχος 3: Εξασφάλιση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης, της οικολογικής ισορροπίας και προστασία φυσικών και πολιτιστικών πόρων και περιβάλλοντος Οι ανωτέρω στρατηγικοί στόχοι εξειδικεύονται στα άρθρα 13, 14 και 15 του Δ Κεφαλαίου. Οι εξειδικευμένοι περιβαλλοντικοί στόχοι αναφέρονται στα άρθρα του ΣΤ κεφαλαίου του Σχεδίου Νόμου, στο πλαίσιο της ανάλυσης των περιβαλλοντικών πολιτικών του ΡΣΘ. Αναλυτικότερα: Α. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ (Άρθρα 13, 14, 15 του Σχεδίου Νόμου) Άρθρο 13: Ενίσχυση της διεθνοποίησης της Θεσσαλονίκης, ενδυνάμωση της χωρικής συνοχής της μητροπολιτικής περιφέρειας και προώθηση της ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας. Γενικοί στόχοι: - Ενίσχυση του ρόλου της Θεσσαλονίκης ως «πόλης-πύλης» και ως «περιφερειακού μητροπολιτικού πόλου της Ε.Ε.». - Δικτύωση με τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Ενίσχυση των σχέσεων και των δικτύων στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, των παραδουνάβιων και παρευξείνιων περιοχών, καθώς και της νοτιοανατολικής Μεσογείου, στη βάση της συμπληρωματικότητας, με προοπτική τη συγκρότηση ευρύτερων δυναμικών ζωνών οικονομικής ολοκλήρωσης. - Προώθηση του ρόλου της Θεσσαλονίκης ως επιχειρηματικού και εμπορικού συνδέσμου της Ε.Ε. με τις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης και του Εύξεινου Πόντου. 19

24 - Αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των διαθέσιμων πόρων των χωρικών ενοτήτων, διατήρηση και ενίσχυση της πολυτομεακής παραγωγικής βάσης και εξισορρόπηση των χωρικών ανισοτήτων. - Βελτίωση της αναπτυξιακής θέσης της με την επίτευξη ρυθμών ανάπτυξης σταθερά πάνω από τον ισοσταθμισμένο δείκτη ανάπτυξης της χώρας. - Χωρική αναδιάρθρωση των παραγωγικών τομέων με κατεύθυνση την ανάπτυξη δυναμικών και εξωστρεφών κλάδων σε στρατηγικούς τομείς, τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των υφιστάμενων δραστηριοτήτων, και τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. - Ανάδειξη της Θεσσαλονίκης ως πόλου έρευνας και καινοτομίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ενίσχυση των υποδομών και των υπηρεσιών εκπαίδευσης και υγείας και ανάδειξή τους ως τομέων αιχμής στον ευρύτερο βαλκανικό και παρευξείνιο χώρο. - Προώθηση του ρόλου της Θεσσαλονίκης ως πολιτιστικής μητρόπολης και ως πόλου τουρισμού και αναψυχής με ακτινοβολία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τις χώρες του Εύξεινου Πόντου και ανάδειξη των αρχαιολογικών και πολιτιστικών πόρων της μητροπολιτικής περιφέρειας. Ειδικοί στόχοι: - Ενίσχυση του ρόλου της Μητροπολιτικής Περιφέρειας Θεσσαλονίκης ως διεθνούς κόμβου μεταφορών, διαμετακόμισης και ενέργειας με βελτίωση της προσπελασιμότητας, επέκταση και ολοκλήρωση των μεταφορικών και επικοινωνιακών υποδομών και λειτουργική ένταξή τους στα διευρωπαϊκά δίκτυα. - Προσέλκυση και ενίσχυση δραστηριοτήτων διεθνούς εμβέλειας και βελτίωση της ελκυστικότητας της Θεσσαλονίκης και των αστικών κέντρων της Μητροπολιτικής περιφέρειας με δημιουργία υψηλής ποιότητας περιβάλλοντος. - Προσέλκυση δραστηριοτήτων μέσω μιας σταδιακή αποκέντρωσης. - Οργάνωση και ενίσχυση ενός ολοκληρωμένου πλέγματος αξόνων και πόλων ανάπτυξης που βασίζονται στη δυναμική που δημιουργείται από τα μεγάλα έργα υποδομής και τους άξονες διεθνών συνδέσεων, τις σημαντικές συγκεντρώσεις παραγωγικών δραστηριοτήτων και τα κέντρα υπερτοπικών λειτουργιών. Στο αναπτυξιακό αυτό πλέγμα προωθείται, με την παροχή πολλαπλών συμπληρωματικών δυνατοτήτων χωροθέτησης και τη χρήση πολεοδομικών ή και άλλου τύπου κινήτρων και μηχανισμών, η ανάπτυξη χωρικών συμπλεγμάτων μητροπολιτικών λειτουργιών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αιχμής. - Συγκρότηση πόλων καινοτομίας για την προσέλκυση επενδύσεων έντασης γνώσης, με τη δημιουργία επιστημονικών τεχνολογικών πάρκων και θερμοκοιτίδων νέων επιχειρήσεων με κοινές, υψηλού επιπέδου υποδομές. - Ενίσχυση των παραγόντων που ευνοούν την ανταγωνιστικότητα της μεταποίησης, του αγροτικού τομέα και την ανάδυση των "προωθητικών" 20

25 υπηρεσιών διοίκησης της περιφερειακής οικονομίας και στήριξης της ανταγωνιστικότητας της Θεσσαλονίκης και του ευρύτερου χώρου της. - Ολοκλήρωση των βασικών οδικών αξόνων και των υποδομών μητροπολιτικής εμβέλειας. Προώθηση της συνδυασμένης λειτουργίας τους. - Υποστήριξη του χονδρεμπορίου και του διαμετακομιστικού εμπορίου με την ανάπτυξη οργανωμένων ζωνών με σύνθετες, συμπληρωματικές λειτουργίες, σε συνάρτηση με τις δραστηριότητες μεταφορών. Δημιουργία εμπορευματικών πάρκων παροχής υπηρεσιών εφοδιαστικής διαχείρισης (logistics) στους στρατηγικούς κόμβους συνδυασμένων μεταφορών. - Ενίσχυση των εξωτερικών οικονομιών των παραγωγικών τομέων με βελτίωση και εκσυγχρονισμό των υποδομών, σχεδιασμό και πολεοδομική οργάνωση των περιοχών ανάπτυξης του τριτογενή τομέα στις εκτός Σχεδίου περιοχές. Αναβάθμιση της τουριστικής υποδομής, ιδίως ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της και χωρική κατανομή της προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε χωρικής ενότητας και την φέρουσα ικανότητα των φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων. - Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος με την υποστήριξη διαφόρων μορφών τουρισμού και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων εναλλακτικών μορφών τουρισμού συσχετισμένων με τους φυσικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς πόρους της περιοχής. - Ανάσχεση της αστικοποίησης της αγροτικής γης. Διατήρηση επαρκούς αποθέματος καλλιεργήσιμων εκτάσεων και θυλάκων αγροτικής γης. Προώθηση βιολογικών και φιλικών προς το περιβάλλον καλλιεργειών και μεθόδων εκτροφής καθώς και ενίσχυση παραδοσιακών γεωργικών δραστηριοτήτων. Άρθρο 14: Προώθηση της ισότητας ευκαιριών και της κοινωνικής συνοχής και βελτίωση της ποιότητας ζωής Γενικοί στόχοι: - Βελτίωση της θέσης της μητροπολιτικής περιφέρειας στον εθνικό χώρο όσον αφορά οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες. - Εξομάλυνση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων με αποκέντρωση πληθυσμού και δραστηριοτήτων του μητροπολιτικού κέντρο και ενίσχυση των περιφερειακών πόλεων. - Διεύρυνση των ευκαιριών απασχόλησης και προσανατολισμό της αγοράς εργασίας σε επιλεγμένους δυναμικούς κλάδους (ιδίως έρευνα και καινοτομία, υψηλή τεχνολογία, χρηματοπιστωτικό σύστημα, ναυτιλία, τουρισμό, πολιτισμό). - Προώθηση της αστικής αειφορίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την κοινωνική ευημερία των πολιτών. - Ισόρροπη χωρική και κοινωνική κατανομή κόστους και ωφελειών. 21

26 - Άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων από περιοχή σε περιοχή και καταπολέμηση των φαινόμενων κοινωνικού αποκλεισμού που έχουν χωρική διάσταση. Ειδικοί στόχοι: - Βελτίωση της λειτουργικότητας του αστικού συστήματος και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών εκπαίδευσης, υγείας, πρόνοιας, πολιτισμού, αναψυχής, επικοινωνίας και μετακίνησης. - Υιοθέτηση πολιτικών ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του αστικού συστήματος με την αφομοίωση των τεχνολογιών αιχμής, την εισαγωγή νέων μορφών επικοινωνίας και την υποστήριξη καινοτόμων εφαρμογών. - Σχεδιασμός και προγραμματισμός της πολεοδομικής και οικιστικής ανάπτυξης, με προτεραιότητες την αναβάθμιση του αστικού τοπίου και της ποιότητας κατοικίας, τη βελτίωση των συνθηκών στις μειονεκτικές περιοχές, και την εφαρμογή κοινωνικής πολιτικής κατοικίας. - Στοχευμένη αντιμετώπιση των υποβαθμισμένων περιοχών και των θυλάκων κοινωνικού αποκλεισμού με επεξεργασία και εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων αστικών αναπλάσεων. - Διεύρυνση και ποιοτική αναβάθμιση των δημόσιων χώρων σε όλη την κλίμακα των αστικών κέντρων, από το μητροπολιτικό κέντρο μέχρι τα κέντρα των γειτονιών. Αισθητική αναβάθμιση της εικόνας της πόλης, αναδιοργάνωση και αναμόρφωση των διαδικασιών διαχείρισης του δημόσιου χώρου και του αστικού τοπίου. - Διεύρυνση και προστασία των χώρων πρασίνου, σταδιακή βελτίωση του δείκτη πρασίνου ανά κάτοικο. Δημιουργία ζωνών αστικού πρασίνου συνδυασμένων με την ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς και φυσικού τοπίου. - Προώθηση προγραμμάτων στρατηγικών παρεμβάσεων και αναπλάσεων στο εσωτερικό του οικιστικού ιστού, σε περιοχές που είτε χαρακτηρίζονται από έντονα εντοπισμένα προβλήματα, είτε έχουν στρατηγική θέση στην αστική δομή, είτε μπορούν να λειτουργήσουν ως εστίες βελτίωσης ευρύτερων ζωνών. - Προστασία και ανάδειξη των χώρων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, ιστορικών τόπων, μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, παραδοσιακών οικισμών, ιστορικών κέντρων πόλεων, στοιχείων της ιστορίας της πόλης και άλλων πολεοδομικών σημείων αναφοράς. - Σύνδεση και ένταξη των στοιχείων του φυσικού τοπίου (ακτές, ορεινοί όγκοι, βιότοποι, ρέματα κλπ) των αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων, παραδοσιακών συνόλων, ιστορικών κέντρων, υπερτοπικών πόλων αναψυχής, θεματικών πάρκων, πόλων πολιτιστικού ενδιαφέροντος, τοπίων ιδιαίτερου κάλλους και γενικά του δημόσιου χώρου σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα δικτύων αστικού και περιαστικού πρασίνου. 22

27 Άρθρο 15: Εξασφάλιση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης, της οικολογικής ισορροπίας και προστασία φυσικών και πολιτιστικών πόρων και περιβάλλοντός Γενικοί στόχοι: - Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης και των αρχών της αειφορίας στο σύνολο των πολιτικών. Εναρμόνιση της προστασίας της φύσης με την οικονομική ανάπτυξη και χωρική συνοχή. - Προστασία, διατήρηση και αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και διασφάλιση της καλής ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης διατήρησης των φυσικών αποθεμάτων. - Θεώρηση του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ως αναντικατάστατου οικολογικού, πολιτιστικού και κοινωνικού αποθέματος. Προστασία της φυσικής, ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και αντιμετώπισης τους ως αναπτυξιακού πλεονεκτήματος και ως σημαντικής υπηρεσίας για το σύνολο της κοινωνίας. - Εσωτερική οργάνωσή της Περιφέρειας σε ολοκληρωμένες χωροταξικές ενότητες με σχετική λειτουργική αυτοτέλεια και συμπληρωματικότητα, που μπορούν να αποτελέσουν και περιοχές αναφοράς για την εφαρμογή επιμέρους πολιτικών. - Προώθηση ενός πολυκεντρικού και ιεραρχημένου συστήματος χωρικής οργάνωσης και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του αστικού και του εξωαστικού χώρου ως ισότιμων συμπληρωματικών συνιστωσών ενός ενιαίου λειτουργικού συνόλου. - Προώθηση ενός προτύπου βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης, με βασικούς άξονες την αναδιάρθρωση και τη βελτιστοποίηση της χρήσης και αξιοποίησης της πολεοδομημένης γης, την ανάσχεση της εξάπλωσης και διάχυσης του οικιστικού ιστού και την αντιμετώπιση του μη δομημένου περιβάλλοντος ως κρίσιμου παράγοντα για τη βιωσιμότητα. - Προστασία και αποκατάσταση της δομής και λειτουργίας των φυσικών οικοσυστημάτων, και ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας. - Εξασφάλιση συνθηκών ασφάλειας και προστασίας από φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές. Ειδικοί στόχοι: - Κάλυψη της πληθυσμιακής και οικονομικής ανάπτυξης κατά προτεραιότητα μέσα στην θεσμοθετημένη αστική γη (αρχή της «συμπαγούς πόλης»). - Προστασία, ανάδειξη και αειφορική διαχείριση της γεωργικής γης, των δασών, των ορεινών όγκων, των υγροτόπων, των ρεμάτων, των ακτών, των γεωμορφολογικών σχηματισμών και των άλλων στοιχείων του περιβάλλοντος ως πολύτιμων και αναντικατάστατων φυσικών πόρων. - Καθορισμός των χρήσεων γης στον εξωαστικό χώρο. Ανάσχεση και περιορισμός της εκτός Σχεδίου δόμησης. 23

28 - Προστασία των εδαφικών πόρων ιδιαίτερα στις περιαστικές ζώνες όπου ασκούνται οικιστικές πιέσεις, ανάσχεση της περαιτέρω αστικοποίησης τους και αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών. - Ανάδειξη της φυσιογνωμίας της πόλης, προστασία των μνημείων, ιστορικών τόπων, συνόλων και κτιρίων. - Οργάνωση υποδοχέων συγκεντρώσεων της μεταποίησης. Εξυγίανση των βιομηχανικών και επαγγελματικών συγκεντρώσεων, επανάχρηση κελυφών και ομαλή σύνδεσή τους με άλλες χρήσεις γης. - Εξορθολογισμός της οργάνωσης των χρήσεων γης: απομάκρυνση οχλουσών χρήσεων των παραγωγικών τομέων, προώθηση της συνύπαρξης συμβατών χρήσεων, καθορισμός ζωνών χρήσεων γης, έλεγχος των υψηλών πυκνοτήτων, και προώθηση νέων εργαλείων πολιτικής γης. - Ιεράρχηση και χωροθέτηση χρήσεων γης σε συνδυασμό με το σχεδιασμό ενός ιεραρχημένου συστήματος μεταφορών για τη μείωση του μήκους και του αριθμού των μετακινήσεων, ιδιαίτερα των ιδιωτικής χρήσης επιβατικών αυτοκινήτων, ανάπτυξη τοπικών και κεντρικών λειτουργιών και πόλων έλξης μετακινήσεων σε περιοχές που εξυπηρετούνται από μέσα μαζικής μεταφοράς (κέντρα πόλης, σταθμοί μέσων σταθερής τροχιάς). - Αναδιοργάνωση των κεντρικών λειτουργιών και συγκρότηση τους σε δίκτυα κέντρων, με ενίσχυση της στρατηγικής σημασίας τους ως πόλων της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, με την αποσυμφόρηση και αναβάθμιση της Θεσσαλονίκης, την ανάπτυξη και τη βελτίωση της λειτουργίας των άλλων δυναμικών κέντρων της μητροπολιτικής περιφέρειας, και τη διασύνδεση και προώθηση των μεταξύ τους συνεργιών. - Ενσωμάτωση των αρχών της πρόληψης και «ο ρυπαίνων πληρώνει» στην πολιτική προστασίας περιβάλλοντος. - Δημιουργία προϋποθέσεων και υποδομής για τη μακροπρόθεσμη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. - Βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας και του ακουστικού περιβάλλοντος. - Προώθηση δράσεων μείωσης της παραγωγής αποβλήτων (ποσοτική μείωση) και της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες (ποιοτική βελτίωση) καθώς και της αξιοποίησής τους. - Προώθηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για την προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού, αστικού, δομημένου) και την Αειφορική Ανάπτυξη. - Προαγωγή των περιβαλλοντικών τεχνολογιών και συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης. - Προώθηση των φιλικών στο περιβάλλον πρακτικών στον πρωτογενή τομέα. - Αναβάθμιση του ρόλου των δημοσίων συγκοινωνιών και η ενίσχυσή τους έναντι των υπολοίπων μέσω μεταφοράς. 24

29 - Υποστήριξη ενός νέου ολοκληρωμένου σχεδιασμού του Συστήματος Δημοσίων Συγκοινωνιών και εξασφάλιση συμπληρωματικότητας μεταξύ των διαφόρων συστημάτων μεταφορών. - Ενίσχυση εναλλακτικών μέσων και τρόπων μεταφοράς. - Ενίσχυση των Θαλάσσιων και σιδηροδρομικών μεταφορών. - Διαμόρφωση πολιτικών και λήψη μέτρων προς την κατεύθυνση της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του μεταφορικού συστήματος. - Υιοθέτηση πολιτικών αειφορίας και ασφάλειας στη διαχείριση των ομβρίων. - Εισαγωγή κριτηρίων περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και δεικτών επιπέδου καθαρότητας για τον τελικό αποδέκτη. - Ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης στερεών αποβλήτων με προώθηση τεχνολογιών ανακύκλωσης. - Πρόληψη και μείωση της παραγωγής αποβλήτων καθώς και μείωση της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες. - Αξιοποίηση των υλικών που προέρχονται από τα απόβλητα με ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας και προϊόντων. - Περιβαλλοντικά ασφαλής διαχείριση και περιβαλλοντικά αποδεκτή και ασφαλής διάθεση των αποβλήτων. - Ενθάρρυνση της ορθολογικής οργάνωσης και ολοκληρωμένης διαχείρισης των αποβλήτων και η δημιουργία εθνικού δικτύου εγκαταστάσεων διάθεσης αποβλήτων. - Εισαγωγή κριτηρίων αειφορίας στο σχεδιασμό και τη διαχείριση του συστήματος υδροδότησης. - Υιοθέτηση πολιτικών εξοικονόμησης υδάτινων πόρων. - Κατάλληλος σχεδιασμός και συντήρηση, για την αποφυγή δυσλειτουργιών και περιορισμό της ενεργειακής κατανάλωσης. - Επιλογή της μεθόδου καθαρισμού στις εγκαταστάσεις καθαρισμού λυμάτων και καθορισμός της ποιότητας εκροής με βάση τον τελικό αποδέκτη. - Ενεργειακή εκμετάλλευση του παραγόμενου βιοαερίου. - Επιλογή μεθόδου διαχείρισης της λάσπης, αν είναι δυνατόν για παραγωγή εδαφοβελτιωτικού υλικού. - Εισαγωγή κριτηρίων αειφορίας και δεικτών περιβαλλοντικής επιβάρυνσης στο σχεδιασμό και τη διαχείριση των ενεργειακών συστημάτων. - Υιοθέτηση πολιτικών εξοικονόμησης ενέργειας και ανάπτυξης ήπιων μορφών ενέργειας. - Αύξηση χρήσης ΑΠΕ. - Προώθηση ολοκληρωμένου προγράμματος εξοικονόμησης ενέργειας. 25

30 Β. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (Άρθρα 26-32) Άρθρο 26: Κλιματική Αλλαγή Γενικός στόχος: Η μείωση των εκπομπών στην περιοχή του νέου ΡΣ και ΠΠΠ μέσω του έγκαιρου σχεδιασμού στους τομείς της βιομηχανίας, ενέργειας, μεταφορών, του οικιακού και τριτογενούς τομέα, της γεωργίας και των αποβλήτων, η οποία θα συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της χώρας Άρθρο 27: Προστασία της Ατμόσφαιρας και αντιμετώπιση του θορύβου Γενικός Στόχος Η βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού και ακουστικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής και η προστασία της υγείας των πολιτών από τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του θορύβου. Ειδικοί Στόχοι η μείωση της έκθεσης σε αιωρούμενα σωματίδια για την προστασία της υγείας των πολιτών η αποφυγή, πρόληψη και απομάκρυνση των επικίνδυνων ατμοσφαιρικών ρύπων η μείωση του αστικού θορύβου η βελτίωση της ενημέρωσης των πολιτών μέσω της πρόσβασης σε σχεδόν πραγματικό χρόνο σε στοιχεία ποιότητας αέρα από το δίκτυο παρακολούθησης Άρθρο 28: Προστασία της Βιοποικιλότητας Γενικός στόχος Η ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας της χώρας με τη διαμόρφωση και εφαρμογή στρατηγικών, σχεδίων δράσης και διαχειριστικών παρεμβάσεων Ειδικοί στόχοι Προστασία των σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας Προστασία, αειφορική διαχείριση και ανάπτυξη των δασών και δασικών εκτάσεων της περιοχής του νέου ΡΣ Προστασία και αειφορική διαχείριση των υγροτοπικών, παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων Αειφορική διαχείριση των αγροτικών οικοσυστημάτων Προώθηση αειφορικής άσκησης της γεωργικής και αλιευτικής δραστηριότητας Προστασία γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας Αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών και τοπίων 26

31 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Ενσωμάτωση της συνιστώσας της διατήρησης της βιοποικιλότητας στη διαμόρφωση των χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων, στο σχεδιασμό των επιχειρησιακών και αναπτυξιακών προγραμμάτων, στη διαδικασία εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων, σχεδίων και προγραμμάτων και στην τομέα του τουρισμού Δημιουργία του γνωστικού υποβάθρου για τη βιοποικιλότητα της περιοχής του νέου ΡΣ και εργαλείων συγκέντρωσης και διάχυσης της πληροφορίας Συντονισμός μεταξύ των πολυάριθμων φορέων που εμπλέκονται άμεσα και έμμεσα στα θέματα προστασίας και διαχείρισης για όλα τα επίπεδα της βιοποικιλότητας. Άρθρο 29: Ολοκληρωμένη Διαχείρισης Παράκτιας Ζώνης (ΟΔΠΖ) Γενικός στόχος: Η προστασία των ευαίσθητων παράκτιων οικοσυστημάτων και εν γένει των φυσικών πόρων της παράκτιας ζώνης μέσα από την ανάπτυξη και την εφαρμογή ολοκληρωμένης προσέγγισης και διαχείρισης. Άρθρο 30: Προστασία και διατήρηση των υδατικών πόρων Γενικός στόχος Η αειφορική χρήση των διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων, η αποτελεσματική προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων και η επίτευξη: μεσοπρόθεσμα της καλής οικολογικής και χημικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων (λιμναίων, ποτάμιων, μεταβατικών και παράκτιων 1 ναυτικό μίλι από την ακτή) και μακροπρόθεσμα της υψηλής οικολογικής κατάστασης, της καλής ποσοτικής και χημικής κατάστασης των υπογείων υδάτων, της καλής οικολογικής κατάστασης των θαλάσσιων υδάτων, διαμέσου της προώθησης και εφαρμογής σχεδίου δράσης για τους υδατικούς πόρους στην ΠΚΜ που θα αφορά στο σύνολο της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Άρθρο 31: Προστασία εδαφικών πόρων Γενικός Στόχος Η προστασία και αειφόρος χρήση του εδάφους Ειδικοί Στόχοι Πρόληψη της περαιτέρω υποβάθμισης του εδάφους και διατήρηση των λειτουργιών του. Αποκατάσταση υποβαθμισμένων εδαφών σε τέτοιο βαθμό λειτουργικότητας ώστε να εξυπηρετούνται τρέχουσες και μελλοντικές χρήσεις, ενώ παράλληλα θα συνεκτιμώνται οι επιπτώσεις ως προς το κόστος αποκατάστασης του εδάφους. Άρθρο 32: Αστικό και περιαστικό πράσινο 27

32 Γενικοί Στόχοι Η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και η βελτίωση των περιβαλλοντικών συνιστωσών της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος, μέσω της βελτίωσης του μικροκλίματος και του περιορισμού της ρύπανσης στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή. Η προώθηση ενός ολοκληρωμένου και προστατευόμενου συστήματος πράσινων δημόσιων χώρων για τη μητροπολιτική περιοχή της Θεσσαλονίκης, συμβατό με την παράλληλη ανάπτυξη των διαφόρων άλλων αστικών χρήσεων, σύμφωνα με τις αρχές της αειφόρου αστικής ανάπτυξης. Eιδικοί στόχοι αξιοποίηση ευκαιριών και δυνατοτήτων, με την επισήμανση διαθέσιμων ή προσφερόμενων χώρων, επισήμανση και προστασία συμπληρωματικών περιοχών που συμβάλλουν οικολογικά, προστασία φυσικών υδρολογικών στοιχείων με παράλληλη αντιπλημμυρική προστασία, εμπλουτισμός της πόλης σε χώρους αναψυχής και δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου, ενίσχυση της ισομερούς χωρικής και κοινωνικής κατανομής, ανάδειξη της ταυτότητας του αστικού τοπίου και αναβάθμιση της αισθητικής του δημόσιου χώρου, εξασφάλιση της προσπελασιμότητας στους χώρους πρασίνου, εξασφάλιση της διασύνδεσης μεταξύ τους, ανάδειξη της έννοιας του πλέγματος και αποκατάσταση συνέχειας, διασύνδεση με άλλες κοινωφελείς λειτουργίες. Γ.2. ΔΙΕΘΝΕΙΣ, ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟ ΡΣΘ Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται συνοπτικά το ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο τίθενται οι στόχοι της προστασίας του περιβάλλοντος, οι οποίοι αφορούν το ΡΣΘ, ώστε να διαφανούν οι απαιτήσεις της περιβαλλοντικής προστασίας που σχετίζονται με τη στοχοθέτηση και με την εφαρμογή των δράσεων του ΡΣΘ. Οι περιβαλλοντικές αυτές απαιτήσεις ανά περιβαλλοντική παράμετρο καθορίζουν και το πλαίσιο της εκτίμησης των επιπτώσεων. Η παρουσίαση του πλαισίου που καθορίζει τους περιβαλλοντικούς στόχους γίνεται ανά περιβαλλοντική παράμετρο όπως αυτές προσδιορίζονται στην Οδηγία ΣΠΕ και την αντίστοιχη ΚΥΑ / Επίσης, αναφέρονται οι στόχοι της περιβαλλοντικής πολιτικής όπως αυτοί εκφράζονται από τις θεματικές στρατηγικές και προγράμματα δράσης. 28

33 Οι κύριες περιβαλλοντικές παράμετροι είναι: Κλιματικοί παράγοντες - Κλιματική αλλαγή, Αέρας, Θόρυβος Βιοποικιλότητα, χλωρίδα και πανίδα Ύδατα, Έδαφος, Τοπίο και πολιτιστική κληρονομιά, Πληθυσμός και υγεία. Γ.2.1. Στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας της ΕΕ Γ Συνοπτική παρουσίαση περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται από το 6 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον και τις Θεματικές Στραηγικές της ΕΕ Γ ο Πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για το Περιβάλλον Το 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον, αποτελεί το βασικό πολιτικό πλαίσιο για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής και ορίζει τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕE) μέχρι το Δίνεται έμφαση σε τέσσερα πεδία δράσης προτεραιότητας: η αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, η προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, η ολοκληρωμένη συσχέτιση της προστασίας του περιβάλλοντος με την υγεία και η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων με αποσύνδεση της χρήσης τους από την οικονομική ανάπτυξη και πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων. Η περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ διέπεται από την αρχή της προφύλαξης και την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Παράλληλα, διαθέτει πολλά μέσα - θεσμικά, οικονομικά και διαχειριστικά - ώστε η εφαρμογή της να είναι αποτελεσματική. Η συμμετοχή των πολιτών αποτελεί, επίσης, βασικό στοιχείο της πολιτικής αυτής όπου προσδιορίζονται ως κύριες προτεραιότητες. Βασική αρχή του προγράμματος είναι ότι για να αντιμετωπιστούν τα σημερινά περιβαλλοντικά προβλήματα, θα χρειασθεί να υπερκερασθεί η αυστηρά νομοθετική στρατηγική και να τεθεί σε εφαρμογή μία ολοκληρωμένη προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή οφείλει να αξιοποιήσει τους ποικιλόμορφους λειτουργικούς μηχανισμούς και τα αντίστοιχα μέτρα για να επηρεασθεί η διαδικασία λήψης των αποφάσεων στους επιχειρηματικούς κύκλους, αλλά και στο χώρο των καταναλωτών, της πολιτικής και των πολιτών. Στον τομέα δράσης κλιματική αλλαγή, στόχος είναι η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο που δεν θα προκαλεί τεχνητές μεταβολές του κλίματος στη γη. Οι προσπάθειες της Κοινότητας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκαλούνται από τις κλιματικές αλλαγές συνοψίζονται σε μια σειρά δράσεων που περιλαμβάνουν την εφαρμογή ενός σχήματος εμπορίας εκπομπών (emissions trading) CO2 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη Διερεύνηση και αναθεώρηση των ενεργειακών επιδοτήσεων στα Κράτη Μέλη, την υποστήριξη των ΑΠΕ μέσω της σχετικής Οδηγίας και της διασφάλισης της κατάλληλης 29

34 υποστήριξης στην απελευθερωμένη αγορά ενέργειας, την αξιοποίηση των εργαλείων της αγοράς, την Προώθηση της εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια κ.α. Βραχυπρόθεσμος στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να επιτευχθούν οι στόχοι του πρωτοκόλλου του Κυότο, δηλαδή από σήμερα και με ορίζοντα το χρονικό διάστημα , να μειωθούν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 8% συγκριτικά με το Στον τομέα δράσης Φύση και Βιοποικιλότητα, οι κύριοι στόχοι είναι: Η προστασία και, όταν είναι αναγκαίο, η αποκατάσταση της δομής και της λειτουργίας των φυσικών συστημάτων και η αναστολή της υποβάθμισης της βιοποικιλότητας, τόσο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και σε παγκόσμια κλίμακα, Η προστασία των εδαφών από τη διάβρωση και τη ρύπανση. Στον τομέα δράσης Περιβάλλον και Υγεία, ο στόχος εστιάζεται στην επίτευξη τέτοιας ποιότητας του περιβάλλοντος όπου τα επίπεδα των ανθρωπογενών ρυπαντών, συμπεριλαμβανομένων και των διαφόρων ειδών ακτινοβολίας, να μην προκαλούν σημαντικές επιπτώσεις ή κινδύνους στην ανθρώπινη υγεία. Τέλος, στόχος του Έκτου Προγράμματος στον τομέα της διαχείρισης φυσικών πόρων και αποβλήτων είναι η προσπάθεια να διασφαλιστεί ότι η κατανάλωση των ανανεώσιμων και των μη ανανεώσιμων πόρων δεν θα υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος και η αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση των πόρων μέσω της βελτίωσης της αποδοτικότητας της εν λόγω χρήσης, της απεξάρτησης της οικονομίας από τους υλικούς πόρους και της πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων. Ανακοίνωση της Επιτροπής της 30ής Απριλίου 2007 σχετικά με την ενδιάμεση επανεξέταση του έκτου κοινοτικού προγράμματος δράσης για το περιβάλλον [COM(2007) 225 τελικό - Επίσημη Εφημερίδα C 181 της ]. Η Επιτροπή αξιολογεί θετικά την πρόοδο που σημειώθηκε, πλην όμως εκτιμά ότι χρειάζονται περαιτέρω σημαντικές προσπάθειες για να επιτευχθεί αειφόρος περιβαλλοντική ανάπτυξη. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή αξιολογεί τους τέσσερις τομείς προτεραιότητας του προγράμματος δράσης. Στον τομέα της αλλαγής του κλίματος, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο να επιτευχθούν οι στόχοι που καθορίστηκαν στο πρωτόκολλο του Κυότο και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου 2007, να αναπτυχθούν τα μέσα και οι τεχνολογίες που θα επιτρέψουν την επίτευξη των στόχων αυτών, να βρεθούν λύσεις για μια δίκαιη και αποτελεσματική στράτευση των χωρών που δεν έχουν δεσμευθεί σε στόχους μείωσης των εκπομπών βάσει του πρωτοκόλλου του Κυότο ή που αποσύρθηκαν από τη διαδικασία αυτή, καθώς και να υπάρξει προετοιμασία για την προσαρμογή στις αναπόφευκτες συνέπειες της αλλαγής του κλίματος. Όσον αφορά τη φύση και τη βιοποικιλότητα, η Επιτροπή τονίζει ιδιαίτερα ότι είναι σημαντικό να ολοκληρωθεί η συγκρότηση του δικτύου Natura 2000, το οποίο θα πρέπει επίσης να επεκταθεί, να σταματήσει η αποδάσωση, με την καταπολέμηση ιδίως του παράνομου εμπορίου ξυλείας, και επίσης να προστατευθούν τα θαλάσσια οικοσυστήματα από τις επιπτώσεις της αλιείας με 30

35 τράτες βυθού. Στον τομέα της υγείας, η Επιτροπή επιθυμεί την ουσιαστική υλοποίηση των κοινοτικών πρωτοβουλιών, όπως της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα, του κανονισμού REACH, της στρατηγικής για την ατμοσφαιρική ρύπανση και της πρότασης για τα φυτοφάρμακα. Όσον αφορά τους φυσικούς πόρους και τα απόβλητα, η Επιτροπή δίνει έμφαση στη θεματική στρατηγική για την πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και την ανακύκλωσή τους και στην οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα. Πέραν αυτών, στην εξέταση περιλαμβάνεται κατάλογος των στρατηγικών βελτιώσεων της περιβαλλοντικής πολιτικής, οι οποίες συνίστανται συγκεκριμένα στη βελτίωση της διεθνούς συνεργασίας (προαγωγή της αειφόρου ανάπτυξης ανά τον κόσμο, «περιβαλλοντική διπλωματία», προώθηση της μεταφοράς τεχνολογίας κ.λπ.), στην εφαρμογή της αρχής της «καλύτερης νομοθεσίας» στην περιβαλλοντική πολιτική (χρησιμοποίηση αγορακεντρικών μηχανισμών, απλούστευση και μείωση του διοικητικού φόρτου, συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη κ.λπ.), στην καλύτερη ενσωμάτωση του περιβαλλοντικού προβληματισμού στις άλλες πολιτικές (μεταξύ άλλων στους τομείς της γεωργίας, της έρευνας, της αλιείας και των μεταφορών), καθώς και στη βελτίωση της εφαρμογής της νομοθεσίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεσμεύθηκε από το Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον για να προετοιμάσει επτά θεματικές στρατηγικές, μέσα από τις οποίες εξειδικεύονται οι στόχοι και τα προτεινόμενα μέσα σε κάθε τομέα προτεραιότητας και οι όποιες και αντιπροσωπεύουν και προετοιμάζουν ουσιαστικά την επόμενη γενιά της πολιτικής για το περιβάλλον: Ατμοσφαιρική ρύπανση (υιοθετήθηκε στις 21/09/2005), Πρόληψη και ανακύκλωση των αποβλήτων (υιοθετήθηκε στις 21/12/2005), Προστασία και διατήρηση του θαλάσσιου περιβάλλοντος (προτάθηκε στις 24/10/2005), Έδαφος (υιοθετήθηκε στις 22/09/2006), Αειφόρος χρήση φυτοφαρμάκων (υιοθετήθηκε στις 12/07/2006), Αειφόρος χρήση των πόρων (υιοθετήθηκε στις 21/12/2005), Αστικό περιβάλλον (υιοθετήθηκε στις 11/01/2006). Στόχος της προσέγγισης αυτής ήταν να δημιουργηθούν θετικές συνεργίες μεταξύ των επτά στρατηγικών, όπως και να ενσωματωθούν στις υπάρχουσες τομεακές πολιτικές, στη στρατηγική της Λισσαβόνας και στη στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης. 31

36 Γ Στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη Η αειφόρος ανάπτυξη αποτελεί έναν από τους θεμελιώδεις στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην αρχή αυτής της χιλιετίας, η ΕΕ ανέλαβε τη δέσμευση να καταρτίσει ένα πρόγραμμα αλλαγών, ώστε να αρχίσει η αντιμετώπιση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών τάσεων που είναι αντίθετες προς την αειφόρο ανάπτυξη. Η ΕΕ ανέλαβε για πρώτη φορά δέσμευση για την αειφόρο ανάπτυξη τον Ιούνιο του Τότε, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ ενέκρινε τη στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη της ΕΕ με βάση ανακοίνωση της Επιτροπής. Το 2002, η Επιτροπή παρουσίασε δεύτερη ανακοίνωση 1 η οποία τόνιζε την εξωτερική διάσταση της αειφόρου ανάπτυξης, την οποία ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Bαρκελώνης. Τα κείμενα αυτά αποτελούν από κοινού τη βάση της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη της ΕΕ. Η Επιτροπή δεσμεύτηκε να επανεξετάσει τη στρατηγική με την έναρξη των καθηκόντων κάθε νέας Επιτροπής. Η στρατηγική αναθεωρήθηκε το 2005 και συμπληρώθηκε με την αρχή της ενσωμάτωσης του περιβάλλοντος στο σύνολο των πολιτικών της ΕΕ. Γενικός στόχος της ανανεωμένης στρατηγικής της ΕΕ για την αειφόρο ανάπτυξη είναι ο προσδιορισμός και η ανάπτυξη δράσεων που θα επιτρέψουν στην ΕΕ να επιτύχει συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο της σημερινής γενιάς όσο και των επόμενων γενεών, μέσω της δημιουργίας βιώσιμων κοινοτήτων ικανών για αποτελεσματική διαχείριση και χρησιμοποίηση των πόρων και η αξιοποίηση του δυναμικού οικολογικής και κοινωνικής καινοτομίας προκειμένου να εξασφαλίζεται ευημερία, προστασία του περιβάλλοντος και κοινωνική συνοχή. Οι βασικοί στόχοι της στρατηγικής είναι τέσσερις: 1. Προστασία του Περιβάλλοντος 2. Κοινωνική Δικαιοσύνη και Συνοχή 3. Οικονομική Ευημερία 4. Ανάληψη των Διεθνών Ευθυνών μας Παράλληλα καθορίζονται 7 κύριες προκλήσεις και αντίστοιχοι γενικοί στόχοι, επιχειρησιακοί στόχοι και δράσεις. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι κύριες προκλήσεις και οι γενικοί τους στόχοι: Αλλαγή του κλίματος και καθαρή ενέργεια Γενικός στόχος: Να περιοριστούν οι κλιματικές αλλαγές καθώς και το κόστος και οι αρνητικές συνέπειες για την κοινωνία και το περιβάλλον Βιώσιμες μεταφορές Γενικός στόχος: Να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα μεταφορών ανταποκρίνονται στις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανάγκες 1 COM(2002) 82, : "Προς µια παγκόσµια σύµπραξη για αειφόρο ανάπτυξη". 32

37 ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις τους στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον Βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή Γενικός στόχος: Προώθηση μεθόδων βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής Διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων Γενικός στόχος: Βελτίωση της διαχείρισης και αποφυγή της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, αναγνωρίζοντας την αξία των υπηρεσιών του οικοσυστήματος Δημόσια υγεία Γενικός στόχος : Η προαγωγή της καλής δημόσιας υγείας και η βελτίωση της προστασίας έναντι των κινδύνων που απειλούν την υγεία Κοινωνική ένταξη, δημογραφία και μετανάστευση Γενικός στόχος: Δημιουργία μιας κοινωνίας κοινωνικής ένταξης με συνυπολογισμό της αλληλεγγύης μεταξύ και εντός των γενεών και εξασφάλιση και βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών ως προϋπόθεση διαρκούς προσωπικής ευημερίας Παγκόσμια φτώχεια και προκλήσεις της αειφόρου ανάπτυξης Γενικός στόχος : Ενεργός προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης σε ολόκληρο τον κόσμο και μέριμνα ώστε οι εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμβιβάζονται με την παγκόσμια αειφόρο ανάπτυξη και με τις διεθνείς δεσμεύσεις της. Η Επιτροπή θα υποβάλει κάθε δύο έτη (αρχίζοντας από το Σεπτέμβριο του 2007) έκθεση προόδου σχετικά με την εφαρμογή της ΣΑΑ στην ΕΕ και τα κράτη μέλη, η οποία θα περιλαμβάνει και μελλοντικές προτεραιότητες, προσανατολισμούς και δράσεις. Βάσει της έκθεσης προόδου της Επιτροπής και συνεισφορών του Συμβουλίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου θα πρέπει να προβαίνει σε επισκόπηση της προόδου και των προτεραιοτήτων κάθε δύο έτη (αρχίζοντας από το 2007) και να παρέχει γενικές κατευθύνσεις στις πολιτικές, τις στρατηγικές και τα μέσα για την αειφόρο ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη τις προτεραιότητες βάσει της στρατηγικής της Λισσαβόνας για δικονομική μεγέθυνση και θέσεις εργασίας. Κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να ορίσει έναν εκπρόσωπο που θα ενεργεί ως σημείο εστίασης ΣΑΑ και θα έχει τη δυνατότητα να παρέχει, ανά διετία (πρώτη παράδοση τον Ιούνιο 2007) τα αναγκαία στοιχεία για την πρόοδο σε εθνικό επίπεδο σύμφωνα με τις εθνικές στρατηγικές αειφόρου ανάπτυξης (ΕΣΑΑ). 33

38 Γ Στόχοι - Πολιτική της ΕΕ για την Κλιματική αλλαγή Οι προτάσεις της ΕΕ για την ενσωμάτωση της κλιματικής αλλαγής και της ενεργειακής πολιτικής εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο το Μάρτιο Η ΕΕ δεσμεύτηκε να μειώσει τις εκπομπές της αερίων του θερμοκηπίου (GHG) στο 30% των επιπέδων του 1990 έως το 2020 εάν οι άλλες αναπτυσσόμενες χώρες συμφωνήσουν παρόμοιες μειώσεις ή τουλάχιστον στο 20% εάν δεν συμφωνήσουν. Στη δέσμη μέτρων περιλαμβάνεται πρόταση οδηγίας με νομικά δεσμευτικούς στόχους για την αύξηση της ανανεώσιμης ενέργειας σε μερίδιο 20% έως το 2020, με μερίδιο 10% ανανεώσιμης ενέργειας στον τομέα των μεταφορών και ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για ασφαλείς, αξιόπιστες τεχνολογίες δέσμευσης και γεωλογικής αποθήκευσης άνθρακα. Με το ψήφισμά της 31ης Ιανουαρίου 2008 σχετικά με την έκβαση της διάσκεψης για την Αλλαγή του κλίματος που διεξήχθη στο Μπαλί (COP 13 και COP/MOP 3) ΕΕ C 68 E της , σ. 13. το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπενθύμιζε τη θέση του ότι τα εκβιομηχανισμένα κράτη πρέπει να αναλάβουν δέσμευση να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του φαινόμενου του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 30 % έως το 2020 και κατά % έως το 2050 εν συγκρίσει προς τα επίπεδα του έτους Το Νοέμβριο του 2008 η Επιτροπή πρότεινε τη δεύτερη επισκόπηση της ενεργειακής στρατηγικής της 3, η οποία υποστηρίζει τους στόχους του 2020 για το κλίμα και την ενέργεια και παρέχει νέα ώθηση στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού στην ΕΕ. Περιέχει προτάσεις για την επιτάχυνση των βελτιώσεων στην αποδοτικότητα της ενέργειας σε θεμελιώδεις τομείς, όπως στα κτίρια και στα προϊόντα και επίσης περιλαμβάνει σχέδιο για την εξασφάλιση βιώσιμου ενεργειακού εφοδιασμού. Το Δεκέμβριο του το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο συμφώνησαν μελλοντικούς στόχους σχετικά με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από αυτοκίνητα με μέσο όριο εκπομπής 130 γραμμ./km που πρέπει να εφαρμόζεται στο 65% των νέων αυτοκινήτων το 2012, ποσοστό το οποίο βαθμιαία θα αυξηθεί ώστε να εφαρμόζεται σε όλα τα αυτοκίνητα από το Επίσης, ορίζεται ως στόχος για το 2020 η μείωση του μέσου όρου εκπομπών για νέα αυτοκίνητα στα 95 g CO2/km. Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 10ης Ιανουαρίου 2007, με τίτλο: «Περιορισμός της αλλαγής του κλίματος του πλανήτη σε αύξηση της 2 Έγγραφο του Συμβουλίου 7224/1/07 Αναθ COM(2008) Οδηγία 2009/28/EΚ, οδηγία 2009/29/EΚ, οδηγία 2009/31/EΚ και ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Δεκέμβριο του 2008 σε σχέση με το έγγραφο COM(2008) Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Δεκέμβριο 2008 σε σχέση με το έγγραφο COM(2007)856 34

39 θερμοκρασίας κατά 2 C - Η πορεία προς το 2020 και μετέπειτα» [COM(2007) 2 τελικό. Γ Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση Με στόχο να επιτευχθεί μια ποιοτική στάθμη του ατμοσφαιρικού αέρα που δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις ούτε θα συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον, η θεματική στρατηγική συμπληρώνει τη νομοθεσία που ισχύει σήμερα, ορίζει στόχους για την ατμοσφαιρική ρύπανση και προτείνει μέτρα επίτευξης των στόχων με χρονικό ορίζοντα το 2020: να εκσυγχρονιστεί η ισχύουσα νομοθεσία, να δοθεί βάρος στην αντιμετώπιση των επιβλαβέστερων ρύπων και να εμπλακούν περισσότερο σ' αυτήν τομείς και πολιτικές που επηρεάζουν δυνητικά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση βλάπτει σοβαρά την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον: αναπνευστικά προβλήματα, πρόωροι θάνατοι, ευτροφισμός και υποβάθμιση των οικοσυστημάτων εξαιτίας αζωτούχων και όξινων επικαθίσεων είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες του προβλήματος, τοπικού όσο και διασυνοριακού. Οι ρύποι οι πλέον ανησυχητικοί για τη δημόσια υγεία είναι το τροποσφαιρικό όζον και κυρίως τα σωματίδια (κυρίως δε τα λεπτά σωματίδια/pm2,5). Οι στόχοι της στρατηγικής Η στρατηγική θέτει στόχους για θέματα υγείας και περιβάλλοντος, καθώς και στόχους για μείωση των εκπομπών των κυριότερων ρύπων. Οι στόχοι αυτοί θα υλοποιούνται σταδιακά έτσι ώστε να προστατεύονται τόσο οι κάτοικοι της ΕΕ από έκθεση στα σωματίδια και το όζον όσο και τα οικοσυστήματα από την όξινη βροχή, την υπερβολική χρήση αζωτούχων λιπασμάτων και το όζον. Κατά τη χάραξη της στρατηγικής, δεν κατέστη δυνατός ο προσδιορισμός ενός βαθμού έκθεσης σε σωματίδια και τροποσφαιρικό όζον που να μην παρουσιάζει κανένα κίνδυνο για τον άνθρωπο. Εντούτοις, μια σημαντική τους μείωση θα είναι επωφελής για τη δημόσια υγεία αλλά και για τα οικοσυστήματα. Σε σχέση με την κατάσταση που επικρατούσε το 2000, η στρατηγική καθορίζει συγκεκριμένους μακροπρόθεσμους στόχους (2020): κατά 47% μείωση της απώλειας προσδόκιμου επιβίωσης εξαιτίας έκθεσης σε σωματίδια κατά 10% μείωση των περιπτώσεων οξείας θνησιμότητας εξαιτίας του όζοντος μείωση των πλεονασμάτων όξινων επικαθίσεων κατά 74% και 39% στις δασικές ζώνες και στις επιφάνειες γλυκών νερών αντιστοίχως κατά 43% μείωση των ζωνών στων οποίων τα οικοσυστήματα παρατηρείται ευτροφισμός. 35

40 Η υλοποίηση των ανωτέρω στόχων προϋποθέτει μείωση των εκπομπών SO2 κατά 82%, NOx (οξειδίων του αζώτου) κατά 60%, πτητικών οργανικών ενώσεων κατά 51%, αμμωνίας κατά 27% και πρωτογενών PM2,5 (πρόκειται για σωματίδια που εκπέμπονται απευθείας στον αέρα) κατά 59%, σε σχέση με τις τιμές του Γ Στρατηγική για την πρόληψη και την ανακύκλωση των αποβλήτων6 Η στρατηγική χαράσσει τις κατευθύνσεις της δράσης της ΕΕ και περιγράφει τα μέτρα που θα επέτρεπαν τη βελτιωμένη διαχείριση των αποβλήτων. Στόχος της είναι να μειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αποβλήτων σε όλο τον κύκλο ζωής τους, από την παραγωγή μέχρι την τελική διάθεση τους, μέσω της ανακύκλωσης. Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει να αντιμετωπίζεται κάθε είδος αποβλήτων όχι μόνο ως πηγή ρύπανσης που επιβάλλεται να μειωθεί, αλλά και ως ενδεχόμενος πόρος που προσφέρεται για εκμετάλλευση. Οι στόχοι της κοινοτικής νομοθεσίας πριν από την έγκριση της παρούσας στρατηγικής εξακολουθούν να ισχύουν (περιορισμός των αποβλήτων, προαγωγή της επαναχρησιμοποίησης τους, ανακύκλωση και αξιοποίησή τους). Η στρατηγική προβλέπει την απλοποίηση της κείμενης νομοθεσίας. Η πρόταση της οδηγίας πλαισίου που συνοδεύει τη στρατηγική προβλέπει την καθιέρωση περιβαλλοντικών κριτηρίων για τον καθορισμό του τέλους του χρόνου ζωής των αποβλήτων. Προτείνεται νέος ορισμός των δραστηριοτήτων ανάκτησης και διάθεσης, με στόχο να υιοθετηθούν καλύτερες περιβαλλοντικές πρακτικές. Προς τούτο καθιερώνονται κατώφλια απόδοσης βάσει των οποίων γίνεται διάκριση μεταξύ δραστηριοτήτων ανάκτησης και δραστηριοτήτων διάθεσης Προστίθεται ο ορισμός της ανακύκλωσης στην πρόταση για την οδηγία πλαίσιο σχετικά με τα απόβλητα. Η στρατηγική προβλέπει τον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων, δίχως να καθορίζεται συνολικός ποσοτικός στόχος δεδομένου ότι θεωρείται ότι ανάλογοι στόχοι δεν συνεπάγονται απαραίτητα βελτίωση του περιβάλλοντος. Η στρατηγική για την πρόληψη της παραγωγής των αποβλήτων αφορά πρωτίστως τη μείωση του περιβαλλοντικού αντικτύπου των αποβλήτων και των προϊόντων που πρόκειται να καταστούν απόβλητα. Για να είναι αποτελεσματική, η προαναφερόμενη μείωση του αντικτύπου πρέπει να αφορά όλα τα στάδια του κύκλου ζωής των πόρων. Επιπλέον, η στρατηγική προσφέρει πλαίσιο συντονισμένης ανάπτυξης των ειδικών εθνικών δράσεων. 6 [COM(2005) 666]. «Ένα βήµα µπροστά για την αειφόρο χρήση των πόρων - θεµατική στρατηγική για την πρόληψη της δηµιουργίας και την ανακύκλωση των αποβλήτων» 36

41 Η στρατηγική προβλέπει την ενθάρρυνση του τομέα της ανακύκλωσης με στόχο την επανένταξη, με ελάχιστο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, των αποβλήτων στον οικονομικό κύκλο με τη μορφή προϊόντων ποιότητας. Προβλέπει και άλλα μέτρα, όπως η ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τη φορολογία της οριστικής εναπόθεσης των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο καθώς και, μακροπρόθεσμα, τη λήψη μέτρων βάσει της φύσης των υλικών και ενδεχομένως μέτρων συμπλήρωσης των μηχανισμών της αγοράς, σε περίπτωση που δεν επαρκέσουν για την εξασφάλιση της ανάπτυξης της ανακύκλωσης. Η στρατηγική δίδει ιδιαίτερη σημασία στα βιοαποδομήσιμα απόβλητα τα οποία, σύμφωνα με την οδηγία 1999/31/ΕΚ, πρέπει κατά τα δύο τρίτα να αποτελούν αντικείμενο άλλων μορφών επεξεργασίας πλην της τελικής διάθεσης. Η στρατηγική προβλέπει ιδίως την έκδοση κατευθυντήριων γραμμών εκ μέρους της Επιτροπής, την έγκριση διαχειριστικών στρατηγικών από τα κράτη μέλη καθώς και την ένταξη του εν λόγω θέματος στην αναθεώρηση της οδηγίας ΟΠΕΡ και της οδηγίας για την αξιοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων (λυματολάσπης) στη γεωργία. Γ Πολιτική της ΕΕ για την Προστασία των Εδαφικών πόρων- Στρατηγική Στην προστασία του εδάφους υπεισέρχονται διάφορες πολιτικές, ιδιαιτέρως δε η περιβαλλοντική πολιτική (για την προστασία του αέρα και των υδάτινων πόρων) και η γεωργική πολιτική (γεωργοπεριβαλλοντικά θέματα και καθεστώς πολλαπλής συμμόρφωσης). Η αυξημένη συνειδητοποίηση που υπάρχει σε διεθνές επίπεδο σχετικά με τη σημασία της προστασίας του εδάφους απηχείται στην αναθεώρηση (2003) του Χάρτη του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία και αειφόρο διαχείριση του εδάφους. Όλα τα κράτη μέλη, καθώς και η Κοινότητα ως σύνολο, είναι συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την καταπολέμηση της απερήμωσης (UNCCD). Το πρόβλημα αφορά την περιοχή της Μεσογείου. Η Ελλάδα ανήκει στις περιοχές της Ευρώπης που απειλούνται περισσότερο από την ερημοποίηση. Με το πρωτόκολλο (της Σύμβασης των Άλπεων) για την προστασία του εδάφους επιδιώκεται η διατήρηση των οικολογικών λειτουργιών του εδάφους, η πρόληψη της υποβάθμισης του εδάφους και η ορθολογική του χρήση. Στο πρωτόκολλο του Κιότο τονίζεται ότι το έδαφος περιέχει μεγάλο αποθεματικό άνθρακα που πρέπει να προστατευτεί και να αυξηθεί, όπου αυτό είναι δυνατόν. Η παγίδευση του άνθρακα σε γεωργικές εκτάσεις μέσω πρακτικών διαχείρισης της γης μπορεί να συμβάλει σε μετριασμό των κλιματικών αλλαγών. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος για την αλλαγή του κλίματος (ECCP) σχετικά με τα αποθέματα άνθρακα σε σχέση με γεωργικά εδάφη έχει εκτιμηθεί το δυναμικό αυτό ως ισοδύναμο προς το 1,5 έως 1,7% των ανθρωπογενούς προέλευσης εκπομπών CO2 στην ΕΕ κατά την πρώτη 37

42 περίοδο δεσμεύσεων δυνάμει του πρωτοκόλλου του Κιότο. Στη Σύμβαση για τη βιοποικιλότητα (CBD) αναγνωρίζεται η βιοποικιλότητα του εδάφους ως πεδίο που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα. Δρομολογήθηκε ήδη μια διεθνής πρωτοβουλία για τη διατήρηση και αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας του εδάφους. Η θεματική στρατηγική για το έδαφος αποδίδει ιδιαίτερη σημασία «στην πρόληψη της διάβρωσης, της υποβάθμισης, της ρύπανσης και της απερήμωσης». Με τον τρόπο αυτό, η Ε.Ε. αναγνωρίζει τις βασικές απειλές για το έδαφος, οι οποίες πρέπει να τύχουν αντιμετώπισης: Η διάβρωση, η οποία πυροδοτείται από συνδυασμό παραγόντων όπως οι απότομες πλαγιές, το κλίμα, οι ακατάλληλες χρήσεις γης, το είδος της φυτικής εδαφοκάλυψης και οι οικολογικές καταστροφές Η μείωση της οργανικής ύλης, η οποία οφείλεται σε αγροτικές και δασοκομικές πρακτικές Η ρύπανση, τόσο εντοπισμένη (π.χ. εξορυκτικές δραστηριότητες, χωματερές, βιομηχανίες, κλπ) όσο και διάχυτη (ατμοσφαιρικές εναποθέσεις, γεωργικές πρακτικές, ανεπαρκής ανακύκλωση και επεξεργασία των αποβλήτων και του νερού, κλπ) Η σφράγιση, δηλαδή η κάλυψη του εδάφους για οικιστικούς σκοπούς, κατασκευή δρόμων ή άλλων έργων αξιοποίησης που καθορίζονται από τις στρατηγικές χωροταξικού προγραμματισμού Η συμπίεση, δηλαδή η μηχανική πίεση του εδάφους που οφείλεται στην κυκλοφορία βαρέων οχημάτων, στην υπερβόσκηση και σε ορισμένες μορφές τουρισμού όπως ο χιονοδρομικός τουρισμός Η μείωση της βιοποικιλότητας στο έδαφος η οποία οφείλεται στη μείωση της οργανικής ύλης καθώς και σε κάποιες γεωργικές πρακτικές όπως η εκτενής χρήση φυτοφαρμάκων Η αλάτωση, η οποία συνήθως συνδέεται με τις πρακτικές άρδευσης και αποτελεί μείζονα αιτία απερήμωσης Πλημμύρες και κατολισθήσεις οι οποίες σχετίζονται άμεσα με το έδαφος και τη χωροταξική διαχείριση Σύμφωνα με την θεματική στρατηγική της Ε.Ε., η προστασία του εδάφους προϋποθέτει ολοκληρωμένη προσέγγιση βάσει των διαθέσιμων δεδομένων καθώς και προσαρμογή και βελτίωση των ασκούμενων πολιτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι δράσεις αντιμετώπισης των απειλών πρέπει να περιλαμβάνουν: Την ανάπτυξη σχετικής περιβαλλοντικής πολιτικής με την εφαρμογή σχετικών Οδηγιών όπως εκείνων για τη νιτρορύπανση, της Οδηγίας πλαίσιο για τα νερά, την υγειονομική ταφή των αποβλήτων, την πυροπροστασία των δασών, κλπ 38

43 Την εφαρμογή πρακτικών αειφόρου χωροταξικής διαχείρισης, επιβάλλοντας, αν κάτι τέτοιο απαιτείται, περιορισμούς στις χρήσεις γης Την ΚΑΠ, μέσω της οποίας είναι δυνατό να προωθηθούν πρακτικές όπως η βιολογική γεωργία, η διατήρηση των αναβαθμίδων, η ολοκληρωμένη διαχείριση των καλλιεργειών, κλπ Την παρακολούθηση του εδάφους μέσω ανάπτυξης σχετικών συστημάτων καθώς και την παρακολούθηση των κινδύνων που απειλούν το έδαφος Γ Στρατηγική για την Βιοποικιλότητα Η Στρατηγική αποσκοπεί στην πρόβλεψη, πρόληψη και αντιμετώπιση των αιτίων της σημαντικής μείωσης ή απώλειας της βιοποικιλότητας. Διαμορφώνει το πλαίσιο για την έγκριση των κοινοτικών πολιτικών και μέσων που απαιτούνται για την εφαρμογή της σύμβασης. Η στρατηγική είναι διαρθρωμένη γύρω από τέσσερις βασικούς άξονες (θέματα), οι οποίοι αντιστοιχούν στις κυριότερες υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η Κοινότητα στο πλαίσιο της σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα. Εκθέτει επίσης τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν για την εκπλήρωση των ανωτέρω υποχρεώσεων. Οι άξονες της στρατηγικής είναι οι ακόλουθοι: - διατήρηση και αειφόρος χρήση της βιολογικής ποικιλότητας - επιμερισμός του οφέλους από τη χρήση των γενετικών πόρων - έρευνα, εντοπισμός, παρακολούθηση και ανταλλαγή πληροφοριών - εκπαίδευση, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση. Όσον αφορά τη διατήρηση και αειφόρο χρήση της βιολογικής ποικιλότητας, η στρατηγική προβλέπει επιτόπια (δηλαδή στο φυσικό περιβάλλον) και μη επιτόπια (σε τράπεζες γονιδίων, εργαστήρια, ζωολογικούς ή βοτανικούς κήπους) διατήρηση των ειδών και των οικοσυστημάτων. Ο στόχος αυτός συναρτάται επίσης, με την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και πληθυσμών των ειδών, καθώς και με την προστασία των καλλιεργούμενων φυτικών ειδών ή οικόσιτων ζωικών ειδών που έχουν αποκτήσει ιδιαίτερα γενετικά χαρακτηριστικά. Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται αξιολόγηση των δραστηριοτήτων που έχουν επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων αυτών με την παροχή κινήτρων και την επιβολή απαγορεύσεων, ώστε να προωθηθεί η αειφόρος χρήση των συστατικών στοιχείων της βιοποικιλότητας. Όσον αφορά τον επιμερισμό του οφέλους από τη χρήση των γενετικών πόρων, η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στους φυσικούς πόρους, η μεταφορά τεχνολογίας και η επιστημονική και τεχνική συνεργασία. Η σύμβαση επιβεβαιώνει μεν τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών επί των οικείων φυσικών πόρων, ορίζει όμως επίσης ότι τα συμβαλλόμενα μέρη δεν πρέπει να επιβάλλουν αδικαιολόγητους περιορισμούς στην πρόσβαση στους πόρους. 39

44 Οι προσπάθειες στους τομείς της έρευνας, του εντοπισμού, της παρακολούθησης και της ανταλλαγής πληροφοριών πρέπει να ενταθούν, ώστε να εξασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή της σύμβασης. Στο πλαίσιο αυτό είναι σκόπιμο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα έργα που αφορούν την εμβάθυνση των γνώσεων, τη δημιουργία δικτύου πληροφοριών και τη διαμόρφωση δεικτών. Προκειμένου να αλλάξουν οι αντιλήψεις και η συμπεριφορά του κοινού - το οποίο θα πρέπει να συνειδητοποιήσει περαιτέρω τη σημασία της προστασίας της βιοποικιλότητας - η παρούσα στρατηγική επιδιώκει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση, την επιμόρφωση και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, καθώς και των υπευθύνων για την εφαρμογή των σχετικών με τη στρατηγική μέτρων. Ειδικότερα, η στρατηγική ορίζει τους τομείς δραστηριοτήτων και τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν σε καθέναν από τους εν λόγω τομείς. Οι τομείς αυτοί και οι κυριότεροι από τους αντίστοιχους στόχους είναι οι εξής: Διατήρηση των φυσικών πόρων: δημιουργία και λειτουργία του δικτύου «Natura 2000», προστασία ορισμένων ευάλωτων ειδών, εφαρμογή νομοθετικών μέσων, όπως της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα, προώθηση των διεθνών δράσεων και αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος κ.λπ. Γεωργία: καλύτερη διατήρηση των γενετικών πόρων που έχουν αξία για τη διατροφή, προαγωγή των ορθών γεωργικών πρακτικών που συντελούν στη διαφύλαξη της γενετικής ποικιλότητας και στον περιορισμό της ρύπανσης (ορίζοντας ειδικότερα ως προϋπόθεση για τη χορήγηση γεωργικών ενισχύσεων την τήρηση οικολογικών κριτηρίων), ενίσχυση των γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων, προώθηση εμπορικών πολιτικών συμβατών με την προστασία της βιοποικιλότητας κ.λπ. Αλιεία: προαγωγή πρακτικών που διευκολύνουν τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση των αλιευτικών αποθεμάτων και που έχουν περιορισμένες επιπτώσεις στα παράκτια και θαλάσσια οικοσυστήματα, αυξημένη προστασία των υδάτινων συστημάτων ιδιαίτερου οικολογικού ενδιαφέροντος κ.λπ. Περιφερειακή πολιτική και χωροταξικός προγραμματισμός: προώθηση χωροταξικών μέτρων ικανών να συμβάλουν στην προστασία της βιοποικιλότητας, ιδίως στους διαδρόμους μεταξύ προστατευόμενων περιοχών, στις αγροτικές περιοχές και στις μη προστατευόμενες ευαίσθητες περιοχές, συνεκτίμηση του περιβαλλοντικού παράγοντα στο πλαίσιο της χρηματοδότησης έργων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία κ.λπ. Δάση: μέριμνα ώστε η διαχείριση των δασών να μη θίγει τη βιοποικιλότητα, ούτε την οικολογική ποιότητα των συγκεκριμένων περιοχών και λήψη μέτρων για την αναδάσωση, προαγωγή της έρευνας και της εκτίμησης των επιπτώσεων κ.λπ. Ενέργεια και μεταφορές: λήψη μέτρων κατά της οξύνισης και της αλλαγής του κλίματος, περιορισμός των αρνητικών επιπτώσεων της ανάπτυξης υποδομών, αναζήτηση των βέλτιστων ενεργειακών πηγών κ.λπ. 40

45 Τουρισμός: προαγωγή του αειφόρου τουρισμού, προσδιορισμός των πόλων τουριστικής έλξης που σχετίζονται με το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα κ.λπ. Αναπτυξιακή βοήθεια και οικονομική συνεργασία: ενσωμάτωση των σχετικών με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στόχων στους μηχανισμούς αναπτυξιακής βοήθειας και οικονομικής συνεργασίας, υποστήριξη της αειφόρου χρήσης των φυσικών πόρων στις αναπτυσσόμενες χώρες, εξασφάλιση του συντονισμού και της συμπληρωματικότητας των μέτρων που λαμβάνονται σε εθνικό (συμπεριλαμβανομένων των τρίτων χωρών), διεθνές και κοινοτικό επίπεδο κ.λπ. Γ Στρατηγική για τους φυσικούς πόρους Η στρατηγική καθορίζει τις κατευθύνσεις της δράσης της ΕΕ για την επόμενη 25ετία, με στόχο την αποδοτικότερη και πλέον αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Στόχος της στρατηγικής είναι ο περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχει η χρήση των φυσικών πόρων (εξάντληση των πόρων και ρύπανση), τηρουμένων, εκ παραλλήλου, των στόχων που ορίστηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Εμπλέκονται εν προκειμένω όλοι οι τομείς οι οποίοι καταναλώνουν πόρους, με στόχο τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων, τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους και την υποκατάσταση των εξαιρετικά ρυπογόνων πόρων με εναλλακτικές λύσεις. Προκειμένου να ενισχυθούν οι γνώσεις οι σχετικές με τη χρήση των πόρων και των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους, η στρατηγική προτείνει τη σύσταση κέντρου δεδομένων σχετικού με τους φυσικούς πόρους, του οποίου τη διαχείριση αναλαμβάνει η Επιτροπή. Το εν λόγω κέντρο δεδομένων θα συγκεντρώνει τις πληροφορίες που θα προέρχονται από διάφορους οργανισμούς ανάλυσης και έρευνας (στο πλαίσιο της Επιτροπής και αλλού). Θα διευκολύνει την ανταλλαγή πληροφοριών και τη διάθεσή τους για τους λαμβάνοντες τις πολιτικές αποφάσεις. Γ Στρατηγική για το Αστικό περιβάλλον Ο στόχος της θεματικής στρατηγικής για το αστικό περιβάλλον είναι να συμβάλει στις συνολικές περιβαλλοντικές επιδόσεις των πόλεων της Ευρώπης, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής και ενθαρρύνοντας τον μακροπρόθεσμο περιβαλλοντικό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο. Προτείνεται μια σειρά μέτρων τα οποία θα συμβάλλουν στην καλύτερη εφαρμογή της υπάρχουσας πολιτικής και νομοθεσίας της ΕΕ στον τομέα του περιβάλλοντος σε τοπικό επίπεδο με την υποστήριξη και την ενθάρρυνση των τοπικών αρχών να υιοθετήσουν μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του αστικού 41

46 χώρου και με την παρότρυνση προς τα κράτη μέλη να στηρίξουν τη διαδικασία αυτή και να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που προσφέρονται σε επίπεδο ΕΕ. Τα μέτρα εστιάζονται στις ακόλουθες κατευθύνσεις: Καθοδήγηση για μια ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση Αφορα στην υιοθέτηση ολοκληρωμένης προσέγγισης στη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος Για την αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων είναι καίριας σημασίας να υπάρχουν σαφώς καθορισμένοι στόχοι, αποδοχή ευθυνών, διαδικασίες παρακολούθησης της προόδου, διαβούλευση με το κοινό, επανεξέταση, έλεγχος και αναφορά. Πολλές επιτυχημένες πόλεις έχουν δημιουργήσει συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης όπως το EMAS ή το ISO για να εξασφαλίσουν την απόδοση πολιτικών στόχων και δημόσιο έλεγχο της προόδου. Καθοδήγηση για σχέδια βιώσιμων αστικών μεταφορών Υποστήριξη της ανταλλαγής βέλτιστης πρακτικής σε επίπεδο ΕΕ Στη στρατηγική δίνεται έμφαση στη συνέργεια με άλλες πολιτικές λόγω του πολυδιάστατου χαρακτήρα και την κάλυψη πολλών περιβαλλοντικών τομέων και θεμάτων που σχετίζονται με τον αστικό χώρο όπως:. Κλιματική αλλαγή Οι αστικές περιοχές έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και στο μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Κύρια πεδία για τις τοπικές αρχές στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι οι μεταφορές και η δόμηση. Η ευρύτερη εφαρμογή των σχεδίων βιώσιμων αστικών μεταφορών και ταυτόχρονα των ειδικών μέτρων για την προώθηση των ενεργειακά αποδοτικών οχημάτων με χαμηλές εκπομπές CO2 θα βοηθήσουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε τοπικό επίπεδο. Η βιώσιμη δόμηση βελτιώνει την ενεργειακή απόδοση και επιφέρει αντίστοιχα μείωση των εκπομπών CO2. Φύση και βιοποικιλότητα Ο βιώσιμος πολεοδομικός σχεδιασμός (κατάλληλος σχεδιασμός της χρήσης γης) θα βοηθήσει στην αναστολή της άναρχης δόμησης και της απώλειας φυσικών ενδιαιτημάτων και της βιοποικιλότητας. Η ολοκληρωμένη διαχείριση του αστικού περιβάλλοντος πρέπει να επικεντρωθεί σε πολιτικές βιώσιμης χρήσης γης, με τις οποίες θα αποφευχθεί η άναρχη δόμηση και θα μειωθεί η στεγανοποίηση του εδάφους, να περιλαμβάνει προώθηση της αστικής βιοποικιλότητας και να εντείνει την ευαισθητοποίηση των πολιτών στις πόλεις. Περιβάλλον και ποιότητα ζωής Τα σχέδια βιώσιμων αστικών μεταφορών θα βοηθήσουν στη μείωση της ρύπανσης του αέρα και της ηχορύπανσης και θα ενθαρρύνουν τη χρήση του 42

47 ποδηλάτου και την πεζοπορίας που έχουν θετική επίδραση στην υγεία και στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας. Οι μέθοδοι βιώσιμης δόμησης θα συντελέσουν στην προώθηση της άνεσης, της ασφάλειας, της προσβασιμότητας και θα μετριάσουν τις επιπτώσεις που έχει στην υγεία η ρύπανση του αέρα εντός και εκτός των κτιρίων, ιδίως από τα αιωρούμενα σωματίδια που προέρχονται από τα συστήματα θέρμανσης. Βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων Η βελτιωμένη διαχείριση του αστικού χώρου μπορεί να μετριάσει τις επιπτώσεις από την καθημερινή χρήση πόρων όπως η ενέργεια και το νερό. Η αποτροπή της άναρχης δόμησης μέσω της υψηλής πυκνότητας και της μικτής χρήσης των κτιρίων στις δομημένες περιοχές προσφέρει περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα στη χρήση γης, τις μεταφορές και τη θέρμανση συντελώντας σε χαμηλότερη κατά κεφαλήν χρήση των πόρων. Η ολοκληρωμένη περιβαλλοντική διαχείριση του αστικού χώρου πρέπει να καλύπτει τα τοπικά μέτρα πρόληψης παραγωγής αποβλήτων. Συμπερασματικά αναφέρεται ότι η δημιουργία αστικών περιοχών υψηλής ποιότητας απαιτεί μεγάλη συνέργεια μεταξύ των διαφόρων πολιτικών και πρωτοβουλιών και καλύτερη συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διοίκησης. Γ.2.2. Εθνικοί στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας Γ Συνοπτική παρουσίαση περιβαλλοντικών στόχων που τίθενται από τις εθνικές Στρατηγικές Σε εθνικό επίπεδο έχει εγκριθεί η Εθνική Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, το 2002, η οποία βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης σε συνέχεια της αναθεώρησης της σχετικής στρατηγικής της ΕΕ. Επίσης, βρίσκεται σε διαδικασία ολοκλήρωσης η έγκριση του Σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα. Γ Η Εθνική Στρατηγική για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η Εθνική Στρατηγική καθορίζει, σε επίπεδο πολιτικής, το πλαίσιο για την ανάπτυξη ενός Εθνικού Προγράμματος Δράσης, το οποίο εισάγει την περιβαλλοντική διάσταση σε όλες τις πτυχές της ανάπτυξης. Σε πρώτη φάση η Εθνική Στρατηγική καθόρισε τέσσερις τομείς προτεραιότητας για τους οποίους προσδιόρισε συγκεκριμένους στόχους και μέτρα επίτευξης τους: 1. Την ενδυνάμωση των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της κλιματικής μεταβολής. 2. Την αναδιάρθρωση του συστήματος μεταφορών στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας. 3. Την προστασία της δημόσιας υγείας από τους κινδύνους που εγκυμονεί η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, καθώς και οι πρακτικές που εφαρμόζονται σήμερα σε όλο το κύκλωμα της διατροφικής αλυσίδας. 43

48 4. Τη βελτίωση της οικο-αποδοτικότητας στη διαχείριση των φυσικών πόρων. Η Εθνική Στρατηγική είναι συμβατή με τις σχετικές στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ταυτόχρονα, είναι προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της Ελληνικής πραγματικότητας. Η υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής Αειφόρου Ανάπτυξης αποσκοπεί στην ισόρροπη εξυπηρέτηση των τριών παραμέτρων που καθορίζουν την κοινωνική ευημερία σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον: Η οικονομική παράμετρος, η κοινωνική παράμετρος, και η περιβαλλοντική παράμετρος,. Θεωρώντας ότι η περιβαλλοντική συνιστώσα της αειφόρου ανάπτυξης είναι ισότιμη με την οικονομική και κοινωνική συνιστώσα, η Εθνική Στρατηγική περιλαμβάνει και αναδεικνύει τις βασικές αρχές της περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι αρχές αυτές είναι: Η αρχή της πρόληψης της ρύπανσης Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» Η αρχή της ισότητας και συνευθύνης Στο πλαίσιο άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής, οι αρχές αυτές έχουν εξειδικευτεί και συμπληρωθεί από ένα σύνολο κανόνων που συνοπτικά έχουν ως εξής: Αποσύνδεση της οικονομικής μεγέθυνσης από την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Τομεακή ενσωμάτωση. Προτεραιότητα στην αποφυγή και όχι στη διαχείριση των περιβαλλοντικών πιέσεων. Επίλυση των προβλημάτων στην πηγή ή κατά το δυνατόν πλησιέστερα σε αυτήν. Αναγνώριση και διαχείριση στο πλαίσιο της φέρουσας ικανότητας. Οι κεντρικοί στόχοι γύρω από τους οποίους διαρθρώνεται η Εθνική Στρατηγική είναι: Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής Η μείωση των αέριων ρύπων Η μείωση της παραγωγής και η ορθολογική διαχείριση των στερεών αποβλήτων Η ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων Η πρόληψη της ερημοποίησης Η προστασία της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων Στην Στρατηγική αναγνωρίζεται η αλληλεξάρτηση και αλληλοσυσχέτιση περιβαλλοντικών στόχων και τομεακών προτεραιοτήτων σύμφωνα με τον παρακάτω πίνακα 44

49 Στόχοι Τομείς παρέμβασης Κλιματική Ενεργειακός τομέας αλλαγή Μεταφορές Βιομηχανία Αέριοι ρύποι Ενεργειακός τομέας Μεταφορές Βιομηχανία Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός Στερεά απόβλητα Νοικοκυριά Βιομηχανία Τουρισμός Υδατικοί πόροι Γεωργία Βιομηχανία Νοικοκυριά Ερημοποίηση Γεωργία Κτηνοτροφία Χωροταξικός σχεδιασμός Βιοποικιλότητα Γεωργία Κτηνοτροφία Χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός Η Εθνική Στρατηγική για την Αειφόρο Ανάπτυξη ολοκληρώνεται, συνθέτοντας τις βασικές κατευθύνσεις που προκύπτουν από τα μέτρα μείωσης των περιβαλλοντικών πιέσεων σε τομεακές πολιτικές ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής συνιστώσας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικότερα οι στόχοι της Εθνικής Στρατηγικής Ο στόχος για την αντιμετώπιση της κλιματικής μεταβολής συμπίπτει με το στόχο που απορρέει από την εφαρμογή του Πρωτοκόλου του Κυότο και έχει ως χρονική περίοδο αναφοράς το διάστημα Ειδικότερα, στο πλαίσιο της ενιαίας πολιτικής της ΕΕ και της κατανομής των ευθυνών μεταξύ των χωρών μελών που συμφωνήθηκε το 1998, η Ελλάδα έχει δεσμευθεί να μην αυξήσει τις εκπομπές των 6 αερίων του θερμοκηπίου πάνω από 25% (μέσος όρος πενταετίας ) με βάση τις εκπομπές του Με δεδομένο, τον πλανητικό χαρακτήρα της απειλής της κλιματικής μεταβολής, ο εθνικός στόχος για την περίοδο μετά το 2012, θα καθορισθεί και πάλι με βάση τις διεθνείς συμφωνίες και τις αντίστοιχες δεσμεύσεις της ΕΕ. Οι στόχοι για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης συμπίπτουν με τους στόχους που απορρέουν από την εφαρμογή του οδηγίας NECD για τη χρονική περίοδο μέχρι το 2010, ενώ μακροπρόθεσμα θα αναπροσαρμόζεται στο πλαίσιο της κοινής στρατηγικής και των αποφάσεων των αρμοδίων οργάνων της ΕΕ. Παράλληλα, η Ελλάδα έχοντας ήδη περιορίσει δραστικά τις συγκεντρώσεις των αέριων ρύπων στο αστικό περιβάλλον, δεσμεύεται να προχωρήσει σε περαιτέρω μειώσεις έτσι ώστε να μην παρατηρείται υπέρβαση των κατωφλίων που τίθενται σε σχετικές κοινοτικές οδηγίες. 45

50 Οι στόχοι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων όπως συμπυκνώνονται στον Εθνικό Σχεδιασμό Ολοκληρωμένης Διαχείρισης αποσκοπούν κυρίως στην ασφαλή τους διάθεση και στη μεγιστοποίηση της ανακύκλωσης. Παράλληλα, προωθούνται δράσεις περισσότερο μακροπρόθεσμου χαρακτήρα για τη μείωση της συνολικής παραγόμενης ποσότητας των στερεών αποβλήτων. Ο στόχος για τη διαχείριση των υδατικών πόρων αποτυπώνεται σε ένα Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τους υδατικούς πόρους και αφορά στη βιώσιμη χρήση των διαθέσιμων υδατικών αποθεμάτων, στην αποτελεσματική προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων και στην επίτευξη υψηλής ποιότητας όλων των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 Οι στόχοι για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης όπως συμπυκνώνονται στον Εθνικό Σχέδιο Δράσης αφορούν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των τάσεων για ερημοποίηση στο 35% της επικράτειας που απειλείται άμεσα από τις συνέπειες της ερημοποίησης, και στην πρόληψη της διαδικασίας ερημοποίησης στο 60% της χώρας Ο στόχος για την προστασία της βιοποικιλότητας απορρέει από την Σύμβαση των Ην. Εθνών για τη Βιολογική Ποικιλότητα και αφορά την αντιστροφή των τρεχουσών τάσεων απώλειας της βιοποικιλότητας και την αποτελεσματική προστασία και αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων. Γ2.3. Περιβαλλοντικοί στόχοι που τίθενται από την κοινοτική και εθνική περιβαλλοντική νομοθεσία Συνοπτική παρουσίαση βασικών νομοθετημάτων ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Σε επίπεδο ΕΕ Οδηγία-Πλαίσιο (2008/50/ΕΚ) «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη Σημαντική εξέλιξη για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι η νέα Οδηγία-Πλαίσιο (2008/50/ΕΚ) «για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη» η οποία έχει ως στόχο την ανάπτυξη κοινής στρατηγικής αντιμετώπισης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα κράτη-μέλη της ΕΕ, η οποία δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία. Η νέα Οδηγία ενοποιεί την Οδηγία πλαίσιο για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, τρεις από τις τέσσερις θυγατρικές Οδηγίες (96/62, 99/30, 2002/3) και θεσπίζει πρότυπα και ορίζει επιδιωκόμενα χρονοδιαγράμματα για τη μείωση των συγκεντρώσεων των αιρούμενων σωματιδίων, τα οποία αποτελούν ήδη αντικείμενο νομοθετικών ρυθμίσεων και συγκαταλέγονται στους πλέον επικίνδυνους για την ανθρώπινη υγεία ρύπους. Η νέα Οδηγία προέκυψε από την ανάγκη να εφαρμοστεί μια συνολική και συνεκτική πολιτική για όλους τους αέριους ρύπους που κρίνεται ότι επιδρούν βλαπτικά στον άνθρωπο και το περιβάλλον, αντί της αποσπασματικής αντιμετώπισης με επιμέρους Οδηγίες για ορισμένους ρύπους που υπήρχε μέχρι τώρα. 46

51 Για να προστατευθεί η ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον γενικότερα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταπολεμηθούν οι εκπομπές ρύπων στην πηγή και να εντοπισθούν και εφαρμοσθούν τα αποτελεσματικότερα μέτρα για τη μείωση των εκπομπών σε τοπικό, εθνικό και κοινοτικό επίπεδο. Γι αυτόν το λόγο θα πρέπει να αποφεύγονται, να προλαμβάνονται ή να μειώνονται οι εκπομπές επικίνδυνων ατμοσφαιρικών ρύπων, θέτοντας παράλληλα κατάλληλους στόχους για τον ατμοσφαιρικό αέρα που να λαμβάνουν υπόψη τα αντίστοιχα πρότυπα, τις κατευθυντήριες γραμμές και τα προγράμματα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της ΕΕ. Επίσης εκδόθηκε η αναθεωρημένη οδηγία 2009/30/ΕΕ για την ποιότητα των καυσίμων «με την οποία τροποποιείται η οδηγία 98/70/ΕΚ όσον αφορά τις προδιαγραφές για τη βενζίνη, το ντίζελ και το πετρέλαιο εσωτερικής καύσης και την καθιέρωση μηχανισμού για την παρακολούθηση και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τροποποιείται η οδηγία 1999/32/ΕΚ του Συμβουλίου όσον αφορά την προδιαγραφή των καυσίμων που χρησιμοποιούνται στα πλοία εσωτερικής ναυσιπλοΐας και καταργείται η οδηγία 93/12/ΕΟΚ». Στην οδηγία αυτή διατυπώνεται η απαίτηση για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 6% στον κύκλο ζωής των καυσίμων στον τομέα των μεταφορών έως το Μία επιπλέον μείωση κατά 4% έως το 2020 θα επανεξεταστεί το Η οδηγία ορίζει επίσης τα κριτήρια βιωσιμότητας για βιοκαύσιμα που θα βοηθήσουν στην επίτευξη αυτής της μείωσης. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από τη ναυτιλία, η οποία ευθύνεται για 2-3% των παγκόσμιων εκπομπών, αυξάνονται κατά 3-4% ετησίως. Η Επιτροπή προβλέπει τη θέσπιση νομοθεσίας για τη μείωσή τους. Οδηγία 96/61 σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης Οδηγία 2003/87 «θέσπιση συστήματος εμπορίας εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της κοινότητας», η οποία τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2004/101. Η Ελλάδα με την ΚΥΑ 54409/2632/2004 συμμορφώθηκε με τις διατάξεις της Οδηγίας 2003/87 και με την ΚΥΑ 9267/468/2007 στην Οδηγία 2004/101. Με την ΠΥΣ 5/2003 εγκρίθηκε το Εθνικό Πρόγραμμα Εκπομπών Αερρίων Θερμοκηπίου , σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 3017/2002 Οδηγία 2009/28, EE L 140, , σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές και τη τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των Οδηγιών 2001/77 και 2003/30. Σε εθνικό επίπεδο Περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των ακόλουθων Οδηγιών Οδηγία 96/62, ΚΥΑ υπ' αριθ. 3277/2000 (Καθορισμός γενικών κατευθύνσεων και αρμοδίων αρχών σε θέματα εκτίμησης και διαχείρισης της ποιότητας του αέρα) (ΦΕΚ 180 Β') Οδηγία 98/32, ΚΥΑ υπ' αριθ. 340/2000 (περιεκτικότητα καυσίμων σε θείο) Οδηγία 2000/71, ΚΥΑ υπ' αριθ. 2/2000 (ποιότητα καυσίμων βενζίνης και ντήζελ) 47

52 Οδηγία 99/30, Π.Υ.Σ. υπ' αριθ. 34/2002 (οριακές τιμές ποιότητας του αέρα σε διοξείδιο του θείου, αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου) Οδηγία 99/94, ΚΥΑ υπ' αριθ /2002 (πρόγραμμα ενημέρωσης των καταναλωτών για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα των νέων επιβατηγών αυτοκινήτων) Οδηγία 99/13, ΚΥΑ υπ' αριθ /2002 (περιορισμός των εκπομπών πτητικών οργανικών ενώσεων) Οδηγία 2000/69 (Οριακές τιμές βενζολίου και διοξειδίου του άνθρακα) - ΚΥΑ υπ' αριθ. 9238/ ΦΕΚ 405 Β'/ Οδηγία 2003/87 (Σύστημα δικαιωμάτων εμπορίας εκπομπής αερίων θερμοκηπίου) - ΚΥΑ υπ' αριθ / ΦΕΚ 1931 Β'/ Οδηγία 2001/80/ΕΚ (Εκπομπές αερίων από μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης) - ΚΥΑ υπ' αριθ / ΦΕΚ 992 Β / Οδηγία 2001/81/ΕΚ (Εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών ορισμένων ρύπων) - ΚΥΑ υπ' αριθ / ΦΕΚ 992 Β / Οδηγία 2002/3/ΕΚ (Όζον στον ατμοσφαιρικό αέρα) - ΚΥΑ υπ' αριθ /2005- ΦΕΚ 1334 Β / Οδηγία 2003/73/ΕΚ (Αντικατάσταση του Παραρτήματος ΙΙΙ του άρθρου 8 της ΚΥΑ υπ' αριθ /2002-Πληροφορίες προς τον καταναλωτή για οικονομία καυσίμου και τις εκπομπές CO2 για νέα επιβατηγά αυτοκίνητα) - ΚΥΑ υπ' αριθ /2006- ΦΕΚ327 Β / Άρθρα 9,10 και 11 Οδηγίας 2003/87 (Έγκριση του εθνικού σχεδίου κατανομής δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων) - ΚΥΑ υπ' αριθ / ΦΕΚ 1216 Β / Οδηγίες 2002/ 88 & 2004/26 - Μείωση εκπομπής ρύπων από μη οδικά οχήματα - ΚΥΑ υπ' αριθ. Δ13/0/121/2007- ΦΕΚ 53 Β'/ Επιπλέον: Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, ΥΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ 246/Β/ ) Απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ-ΥΜΕ-ΥΟΟ αρ. οικ / (ΦΕΚ Β 2082/ ): Καθορισμός διαδικασιών και λεπτομερειών για την εφαρμογή του άρθρου 3 της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου "Μέτρα Αντιμετώπισης της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης" (ΦΕΚ Α 181/ ). ΘΟΡΥΒΟΣ Οδηγία 2002/49/ΕΚ «σχετικά με την αξιολόγηση και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου» Η Οδηγία έχει ως αντικείμενο την καταπολέμηση του θορύβου που αντιλαμβάνονται οι πληθυσμοί στους δομημένους χώρους, στα δημόσια πάρκα ή σε άλλους, ήρεμους, τόπους ενός οικισμού, στις ήρεμες ζώνες της υπαίθρου, δίπλα στα σχολεία, στα πέριξ των νοσοκομείων καθώς και σε άλλα, ευαίσθητα στον θόρυβο, κτίρια και ζώνες. Δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση του θορύβου που παράγεται από το ίδιο το εκτιθέμενο άτομο, στον θόρυβο που προέρχεται από οικιακές δραστηριότητες, στον θόρυβο από τους γείτονες, στον θόρυβο που γίνεται αντιληπτός στους χώρους εργασίας ή στο εσωτερικό των μέσων μεταφοράς, ούτε στον θόρυβο που προέρχεται από στρατιωτικές δραστηριότητες στις στρατιωτικές ζώνες. 48

53 Δίνονται οι δείκτες θορύβου και οι μέθοδοι αξιολόγησής τους. Ο Lden είναι δείκτης του επιπέδου του συνολικού θορύβου την ημέρα, το βράδυ και τη νύχτα, ο οποίος χρησιμοποιείται για την ποσοτικοποίηση της όχλησης που συνδέεται με την έκθεση στο θόρυβο. Ο Lnight είναι δείκτης του ηχητικού επιπέδου κατά την νύκτα, ο οποίος ποσοτικοποιεί τις οχλήσεις του ύπνου. Οι δείκτες θορύβου Lden και Lnight χρησιμοποιούνται για την κατάρτιση στρατηγικών χαρτών θορύβου. Το αργότερο στις 31 Δεκεμβρίου 2008, τα κράτη μέλη ενημερώνουν την Επιτροπή για όλους τους οικισμούς άνω των κατοίκων, καθώς και για τους μεγάλους οδικούς και σιδηροδρομικούς άξονες που βρίσκονται στην επικράτειά τους. Το αργότερο στις 30 Ιουνίου 2012, στη συνέχεια δε ανά πενταετία, καταρτίζονται και, ενδεχομένως, εγκρίνονται, στρατηγικοί χάρτες θορύβου στους οποίους εμφαίνεται η κατάσταση κατά τη διάρκεια του προηγουμένου έτους για τους εν λόγω οικισμούς και άξονες. Οι χάρτες θορύβου πρέπει να επανεξετάζονται και, ενδεχομένως, να αναθεωρούνται, ανά πενταετία. Καθιερώνονται τα σχέδια δράσεως στοχεύουν στη διαχείριση των προβλημάτων θορύβου και των επιπτώσεων του θορύβου, συμπεριλαμβανομένου, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο, του περιορισμού του θορύβου. Η Οδηγία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με την ΚΥ.Α /724/2006 (ΦΕΚ 384/Β`/ ) «Καθορισμός μέτρων, όρων και μεθόδων για την αξιολόγηση και τη διαχείριση του θορύβου στο περιβάλλον, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2002/49/ΕΚ «σχετικά με την αξιολόγηση και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου» του Συμβουλίου της » ΥΔΑΤΑ Σε επίπεδο ΕΕ Το κύρια εργαλεία για την εφαρμογή της πολιτικής της ΕΕ για τα ύδατα είναι Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα (Οδηγία 2000/60/ΕΕ, ΟΠΥ), η Οδηγία 2006/118/ΕΚ «σχετικά με την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση και την υποβάθμιση» και η Οδηγία-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (Οδηγία 2008/56/ΕΚ). Επίσης, έχουν εκδοθεί οδηγίες που αφορούν ειδικές χρήσεις των υδάτων (ποιότητα νερού για ανθρώπινη κατανάλωση, ποιότητα υδάτων κολύμβησης, για την επεξεργασία αστικών λυμάτων, για τη διαβίωση των ιχθύων, για τα οστρακοειδή). Οι οδηγίες αυτές ολοκληρώνουν το νομικό πλαίσιο για την προστασία ολόκληρου του κύκλου του νερού. Οι οδηγίες στηρίζονται στην οικοσυστημική προσέγγιση γεγονός που προσδίδει την ολοκληρωμένη προσέγγιση. Σκοπός της ΟΠΥ είναι η θέσπιση πλαισίου για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των μεταβατικών, των παράκτιων και των υπόγειων υδάτων, το οποίο: α) να αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, να προστατεύει και να βελτιώνει την κατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων, καθώς και των αμέσως εξαρτώμενων από αυτά χερσαίων οικοσυστημάτων και υγροτόπων σε ό,τι αφορά τις ανάγκες τους σε νερό 49

54 β) να προωθεί τη βιώσιμη χρήση του νερού βάσει μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων γ) να αποσκοπεί στην ενίσχυση της προστασίας και τη βελτίωση του υδάτινου περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων με ειδικά μέτρα για την προοδευτική μείωση των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών ουσιών προτεραιότητας και με την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών των επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας δ) να διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπογείων υδάτων και να αποτρέπει την περαιτέρω μόλυνσή τους και ε) να συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασίες, και να συμβάλλει με αυτό τον τρόπο: - στην εξασφάλιση επαρκούς παροχής επιφανειακού και υπόγειου νερού καλής ποιότητας που απαιτείται για τη βιώσιμη, ισόρροπη και δίκαιη χρήση ύδατος, - σε σημαντική μείωση της ρύπανσης των υπογείων υδάτων, - στην προστασία των χωρικών και θαλάσσιων υδάτων και - στην επίτευξη των στόχων των σχετικών διεθνών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αποσκοπούν στην πρόληψη και την εξάλειψη της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, με κοινοτική δράση για την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη των απορρίψεων, εκπομπών και διαρροών επικίνδυνων ουσιών προτεραιότητας, με απώτατο στόχο να επιτευχθούν συγκεντρώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον οι οποίες, για μεν τις φυσικώς απαντώμενες ουσίες να πλησιάζουν το φυσικό βασικό επίπεδο, για δε τις τεχνητές συνθετικές ουσίες να είναι σχεδόν μηδενικές. Περιβαλλοντικοί στόχοι 1. Προκειμένου να καταστούν λειτουργικά τα προγράμματα για τη λήψη μέτρων που καθορίζονται στα σχέδια διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού τα κράτη μέλη: α) για τα επιφανειακά ύδατα: i) εφαρμόζουν τα αναγκαία μέτρα για την πρόληψη της υποβάθμισης της κατάστασης όλων των συστημάτων επιφανειακών υδάτων, ii) προστατεύουν, αναβαθμίζουν και αποκαθιστούν όλα τα συστήματα των επιφανειακών υδάτων, το αργότερο δεκαπέντε έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, iii) προστατεύουν και αναβαθμίζουν όλα τα τεχνητά, και ιδιαιτέρως τροποποιημένα υδατικά συστήματα, με σκοπό την επίτευξη καλού οικολογικού δυναμικού και καλής χημικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων, το αργότερο δεκαπέντε έτη από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, iv) εφαρμόζουν τα αναγκαία μέτρα με στόχο την προοδευτική μείωση της ρύπανσης από τις ουσίες προτεραιότητας και την παύση ή τη σταδιακή εξάλειψη 50

55 των εκπομπών, των απορρίψεων και των διαρροών επικινδύνων ουσιών προτεραιότητας, β) για τα υπόγεια ύδατα i) λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε να προληφθεί ή να περιορισθεί η διοχέτευση ρύπων στα υπόγεια ύδατα και να προληφθεί η υποβάθμιση της κατάστασης όλων των συστημάτων των υπόγεiων υδάτων, ii) προστατεύουν, αναβαθμίζουν και αποκαθιστούν όλα τα συστήματα των υπόγειων υδάτων, διασφαλίζουν ισορροπία μεταξύ της άντλησης και της ανατροφοδότησης των υπόγειων υδάτων, με στόχο την επίτευξη καλής κατάστασης των υπόγειων υδάτων το αργότερο δεκαπέντε έτη από την ημερομηνία έναρξης, iii) εφαρμόζουν τα αναγκαία μέτρα για την αναστροφή κάθε σημαντικής και έμμονης ανοδικής τάσης συγκέντρωσης οιουδήποτε ρύπου, η οποία οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα προκειμένου να μειωθεί προοδευτικά η ρύπανση των υπόγειων υδάτων. γ) για τις προστατευόμενες περιοχές συμμορφώνονται με όλα τα πρότυπα και τους στόχους το αργότερο δεκαπέντε έτη μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος της παρούσας οδηγίας, εκτός αν προβλέπεται άλλως στην κοινοτική νομοθεσία σύμφωνα με την οποία έχουν καθοριστεί οι επιμέρους προστατευόμενες περιοχές Το 2008 το Συμβούλιο ενέκρινε οδηγία σχετικά με τα ποιοτικά πρότυπα περιβάλλοντος για επιφανειακά ύδατα 7, η οποία καθορίζει τα όρια συγκέντρωσης για άνω από 30 ρυπαντικές ουσίες, όπως τα φυτοφάρμακα, τα βαριά μέταλλα και τα βιοκτόνα και αποτελεί την τελική σημαντική νομοθετική πράξη για την ολοκλήρωση της οδηγίας-πλαίσιο για τα ύδατα. Η οδηγία-πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική προσδιορίζει κοινούς στόχους επί τη βάσει των οποίων τα κράτη μέλη οφείλουν να χαράξουν τις δικές τους στρατηγικές σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και με τρίτες χώρες ώστε να επιτευχθεί μια ικανοποιητική οικολογική κατάσταση στα θαλάσσια ύδατα της δικαιοδοσίας τους. Οι στρατηγικές αυτές αποσκοπούν στη διασφάλιση της προστασίας και αποκατάστασης των ευρωπαϊκών θαλάσσιων οικοσυστημάτων και στη διασφάλιση της οικολογικής βιωσιμότητας των οικονομικών δραστηριοτήτων που συνδέονται με το θαλάσσιο περιβάλλον Η οδηγία πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική είναι το περιβαλλοντικό στήριγμα ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής της ΕΕ 8 και θα βοηθήσει στην καλύτερη ενσωμάτωση περιβαλλοντικών αναγκών σε τομείς όπως η αλιεία, η ναυτιλία και ο τουρισμός. 7 Οδηγία 2008/105/ΕΚ 8 COM(2007)

56 Σε εθνικό επίπεδο: Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Ν. 3199/2003 (ΦΕΚ 280/Α/ ) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων Εναρμόνιση με την οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» ΠΔ 51/2007 (ΦΕΚ 54/Α/ ) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ» Απόφαση Η.Π.8600/416/Ε103/ (ΦΕΚΒ 356/ ) «Ποιότητα και μέτρα διαχείρισης των υδάτων κολύμβησης, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ «σχετικά με τη διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την κατάργηση της Οδηγίας 76/160/ΕΟΚ» του Ε. Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Φεβρουαρίου ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Σε επίπεδο ΕΕ Όπως προαναφέρθηκε η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας αποτελεί μία από της προτεραιότητες της πολιτικής της ΕΕ. Βασικό εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της πολιτικής αυτής αποτελεί η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών NATURA Η εγκατάσταση και λειτουργία του δικτύου αποτελεί την επιδίωξη της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Το Δίκτυο NATURA 2000 στοχεύει στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και των ειδών Κοινοτικού ενδιαφέροντος (δηλαδή αυτών που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα Ι και II της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) και στη διατήρηση όλων των ειδών πτηνών που ζουν εκ φύσεως σε άγρια κατάσταση, στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (δηλαδή των πτηνών για τα οποία η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών» καθορίζει τις βασικές κατευθύνσεις προστασίας τους σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το Δίκτυο NATURA 2000 περιλαμβάνει τις περιοχές που αναγνωρίζονται ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και τις περιοχές που αναγνωρίζονται ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Σύμφωνα με την Οδηγία, τα κράτη μέλη διασφαλίζουν την εποπτεία της κατάστασης της διατήρησης των ειδών και των οικοτόπων που αναφέρει το άρθρο 2, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τους τύπους φυσικών οικοτόπων προτεραιότητας και τα είδη προτεραιότητας, και κάθε έξι χρόνια (από τη λήξη της προθεσμίας που προβλέπει το άρθρο 23) συντάσσουν μια έκθεση για την εφαρμογή των διατάξεων που εκδίδονται στα πλαίσια της παρούσας οδηγίας. Η έκθεση αυτή περιλαμβάνει κυρίως πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα διατήρησης καθώς και την εκτίμηση των επιπτώσεων αυτών των μέτρων στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων που αναφέρει το παράρτημα Ι και των ειδών που αναφέρει το παράρτημα ΙΙ και τα κυριότερα αποτελέσματα της εποπτείας που προβλέπει το άρθρο 11. Η έκθεση αυτή, που συντάσσεται σύμφωνα με το 52

57 υπόδειγμα έκθεσης της ΕΕ, διαβιβάζεται στην Επιτροπή και γνωστοποιείται στο κοινό. Στο Άρθρο 6 της Οδηγίας, το οποίο ορίζει το πλαίσιο διατήρησης των περιοχών του δικτύου, αναφέρονται μεταξύ άλλων «Για τις ειδικές ζώνες διατήρησης, τα κράτη μέλη καθορίζουν τα αναγκαία μέτρα διατήρησης που ενδεχομένως συνεπάγονται ειδικά ενδεδειγμένα σχέδια διαχείρισης ή ενσωματωμένα σε άλλα σχέδια διευθέτησης και τα δέοντα κανονιστικά, διοικητικά ή συμβατικά μέτρα που ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των τύπων φυσικών οικοτόπων του Παραρτήματος Ι και των ειδών του Παραρτήματος Π, τα οποία απαντώνται στους τόπους». Στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας, όπως αυτή ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο, για την περιοχή ισχύουν συνοπτικά οι ακόλουθες δεσμεύσεις: Καθορισμός αναγκαίων μέτρων (σχέδιο διαχείρισης) και εφαρμογή αυτών για τη: - Διασφάλιση της ικανοποιητικής 9 κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων. - Διασφάλιση της ικανοποιητικής 10 κατάστασης των σπάνιων και απειλούμενων ειδών χλωρίδας Σε εθνικό επίπεδο Εφαρμογή προγράμματος παρακολούθησης για την εκτίμηση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και ειδών των παρ/των της Οδηγίας και της αποτελεσματικότητας της εφαρμογής των διαχεριστικών μέτρων Σύνταξη αναφορών 9 Σύµφωνα µε την Οδηγία η «κατάσταση της διατήρησης ενός φυσικού οικοτό ου» θεωρείται «ικανο οιητική», όταν: α) η εριοχή της φυσικής κατανοµής του στον χώρο και οι εκτάσεις ου εριέχει µένουν σταθερές ή αυξάνονται και β) η δοµή και οι ειδικές λειτουργίες ου α αιτούνται για τη µακρο ρόθεσµη συντήρηση του υφίστανται και είναι δυνατό να συνεχίσουν να υφίστανται κατά το ροβλε τό µέλλον και γ) η κατάσταση της διατήρησης των χαρακτηριστικών ειδών κρίνεται ικανο οιητική 10 «Κατάσταση διατήρησης ενός είδους» είναι το α οτέλεσµα του συνόλου των αραγόντων ου, ε ιδρώντας στο οικείο είδος, είναι δυνατό να αλλοιώσουν µακρο ρόθεσµα την κατανοµή στον χώρο και το µέγεθος των ληθυσµών του στο ευρω αϊκό έδαφος των κρατών µελών στο ο οίο εφαρµόζεται η συνθήκη. Η «κατάσταση της διατήρησης ενός είδους» κρίνεται ως «ικανο οιητική», όταν: α) τα δεδοµένα τα σχετικά µε την ορεία των ληθυσµών του οικείου είδους δείχνουν ότι το είδος αυτό εξακολουθεί και µ ορεί να εξακολουθεί µακρο ρόθεσµα να α οτελεί ένα ζωτικό στοιχείο των φυσικών οικοτό ων στους ο οίους ανήκει και β) η εριοχή της φυσικής κατανοµής στον χώρο του είδους αυτού δεν φθίνει ούτε υ άρχει κίνδυνος να µειωθεί κατά το ροβλε τό µέλλον και γ) υ άρχει και θα συνεχίσει ιθανόν να υ άρχει ενδιαίτηµα σε ε αρκή έκταση ώστε οι ληθυσµοί του να διατηρηθούν µακρο ρόθεσµα. 53

58 Ν. 3044/2002 (ΦΕΚ 197Α/ ) «Μεταφορά συντελεστή δόμησης και ρυθμίσεις άλλων θεμάτων αρμοδιότητας ΥΠΕΧΩΔΕ» ιδρύθηκαν 25 Φορείς Διαχείρισης ισάριθμων προστατευόμενων περιοχών ενώ δύο ακόμα Φορείς Διαχείρισης (Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου και Εθνικό Πάρκο Σχοινιά), ιδρύθηκαν με Προεδρικά Διατάγματα. Ν. 2742/99 (ΦΕΚ 207Α/99) για τον «Χωροταξικό σχεδιασμό και αειφόρο ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», ο οποίος τροποποιεί και συμπληρώνει τον Ν.1650/1986 και καθορίζει το πλαίσιο της διοίκησης και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Νόμος Πλαίσιο 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος». Ν. 3208/2003 (ΦΕΚ 303/Α/ ) «Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων και άλλες διατάξεις» Ν. 2719/1999 (ΦΕΚ 106Α/99) Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση των αποδημητικών ειδών της άγριας πανίδας και άλλες διατάξεις (Σύμβαση Βόννης) ΚΥΑ 33318/3082/1998 "Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας" (ΦΕΚ 1289 Β') με την οποία ενσωματώθηκε η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε με την ΚΥΑ Αριθμ. Η.Π /853 /Ε 103 (ΦΕΚ 645/Β/2008) ΚΥΑ /85, /96, /97 με τις οποίες ενσωματώθηκε η Οδηγία 79/409/ΕΚ. Η Διεθνής Σύμβαση για τη βιοποικιλότητα κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 2204/94. Στοχεύει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την αειφορική χρήση των συστατικών της στοιχείων και τον δίκαιο και ισότιμο επιμερισμό του οφέλους από την αξιοποίηση των γενετικών πόρων. Στο πλαίσιο της Σύμβασης για τη βιοποικιλότητα η Ελλάδα επικύρωσε το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια με το Ν. 3233/2004. Ν. 1135/83 με τον οποίο κυρώθηκε από την Ελλάδα η Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος. ΠΔ 67/1981 «για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επί αυτών» ΕΔΑΦΟΣ Η οδηγία για την περιβαλλοντική ευθύνη (Οδηγία 2004/35/ΕΚ (ΕΕ L 143 της , σ. 56).) δημιουργεί εναρμονισμένο πλαίσιο για το καθεστώς ευθύνης που θα πρέπει να εφαρμόζουν όλα τα κράτη στην ΕΕ σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η ρύπανση του εδάφους δημιουργεί σημαντικό κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου. Η οδηγία δεν εφαρμόζεται όμως σε περιπτώσεις ρύπανσης ή ζημίας που προϋπήρχαν της έναρξης ισχύος αυτής. 54

59 Πρόταση Οδηγίας πλαισίου για την προστασία του εδάφους (COM(2006)232). Η Οδηγία-Πλαίσιο για τα εδάφη, έχει προταθεί ως το καλύτερο μέσο που μπορεί να εγγυηθεί μια συνολική προσέγγιση στο ζήτημα της προστασίας του εδάφους, ενώ παράλληλα τηρείται πλήρως η αρχή της επικουρικότητας. Η πρόταση οδηγίας ορίζει το πλαίσιο για την προστασία του εδάφους και τη διατήρηση της ικανότητάς του να επιτελεί καθεμία από τις ακόλουθες περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές λειτουργίες: α) παραγωγή βιομάζας, όπου συμπεριλαμβάνονται η γεωργία και η δασοκομία β) αποθήκευση, διήθηση και μετατροπή θρεπτικών στοιχείων, ουσιών και νερού γ) απόθεμα βιοποικιλότητας, π.χ. ενδιαιτημάτων, ειδών χλωρίδας και πανίδας και γονιδίων δ) φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον για τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του ε) πηγή πρώτων υλών στ) απόθεμα άνθρακα ζ) παρακαταθήκη της γεωλογικής και της αρχαιολογικής κληρονομιάς. Για την επίτευξη των ανωτέρω η οδηγία ορίζει μέτρα για την πρόληψη των διεργασιών υποβάθμισης του εδάφους, τόσο των φυσικών όσο και των προκαλούμενων από ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων του ανθρώπου, διεργασίες που υπονομεύουν την ικανότητα του εδάφους να επιτελεί τις ανωτέρω λειτουργίες. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν τον μετριασμό των συνεπειών των εν λόγω διεργασιών και την ανάταξη και αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών τουλάχιστον στο επίπεδο λειτουργικότητας που αρμόζει στην τρέχουσα και την εγκεκριμένη μελλοντική χρήση. ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ν.2742/1999: Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις Σκοπός του νόμου αυτού είναι η θέσπιση θεμελιωδών αρχών και η θεσμοθέτηση σύγχρονων οργάνων, διαδικασιών και μέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασμού που προωθούν την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη, κατοχυρώνουν την παραγωγική και κοινωνική συνοχή, διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο του εθνικού χώρου και στις επιμέρους ενότητές του και ενισχύουν τη θέση της χώρας στο διεθνές και ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ο νόμος καθορίζει τα όργανα και τα μέσα χωροταξικού σχεδιασμού. Ειδικά όσο αφορά τα μέσα, καθορίζεται η υποχρέωση εκπόνησης γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΧΣΑΑ) που θα καλύπτει το σύνολο της χώρας καθώς και περιφερειακών ΠΧΣΑΑ για κάθε Περιφέρεια. Επίσης, προβλέπεται η εκπόνηση Ειδικών ΠΧΣΑΑ τα οποία θα αφορούν τη χωρική διάρθρωση: 55

60 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Ορισμένων τομέων ή κλάδων παραγωγικών δραστηριοτήτων εθνικής σημασίας Των δικτύων και υπηρεσιών τεχνικής, κοινωνικής και διοικητικής υποδομής εθνικού ενδιαφέροντος Ειδικών περιοχών του εθνικού χώρου και ιδιαίτερα τις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές, τις ορεινές και προβληματικές ζώνες, τις περιοχές που υπάγονται σε διεθνείς ή ευρωπαϊκές συμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος καθώς και άλλες ενότητες του εθνικού χώρου που παρουσιάζουν κρίσιμα περιβαλλοντικά, αναπτυξιακά και κοινωνικά προβλήματα Ειδικά τα Περιφερειακά ΠΧΣΑΑ προβλέπεται ότι θα πρέπει να προσδιορίζουν, μεταξύ άλλων, τις βασικές προτεραιότητες και τις στρατηγικές επιλογές για την ολοκληρωμένη και την αειφόρο ανάπτυξη του χώρου στο επίπεδο της Περιφέρειας, με προοπτική δεκαπέντε (15) ετών. Όλες οι υπόλοιπες μελέτες χωροταξικής οργάνωσης (Ρυθμιστικά Σχέδια, ΣΧΟΟΑΠ, ΖΟΕ, κλπ) θα πρέπει να εναρμονίζονται με τις επιλογές και τις κατευθύνσεις των Περιφερειακών ΠΧΣΑΑ. Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (ΦΕΚ 218/β/ ) Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, προβλέπει: Καταγραφή και αξιολόγηση της θέσης της Περιφέρειας στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο, του ρόλου της σε εθνικό επίπεδο και σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες καθώς επίσης και τις λειτουργίες διαπεριφερειακού χαρακτήρα που έχει ή μπορεί να αναπτύξει. Καταγραφή και αξιολόγηση των παραγόντων εκείνων που επηρεάζουν τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και διάρθρωση του χώρου στο επίπεδο της Περιφέρειας. Αποτίμηση των χωρικών επιπτώσεων των ευρωπαϊκών, εθνικών και περιφερειακών πολιτικών και προγραμμάτων στο Επίπεδο της Περιφέρειας, και Προσδιορισμό με προοπτική δεκαπέντε (15) ετών των βασικών προτεραιοτήτων και στρατηγικών επιλογών για την ολοκληρωμένη και αειφόρο ανάπτυξη του χώρου στο επίπεδο της Περιφέρειας, οι οποίες θα προωθούν την ισότιμη ένταξή της στον ευρύτερο διεθνή, ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο. ΥΠΑΠ 6876/4871/ (ΦΕΚ 128/Α/ ). Έγκριση του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. 56

61 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Σε επίπεδο ΕΕ Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Οδηγία 91/271/ΕΟΚ «για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων». Με την Οδηγία, που αφορά τη συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των αστικών λυμάτων και συγκεκριμένων βιομηχανικών υγρών αποβλήτων, καθορίζεται το απαιτούμενο επίπεδο επεξεργασίας, που πρέπει να παρέχεται από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (Ε.Ε.Λ.), καθώς και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των απαιτούμενων έργων ανάλογα με τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό (εκφραζόμενο σε Μονάδες Ισοδύναμου Πληθυσμού Μ.Ι.Π.- κατά την Οδηγία) και το είδος του αποδέκτη. Κύριος στόχος της Οδηγίας, είναι η προστασία του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιπτώσεις που προκαλεί η διάθεση ανεπεξέργαστων ή ανεπαρκώς επεξεργασμένων αστικών λυμάτων και των παραπροϊόντων τους (ιλύς), καθώς και η απόρριψη υγρών αποβλήτων στο δίκτυο αποχέτευσης από ορισμένους βιομηχανικούς κλάδους. Οδηγία 2006/12/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Απριλίου 2006, περί των στερεών αποβλήτων. Η οδηγία κωδικοποιεί και αντικαθιστά την οδηγία 75/442/ΕΟΚ και τις μετέπειτα τροποποιήσεις της. Με την εν λόγω κωδικοποίηση επιχειρείται η διευκρίνιση και ο εξορθολογισμός της κείμενης νομοθεσίας για θέματα αποβλήτων, δίχως να μεταβάλλεται το περιεχόμενο των κανόνων που ισχύουν. Τα μέτρα που ορίζει ισχύουν για κάθε ουσία ή αντικείμενο που ο κάτοχός τους απορρίπτει ή υποχρεούται να απορρίψει δυνάμει των εθνικών διατάξεων των κρατών μελών. Αντίθετα τα μέτρα αυτά δεν ισχύουν για τα καυσαέρια ούτε για τα ραδιενεργά απόβλητα, τα απόβλητα από μεταλλευτικές εργασίες, τα πτώματα ζώων και τα γεωργικά απόβλητα, τα λύματα και τα αποχαρακτηρισμένα εκρηκτικά, εφόσον οι ως άνω κατηγορίες αποβλήτων διέπονται από ειδικές κοινοτικές κανονιστικές ρυθμίσεις. Τα κράτη απαγορεύουν την εγκατάλειψη, την απόρριψη και την ανεξέλεγκτη διάθεση των αποβλήτων και οφείλουν να προάγουν την πρόληψη, την ανακύκλωση και τη μετατροπή των αποβλήτων με στόχο την επαναχρησιμοποίησή τους. Ενημερώνουν την Επιτροπή για κάθε σχέδιο κανονιστικής ρύθμισης η οποία συνεπάγεται ενδεχομένως τη χρήση προϊόντων που μπορεί να αποτελέσουν πηγή τεχνικών δυσκολιών και υπερβολικών δαπανών διάθεσης, και η οποία ενθαρρύνει τη μείωση των ποσοτήτων ορισμένων αποβλήτων, την επεξεργασία των αποβλήτων με στόχο την ανακύκλωση ή την επαναχρησιμοποίησή τους, την αξιοποίηση της ενέργειας από ορισμένα απόβλητα καθώς και τη χρήση φυσικών πόρων που μπορούν να αντικατασταθούν από ανακτηθέντα υλικά. Οι αρμόδιες αρχές που ορίζονται από τα κράτη μέλη για την εφαρμογή των παρόντων μέτρων εκπονούν ένα ή περισσότερα σχέδια διαχείρισης των αποβλήτων, όπου αναφέρονται ιδίως οι τύποι, οι ποσότητες και η προέλευση των προς ανάκτηση ή διάθεση αποβλήτων, οι γενικές τεχνικές προδιαγραφές, όλες οι ειδικές διατάξεις για τα επιμέρους απόβλητα, καθώς και οι χώροι και οι εγκαταστάσεις που προσφέρονται για τη διάθεση των αποβλήτων. Οδηγία 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου, της 24ης Σεπτεμβρίου 1996, σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης 57

62 Η οδηγία (η λεγόμενη «οδηγία IPPC») θεσπίζει την έκδοση άδειας για βιομηχανικές και γεωργικές δραστηριότητες υψηλού δυναμικού ρύπανσης. Για την έκδοση μιας τέτοιας άδειας προϋποτίθεται η τήρηση ορισμένων περιβαλλοντικών απαιτήσεων, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν οι ίδιες την πρόληψη και τη μείωση της ρύπανσης που ενδεχομένως θα προξενήσουν. Η ολοκληρωμένη πρόληψη και ο έλεγχος της ρύπανσης αφορούν βιομηχανικές και γεωργικές δραστηριότητες, νέες ή ήδη υπάρχουσες, υψηλού δυναμικού ρύπανσης, όπως αυτές ορίζονται στο παράρτημα Ι της οδηγίας (ενεργειακές βιομηχανίες, παραγωγή και μεταποίηση μετάλλων, εξορυκτική βιομηχανία, χημική βιομηχανία, διαχείριση των αποβλήτων). Σε εθνικό επίπεδο ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/ ) «Μέτρα και Όροι για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης» ΚΥΑ υπ' αριθ. 1501/2003. Ολοκλήρωση εφαρμογής άρθρου 7 οδηγίας 91/156, (τροποποίηση εθνικού σχεδιασμού διαχείρισης αποβλήτων) ΚΥΑ 13588/725/2006 (ΦΕΚ B 383/ ) «Μέτρα όροι και περιορισμοί για την διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 91/689/ΕΟΚ «για τα επικίνδυνα απόβλητα» του συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου Αντικατάσταση της υπ αριθμ /1546/1997 κοινής υπουργικής απόφασης «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων»(β 604). Υ.Α /939/2002 (ΦΕΚ 405/Β`/ ) Συμπλήρωση της 19661/1982/99 κοινής υπουργικής απόφασης «τροποποίηση της 5673/400/97 κοινής υπουργικής απόφασης κ.λπ.» (Β/192) - Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για τη διάθεση αστικών λυμάτων σύμφωνα με το άρθ. 5 (παρ. 1) της απόφασης αυτής (Β/1811) και ειδικότερα του άρθ. 2 (παρ. Β) αυτής Γ.2.4. Ενσωμάτωση των στόχων περιβαλλοντικής προστασίας κατά την προετοιμασία του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ Κατά την κατάρτιση του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ ελήφθησαν υπόψη οι απαιτήσεις των περιβαλλοντικών στόχων της ΕΕ και της Ελλάδος σχετικά με την άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως αυτοί περιγράφηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης των ειδικών στόχων και μέτρων της περιβαλλοντικής πολιτικής του νέου ΡΣΘ (άρθρα 24-32) ενσωματώθηκαν οι κατευθύνσεις και αρχές της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ και εξειδικεύθηκαν οι περιβαλλοντικοί στόχοι στη νέα περιοχή του ΡΣΘ. Πέραν του νέου πλαισίου περιβαλλοντικής πολιτικής του ΡΣΘ οι περιβαλλοντικοί στόχοι διατρέχουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το σύνολο των τομεακών πολιτικών. Το περιβάλλον - πέραν του αναντικατάστατου οικολογικού αποθέματος έχει τη διάσταση του κοινωνικού - οικονομικού «αποθέματος» με βάση και τις αρχές της Αειφόρου Ανάπτυξης, όπως υιοθετήθηκαν από την Πολιτική της Ε.Ε. Το φυσικό 58

63 περιβάλλον αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας και της περιοχής του ΡΣ. Το πλαίσιο της περιβαλλοντικής πολιτικής του νέου ΡΣΘ στηρίζεται ισότιμα στους τρεις βασικούς πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης: οικονομία κοινωνία περιβάλλον. Στην οργάνωση της περιβαλλοντικής πολιτικής ενσωματώνονται οι πολιτικές της ΕΕ που αφορούν θέματα όπως: η καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος, η αστική αειφορία, η προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας, η ποιότητα ζωής και η υγεία (περιορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης κ.λπ.), η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων, η προστασία των υδατικών και εδαφικών πόρων, η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος καθώς και η πρόληψη και ανακύκλωση των αποβλήτων. Οι βασικές επιλογές της περιβαλλοντικής πολιτικής του νέου ΡΣΘ στηρίζονται στην πρόληψη και ανάσχεση της υποβάθμισης των φυσικών πόρων, στην αντικατάσταση / αποκατάσταση των υποβαθμισμένων πόρων για την αποφυγή της μη αναστρέψιμης κατάστασης μέσω ολοκληρωμένου ενιαίου αναπτυξιακούχωροταξικού-περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Οι προτεραιότητες και στόχοι που διαμορφώνονται από το Σχέδιο Επικαιροποίησης του ΡΣΘ και αφορούν την περιβαλλοντική πολιτική είναι: Ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης και των αρχών της αειφορίας στο σύνολο των πολιτικών και κυρίως στις παραδοσιακά «αναπτυξιακές» πολιτικές (μεταφορές, βιομηχανία, ενέργεια, γεωργία, αστική ανάπτυξη, τουρισμός), ώστε αυτές να καταστούν εγγενώς βιώσιμες καθώς και στον αναπτυξιακό και χωροταξικό σχεδιασμό της περιοχής της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης Ολοκληρωμένος αναπτυξιακός και περιβαλλοντικός σχεδιασμός στις ΠΠ και εφαρμογή ολοκληρωμένων διατομεακών παρεμβάσεων Θεώρηση της προστασίας και διαφύλαξης του φυσικού περιβάλλοντος ως αναντικατάστατου οικολογικού και κοινωνικού - οικονομικού «αποθέματος» και ως αναπτυξιακού πλεονεκτήματος. Προώθηση της αστικής αειφορίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την κοινωνική ευημερία των πολιτών, παρέχοντας τις προϋποθέσεις κατά τις οποίες το επίπεδο ρύπανσης δεν θα επιφέρει επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Προστασία και αποκατάσταση της δομής και λειτουργίας των φυσικών συστημάτων, και ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας. Προστασία, ανάδειξη και αειφορική διαχείριση της γεωργικής γης, των δασών, των ορεινών όγκων, των υγροτόπων, των ρεμάτων, των ακτών, των γεωμορφολογικών σχηματισμών και των άλλων στοιχείων του περιβάλλοντος ως πολύτιμων και αναντικατάστατων φυσικών πόρων. 59

64 Διαφύλαξη των εδαφικών πόρων της ευρύτερης περιοχής Θεσσαλονίκης ως πεπερασμένου και αναντικατάστατου πόρου, ανάσχεση της περαιτέρω υποβάθμισής τους και αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών. Προστασία, διατήρηση και αειφορική χρήση των φυσικών πόρων και διασφάλιση της καλής ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης διατήρησης των φυσικών αποθεμάτων. Χωροταξικός σχεδιασμός για την ανάπτυξη και χωροθέτηση των δραστηριοτήτων με βάση τη φέρουσα ικανότητα των οικοσυστημάτων ιδιαίτερα στον παράκτιο χώρο Δημιουργία προϋποθέσεων και υποδομής για τη μακροπρόθεσμη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας και του ακουστικού περιβάλλοντος. Προώθηση δράσεων μείωσης της παραγωγής αποβλήτων (ποσοτική μείωση) και της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες (ποιοτική βελτίωση) καθώς και της αξιοποίησής τους. Προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και του περιβάλλοντος, από φυσικές καταστροφές ή τεχνολογικά ατυχήματα. Προώθηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για την προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού, αστικού, δομημένου) και την Αειφορική Ανάπτυξη για την αλλαγή των αντιλήψεων και συμπεριφορών. Προαγωγή των περιβαλλοντικών τεχνολογιών και συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης Προώθηση των φιλικών στο περιβάλλον πρακτικών στον πρωτογενή τομέα. Κάλυψη της πληθυσμιακής και οικονομικής ανάπτυξης μέσα στην ήδη θεσμοθετημένη αστική γη, και αποφυγή της κατάληψης εξωαστικού χώρου (αρχή της «συμπαγούς πόλης»). Πρόληψη και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος και προώθηση αειφόρων προτύπων κατανάλωσης και παραγωγής, ώστε να αποσυνδεθεί η οικονομική μεγέθυνση από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Στο σύνολο των γενικών και ειδικών στόχων καθώς και στο πρόγραμμα μέτρων των περιβαλλοντικών πολιτικών του νέου ΡΣΘ ελήφθησαν υπόψη και ενσωματώθηκαν οι αρχές της αειφορίας και η προστασία του περιβάλλοντος στο σύνολο των διαδικασιών της οικονομικής και οικιστικής ανάπτυξης καθώς και σε κάθε άλλη διαδικασία που προβλέπεται σε αυτό. 60

65 Γ.2.5. Συνάφεια του ΡΣΘ με άλλα σχετικά σχέδια και προγράμματα Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το ΕΣΠΑ Ο εθνικός αναπτυξιακός σχεδιασμός είναι αποτέλεσμα μίας απαιτητικής προσπάθειας σύνθεσης προτάσεων και συγκερασμού προτεραιοτήτων και καλύπτει μια πολυεπίπεδη προσέγγιση που αγγίζει τις συνολικές αναπτυξιακές επιλογές της οικονομίας και της κοινωνίας της χώρας, τις κατευθύνσεις της Ε.Ε., την οικονομική συγκυρία και τις αντικειμενικές δυνατότητες αποτελεσματικής και αποδοτικής υλοποίησης των έργων. Στο πλαίσιο των διαδικασιών σχεδιασμού πραγματοποιήθηκε μια ευρύτατη διαβούλευση, επιδιώκοντας τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και συναίνεση στη διαμόρφωση των στρατηγικών επιλογών που θα οδηγήσουν στην επίτευξη ενός μακροπρόθεσμου αναπτυξιακού οράματος για τη χώρα. Στο ΕΣΠΑ προσδιορίζονται οι παρακάτω πέντε (5) θεματικές προτεραιότητες, οι οποίες εξειδικεύουν τη στρατηγική στόχευση της χώρας για τη νέα προγραμματική περίοδο και προωθούν την επίτευξη του αναπτυξιακού οράματος: Επένδυση στον παραγωγικό τομέα της οικονομίας Κοινωνία της γνώσης και καινοτομία Απασχόληση και Κοινωνική Συνοχή Θεσμικό Περιβάλλον Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών, ως τόπο επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης Για κάθε θεματική προτεραιότητα τίθενται οι γενικοί στόχοι και εξειδικεύονται περαιτέρω. Η συνάφεια των περιβαλλοντικών τομέων στους οποίους διαρθρώνεται το ΡΣΘ με το ΕΣΠΑ τεκμηριώνεται μέσω των εξειδικεύσεων των γενικών στόχων 14, 15 και 16 του ΕΣΠΑ με τους οποίους σχετίζονται άμεσα οι ειδικοί στόχοι και τα μέτρα των άρθρων 25, του ΡΣΘ. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι προαναφερθέντες στόχοι του ΕΣΠΑ. Γενικός στόχος 14 : Ο ασφαλής ενεργειακός εφοδιασμός της χώρας με γνώμονα την αειφορία Ο γενικός στόχος εξειδικεύεται περαιτέρω : στην ολοκλήρωση και τον εκσυγχρονισμό του ηλεκτρικού δικτύου της χώρας στη μείωση της εξάρτησης της χώρας από το πετρέλαιο με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον 61

66 Γενικός στόχος 15 : Η αειφόρος διαχείριση του Περιβάλλοντος Ο γενικός στόχος εξειδικεύεται περαιτέρω στα: «Oρθολογική διαχείριση των εδαφικών συστημάτων»: εστιάζει στην ολοκληρωμένη διαχείριση των στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων και την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, την υποβάθμιση, την ερημοποίηση και τη ρύπανση. Βασικό παράγοντα αποτελεί η ολοκλήρωση της υλοποίησης των έργων υποδομής για τη διαχείριση των στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων, ώστε να καταστεί εφικτή η επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί από την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία. «Διαχείριση των Υδατικών Πόρων και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος»: εστιάζει στην επίτευξη και διατήρηση της καλής κατάστασης σε όλα τα υδατικά συστήματα, στην ανάσχεση της υποβάθμισης επιφανειακών, υπόγειων και θαλάσσιων υδατικών συστημάτων, καθώς και στη βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων. Αυτό θα επιτευχθεί με τη διαχείριση των αστικών λυμάτων με προτεραιότητα την κάλυψη των αναγκών με βάση την κατηγοριοποίηση της Οδηγίας 91/271 και την ανάγκη συμμόρφωσης της χώρας στις απαιτήσεις της Εθνικής και Κοινοτικής Νομοθεσίας, την εξασφάλιση πόσιμου νερού σε επαρκείς ποσότητες και καλή ποιότητα και τη διατήρηση και αποκατάσταση καλής ποιότητας νερών κολύμβησης. Επιπλέον, δίνεται έμφαση στην εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60 για την επίτευξη καλής κατάστασης των επιφανειακών & υπόγειων υδάτων και τη διασυνοριακή συνεργασία για την κοινή διαχείριση των διασυνοριακών λεκανών απορροής και την εφαρμογή διατάξεων διεθνών συμβάσεων, που αφορούν την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. «Εξασφάλιση και διατήρηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού και του ακουστικού περιβάλλοντος»: εστιάζει στην επίτευξη και διατήρηση των επιπέδων ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. Αυτό θα επιτευχθεί με τη στρατηγική μείωση των αέριων εκπομπών και σωματιδίων από τη βιομηχανία, τη μείωση των επιπέδων θορύβου στα αστικά κέντρα και στις ευαίσθητες σε θόρυβο περιοχές ή σε περιοχές ειδικών χρήσεων και τη διαχείριση των πηγών εκπομπής ακτινοβολίας. «Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής»: εστιάζει στην επίτευξη του στόχου σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Κιότο, στη μείωση των εκπομπών αερίων, που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στην προστασία της στοιβάδας του όζοντος. Αυτό θα επιτευχθεί με τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας, του συστήματος εμπορίας ρύπων και του ειδικού χωροταξικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ. «Διαχείριση κινδύνου»: εστιάζει στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου εθνικού δικτύου πολιτικής προστασίας. Αυτό θα επιτευχθεί με τη συντονισμένη οργανωτική και επιχειρησιακή αναβάθμιση όλων των Υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών, το συντονισμό αποκατάστασης, τις υποδομές πολιτικής προστασίας, την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των μηχανισμών, των 62

67 εργαλείων και του εξοπλισμού με ταυτόχρονη αξιοποίηση των συνεργειών σε διακρατικό και διασυνοριακό επίπεδο. «Αειφόρος διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος»: εστιάζει στη δημιουργία ενός συνεκτικού, οργανωμένου και λειτουργικού δικτύου προστατευόμενων περιοχών. Αυτό θα επιτευχθεί με την προστασία της βιοποικιλότητας, τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων και των πληθυσμών των απειλούμενων και κινδυνευόντων ειδών και περιοχών οικολογικού ενδιαφέροντος, τη διατήρηση και ανάδειξη φυσικών τοπίων υψηλής αισθητικής αξίας, τον ολοκληρωμένο αναπτυξιακό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό στις προστατευόμενες περιοχές και την ενσωμάτωση της συμμετοχικής διαδικασίας στο σχεδιασμό και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Γενικός στόχος 16 : Η άσκηση αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής Ο γενικός στόχος εξειδικεύεται περαιτέρω : στη βελτίωση του σχεδιασμού και της εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής στην ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών στα θέματα περιβαλλοντικής προστασίας Το ΕΣΠΑ καθορίζει γενικούς αναπτυξιακούς στόχους για το σύνολο της χώρας καθώς και ειδικούς για τις πέντε χωρικές ενότητες στις οποίες χωρίζεται η Ελλάδα. Όσον αφορά τη χωρική ενότητα Μακεδονίας Θράκης και συγκεκριμένα τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, Δυτικής Μακεδονίας το αναπτυξιακό όραμα για την περίοδο συμπυκνώνεται στη «δημιουργία μιας βιώσιμης ανταγωνιστικής περιφερειακής οικονομίας με έντονο εξωστρεφή προσανατολισμό και εσωτερική οικονομική, κοινωνική, χωρική και διοικητική συνοχή». Ο προσανατολισμός αυτός στηρίζεται στην ανάδειξη του ρόλου της χωρικής ενότητας ως κόμβου ενέργειας και μεταφορών διεθνούς ακτινοβολίας, στην ενίσχυση του πολυκεντρικού αστικού συστήματός της με τις αναδυόμενες δικτυώσεις μεταξύ συγκεκριμένων αστικών κέντρων και στην αναβάθμιση του ρόλου του μητροπολιτικού κέντρου της Θεσσαλονίκης σε κέντρο υπηρεσιών και καινοτομίας. Ο στόχος είναι πολυλειτουργικός και δίνει έμφαση στην: αξιοποίηση της θέσης της χωρικής ενότητας στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ειδικότερα των Βαλκανίων, καθώς και της εγγύτητας στις αναδυόμενες αγορές της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου. υποστήριξη της καινοτομικής επιχειρηματικότητας, ώστε να αναπτυχθούν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και να δοθεί μια σημαντική ώθηση στην αύξηση της απασχόλησης. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται η 63

68 ανάπτυξη και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και η συγκρότηση της περιφερειακής αγοράς εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αναβάθμισης των γνώσεων και των δεξιοτήτων των εργαζομένων και της παραγωγικότητας της εργασίας. ισόρροπη και βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων και μεγαλύτερη συμμετοχή όλων στα αποτελέσματα της ανάπτυξης. Η άμβλυνση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων θα συμβάλει στη συνοχή του βορειοελλαδικού χώρου, στη δημιουργία περιφερειακής συνείδησης, στην αύξηση της αποτελεσματικότητας των περιφερειακών πολιτικών και δράσεων, στη δημιουργία λειτουργικών δικτυώσεων, σε κοινές δράσεις και στη δημιουργία μιας συμπαγούς χωρικής ενότητας. Κύρια αναπτυξιακή επιλογή για την Κεντρική Μακεδονία, τόσο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων όσο και για την εκμετάλλευση ευκαιριών στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης, είναι η ανάπτυξη μιας περιφερειακής στρατηγικής για την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, με στόχο το μετασχηματισμό της σε περιοχή καινοτομίας, ισόρροπης και αειφόρου ανάπτυξης. Παράλληλα, η γεωγραφία της περιοχής διαμορφώνει ένα εξαιρετικά ευνοϊκό υπόβαθρο για την ανάπτυξη της Κεντρικής Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης και τη διαμόρφωσή της σε μητροπολιτικό βαλκανικό Κέντρο, αλλά και πόλο διακρατικής συνεργασίας και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην ευρύτερη περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης. Σημαντικές προϋποθέσεις για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων μεταφορών και η βελτίωση της προσπελασιμότητας της Περιφέρειας, τόσο στο επίπεδο του ΠΣΘ (με παρεμβάσεις που στοχεύουν στη βελτίωση των μεταφορικών υποδομών εντός της μητροπολιτικής περιοχής) όσο και στην ευρύτερη περιφέρεια. Παράλληλα, ο ρόλος της Περιφέρειας στη ΝΑ Ευρώπη και ιδιαίτερα στα Βαλκάνια αναμένεται να ενισχυθεί μέσω της ολοκλήρωσης ένταξής της στα διευρωπαϊκά δίκτυα, της αύξησης των διασυνοριακών διευκολύνσεων και της ανάπτυξης των συνδυασμένων μεταφορών. Η ενίσχυση της εξωστρεφούς επιχειρηματικής δραστηριότητας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας θα επιτευχθεί μέσω της τόνωσης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων στους κλάδους του δευτερογενή και του τριτογενή τομέα που συμβάλλουν στην περιφερειακή ανταγωνιστικότητα, την παροχή υπηρεσιών στήριξης προς τις επιχειρήσεις με στόχο την αναβάθμιση της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας ιδιαίτερα σε κλάδους που πλήττονται από το διεθνή ανταγωνισμό, την ενδυνάμωση του περιφερειακού ιστού ερευνητικών, επιχειρηματικών και καινοτομικών δομών (Ζώνη Καινοτομίας Ανατολικής Θεσσαλονίκης, Πόλος Καινοτομίας Κεντρικής Μακεδονίας, σύστημα Θερμοκοιτίδων, spin-off εταιρειών, clusters τεχνολογικών εταιρειών), της προώθησης της χρήσης ΤΠΕ και της παροχής ψηφιακών υπηρεσιών σε επιχειρήσεις της Περιφέρειας αλλά και της προώθησης της τοπικής επιχειρηματικότητας σε τομείς που αξιοποιούν ΤΠE. 64

69 Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο Στρατηγικός Στόχος για τον Τομέα Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης κατά την Περίοδο είναι: «Η Προστασία, Αναβάθμιση και Αειφορική Διαχείριση του Περιβάλλοντος ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών καθώς και βασικό παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας». Οι Άξονες Προτεραιότητας που εφαρμόζουν και για την εξεταζόμενη αλλά και τις υπόλοιπες Περιφέρειες της χώρας και είναι οι εξής: ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 1. Προστασία Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος & Αστικές Μεταφορές Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 2. Προστασία και Διαχείριση Υδατικών Πόρων ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 3. Πρόληψη & Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 4. Προστασία Εδαφικών Συστημάτων Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 5. Τεχνική Βοήθεια Οι υπόλοιποι Άξονες Προτεραιότητας του Ε.Π., από τους οποίους, όμως δεν χρηματοδοτείται η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς οι πόροι θα προέρχονται από το ΕΤΠΑ, είναι: ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 6. Προστασία Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 7. Προστασία & Διαχείριση Υδατικών Πόρων ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 8. Πρόληψη & Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 9. Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος & Βιοποικιλότητας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 10. Θεσμοί & Μηχανισμοί ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 11. Τεχνική Βοήθεια Τόσο οι Γενικοί Στόχοι όσο και τα μέτρα και οι κατευθύνσεις του Σχεδίου Επικ. του ΡΣΘ συσχετίζονται άμεσα με τους γενικούς και ειδικούς στόχους των τεσσάρων προαναφερόμενων Αξόνων Προτεραιότητας του ΕΠΕΡΑΑ σε ότι αφορά τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και τις περιβαλλοντικές υποδομές. Τα μέτρα και οι κατευθύνσεις του Σχεδίου Επικ. του ΡΣΘ που έχουν συνάφεια με τους ειδικούς στόχους του Ε.Π. περιέχονται στα Άρθρα 19, 20, 21, και 28 65

70 (Παράρτημα ΙΙΙ της παρούσης μελέτης), όπως παρουσιάζεται και στη συνέχεια στον πίνακα. 66

71 Πίνακας 3.1: Συσχέτιση του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ με το πρόγραμμα: «Ε.Π. Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη » Άξονες Προτεραιότητας Ε.Π. Άρθρα Σχεδίου Επικαιροποίησης ΡΣΘ Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 1. Προστασία Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος & Αστικές Μεταφορές Αντιμετώπιση Κλιματικής Αλλαγής Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 2. Προστασία και Διαχείριση Υδατικών Πόρων ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 3. Πρόληψη & Αντιμετώπιση Περιβαλλοντικού Κινδύνου ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 4. Προστασία Εδαφικών Συστημάτων Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων 67

72 Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Οι Στρατηγικοί Στόχοι του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας για την 4 η Προγραμματική Περίοδο είναι οι : Διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας, της δασοκομίας και του αγροδιατροφικού τομέα (γενικός στρατηγικός στόχος 1) Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων (γενικός στρατηγικός στόχος 2) Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας (γενικός στρατηγικός στόχος 3) Δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση στις αγροτικές περιοχές μέσω της προσέγγισης Leader (γενικός στρατηγικός στόχος 4). Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί μέσω των ακόλουθων Αξόνων και Μέτρων: Άξονας 1: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας 111 Δράσεις επαγγελματικής κατάρτισης και ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης επιστημονικών γνώσεων και καινοτόμων πρακτικών, για τα άτομα που απασχολούνται στους τομείς της 112 Εγκατάσταση νέων γεωργών 113 Πρόωρη συνταξιοδότηση γεωργών και γεωργικών εργατών 114 Χρήση συμβουλευτικών υπηρεσιών από τους γεωργούς και τους δασοκαλλιεργητές 121 Εκσυγχρονισμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων 122 Βελτίωση της οικονομικής αξίας των δασών 123 Αύξηση της αξίας των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων 125 Βελτίωση και ανάπτυξη της υποδομής που σχετίζεται με την ανάπτυξη και προσαρμογή της γεωργίας και της δασοκομίας 126 Αποκατάσταση του γεωργικού παραγωγικού δυναμικού που έχει πληγεί από φυσικές καταστροφές και εισαγωγή των κατάλληλων δράσεων πρόληψης 131 Παροχή βοήθειας σε γεωργούς για να προσαρμοσθούν σε απαιτητικά πρότυπα βασιζόμενα στην κοινοτική νομοθεσία 132 Στήριξη γεωργών που συμμετέχουν σε συστήματα για την ποιότητα τροφίμων 133 Στήριξη ομάδων παραγωγών για δραστηριότητες ενημέρωσης και προώθησης των προϊόντων στο πλαίσιο συστημάτων για την ποιότητα τροφίμων 68

73 Άξονας 2: Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου 211 Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα στους γεωργούς ορεινών περιοχών 212 Ενισχύσεις στους γεωργούς περιοχών με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών περιοχών 214 Γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις 216 Στήριξη για μη παραγωγικές επενδύσεις 221 Πρώτη δάσωση γεωργικών γαιών 223 Πρώτη δάσωση μη γεωργικών γαιών 224 Ενισχύσεις Natura Αποκατάσταση του δασοκομικού δυναμικού και εισαγωγή δράσεων πρόληψης 227 Στήριξη για μη παραγωγικές επενδύσεις Άξονας 3: Ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας 311 Διαφοροποίηση προς μη γεωργικές δραστηριότητες 312 Στήριξη της δημιουργίας και ανάπτυξης πολύ μικρών επιχειρήσεων 313 Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων 321 Βασικές υπηρεσίες για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό 322 Ανακαίνιση και ανάπτυξη των χωριών 323 Διατήρηση και αναβάθμιση της αγροτικής κληρονομιάς 341 Απόκτηση δεξιοτήτων, εμψύχωση και εφαρμογή Άξονας 4: Εφαρμογή της προσέγγισης Leader 41 Στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης 411 Ανταγωνιστικότητα 413 Ποιότητα ζωής/ διαφοροποίηση 421 Διατοπική και διεθνική συνεργασία 431 Λειτουργία της ομάδας τοπικής δράσης, απόκτηση δεξιοτήτων και εμψύχωση Τα μέτρα και οι κατευθύνσεις που προδιαγράφονται στο Σχέδιο Επικ. του ΡΣΘ που βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με τα μέτρα του «Ε.Π. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ » παρουσιάζονται κυρίως στο Άρθρο 18 «Οικονομία της πόλης και της Μητροπολιτικής Περιοχής» και το Άρθρο 40 «Οργάνωση περιοχών παραγωγικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών». 69

74 Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΑΛΙΕΙΑ Το στρατηγικό όραμα του Ε.Π. Αλιεία είναι ««Η βιώσιμη και αειφόρος ανάπτυξη του τομέα της Αλιείας στην κατεύθυνση ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και της διατήρησης της κοινωνικής & οικονομικής συνοχής», το οποίο εξειδικεύεται μέσω μιας σειράς στρατηγικών στόχων, οι οποίοι ικανοποιούνται από την υλοποίηση αντίστοιχων Αξόνων Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος. Οι στρατηγικοί στόχοι του Ε.Π. Αλιεία είναι: Σ.Σ.1: Η επίτευξη διαρκούς ισορροπίας μεταξύ των αλιευτικών πόρων και των αντίστοιχων αλιευτικών δραστηριοτήτων, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την οικονομική βιωσιμότητα του κλάδου, σύμφωνα με τις αρχές της κοινής αλιευτικής πολιτικής. Σ.Σ 2.1: Η αειφόρος ανάπτυξη του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων προϊόντων και των επιχειρήσεων και η διασφάλιση της βιωσιμότητας του κλάδου (οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα). Σ.Σ 2.2: Η Ανάπτυξη βιώσιμων επιχειρήσεων στον κλάδο της μεταποίησης και εμπορίας αλιευτικών προϊόντων και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρησιακών δομών. Σ.Σ 3 : Η βελτίωση του αναγκαίου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων του τομέα της Αλιείας και η επιδίωξη της επίτευξης των στόχων της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής. Σ.Σ 4: Η αειφόρος ανάπτυξη επιλεγμένων αλιευτικών περιοχών. Σ.Σ.5: Η προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα αυτού που σχετίζεται με τον αλιευτικό τομέα. Σ.Σ.6: Η διατήρηση, ενίσχυση και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα, με παράλληλη στήριξη της ισότητας των ευκαιριών. Το Ε.Π. Αλιεία αποτελείται από 5 Άξονες Προτεραιότητας με αντίστοιχα μέτρα, τα οποία είναι: Άξονας 1 Μέτρα για την προσαρμογή του αλιευτικού στόλου Μέτρο 1.1. Μόνιμη παύση δραστηριοτήτων Μέτρο 1.2. Προσωρινή παύση αλιευτικών δραστηριοτήτων Μέτρο 1.3. Επενδύσεις επί αλιευτικών σκαφών και επιλεκτικότητα των αλιευτικών εργαλείων Μέτρο 1.4. Παράκτια αλιεία μικρής κλίμακας Μέτρο 1.5. Κοινωνικοοικονομικές αποζημιώσεις για την διαχείριση του στόλου Άξονας 2. Υδατοκαλλιέργεια, αλιεία εσωτερικών υδάτων, μεταποίηση και εμπορία προϊόντων αλιείας & υδατοκαλλιέργειας Μέτρο 2.1 Υδατοκαλλιέργεια 70

75 Μέτρο 2.2 Αλιεία εσωτερικών υδάτων Μέτρο 2.3 Επενδύσεις στον τομέα της μεταποίησης και εμπορίας Άξονας 3 Μέτρα κοινού ενδιαφέροντος Μέτρο 3.1 Συλλογικές δράσεις Μέτρο 3.2 Μέτρα προστασίας και ανάπτυξης της υδρόβιας πανίδας και χλωρίδας Μέτρο 3.3 Αλιευτικοί λιμένες, τόποι εκφόρτωσης και καταφύγια Μέτρο 3.4 Ανάπτυξη νέων αγορών και εκστρατείες προώθησης Μέτρο 3.5 Πιλοτικά σχέδια Μέτρο 3.6 Τροποποίηση αλιευτικών σκαφών για άλλες δραστηριότητες Άξονας 4 Αειφόρος ανάπτυξη αλιευτικών περιοχών Μέτρο 4.1 Αειφόρος ανάπτυξη αλιευτικών περιοχών Άξονας 5 Τεχνική Βοήθεια Μέτρο 5.1 Τεχνική Βοήθεια Σχετικά με την αλιεία το Σχέδιο Επικαιροποίησης του ΡΣΘ (Άρθρο 40) προβλέπει: Ανάπτυξη της παράκτιας αλιείας στο πλαίσιο των αρχών της αειφορίας και στήριξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας με βιώσιμο τρόπο και προστασία των περιοχών στις οποίες αναπτύσσεται από μη συμβατές δραστηριότητες Εφαρμογή μέτρων ελέγχου της υπεραλίευσης και προστασίας του παράκτιου θαλάσσιου περιβάλλοντος Εκσυγχρονισμό των υφισταμένων μονάδων υδατοκαλλιεργειών και εφαρμογή μεθόδων διαχείρισης πιο φιλικών προς το περιβάλλον, την ίδρυση νέων μονάδων σε κατάλληλες θέσεις είτε μεμονωμένα, ιδιαίτερα σε περιοχές που δεν αναμένονται σημαντικές πιέσεις ή και παρουσιάζουν αναπτυξιακή υστέρηση, είτε σε οργανωμένους υποδοχείς, και τη σταδιακή απομάκρυνση όσων λειτουργούν σε ακατάλληλες θέσεις με την παροχή σχετικών κινήτρων Επιπλέον στο άρθρο 31 προβλέπονται: Προώθηση της αειφορικής άσκησης της αλιείας, μέτρα για την προστασία και διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, προώθηση των ΠΟΑΥ Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Ε.Π. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Το Ε.Π. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΜΟΤΗΤΑΣ έχει δύο κύριους στρατηγικούς στόχους: 71

76 1. Τη βελτίωση της προσβασιμότητας και της προσπελασιμότητας των περιοχών της χώρας με την ανάπτυξη των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών κατά προτεραιότητα, καθώς και με την ανάπτυξη των μεταφορικών υποδομών σε Εθνικό / Περιφερειακό επίπεδο (οδικών, σιδηροδρομικών, θαλάσσιων, αεροπορικών και αστικών μεταφορικών υποδομών), με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αειφορία του συστήματος μεταφορών. 2. Την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της παραγωγικότητας του συστήματος μεταφορών, με τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών μετακίνησης, με έμφαση στη μείωση του χρόνου και του κόστους μετακινήσεων, με τη βελτίωση της ασφάλειας των μεταφορών και με την αύξηση του επιπέδου εξυπηρέτησης και της συνολικής προστιθέμενης αξίας του συστήματος. Αποτελείται από δύο Ομάδες Αξόνων Προτεραιότητας, μία για κάθε ένα από τα Κοινοτικά ταμεία που χρηματοδοτούν το Πρόγραμμα, το Ε.Τ.Π.Α και το Ταμείο Συνοχής αντίστοιχα. Επίσης, για κάθε Ομάδα Αξόνων Προτεραιότητας, διαμορφώνονται θεματικές Υπο-ομάδες, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη ταξινόμηση και ομαδοποίηση των αξόνων σε σχέση με τα μεταφορικά υποσυστήματα και μέσω της κωδικοποίησης του Άξονα να διευκολύνεται η αντιστοίχησή του με το μεταφορικό υποσύστημα στο οποίο αναφέρεται. Οι θεματικές Υπο-ομάδες που διαμορφώνονται είναι: - ΥΠΟ-ΟΜΑΔΕΣ ΑΞΟΝΩΝ 1: ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΥΠΟ-ΟΜΑΔΕΣ ΑΞΟΝΩΝ 2: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 3: ΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ - ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 4 : ΑΣΦΑΛΕΙΑ / ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΤΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ Οι Άξονες Προτεραιότητας είναι δεκατρείς (13): ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΕΤΠΑ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 1: ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 1ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Α: ΟΔΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΔΙΑΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΑΜΙΓΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ 2ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Β: ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΘΕ/Π ΚΑΙ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΑΜΙΓΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 2: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 3ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Γ: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΛΙΜΑΝΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΑΜΙΓΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ 4ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Δ: ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΑΜΙΓΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ 72

77 ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 3: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ & ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ 5ος Άξονας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ε: ΟΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΔΙΚΤΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΑΜΙΓΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ 6ος Άξονας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΞΟΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΕΤΠΑ ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΟΜΑΔΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΑΜΕΙΟ ΣΥΝΟΧΗΣ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 1: ΧΕΡΣΑΙΕΣ ΥΠΕΡΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 7ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ζ: ΟΔΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ 8ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Η: ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΘΕ/Π & ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 2: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΚΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 9ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Θ: ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΛΙΜΑΝΙΑ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ 10ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ι: ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 3: ΑΣΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ 11ος Άξονας - ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΙΑ: ΚΑΘΑΡΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ - ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΑ ΑΞΟΝΩΝ 4: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΤΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ & ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ 12ος Άξονας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΙΒ: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΤΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ 13ος Άξονας ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΙΓ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΑΞΟΝΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΑΜΕΙΟΥ ΣΥΝΟΧΗΣ Οι άξονες προτεραιότητας της πρώτης Ομάδας χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης - ΕΤΠΑ και υλοποιούνται σε Περιφέρειες αμιγούς στόχου σύγκλισης, ενώ οι άξονες προτεραιότητας της δεύτερης Ομάδας χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Συνοχής και υλοποιούνται τόσο σε Περιφέρειες αμιγούς στόχου σύγκλισης, όσο και σε Περιφέρειες μεταβατικής στήριξης (phasing out και phasing in). Στο Ε.Π. για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας προβλέπονται: Στον 7ο Άξονα «ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ζ: ΟΔΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ» από τα μεγάλα έργα προβλέπονται: Αναβάθμιση αυτ/μου στο τμήμα «Κλειδί Πολύκαστρο Εύζωνοι», Έργο Γέφυρα: Αποπεράτωση του κάθετου άξονα Θεσσαλονίκη Σέρρες 73

78 Προμαχώνας, Επέκταση εξωτερικής περιφερειακής Θεσσαλονίκης και σύνδεσης Εγνατίας οδού με το αεροδρόμιο «Μακεδονία», Έργο Γέφυρα: Υποθαλάσσια αρτηρία Θεσσαλονίκης. Στον 8ο Άξονα «ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Η: ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΘΕ/Π & ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ» προβλέπονται γενικά δράσεις αναδιοργάνωσης του ΟΣΕ και των σιδηροδρομικών συνδέσεων. Από τα μεγάλα έργα προβλέπονται: αναβάθμιση της Σ.Γ. Θεσσαλονίκης Προμαχώνα, Σιδηροδρομική σύνδεση ΠΑΘΕ Λιμένας Θεσσαλονίκης και κατασκευή νέου εμπορευματικού κέντρου. Στον 10 ο Άξονα «ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Ι: ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΔΙΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ» προβλέπεται η ολοκλήρωση της αναβάθμισης του αερολιμένα Θεσσαλονίκης «Μακεδονία». Στον 11ο Άξονα «ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΙΑ: ΚΑΘΑΡΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΕΣ - ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ», προβλέπεται η ανάπτυξη του προαστιακού σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης. Στον 12ο Άξονα «ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΙΒ: ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΤΥΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ» περιλαμβάνονται δράσεις για την εφαρμογή συστημάτων τηλεματικής, τη βελτίωση της οδικής ασφάλειας και την ηλεκτρονική διαχείριση της οδικής κυκλοφορίας. Επιπλέον, περιλαμβάνει παρεμβάσεις για την επέκταση του εθνικού συστήματος διαχείρισης της θαλάσσιας κυκλοφορίας VTMIS, με εφαρμογή στο σύνολο του ελληνικού χώρου, καθώς και συστήματα και διαδικασίες για την περιβαλλοντική διαχείριση των λιμένων και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από την ρύπανση. Περιλαμβάνονται, τέλος, δράσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης της σιδηροδρομικής κυκλοφορίας, τη βελτίωση της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας με την εγκατάσταση ειδικών συστημάτων ελέγχου της αεροναυτιλίας και γενικά για τη βελτίωση της ασφάλειας του συστήματος μαζικών μεταφορών. Τα μέτρα που προβλέπονται από τους Άξονες 7 έως 13 του Ε.Π. βρίσκονται σε άμεση συσχέτιση με τα προβλεπόμενα μέτρα και τις κατευθύνσεις του Άρθρου 23 του ΡΣΘ που αναφέρεται στις «Μεταφορές και δημόσια συγκοινωνία». Γ Συνάφεια του ΡΣΘ με το Π.Ε.Π. Κεντρικής Μακεδονίας Το αναπτυξιακό όραμα / στρατηγικός στόχος της Μακεδονίας - Θράκης για την περίοδο διατυπώνεται ως ακολούθως: «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΙΑΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕ ΕΝΤΟΝΟ ΕΞΩΣΤΡΕΦΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ, ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ». Ο προσανατολισμός αυτός στηρίζεται στην ανάδειξη του ρόλου της ΧΕ ως 74

79 κόμβου ενέργειας και μεταφορών διεθνούς ακτινοβολίας, στην ενίσχυση του πολυκεντρικού αστικού συστήματος της με τις αναδυόμενες δικτυώσεις μεταξύ συγκεκριμένων αστικών κέντρων και στην αναβάθμιση του ρόλου της μητροπολιτικού κέντρου της Θεσσαλονίκης σε κέντρο υπηρεσιών και καινοτομίας. Με βάση το παραπάνω όραμα καθορίζονται οι γενικοί στόχοι της ΧΕ Μακεδονίας - Θράκης για την περίοδο που είναι οι εξής: 1. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού συστήματος μέσω της αξιοποίησης των πολλαπλών δυνατοτήτων που παρέχει η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης. 2. Η αξιοποίηση της θέσης της ΧΕ στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ειδικότερα των Βαλκανίων, καθώς και της εγγύτητας στις αναδυόμενες αγορές της Μαύρης Θάλασσας και της Ανατολικής Μεσογείου. 3. Η ισόρροπη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη στο πλαίσιο της αειφορίας με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων και μεγαλύτερη συμμετοχή όλων στα αποτελέσματα της ανάπτυξης. Οι γενικοί στόχοι της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας για την περίοδο είναι οι εξής: 1. Ενίσχυση του αναπτυξιακού ρόλου και προοπτικών της Θεσσαλονίκης. 2. Ένταξη και αξιοποίηση της δυναμικής της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης. 3. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού ιστού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. 4. Διασφάλιση της συνοχής στο εσωτερικό της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. 5. Προστασία του περιβάλλοντος με ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στην αναπτυξιακή διαδικασία στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Η αρχιτεκτονική του Ε.Π. στηρίζεται σε μία κοινή δομή για όλα τα Προγράμματα ώστε να είναι ευχερέστερη η ενιαία διαχειριστική προσέγγιση και ο συντονισμός των ενεργειών παρακολούθησης και υλοποίησης. Η θεματική διάρθρωση των Αξόνων Προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονίας - Θράκης που αφορούν την ΠΚΜ είναι η ακόλουθη: Άξονας Προτεραιότητας 1: Υποδομές και Υπηρεσίες Προσπελασιμότητας στην ΠΚΜ Άξονας Προτεραιότητας 4: Ψηφιακή Σύγκλιση και Επιχειρηματικότητα στην ΠΚΜ Άξονας Προτεραιότητας 7: Αειφόρος Ανάπτυξη και Ποιότητα Ζωής στην ΠΚΜ 75

80 Άξονες Προτεραιότητας 10.1 & 10.2: Τεχνική Υποστήριξη Εφαρμογής Στη συνέχεια του Κεφαλαίου, ακολουθεί εκτενέστερη ανάλυση της συσχέτισης των δράσεων του ΠΕΠ με το Σχέδιο Επικ. του ΡΣΘ, σε σχέση με τις αναλύσεις συσχετίσεως του Σχεδίου με τα υπόλοιπα Σχέδια και Προγράμματα που προηγήθηκαν, καθώς υπάρχει κοινό χωρικό πεδίο εφαρμογής, οράματα (αειφόρος ανάπτυξη, προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και ανάδειξη της Περιφέρειας) και οι παρεμβάσεις του ενός θα επηρεάσουν την εφαρμογή του άλλου. Συγκεκριμένα, η συγκριτική μελέτη έχει εμβαθύνει σε επίπεδο προτεινόμενων δράσεων των ΑΠ του ΠΕΠ προκειμένου να εντοπιστούν και αναδειχθούν οι ομοειδείς και ομόρροπες κατευθύνσεις. Όπως συνάγεται από τον Πίνακα που ακολουθεί, τα μέτρα και οι κατευθύνσεις που δίνει το Σχέδιο βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση με αυτά του ΠΕΠ και μάλιστα ένα σημαντικό πλήθος αυτών είναι ταυτόσημα, γεγονός που καταδεικνύει την αναγνώριση και τον πλήρη προσδιορισμό των αναγκών της Περιφέρειας και των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν για την αειφόρο ανάπτυξής της και την ανάδειξη του Μητροπολιτικού χαρακτήρα και ρόλου της. 76

81 Πίνακας 3.2: Συσχέτιση του Σχεδίου Επικαιροποίησης του ΡΣΘ με το ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας Άξονες Προτεραιότητας Άρθρα Σχεδίου Επικαιροποίησης ΡΣΘ ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας Άξονας Προτεραιότητας 1: Υποδομές και Υπηρεσίες Προσπελασιμότητας στην ΠΚΜ Άξονας Προτεραιότητας 4: Ψηφιακή Σύγκλιση και Επιχειρηματικότητα στην ΠΚΜ Άξονας Προτεραιότητας 7: Αειφόρος Ανάπτυξη και Ποιότητα Ζωής στην ΠΚΜ 77

82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Δ.1. Γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του ΡΣΘ Η περιοχή εφαρμογής του επικαιροποιημένου Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης οριοθετήθηκε μετά από δημόσια διαβούλευση σε τρεις εναλλακτικές προτάσεις που επεξεργάστηκε και δημοσιοποίησε το ΥΠΕΧΩΔΕ, και στην οποία έλαβαν μέρος εκθέτοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις τους ενδιαφερόμενοι αυτοδιοικητικοί οργανισμοί α και β βαθμίδας και κοινωνικοί φορείς της Θεσσαλονίκης και της Κ. Μακεδονίας γενικότερα. Οι εναλλακτικές αυτές προτάσεις στηρίχτηκαν στο Σενάριο ΙΙΙ «Ρυθμιστικό Σχέδιο στα όρια της Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης», που αναπτύχθηκε στο Κεφάλαιο 3 της Μελέτης Επικαιροποίησης του ΡΣΘ και περιλαμβάνει τους αναπτυξιακούς άξονες και το οικιστικό πλέγμα της λειτουργικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης καθώς και τα μείζονος σημασίας οικοσυστήματα της περιοχής. Η νέα περιοχή εφαρμογής του ΡΣΘ, η επεξεργασία της συνολικής στρατηγικής και οι ειδικότεροι στόχοι για την αειφόρο χωρική ανάπτυξη και οργάνωση αφορούν ολόκληρους τους νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Κιλκίς και τους δήμους Πέλλας και Γιαννιτσών του ν. Πέλλας, Αλεξάνδρειας, Μελίκης και Πλατέως του ν. Ημαθίας και Αιγινίου, Κολινδρού, Μεθώνης και Πύδνας του ν. Πιερίας. To γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής του Νέου ΡΣΘ περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (εξαιρουμένου ολόκληρου του νομού Σερρών). Η συνολική έκταση της περιοχής εφαρμογής ανέρχεται σε km 2, ενώ η ΠΚΜ έχει συνολική έκταση km 2 καλύπτοντας το 14,5% της συνολικής έκτασης της χώρας. 11 Συνοπτικά στην περιοχή εφαρμογής του επικαιροποιημένου Ρυθμιστικού Σχεδίου, όπως οριοθετείται, περιλαμβάνονται: - ένα οικιστικό δίκτυο με το μητροπολιτικό και τα περιφερειακά κέντρα σε ιεραρχική διάταξη καθώς και οι περιοχές στις οποίες συγκεντρώνονται οι οικιστικές λειτουργίες και εκδηλώνονται οι τάσεις επέκτασης και διάχυσης των αστικών δραστηριοτήτων κατοικίας, εμπορίου, διοίκησης, εκπαίδευσης, έρευνας, αναψυχής και λοιπών υπηρεσιών, - οι περιοχές στις οποίες ασκούνται οι βασικές παραγωγικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν την αναπτυξιακή δυναμική και βιωσιμότητα του μητροπολιτικού συστήματος, όπως κρίσιμης σημασίας αγροτικές εκτάσεις, οι κύριες βιομηχανικές συγκεντρώσεις και εγκαταστάσεις διαμετακόμισης, σημαντικές θέσεις εξόρυξης, και ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και οι σημαντικότεροι τουριστικοί πόροι με τις βασικές υποδομές του τομέα, 11 Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας. Υπ.Α.Α.Τ. 78

83 - δίκτυα οδικών και τεχνικών υποδομών με καθοριστικές αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως διεθνείς και εθνικοί άξονες, πύλες εισόδου στη χώρα, τόποι συγκέντρωσης και διαχείρισης απορριμμάτων και αποβλήτων, διεθνή και περιφερειακά δίκτυα, - επαρκή και κατάλληλα εδαφικά αποθέματα για την οικιστική ανάπτυξη και την οργανωμένη χωροθέτηση παραγωγικών εγκαταστάσεων και τεχνικών υποδομών, παρέχοντας εναλλακτικές δυνατότητες εγκατάστασης και διεξόδους εκτόνωσης κορεσμένων περιοχών, - αδιάσπαστα οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές κάθε είδους, και ιδιαίτερα οι λίμνες Κορώνεια και Βόλβη με ολόκληρο τον υδροκρίτη, οι ορεινοί όγκοι με τις προστατευόμενες περιοχές Χολομώντα, Χορτιάτη, Κουρί με την ευρύτερη αναδασωτέα περιοχή του Σειχ Σου, οι λεκάνες με τις ευρύτερες περιοχές των ποταμών Αξιού και Γαλλικού, ολόκληρη η προστατευόμενη περιοχή των εκβολών Γαλλικού Αξιού Αλιάκμονα, ο εσωτερικός και μέσος Θερμαϊκός Κόλπος και η ευαίσθητη παράκτια ζώνη, και τέλος, Στην περιοχή του ΡΣΘ περιλαμβάνονται όλες οι δραστηριότητες που επηρεάζουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα και γενικότερα έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή, διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής που θα καλύπτει πέραν της περιοχής του ΡΣΘ και τις οικιστικές, αγροτικές, βιομηχανικές, τουριστικές και λοιπές δραστηριότητες ΟΤΑ των ν. Κιλκίς, Χαλκιδικής, Πέλλας, Ημαθίας και Πιερίας. Δ.2. Περιεχόμενο του ΡΣΘ -Έργα και δραστηριότητες που προβλέπονται Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου του επικαιροποιημένου ΡΣΘ αποτελείται από οχτώ (8) συνολικά κεφάλαια, στο καθένα από τα οποία εμπεριέχεται μια σειρά από τα 45 συνολικά άρθρα (Παράρτημα Ι). Στο πρώτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Α άρθρα 1 έως και 3) προσδιορίζονται ο ορισμός, τα περιεχόμενα και οι διαδικασίες σύνταξης, έγκρισης και αναθεώρησης του ΡΣΘ. Στο δεύτερο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Β άρθρα 4 έως και 7) ρυθμίζονται τα σχετικά ζητήματα με τη διοίκηση, τη διαχείριση και την οργανωτική δομή του ΟΡ.ΘΕ. Στο τρίτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Γ άρθρα 8 έως και 11) διατυπώνονται τα γενικά χαρακτηριστικά του επικαιροποιημένου ρυθμιστικού σχεδίου Θεσσαλονίκης. Στο τέταρτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Δ άρθρα 12 έως και 15) προσδιορίζεται ο σκοπός και οι στόχοι του. Στο πέμπτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Ε άρθρα 16 έως και 23) προωθούνται στρατηγικές επιλογές και μέτρα για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη και την 79

84 αειφόρο οργάνωση του ευρύτερου χώρου ευθύνης του ΟΡ.ΘΕ. για τις ακολουθούμενες τομεακές πολιτικές. Στο έκτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο ΣΤ άρθρα 24 έως και 32) συγκεντρώνονται οι ακολουθούμενες περιβαλλοντικές πολιτικές για την προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής ευθύνης του Οργανισμού. Στο έβδομο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Ζ άρθρα 33 έως και 37) προσδιορίζονται οι χωρικές και διατομεακές πολιτικές για την ολοκληρωμένη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής ευθύνης του Οργανισμού. Στο όγδοο κεφάλαιο (Κεφάλαιο Η άρθρα 38 έως και 44) συγκεντρώνονται οι βασικές διαπιστώσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή του ΡΣΘ και διατυπώνονται κατευθύνσεις για την παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής του. Στο άρθρο 45 με τη μορφή παραρτημάτων δίνονται οι προτάσεις για τους Φορείς διαχείρισης των Στερεών Αποβλήτων καθώς και οι δείκτες των τομεακών πολιτικών και περιβάλλοντος 80

85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Το Άρθρο 5 της Οδηγίας 2001/42/ΕΕ για τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση αναφέρει πως σε περίπτωση που απαιτείται εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για κάποιο σκοπό «εκπονείται περιβαλλοντική μελέτη στην οποία εντοπίζονται, περιγράφονται και αξιολογούνται οι ενδεχόμενες σημαντικές επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του Σχεδίου ή προγράμματος, καθώς και λογικές εναλλακτικές δυνατότητες λαμβανομένων υπόψη των στόχων και του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του Σχεδίου ή προγράμματος». Στόχος των εναλλακτικών αυτών λύσεων είναι η ανίχνευση της κατάστασης των εξεταζόμενων παραμέτρων στο μέλλον και η προσπάθεια περιγραφής της τελικής κατάστασης, δηλαδή της κατάστασης μετά την υλοποίηση των προτεινόμενων μέτρων έργων. Σε κάθε περίπτωση, η κατάρτιση των σεναρίων βασίζεται στην υπόθεση ότι το μέλλον δεν προκύπτει από τη γραμμική εξέλιξη μεμονωμένων παραμέτρων, αλλά από τη συνέργεια και την αλληλεπίδραση μεταξύ πολλών επιμέρους παραμέτρων, που αφορούν τόσο το παρόν όσο και το παρελθόν. Για τη διαμόρφωση του τελικού Σχεδίου του ΡΣΘ όπως προαναφέρεται στο πλαίσιο υλοποίησης της ΣΜΠΕ, υλοποιήθηκε η Μελέτη επικαιροποίησης του ΡΣΘ στην οποία συμμετείχε ένας μεγάλος αριθμός εξειδικευμένων επιστημόνων και μελετητών. Στο πλαίσιο της μελέτης πραγματοποιήθηκε μεταξύ άλλων η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, η αξιολόγηση του ισχύοντος ΡΣΘ και ΠΠΠ, η συγκέντρωση της υφιστάμενης πληροφορίας για τα θέματα που πραγματεύεται το ΡΣΘ και το ΠΠΠ, το έργο του ΟΡΘΕ, η αξιολόγηση των κρίσιμων περιβαλλοντικών ζητημάτων. Κατά τη διαμόρφωση του επικαιροποιημένου ΡΣΘ εξετάζονται εναλλακτικά σενάρια σε δύο επίπεδα: - 1 ο Επίπεδο: εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης και χωρικών προτύπων - 2 ο Επίπεδο: εναλλακτικά σενάρια χωρικής οριοθέτησης εφαρμογής/επιρροής του επικαιροποιημένου ΡΣΘ. Ως προς το 2 ο επίπεδο σεναρίων θα πρέπει να σημειωθεί ότι πραγματοποιήθηκε δημόσια διαβούλευση σε τρεις εναλλακτικές προτάσεις που επεξεργάστηκε και δημοσιοποίησε το ΥΠΕΧΩΔΕ, και στην οποία έλαβαν μέρος εκθέτοντας τις απόψεις και τις παρατηρήσεις τους ενδιαφερόμενοι αυτοδιοικητικοί οργανισμοί α και β βαθμίδας και κοινωνικοί φορείς της Θεσσαλονίκης και της Κ. Μακεδονίας γενικότερα. Οι εναλλακτικές αυτές προτάσεις στηρίχτηκαν πάνω στο Σενάριο ΙΙΙ «Ρυθμιστικό Σχέδιο στα όρια της Μητροπολιτικής Περιοχής Θεσσαλονίκης», που αναπτύχθηκε στο Κεφάλαιο 3 του Α σταδίου της Μελέτης Επικαιροποίησης του ΡΣΘ και περιλαμβάνει τους αναπτυξιακούς άξονες και το οικιστικό πλέγμα της λειτουργικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης καθώς και τα μείζονος σημασίας οικοσυστήματα της περιοχής. Στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής διάστασης των εναλλακτικών σεναρίων εξετάζεται ο συνδυασμός των δύο επιπέδων σεναρίων ενταγμένων σε τρία βασικά εναλλακτικά σενάρια που συνοψίζουν τα ανωτέρω διαμορφωμένα επίπεδα σεναρίων. 81

86 Περιβαλλοντική διάσταση των σεναρίων Στη συνέχεια επιχειρείται μία πρόβλεψη των επιπτώσεων του κάθε σεναρίου σε αναπτυξιακό και σε περιβαλλοντικό επίπεδο στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Σενάριο 0. Μηδενική λύση (do nothing) ή απαισιόδοξο σενάριο Στη μηδενική λύση οι παραδοχές είναι: α) ως προς την χωρική εφαρμογή του ΡΣΘ η διατήρηση των θεσμοθετημένων ορίων της ΕΠΘ, με μόνη αλλαγή την ενσωμάτωση σε αυτή των δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου Καλλιθέας που δεν περιλαμβάνονται στο ισχύον ΡΣ, β) ως προς τα πρότυπα χωρικής οργάνωσης λαμβάνονται η παραδοχή της ασθενούς ρυθμιστικής παρέμβασης. Το πρότυπο που θα διαμορφωθεί θα χαρακτηρίζεται από: Συνέχιση και επίταση της εξάπλωσης των αστικών χρήσεων, ακύρωση των θεσμοθετημένων ορίων των οικιστικών υποδοχέων, επέκταση των εγκαταλειμμένων εγκαταστάσεων, έξαρση της εκτός σχεδίου δόμησης, κατασπατάληση και κατακερματισμό του περιαστικού χώρου, εξάντληση των εδαφικών αποθεμάτων και φυσικών πόρων, υπέρβαση ακόμη και των φυσικών περιορισμών με την αναζήτηση κατοικίας σε πλεονεκτικότερες κάθε φορά περιοχές. Μείωση της διαθέσιμης αγροτικής γης με αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή και επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Περαιτέρω αποδυνάμωση της χωρικής συνοχής σε όλες τις ζώνες της ΕΠΘ, σταδιακή εξαφάνιση του ιδιαίτερου χαρακτήρα ΠΖ και ΛΠ. Ενίσχυση των τάσεων μετεγκατάστασης των κατοίκων από τις παλιότερες περιοχές του ΠΣΘ, επιτάχυνση της υποβάθμισης τους και ένταση των ρυθμών προαστιοποίησης. Οι περιοχές β κατοικίας στη ζώνη επιρροής του μητροπολιτικού κέντρου μετασχηματίζονται ταχύτατα σε περιοχές α κατοικίας. Εμβάθυνση των κοινωνικών διακρίσεων στο χώρο, διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής και πολλαπλασιασμό των θυλάκων κοινωνικού αποκλεισμού. Ανατροπή της διαμορφωμένης ιεραρχίας των κέντρων και αποδιάρθρωση του διαμορφωμένου πλέγματος κεντρικών λειτουργιών, αποτέλεσμα της κυριαρχίας των δυνάμεων της αγοράς. Υπερδιόγκωση της συγκέντρωσης υπεραγορών ανατολικά και εμφάνιση νέων σε άλλα σημεία της περιφέρειας αξιοποιώντας τα νέα οδικά δίκτυα, με συνέπεια την περαιτέρω απαξίωση του ιστορικού κέντρου και τη συνέχιση της φθίνουσας πορείας πολλών τοπικών αγορών. Αδυναμία των εγκαταστημένων μητροπολιτικών υποδομών να ανταποκριθούν σε πιθανή νέα ζήτηση υπηρεσιών και εκτόνωση των πιέσεων σε θέσεις συγκυριακά διαθέσιμες. 82

87 Εντεινόμενη διάχυση σε όλη την έκταση της ΕΠΘ καθώς και στην ευρύτερη μητροπολιτική περιφέρεια των παραγωγικών δραστηριοτήτων κάθε είδους, με ανεξέλεγκτες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αυξανόμενο λειτουργικό κόστος και μειούμενη παραγωγικότητα Μόνιμη υστέρηση των μεταφορικών και τεχνικών υποδομών και των δικτύων να ανταποκριθούν με επάρκεια στην αστική εξάπλωση και επιδείνωση των δεικτών αστικής αειφορίας. Αδυναμία ελέγχου των πιέσεων σε βάρος των φυσικών πόρων, επιδείνωση των όρων προστασίας των προστατευόμενων οικοσυστημάτων, συνολικότερη περιβαλλοντική υποβάθμιση γ) ως προς το αναπτυξιακό πρότυπο: Η παραγωγική ικανότητα της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης θα αυξάνει με ρυθμούς που βαίνουν μειούμενοι αλλά σε κάθε σενάριο βελτιώνουν τη θέση της στη Χώρα και ενισχύουν το μητροπολιτικό της ρόλο. Η απασχόληση θα αυξάνει επίσης με διαφοροποιούμενους ρυθμούς, ενώ η γενική τάση δείχνει περαιτέρω τριτογενοποίηση της οικονομίας με διατήρηση ωστόσο σημαντικού μεριδίου του δευτερογενούς τομέα και σταθερή παρουσία του αγροτικού. Το παραγωγικό πρότυπο διατηρεί κατά βάση τη διαμορφωμένη δομή με επιμέρους διαφοροποιήσεις στις κλαδικές εξειδικεύσεις που απορρέουν από συνεχιζόμενες αναδιαρθρώσεις υπέρ των περισσότερο δυναμικών αι ανταγωνιστικών κλάδων, ιδιαίτερα των υπηρεσιών, χωρίς να απαξιώνονται οι παραδοσιακοί κλάδοι. Ο προβλεπόμενος πληθυσμός του έτους στόχου για την ΕΠΘ ( ατ.) υπολείπεται κατά 25% της χωρητικότητας των θεσμοθετημένων οικιστικών υποδοχέων. Οι εντός σχεδίου εκτάσεις των οικισμών της ΕΠΘ ( ha) διαθέτουν προγραμματική χωρητικότητα χιλ ατ., δηλ 300 χιλ. περισσότερους από τον προβλεπόμενο. Υπερβάλλουσα είναι επίσης κατά 17% η χωρητικότητα των εντός σχεδίων περιοχών του ΠΣΘ (1.082 χιλ. ατ.) σε σχέση με τον προβλεπόμενο πληθυσμό (920 χιλ.) του πιθανού σεναρίου. Κατά συνέπεια, δεν προκύπτει κατ αρχήν λόγος νέων οικιστικών επεκτάσεων, πέραν των ήδη θεσμοθετημένων Η διατήρηση της βιωσιμότητας του αγροτικού τομέα, ο οποίος συμμετέχει στο παραγωγικό πρότυπο, τόσο στην παραγωγή όσο και στην απασχόληση, προϋποθέτει την ανάσχεση της μεταβολής του γεωργικού χαρακτήρα των εκτάσεων που καλλιεργούνται και τον περιορισμό της μείωσης της συνολικής έκτασης τους σε επίπεδα του 5% κατά την προσεχή 15ετία. Επομένως, στα πρότυπα χωρικής οργάνωσης της ΕΠΘ πρέπει εξασφαλιστούν οι εκτάσεις που είναι απαραίτητες και οι οποίες δεν πρέπει να υπολείπονται περισσότερο από 5% από τις υφιστάμενες. 83

88 Οι οργανωμένοι υποδοχείς για τις δραστηριότητες του δευτερογενούς τομέα στα όρια της ΕΠΘ, που είναι ήδη θεσμοθετημένοι ή προβλέπονται από τα ΓΠΣ που εκπονούνται, ανταποκρίνονται κατ αρχήν στις απαιτήσεις των αναπτυξιακών προβλέψεων (επιφάνεια τάξεως ha). Στο παραγωγικό πρότυπο της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης ιδιαίτερη θέση και σημασία έχουν οι δυναμικοί κλάδοι των νέων τεχνολογιών και των Logistics. Για τις νέες τεχνολογίες διαπιστώνεται ότι οι διαθέσιμες εκτάσεις καλύπτουν τις μεσο-μακροπρόθεσμες ανάγκες. Αντίθετα, θα πρέπει να εξασφαλιστούν συνολικά περί τα 250 εκτ γης για την ανάπτυξη των υπηρεσιών μεταφοράς, αποθήκευσης, συσκευασίας κλπ που εμφανίζουν ήδη μεγάλη δυναμική. Η ισχυροποίηση και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τριτογενούς τομέα, που είναι το δυναμικά εξελισσόμενο στοιχείο των αναπτυξιακών σεναρίων και συγχρόνως καθοριστικό χαρακτηριστικό της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης σε εθνική κλίμακα και διεθνή ακτινοβολία, προϋποθέτει την αναζήτηση νέων χώρων, διπλάσιων από τους ήδη υφιστάμενους και αρθρωμένους και οργανικά ενσωματωμένους στον αστικό ιστό. Με βάση τα ανωτέρω και λαμβάνοντας υπόψη: - το ραγδαίο μετασχηματισμό της οικιστικής δομής της ΕΠΘ λόγω κυρίως διάχυσης παραγωγικών δραστηριοτήτων, ανάπτυξης νέων πόλων μαζικής κατανάλωσης και αναψυχής, εντεινόμενων τάσεων προαστιακής κατοίκησης. - τις σωρευτικές αρνητικές επιπτώσεις από τη διάχυση των αστικών δραστηριοτήτων στον εξωαστικό χώρο, και ιδίως εξαντλούνται εδαφικά αποθέματα, απαξιώνεται και συρρικνώνεται η αγροτική γη, ασκούνται έντονες πιέσεις στα οικοσυστήματα, αποδιοργανώνεται ο αστικός ιστός, πολλαπλασιάζονται οι ανεπάρκειες των μεταφορικών και άλλων υποδομών. - τη διαμόρφωση στο εσωτερικό του ΠΣ περιοχών με χαμηλή ποιότητα περιβάλλοντος κατοικίας, καταγράφεται ανεπάρκεια κοινωνικών υποδομών, δημόσιων χώρων και χώρων πρασίνου, διαπιστώνεται η προϊούσα παλαίωση τμημάτων του οικιστικού αποθέματος, ασκούνται ισχυρές πιέσεις στο ιστορικό εμπορικό κέντρο και τις τοπικές αγορές, εμφανίζεται πληθυσμιακή στασιμότητα του κέντρου. - την υφιστάμενη υποβάθμιση των λειτουργιών των οικοσυστημάτων (υγροτοπικών, δασικών, παράκτιων, εδαφικών) - την ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των φυσικών πόρων και αποθεμάτων, - την κακή ποιότητα της ατμόσφαιρας, - την κακή ποιότητα του ακουστικού περιβάλλοντος, - την υποβάθμιση των αστικών στοιχείων της βιοποικιλότητας 84

89 - τις ραγδαίες αλλαγές που έχουν επέλθει στο ευρωπαϊκό, διεθνές και εθνικό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο σχετικά με την προστασία των στοιχείων του περιβάλλοντος - τη σχετικά ασθενή ρυθμιστική παρέμβαση - τις περιορισμένες δυνατότητες ολοκληρωμένου χωροταξικού, πολεοδομικού, περιβαλλοντικού και αναπτυξιακού σχεδιασμού λόγω της περιορισμένης περιοχής εφαρμογής του ΡΣ. Ο περιορισμός της ευθύνης του ΟΡΘΕ στα όρια της επαρχίας Θεσσαλονίκης ακυρώνει οποιαδήποτε δυνατότητα ολοκληρωμένης ρύθμισης των χωρικών, οικιστικών, αναπτυξιακών και περιβαλλοντικών συνιστωσών του μητροπολιτικού συστήματος στην κατεύθυνση της αειφορίας και βιωσιμότητας. Ειδικότερα: Μένει εκτός οποιαδήποτε ρυθμιστικής ή προγραμματικής παρέμβασης η ευρύτερη περιοχή επιρροής της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης, και αυτό παρά τις ρητές και συγκεκριμένες αναφορές των ανώτερων επιπέδων σχεδιασμού (Γ, Π και ΕΠΧΣΑΑ). Δεν καλύπτονται περιοχές που εμφανίζουν δυναμική οικιστική ανάπτυξη α κατοικίας, όπως οι οικισμοί του δήμου Μυγδονίας. Η ζώνη β κατοικίας των δυτικών ακτών της Χαλκιδικής που μετασχηματίζεται ταχέως σε α κατοικία για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης μένει εκτός ρυθμιστικής αρμοδιότητας του ΟΡ. Βασικές μητροπολιτικές υποδομές, όπως ο ΧΥΤΑ Μαυρροράχης βρίσκονται εκτός περιοχής ευθύνης του ΟΡ Παραμένουν εκτός των ορίων του ΡΣ, χωρικές συγκεντρώσεις της βιομηχανίας, οργανικά ενταγμένες στο παραγωγικό σύστημα της Θεσσαλονίκης. Περιορίζονται έτσι οι δυνατότητες ρύθμισης, πολεοδομικού εκσυγχρονισμού των υποδοχέων, διοχέτευσης της ζήτησης για σχετικούς χώρους εκτός της κορεσμένης μητροπολιτικής περιοχής και ελέγχου των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των εκτός ΡΣ βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε κρίσιμους φυσικούς αποδέκτες όπως ο Γαλικός και ο Θερμαϊκός, και πάλι παρά τις ρητές και συγκεκριμένες αναφορές των ανώτερων επιπέδων σχεδιασμού (Γ, Π και ΕΠΧΣΑΑ).. Δεν παρέχεται δυνατότητα στον ΟΡΘΕ για διαχείριση των επιπτώσεων στις αστικές υποδομές αλλά και για ενίσχυση του τουρισμού πόλης (βλ. σχ. ΕΠΧΣΑΑ για τον Τουρισμό) από το τουριστικό ρεύμα με προορισμό τη Χαλκιδική. Κρίσιμες οικονομικά και περιβαλλοντικά για τη μητροπολιτική Θεσσαλονίκη γεωργικές εκτάσεις μένουν εκτός περιοχής ευθύνης του ΟΡΘΕ. Οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές μείζονος σημασίας και καθοριστικής επίδρασης στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος μένουν εκτός περιοχής ευθύνης ή εντάσσονται μόνον ενμέρει, 85

90 δημιουργώντας αρνητικές προϋποθέσεις προστασίας: λεκάνες Γαλικού και Αξιού, Δέλτα Αξιού Αλιάκμονα, Θερμαϊκός Κόλπος Μεγάλες τεχνικές υποδομές και δίκτυα διεθνούς εμβέλειας με σημαντικές περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές επιπτώσεις, όπως η ΕΓΝΑΤΙΑ, ο σχεδιαζόμενος προαστιακός σιδηρόδρομος, τα ενεργειακά δίκτυα και αγωγοί, δεν περιλαμβάνονται στο χώρο ευθύνης του ΟΡΘΕ παρά την πολυεπίπεδη σημασία τους για τη μητροπολιτική Θεσσαλονίκη. Το σενάριο της μηδενικής λύσης δεν δίνει τη δυνατότητα της ισχυρής ρυθμιστικής παρέμβασης, της προοπτικής προς την αειφόρο ανάπτυξη, της ουσιαστικής βελτίωση της ποιότητας ζωής, της διατήρησης των φυσικών πόρων και της βιοπικιλότητας. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι στον ιδρυτικό νόμο η περιβαλλοντική διάσταση του χωρικού σχεδιασμού όχι μόνο δεν υποτιμάται αλλά το Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος ανατίθεται στον ίδιο Οργανισμό που ιδρύθηκε για την παρακολούθηση και εφαρμογή του Ρυθμιστικού Σχεδίου. Εν τούτοις η αειφόρος ανάπτυξη και ο βιώσιμος σχεδιασμός των πόλεων δεν μπορεί να αρκεστούν σε μια παράλληλη προσέγγιση της χωρικής οργάνωσης και της περιβαλλοντικής προστασίας, ή στην μονοσήμαντη ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στο χωρικό σχεδιασμό. Ζητούμενο είναι η αναζήτηση επιλογών που θα συνθέτουν ένα σύστημα όπου θα ισορροπούν η κοινωνική ισότητα και συνοχή, η οικονομική ευημερία και η προστασία του περιβάλλοντος. Σενάριο 2. Ισχυρή ρυθμιστική παρέμβαση Στο σενάριο οι παραδοχές είναι: α) ως προς την χωρική εφαρμογή του ΡΣΘ η διατήρηση των θεσμοθετημένων ορίων της ΕΠΘ, με μόνη αλλαγή την ενσωμάτωση σε αυτή των δημοτικών διαμερισμάτων του Δήμου Καλλιθέας που δεν περιλαμβάνονται στο ισχύον ΡΣ, β) ως προς τα πρότυπα χωρικής οργάνωσης λαμβάνεται η παραδοχή της ισχυρής ρυθμιστικής παρέμβασης. Θεωρώντας ρεαλιστική την υπόθεση ότι είναι εφικτό να ασκηθεί ισχυρότερη και αποτελεσματικότερη από ότι στο παρελθόν ρυθμιστική παρέμβαση στην εξέλιξη του μητροπολιτικού χώρου, χαρακτηρίζουμε το Πρότυπο Ι ως το βασικό και πιθανότερο σενάριο. Η υπόθεση αυτή στηρίζεται στην εκτίμηση ότι ο Οργανισμός Θεσσαλονίκης με την εμπειρία της εικοσαετούς λειτουργίας και έχοντας βελτιώσει τους όρους λειτουργίας του με το επικαιροποιημένο Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος, σε ένα συνολικό πλαίσιο χωρικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού στα πλαίσια της αειφορικής ανάπτυξης στο στάδιο της ολοκλήρωσης θα είναι σε θέση να ασκήσει πληρέστερα τις συντονιστικές, ρυθμιστικές και κανονιστικές του αρμοδιότητες και να κατευθύνει την αναπτυξιακή δυναμική στους θεσμοθετημένους επιθυμητούς στόχους. Η συνειδητοποίηση της κρισιμότητας των περιβαλλοντικών συνθηκών όπως και η αναγνώριση των επιπτώσεων στο παραγωγικό κόστος από τις ελλείψεις, αδυναμίες, ανεπάρκειες και ασάφειες του χωροταξικού πλαισίου εξασθενούν τις 86

91 αντιδράσεις και διευρύνουν την κοινωνική αποδοχή, επιτρέποντας καθοριστικότερες παρεμβάσεις. Το πρότυπο χωρικής οργάνωσης που είναι εφικτό να προκύψει με την άσκηση ισχυρής αλλά μέσα σε ρεαλιστικό πλαίσιο ρυθμιστικής παρέμβασης χαρακτηρίζεται από: Ανάσχεση της εξάπλωσης των αστικών χρήσεων και περιορισμός τους στα θεσμοθετημένα και διαμορφωμένα όρια με επανάχρηση / ανακύκλωση των εκτάσεων που μένουν εκτός λειτουργίας. Περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης με μείωση των συντελεστών, κατάργηση των παρεκκλίσεων, διπλασιασμό των αρτιοτήτων και απαγόρευση κατάτμησης. Αύξηση των χώρων αστικού πρασίνου κυρίως στο Π.Σ.Θ. με την αξιοποίηση των υφιστάμενων εν δυνάμει ελεύθερων χώρων (στρατοπέδων, ΑΠΘ, ΔΕΘ κ.α.) Διατήρηση του αγροτικού χαρακτήρα της μη αστικοποιημένης αγροτικής γης της Λοιπής Περιοχής για παραγωγικούς και οικολογικούς λόγους. Ενίσχυση της συνεκτικότητας του σχηματισμένου «αστικού συνεχούς» ΠΣΘ και ΠΖΘ, με επίτευξη πολεοδομικής συνοχής, δημιουργία ευανάγνωστου και λειτουργικού ιστού, προστασία και ανάδειξη των φυσικών στοιχείων και διατήρηση των θυλάκων αγροτικής γης ως αναγκαίων παραγόντων βιώσιμων περιβαλλοντικών συνθηκών. Συγκράτηση του πληθυσμού του ιστορικού κέντρου με βελτίωση των συνθηκών των περιοχών κατοικίας και ανάσχεση των τάσεων «προαστιοποίησης». Ιεραρχημένο δίκτυο κεντρικών λειτουργιών που συγκροτείται: - από το ιστορικό κέντρο, ενισχυόμενο ώστε να διατηρηθεί στη βαθμίδα του μείζονος μητροπολιτικού κέντρου, - από δύο υπερτοπικά κέντρα κατανάλωσης και αναψυχής, εμπλουτισμένα με λειτουργίες που ενισχύουν τον αστικό τους χαρακτήρα (πολιτισμός, υπηρεσίες του τριτογενούς τομέα, ερευνητικές και καινοτομικές δραστηριότητες, κατοικία ειδικού χαρακτήρα κ.α.), το ένα ανατολικά στη θέση των υφιστάμενων συγκεντρώσεων των υπεραγορών και το άλλο δυτικά στη περιοχή του Δ. Εχεδώρου 12, και - από το πλέγμα των τοπικών κέντρων, με την ιστορική δομή που συνδυάζει τη γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος των αστικών οδών και τους κεντρικούς τόπους των Δήμων και των συνοικιών. 12 υπό την αίρεση των συµπερασµάτων του ερευνητικού προγράµµατος «Βιοµηχανική Επικινδυνότητα και Πολεοδοµικές - Χωροταξικές Παρεµβάσεις» 87

92 Διατήρηση των διαμορφωμένων πόλων συγκέντρωσης των υποδομών εκπαίδευσης, υγείας, πολιτισμού και αθλητισμού μητροπολιτικής ακτινοβολίας και ανάπτυξης νέων για την αποσυμφόρηση τους και την ικανοποίηση της νέας ζήτησης, σε θέσεις που αρθρώνονται και ενισχύουν το δίκτυο των κεντρικών λειτουργιών και συμβάλλουν στη συνοχή του μητροπολιτικού χώρου. Στην κατεύθυνση αυτή πρέπει να αναζητηθεί και η θέση για την ανάπτυξη σύγχρονων εκθεσιακών λειτουργιών. Αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων του μοντέλου της γενικής κατοικίας (περιορισμός μετακινήσεων και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής), εμπλουτισμός με νέες συμβατές χρήσεις, με αυστηρότερους ελέγχους των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Υπό όρους θεσμοθέτηση της γενικής κατοικίας σε οικισμούς της ΠΖ. Ανάσχεση της διάχυσης στον εκτός σχεδίου χώρο εγκαταστάσεων μεταποίησης, χονδρεμπορίου, αποθηκών και μεταφορών και συγκέντρωσή τους σε οργανωμένους υποδοχείς. Πολεοδομική και περιβαλλοντική εξυγίανση των υφιστάμενων συγκεντρώσεων, βελτίωση των υποδομών, ορθολογική αξιοποίηση της χωρητικότητάς τους και ενίσχυση της ικανότητας υποδοχής νέων επιχειρήσεων. Λειτουργία μέσα στα αποδεκτά όρια ρύπανσης και επικινδυνότητας. Μεταφορικές και τεχνικές υποδομές και δίκτυα που ικανοποιούν τουλάχιστο τα ανεκτά όρια των νομοθετημένων δεικτών αστικής αειφορίας. Αποτροπή της διάσπασης και αποκατάσταση της συνέχειας των ορεινών, πεδινών, υδάτινων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων τη ΕΠΘ με επέκταση της προστασίας στις κρίσιμες περιοχές. γ) ως προς το αναπτυξιακό πρότυπο: Η τομεακή διάρθρωση θα διαφοροποιηθεί ουσιαστικά: Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα από 5,3% το 2001 θα μειωθεί στο 3,2%, στο δευτερογενή τομέα από 28,2% θα μειωθεί στο 25,4%, ενώ η απασχόληση στον τριτογενή τομέα θα αυξηθεί από 66,5% στο 71,4%. Στη γεωργία δεν θα μεταβληθεί ουσιαστικά η παραγωγική διάρθρωση, ενώ η κτηνοτροφία και η αλιεία θα εξακολουθήσουν να αποτελούν δυναμικούς κλάδους. Στη μεταποίηση, εκτιμάται ενδεικτικά, ότι κλάδοι αιχμής θα είναι ο κλάδος διατροφής ποτών και οι ενδιάμεσοι κλάδοι (μη μεταλλικά ορυκτά, μέταλλα, τελικά προϊόντα από μέταλλο, μηχανήματα, εξοπλισμός μεταφορών, πετρέλαιο). Δυναμισμό θα επιδείξουν και οι κλάδοι: ελαστικό-πλαστικό, χημικά, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, μηχανές γραφείου και έπιπλο. Τέλος, χαμηλότερα μεγέθη αλλά με προοπτική σταθεροποίησης προβλέπονται για τον κλάδο της ένδυσης. Προβλέπεται ότι η διάρθρωση μεταξύ μικρών και μεγάλων επιχειρήσεων δε θα μεταβληθεί σημαντικά στον χρονικό ορίζοντα της πρόβλεψης. 88

93 Ο κλάδος των κατασκευών θα ενισχύσει ελαφρά τη συμμετοχή του στο ΑΠΠ Στις υπηρεσίες κλάδοι αιχμής θα είναι: - Το χονδρικό και το λιανικό εμπόριο - Οι προηγμένοι κλάδοι χρηματοοικονομικών και συμβουλευτικών υπηρεσιών - Η αναψυχή και ο τουρισμός - Οι μεταφορές και οι επικοινωνίες - Η έρευνα Για την επίτευξη των προβλεπόμενων αυξήσεων της αγροτικής παραγωγής, η εγκατάλειψη αγροτικών εκτάσεων (π.χ. κατά 5-10%) σημαίνει ότι η παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα πρέπει να αυξηθεί ετησίως περισσότερο. Σε συνάρτηση με τους προβλεπόμενους ρυθμούς πραγματικής αύξησης, αν αυξηθεί η παραγωγικότητά του κατά 1,5% ετησίως τεκμαίρεται ότι θα χρειασθεί να καλύψει περίπου 40% μεγαλύτερη επιφάνεια, δηλαδή νέες εκτάσεις. Αν συνεκτιμηθούν οι ανάγκες μετεγκατάστασης και χωροταξικού εξορθολογισμού της βιοτεχνικής δραστηριότητας, τεκμαίρεται ότι απαιτούνται περίπου 50% περισσότερες εκτάσεις από τις σημερινά υφιστάμενες. Με βάση εντελώς ενδεικτικές εκτιμήσεις η βιοτεχνία βιομηχανία σήμερα καλύπτουν εκτάσεις περίπου στρεμμάτων εκ των οποίων το 40-45% περίπου ευρίσκεται σε οργανωμένους υποδοχείς. Με βάση τα στοιχεία αυτά εκτιμάται, ενδεικτικά, ότι στον χρονικό ορίζοντα της ανάλυσης θα χρειασθούν νέες εκτάσεις συνολικής επιφάνειας στρεμμάτων, από τα οποία τα στρ. αφορούν στη μεγάλη βιοτεχνία και τη βιομηχανία, τα 3, τη μικρή βιοτεχνία και τα 500 τις ΠΜΕ. Εκτιμάται ότι το 60-70% της βιοτεχνικής βιομηχανικής επέκτασης πρέπει και μπορεί να χωροθετηθεί σε οργανωμένους υποδοχείς, ενώ σε κάποιους κλάδους οι νέες μονάδες θα χωροθετηθούν κοντά στις πρώτες ύλες (π.χ. διατροφή ποτά). Σε ότι αφορά τη μεταποίηση, όπως προαναφέρθηκε, δεν προβλέπεται ριζική ανατροπή του παραγωγικού προτύπου. Περισσότερο ακριβείς προβλέψεις για τη μελλοντική κλαδική χωρική εξειδίκευση της μεταποίησης δεν μπορούν να γίνουν. Επίσης πρέπει να προβλευθούν νέες εκτάσεις με ειδικές απαιτήσεις χωροθέτησης για βιομηχανίες βιοτεχνίες ανάλογα με την κατηγορία και τον βαθμό όχλησης τους. Το σενάριο αυτό εμπεριέχει τα μειονεκτήματα του απαισιόδοξου σεναρίου σε σχέση με τη χωρική εφαρμογή του ΡΣΘ, η οποία σε συνδυασμό με τις χωρικές 89

94 απαιτήσεις του αναπτυξιακού προτύπου θα επιφέρει επιπλέον επιπτώσεις σε ορισμένες περιβαλλοντικές παραμέτρους. Σενάριο 3. Η επικαιροποίηση του ΡΣΘ και του ΠΠΠ σύμφωνα με την προτεινόμενη στρατηγική Η συνολική προτεινόμενη στρατηγική του επικαιροποιημένου ΡΣΘ κινείται στην κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης στην οποία η οικονομική ανάπτυξη, η κοινωνική δικαιοσύνη και η προστασία του περιβάλλοντος αποτελούν αναπόσπαστες, ισότιμες και αλληλοσυμπληρούμενες συνιστώσες. Στην προτεινόμενη στρατηγική η περιοχή για την εφαρμογή του επικαιροποιημένου ΡΣΘ και ΠΠΠ αφορά ολόκληρους τους νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Κιλκίς και τους δήμους Πέλλας και Γιαννιτσών του ν. Πέλλας, Αλεξάνδρειας, Μελίκης και Πλατέως του ν. Ημαθίας και Αιγινίου, Κολινδρού, Μεθώνης και Πύδνας του ν. Πιερίας. Στη διευρυμένη αυτή περιοχή συγκροτείται σταδιακά ένα συνεκτικό χωρολειτουργικό σύστημα, καθώς τα επιμέρους αναπτυξιακά, οικιστικά και περιβαλλοντικά στοιχεία εμφανίζουν ισχυρούς δεσμούς και αλληλεξαρτήσεις. Συνοπτικά στην περιοχή εφαρμογής του επικαιροποιημένου Ρυθμιστικού Σχεδίου, όπως οριοθετείται, περιλαμβάνονται: - ένα οικιστικό δίκτυο με το μητροπολιτικό και τα περιφερειακά κέντρα σε ιεραρχική διάταξη καθώς και οι περιοχές στις οποίες συγκεντρώνονται οι οικιστικές λειτουργίες και εκδηλώνονται οι τάσεις επέκτασης και διάχυσης των αστικών δραστηριοτήτων κατοικίας, εμπορίου, διοίκησης, εκπαίδευσης, έρευνας, αναψυχής και λοιπών υπηρεσιών, - οι περιοχές στις οποίες ασκούνται οι βασικές παραγωγικές δραστηριότητες που υποστηρίζουν την αναπτυξιακή δυναμική και βιωσιμότητα του μητροπολιτικού συστήματος, όπως κρίσιμης σημασίας αγροτικές εκτάσεις, οι κύριες βιομηχανικές συγκεντρώσεις και εγκαταστάσεις διαμετακόμισης, σημαντικές θέσεις εξόρυξης, και ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και οι σημαντικότεροι τουριστικοί πόροι με τις βασικές υποδομές του τομέα, - δίκτυα οδικών και τεχνικών υποδομών με καθοριστικές αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως διεθνείς και εθνικοί άξονες, πύλες εισόδου στη χώρα, τόποι συγκέντρωσης και διαχείρισης απορριμμάτων και αποβλήτων, διεθνή και περιφερειακά δίκτυα, - επαρκή και κατάλληλα εδαφικά αποθέματα για την οικιστική ανάπτυξη και την οργανωμένη χωροθέτηση παραγωγικών εγκαταστάσεων και τεχνικών υποδομών, παρέχοντας εναλλακτικές δυνατότητες εγκατάστασης και διεξόδους εκτόνωσης κορεσμένων περιοχών, - αδιάσπαστα οικοσυστήματα και προστατευόμενες περιοχές κάθε είδους, και ιδιαίτερα οι λίμνες Κορώνεια και Βόλβη με ολόκληρο τον υδροκρίτη, οι ορεινοί όγκοι με τις προστατευόμενες περιοχές Χολομόντα, Χορτιάτη, 90

95 Κουρί με την ευρύτερη αναδασωτέα περιοχή του Σέιχ Σου, οι λεκάνες με τις ευρύτερες περιοχές των ποταμών Αξιού και Γαλλικού, ολόκληρη η προστατευόμενη περιοχή των εκβολών Γαλλικού Αξιού Αλιάκμονα, ο εσωτερικός και μέσος Θερμαϊκός Κόλπος και η ευαίσθητη παράκτια ζώνη, και τέλος, - στην περιοχή του νέου ΡΣ περιλαμβάνονται όλες οι δραστηριότητες που επηρεάζουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα και γενικότερα έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή, διαμορφώνοντας τις προϋποθέσεις ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής που θα καλύπτει πέραν της περιοχής του ΡΣΘ και τις οικιστικές, αγροτικές, βιομηχανικές, τουριστικές και λοιπές δραστηριότητες ΟΤΑ των ν. Κιλκίς, Χαλκιδικής, Πέλλας, Ημαθίας και Πιερίας. Στην προτεινόμενη στρατηγική το επιθυμητό πρότυπο χωρικής οργάνωσης αφορά στην άσκηση ισχυρής αλλά μέσα σε ρεαλιστικό πλαίσιο ρυθμιστικής παρέμβασης η οποία χαρακτηρίζεται από: - Ενίσχυση της συνοχής του οικιστικού δικτύου, ενίσχυση της πολυκεντρικότητας και αποδυνάμωση της πόλωσης μεταξύ μητροπολιτικού κέντρου και περιφερειακών κέντρων, ενδυνάμωση και πύκνωση των ενδοπεριφερειακών σχέσεων και προώθηση της περιφερειακής ολοκλήρωσης. - Ανάσχεση της εξάπλωσης των αστικών χρήσεων και περιορισμός τους στα θεσμοθετημένα και διαμορφωμένα όρια με επανάχρηση / ανακύκλωση των εκτάσεων που μένουν εκτός λειτουργίας. Περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης με μείωση των συντελεστών, κατάργηση των παρεκκλίσεων, διπλασιασμό των αρτιοτήτων και απαγόρευση κατάτμησης. - Διατήρηση του αγροτικού χαρακτήρα της μη αστικοποιημένης αγροτικής γης για παραγωγικούς και οικολογικούς λόγους. - Ενίσχυση της συνεκτικότητας των οικιστικών συγκεντρώσεων στην κατεύθυνση της αρχής της «συμπαγούς πόλης», με επίτευξη πολεοδομικής συνοχής, δημιουργία ευανάγνωστων και λειτουργικών ιστών, προστασία και ανάδειξη των πολιτιστικών και φυσικών στοιχείων και ενσωμάτωση των θυλάκων αγροτικής γης ως αναγκαίων παραγόντων βιώσιμων περιβαλλοντικών συνθηκών. - Ανάσχεση της διάχυσης στον εκτός σχεδίου χώρο εγκαταστάσεων μεταποίησης, χονδρεμπορίου, αποθηκών και μεταφορών και συγκέντρωσή τους σε οργανωμένους υποδοχείς. Πολεοδομική και περιβαλλοντική εξυγίανση των υφιστάμενων συγκεντρώσεων, βελτίωση των υποδομών, ορθολογική αξιοποίηση της χωρητικότητάς τους και ενίσχυση της ικανότητας υποδοχής νέων επιχειρήσεων. Λειτουργία μέσα στα αποδεκτά όρια ρύπανσης και επικινδυνότητας. 91

96 - Ενίσχυση της προστασίας, αποτροπή της διάσπασης και αποκατάσταση της συνέχειας των ορεινών, πεδινών, υδάτινων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων της μητροπολιτικής περιφέρειας. Το αναπτυξιακό πρότυπο αφορά στο συνδυασμένο αναπτυξιακό σενάριο που χαρακτηρίζεται ως μετριοπαθές και πιθανότερο στηρίζεται στις ακόλουθες βασικές παραδοχές: - στήριξη του αγροτικού τομέα για τον εκσυγχρονισμό, την αναδιάρθρωση και τη διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων του, την προστασία της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας και την οργάνωση των χρήσεων στις άλλες, - διατήρηση του βιομηχανικού χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης και ενίσχυση της βιομηχανικής βιοτεχνικής ανάπτυξης στους Νομούς Κιλκίς, Ημαθίας και Πέλλας με την εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων ή και την επέκταση - μετεγκατάσταση υφισταμένων από κορεσμένες περιοχές. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των βιομηχανικών και των μικρών βιοτεχνικών επιχειρήσεων, την προώθηση της καινοτομίας και της έρευνας, τον εξορθολογισμό της χωροθέτησης της διάσπαρτης βιοτεχνίας, - σημαντική ενίσχυση του τριτογενούς τομέα και ειδικότερα των πιο δυναμικών και εξειδικευμένων τομέων του, με εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, - δημιουργία των αναγκαίων υποδομών τόσο μέσα στο μητροπολιτικό κέντρο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όσο και στο ευρύτερο περιβάλλον για τη χωρική ολοκλήρωση της περιοχής του ΡΣ. Με βάση το αναπτυξιακό πρότυπο και τις συνακόλουθες προβλέψεις για την εξέλιξη των δημογραφικών καθώς και των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών, οι χωρικές απατήσεις και επιπτώσεις εφαρμογής του είναι: - Ο προβλεπόμενος πληθυσμός της νέας περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ για το έτος στόχο 2022, εκτιμάται σε άτομα, που κατανέμονται σε στην σημερινή περιοχή του ΡΣ και ατ. στις νέες περιοχές. Όπως έχει υπολογιστεί αναλυτικά, στα όρια του επικαιροποιημένου ΡΣΘ οι θεσμοθετημένοι οικιστικοί υποδοχείς μαζί με τις προβλεπόμενες επεκτάσεις των οικισμών στα εν εξελίξει ΓΠΣ είναι περισσότερα από εκτ, που κατανέμονται σε ha στην ΕΠΘ και ha στην νεοεντασσόμενη περιοχή στο ΡΣΘ. Συνολικά εκτιμάται ότι η προγραμματική χωρητικότητα των υφιστάμενων και προβλεπόμενων οικιστικών υποδοχέων είναι της τάξεως των κατ. Δηλαδή, οι οικισμοί με τις επεκτάσεις τους κατά το έτος στόχο θα δύνανται να στεγάσουν άτ, πλέον του προγραμματικού πληθυσμού. Ειδικότερα, οι οικισμοί της ΕΠΘ διαθέτουν χωρητικότητα 25% μεγαλύτερη από τον εκτιμούμενο προγραμματικό πληθυσμό, στο υπόλοιπο του ν. Θεσσαλονίκης η χωρητικότητα των οικισμών φθάνει το 133% του προγραμματικού πληθυσμού, στο ν. Χαλκιδικής το 122% και στο ν. Κιλκίς το 85%. Οι εκτιμήσεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν προκύπτει 92

97 καταρχήν λόγος νέων οικιστικών επεκτάσεων, πέραν των ήδη θεσμοθετημένων. - Η διατήρηση της βιωσιμότητας του αγροτικού τομέα, ο οποίος συμμετέχει στο παραγωγικό πρότυπο, τόσο στην παραγωγή όσο και στην απασχόληση, προϋποθέτει την ανάσχεση της μεταβολής του γεωργικού χαρακτήρα των εκτάσεων που καλλιεργούνται. - Στο δευτερογενή τομέα για τη μεταποίηση συνολικά θα απαιτηθεί έως και διπλασιασμός των εκτάσεων που καλύπτονται σήμερα από μεταποιητικές εγκαταστάσεις, με το 1/3 από αυτές να χωροθετούνται σε οργανωμένους υποδοχείς, ενώ σε κάποιους κλάδους οι νέες μονάδες θα εγκατασταθούν κοντά στις πρώτες ύλες (π.χ. διατροφή ποτά). Ειδικότερα για τους οργανωμένους υποδοχείς, που είναι ήδη θεσμοθετημένοι ή προβλέπονται από τα ΓΠΣ που εκπονούνται, εκτιμάται ότι ανταποκρίνονται κατ αρχήν στις απαιτήσεις των αναπτυξιακών προβλέψεων. Ειδικές προϋποθέσεις χωροθέτησης πρέπει να τεθούν για τις ρυπαίνουσες βιομηχανίες βιοτεχνίες (πχ. χυτήρια) που κατ εκτίμηση θα αποτελούν το 15-20% των νέων εκτάσεων. - Με την παραδοχή της εκτατικής επάρκειας των χώρων οργανωμένης εγκατάστασης των βιομηχανικών και βιοτεχνικών επιχειρήσεων, ζητούμενο του προτύπου χωρικής οργάνωσης είναι πρωτίστως η εξυγίανση των υφιστάμενων συγκεντρώσεων με την πολεοδομική τους οργάνωση, τον εξορθολογισμό και εκσυγχρονισμό των συνθηκών εγκατάστασης των μονάδων, και η εξασφάλιση των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας τους και δευτερευόντως η πρόβλεψη νέων θέσεων. - Στο παραγωγικό πρότυπο της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης ιδιαίτερη θέση και σημασία έχουν οι δυναμικοί κλάδοι των νέων τεχνολογιών και των Logistics. Για τις νέες τεχνολογίες διαπιστώνεται ότι οι διαθέσιμες εκτάσεις καλύπτουν τις μεσο-μακροπρόθεσμες ανάγκες. Αντίθετα, θα πρέπει να εξασφαλιστούν συνολικά περί τα 250 ha γης για την ανάπτυξη των υπηρεσιών μεταφοράς, αποθήκευσης, συσκευασίας κλπ που εμφανίζουν ήδη μεγάλη δυναμική. - Στον τομέα των υπηρεσιών σε όρους προτύπων εξυπηρέτησης, αναγκών των καταναλωτών κ.λπ. οι χωρικές απαιτήσεις εκτιμούνται στον τουρισμό αύξηση κλινών κατά 50%, στην αναψυχή αύξηση χώρων κατά 60-70%, στο λιανικό εμπόριο κατά 80% και στο χονδρικό εμπόριο κατά 120%. Για τις διάφορες προηγμένες επιχειρηματικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες εκτιμάται ότι οι ανάγκες θα αυξηθούν κατά 150%, στην υγεία εκπαίδευση κατά 50%, στη δημόσια διοίκηση κατά 30% και τέλος στις μεταφορές επικοινωνίες κατά 80%. Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ειδικά στον τομέα των υπηρεσιών δεν αρκεί η επάρκεια των εκτάσεων. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των χώρων και η πολεοδομική τους ένταξη έχουν καθοριστική σημασία τόσο για τη βιωσιμότητα αυτών καθαυτών των επιχειρήσεων όσο και για την ποιότητα των αστικών κέντρων. Επαρκείς επιφάνειες, κατάλληλες θέσεις, ποιότητα 93

98 πολεοδομικής οργάνωσης, ιεράρχηση και ισόρροπη κατανομή, προσβασιμότητα από την τοπική, περιφερειακή και την ευρύτερη ζώνη επιρροής είναι συνθήκες που πρέπει να εξασφαλιστούν στη χωρική οργάνωση του μητροπολιτικού και των περιφερειακών αστικών κέντρων. 94

99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤ.1. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Όπως έχει αναφερθεί, η περιοχή μελέτης καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της ΠΚΜ στο οποίο περιλαμβάνονται οι νομοί Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής και Κιλκίς στο σύνολό τους και τμήματα των νομών Πέλλας, Πιερίας και Ημαθίας. Στον Πίνακα 6.1. δίνεται η διοικητική διάρθρωση της περιοχής μελέτης. Πίνακας 6.1. Διοικητική διάρθρωση περιοχής μελέτης Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΛΟΥΤΡΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΒΡΥΣΑΚΙΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΚΑΜΠΟΧΩΡΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΥΨΕΛΗΣ ΗΜΑΘΙΑΣ ΜΕΛΙΚΗΣ ΑΓΚΑΘΙΑΣ ΝΕΟΚΑΣΤΡΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ ΜΕΛΙΚΗΣ ΑΡΑΧΟΥ ΠΛΑΤΕΟΣ ΠΛΑΤΕΟΣ ΠΡΑΣΙΝΑΔΑΣ ΚΛΕΙΔΙΟΥ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΛΕΙΑΝΟΒΕΡΓΙΟΥ ΓΕΦΥΡΑΣ ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΝΕΑΣ ΜΕΣΗΜΒΡΙΑΣ ΑΓΧΙΑΛΟΥ ΞΗΡΟΧΩΡΙΟΥ ΒΑΘΥΛΑΚΚΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΡΑΣΝΩΝ ΑΣΠΡΟΒΑΛΤΑΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ ΑΞΙΟΥ ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ ΝΕΩΝ ΜΑΛΓΑΡΩΝ ΚΥΜΙΝΩΝ ΝΙΚΟΜΗΔΙΝΟΥ ΒΡΑΧΙΑΣ ΜΕΛΙΣΣΟΥΡΓΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΩΝΑ ΝΕΑΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΣ ΣΤΙΒΟΥ ΣΚΕΠΑΣΤΟΥ ΑΡΕΘΟΥΣΗΣ ΑΡΕΘΟΥΣΑΣ ΣΤΕΦΑΝΙΝΩΝ ΜΑΥΡΟΥΔΑΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΙΟΥ ΑΣΣΗΡΟΥ ΚΡΙΘΙΑΣ ΑΣΣΗΡΟΥ 95

100 Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ ΒΕΡΤΙΣΚΟΥ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ ΒΕΡΤΙΣΚΟΥ ΕΞΑΛΟΦΟΥ ΛΙΒΑΔΙΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΣ ΣΟΥΡΩΤΗΣ ΛΟΦΙΣΚΟΥ ΟΣΣΗΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ- ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΝΥΜΦΟΠΕΤΡΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ- ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ ΕΠΑΝΟΜΗΣ ΕΠΑΝΟΜΗΣ ΜΕΣΗΜΕΡΙΟΥ ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ (ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ) ΕΥΟΣΜΟΥ ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ ΕΥΟΣΜΟΥ ΕΧΕΔΩΡΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ΘΕΡΜΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΚΑΛΛΙΝΔΟΙΩΝ ΚΟΡΩΝΕΙΑΣ ΔΙΑΒΑΤΩΝ ΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΝΕΩΝ ΕΠΙΒΑΤΩΝ ΘΕΡΜΗΣ ΝΕΑΣ ΡΑΙΔΕΣΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ ΜΕΣΑΙΟΥ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ ΑΔΑΜ ΖΑΓΚΛΙΒΕΡΙΟΥ ΚΑΛΑΜΩΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΑΡΔΑΜΕΡΙΟΥ ΒΑΣΙΛΟΥΔΙΟΥ ΝΕΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΣΙΝΔΟΥ ΠΕΡΑΙΑΣ ΝΕΟΥ ΡΥΣΙΟΥ ΤΑΓΑΡΑΔΩΝ ΝΕΟΧΩΡΟΥΔΑΣ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ ΠΕΤΡΟΚΕΡΑΣΩΝ ΣΑΡΑΚΗΝΑΣ ΓΕΡΑΚΑΡΟΥΣ ΛΑΓΚΑΔΙΚΙΩΝ ΚΟΥΦΑΛΙΩΝ ΚΟΥΦΑΛΙΩΝ ΠΡΟΧΩΜΑΤΟΣ ΛΑΓΚΑΔΑ ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΑΒΑΛΛΑΡΙΟΥ ΚΟΛΧΙΚΟΥ ΛΑΓΚΑΔΑ ΛΑΓΥΝΩΝ ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙΟΥ ΧΡΥΣΑΥΓΗΣ 96

101 Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΚΑΡΤΕΡΩΝ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΛΑΧΑΝΑ ΛΑΧΑΝΑ ΞΥΛΟΠΟΛΕΩΣ ΛΕΥΚΟΧΩΡΙΟΥ ΜΑΔΥΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΣ ΜΟΔΙΟΥ ΝΕΑΣ ΜΑΔΥΤΟΥ ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ ΜΗΧΑΝΙΩΝΑΣ ΑΓΓΕΛΟΧΩΡΙΟΥ ΝΕΑΣ ΚΕΡΑΣΙΑΣ ΝΕΑΣ ΜΗΧΑΝΙΩΝΑΣ ΜΙΚΡΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΚΑΤΩ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ ΠΛΑΓΙΑΡΙΟΥ ΤΡΙΛΟΦΟΥ ΜΥΓΔΟΝΙΑΣ ΔΡΥΜΟΥ ΛΗΤΗΣ ΜΕΛΛΙΣΟΧΩΡΙΟΥ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΟΣ ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΧΝΗΣ ΠΟΛΙΧΝΗΣ ΠΥΛΑΙΑΣ ΠΥΛΑΙΑΣ ΡΕΝΤΙΝΑΣ ΑΝΩ ΣΤΑΥΡΟΥ ΒΟΛΒΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΟΧΟΥ ΑΣΚΟΥ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ ΣΟΧΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ΣΥΚΕΩΝ ΣΥΚΕΩΝ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ ΑΔΕΝΔΡΟΥ ΒΑΛΤΟΧΩΡΙΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΕΛΕΟΥΣΗΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΑΣ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΑΣΒΕΣΤΟΧΩΡΙΟΥ ΕΞΟΧΗΣ ΦΙΛΥΡΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΠΕΥΚΩΝ (ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ) ΠΕΥΚΩΝ ΚΙΛΚΙ Σ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ ΓΟΡΓΟΠΗΣ ΡΥΖΙΩΝ ΣΚΡΑ 97

102 Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ ΕΙΔΟΜΕΝΗΣ ΠΛΑΓΙΩΝ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΚΑΜΠΑΝΗ ΜΑΝΔΡΩΝ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ ΓΡΙΒΑΣ ΚΑΡΠΗΣ ΚΑΣΤΑΝΕΡΗΣ ΦΑΝΟΥ ΝΕΑΣ ΣΑΝΤΑΣ ΠΕΔΙΝΟΥ ΧΡΥΣΟΠΕΤΡΑΣ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ ΣΤΑΘΗ ΦΙΛΥΡΙΑΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ ΕΥΡΩΠΟΥ ΚΙΛΚΙΣ ΚΡΟΥΣΣΩΝ ΛΙΒΑΔΙΩΝ (ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ) ΜΟΥΡΙΩΝ ΑΚΡΙΤΑ ΑΜΑΡΑΝΤΩΝ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΕΥΡΩΠΟΥ ΜΕΣΙΑΣ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΚΑΣΤΑΝΕΩΝ ΚΙΛΚΙΣ ΚΡΗΣΤΩΝΗΣ ΛΕΙΨΥΔΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΜΑΡΚΟΥ ΑΝΑΒΡΥΤΟΥ ΑΝΤΙΓΟΝΕΙΑΣ ΒΑΘΗΣ ΓΕΡΑΚΑΡΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΠΤΑΛΟΦΟΥ ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ ΘΕΟΔΟΣΙΩΝ ΙΣΩΜΑΤΟΣ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΜΟΥΡΙΩΝ ΔΡΟΣΑΤΟΥ ΠΟΛΥΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥΜΠΑΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΡΥΣΗΣ ΜΕΛΑΝΘΙΟΥ ΜΕΣΙΑΝΟΥ ΣΤΑΥΡΟΧΩΡΙΟΥ ΧΩΡΥΓΙΟΥ ΚΑΤΩ ΘΕΟΔΩΡΑΚΙΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΚΟΙΛΑΔΙΟΥ ΚΟΚΚΙΝΙΑΣ ΚΟΡΩΝΟΥΔΑΣ ΠΟΝΤΟΚΕΡΑΣΙΑΣ ΤΕΡΠΥΛΛΟΥ ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΥ ΦΥΣΚΑΣ ΜΥΡΙΟΦΥΤΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΜΟΥΡΙΩΝ 98

103 Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΑΝΘΟΦΥΤΟΥ ΝΕΟΥ ΓΥΝΑΙΚΟΚΑΣΤΡΟΥ ΠΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ ΜΑΥΡΟΝΕΡΙΟΥ ΞΥΛΟΚΕΡΑΤΙΑΣ ΜΙΚΡΟΚΑΜΠΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΑΓΙΟΝΕΡΙΟΥ ΝΕΟΥ ΑΓΙΟΝΕΡΙΟΥ ΑΞΙΟΧΩΡΙΟΥ ΛΙΜΝΟΤΟΠΟΥ ΑΣΠΡΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ ΒΑΦΙΟΧΩΡΙΟΥ ΠΕΥΚΟΔΑΣΟΥΣ ΕΙΡΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ ΕΥΖΩΝΩΝ ΠΟΝΤΟΗΡΑΚΛΕΙΑΣ ΚΟΡΩΝΑΣ ΧΕΡΣΟΥ ΗΛΙΟΛΟΥΣΤΟΥ ΜΕΓΑΛΗΣ ΣΤΕΡΝΑΣ ΠΛΑΓΙΑΣ ΧΕΡΣΟΥ ΑΙΓΙΝΙΟΥ ΑΙΓΙΝΙΟΥ ΚΑΤΑΧΑ ΠΙΕΡΙΑΣ ΚΟΛΙΝΔΡΟΥ ΜΕΘΩΝΗΣ ΚΑΣΤΑΝΙΑΣ ΚΟΛΙΝΔΡΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΛΟΥ ΜΕΘΩΝΗΣ ΛΙΒΑΔΙΟΥ ΡΥΑΚΙΟΥ ΝΕΑΣ ΑΓΑΘΟΥΠΟΛΗΣ ΠΑΛΑΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙΟΥ ΠΥΔΝΑΣ ΑΛΩΝΙΩΝ ΠΑΛΑΙΟΣΤΑΝΗΣ ΠΥΔΝΑΣ ΣΦΕΝΔΑΜΙΟΥ ΠΕΛΛΑΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΠΕΛΛΑΣ ΑΜΠΕΛΕΙΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΑΓΡΟΣΥΚΕΑΣ ΑΘΥΡΩΝ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ ΝΕΑΣ ΠΕΛΛΗΣ ΠΕΛΛΗΣ ΔΥΤΙΚΟΥ ΡΑΧΩΝΑΣ ΑΝΘΕΜΟΥΝΤΑ ΒΑΒΔΟΥ ΓΑΛΑΤΙΣΤΗΣ ΓΑΛΑΡΙΝΟΥ ΔΟΥΜΠΙΩΝ ΑΡΝΑΙΑΣ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΑΡΝΑΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ ΓΕΡΟΠΛΑΤΑΝΟΥ ΣΤΑΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΑΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ ΚΡΗΜΝΗΣ ΡΙΖΩΝ ΜΑΡΑΘΟΥΣΣΗΣ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΝΕΑ ΓΩΝΙΑΣ 99

104 Νομός Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΝΕΩΝ ΣΙΛΑΤΩΝ ΛΑΚΚΩΜΑΤΟΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΟΡΜΥΛΙΑΣ ΠΑΛΛΗΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΣΙΘΩΝΙΑΣ ΣΤΑΓΙΡΩΝ-ΑΚΑΝΘΟΥ ΑΦΥΤΟΥ ΚΑΛΑΝΔΡΑΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΜΑΜΑΝΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΝΕΑΣ ΠΟΤΕΙΔΑΙΑΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΝΕΑ ΣΚΙΩΝΗΣ ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ ΓΟΜΑΤΙΟΥ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΒΡΑΣΤΑΜΩΝ ΟΛΥΝΘΟΥ ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΕΤΑΓΚΙΤΣΙΟΥ ΑΜΜΟΥΛΙΑΝΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ ΝΕΩΝ ΡΟΔΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΗΝΟΥ ΚΡΥΟΠΗΓΗΣ ΝΕΑΣ ΦΩΚΑΙΑΣ ΦΟΥΡΚΑΣ ΝΕΩΝ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΠΟΡΤΑΡΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΡΩΝ ΦΛΟΓΗΤΩΝ ΟΡΜΥΛΙΑΣ ΠΕΥΚΟΧΩΡΙΟΥ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ ΧΑΝΙΩΤΗ ΠΥΡΓΑΔΙΚΙΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΣΑΝΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΟΥ ΝΕΟΥ ΜΑΡΜΑΡΑ ΝΙΚΗΤΗΣ ΟΥΡΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΣΤΑΓΙΡΩΝ ΣΤΡΑΤΟΝΙΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ ΣΤΡΑΤΩΝΙΟΥ ΤΟΡΩΝΗΣ ΣΑΡΤΗΣ ΣΥΚΕΑΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ΕΛΑΙΟΧΩΡΙΩΝ ΚΡΗΝΗΣ ΝΕΑΣ ΤΕΝΕΔΟΥ ΝΕΑΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ΝΕΩΝ ΠΛΑΓΙΩΝ ΠΕΤΡΑΛΩΝΩΝ 100

105 ΣΤ.2. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Οι πληθυσμιακές μεταβολές κατά την περίοδο οδήγησαν σε αύξηση του συνολικού πληθυσμού σε όλες τις εξεταζόμενες ζώνες (βλ. Πίνακα 6.2). Η αύξηση αυτή επιτελέστηκε με διαφορετικούς ρυθμούς και ένταση σε κάθε περιοχή, αποτυπώνοντας γενικώς ένα αυξητικό πρότυπο του συνόλου, σχεδόν, των δήμων της κάθε ζώνης. Πίνακας 6.2: Μεταβολή πληθυσμού στην περιοχή εφαρμογής του ΡΣΘ (σε επίπεδο Δήμου ανά Νομό και ζώνη) και στην Περιφέρεια Κ.Μ. Γεωγραφική ενότητα Πραγματικός πληθυσμός Μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής πληθυσμού ανά μεσοαπογραφικό διάστημα Μεταβολή % Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ,006 0,009 16,89 Νομός Θεσσαλονίκης ,37 ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ,046 0, ,86 ΔΗΜΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΣ ,012 0,002 14,92 ΔΗΜΟΣ ΑΡΕΘΟΥΣΑΣ ,005-0,008-12,04 ΔΗΜΟΣ ΑΣΣΗΡΟΥ ,006 0,010 17,43 ΔΗΜΟΣ ΒΕΡΤΙΣΚΟΥ ,025 0,024 61,84 ΔΗΜΟΣ ΕΓΝΑΤΙΑΣ ,008-0,004 4,47 ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΝΔΟΙΩΝ ,006 0,000 5,80 ΔΗΜΟΣ ΚΟΡΩΝΕΙΑΣ ,015-0,003 12,23 ΔΗΜΟΣ ΛΑΓΚΑΔΑ ,009 0,014 25,32 ΔΗΜΟΣ ΛΑΧΑΝΑ ,011 0,000 11,77 ΔΗΜΟΣ ΜΑΔΥΤΟΥ ,022 0,011 38,80 ΔΗΜΟΣ ΜΥΓΔΟΝΙΑΣ ,037 0,020 75,36 ΔΗΜΟΣ ΡΕΝΤΙΝΑΣ ,020 0,026 5,64 ΔΗΜΟΣ ΣΟΧΟΥ ,022-0,016 6,18 Δ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ,006-0,005-10,44 Δ. ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ,001 0,010 11,28 Δ. ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ ,000 0,002 2,31 Δ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ- ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ ,028 0,027 71,73 Δ. ΕΥΟΣΜΟΥ ,008 0,062 98,37 Δ. ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ ,046 0,008 68,85 Δ. ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ ,006 0,014 22,81 Δ. ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ,003-0,001-3,77 Δ. ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΟΣ ,094 0, ,05 Δ. ΠΟΛΙΧΝΗΣ ,021 0,026 59,96 Δ. ΠΥΛΑΙΑΣ ,056 0,009 89,30 Δ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ ,016 0,010 29,26 Δ. ΣΥΚΕΩΝ ,005 0,021 29,23 Δ. ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ ,011-0,005 6,13 101

106 Δ. ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ ,026 0, ,92 Δ. ΠΕΥΚΩΝ ,043 0, ,65 Δ. ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ,022 0,002 26,33 Δ. ΑΞΙΟΥ ,007 0,005 12,10 Δ. ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ ,016 0,030 56,99 Δ. ΕΠΑΝΟΜΗΣ ,015 0,028 52,95 Δ. ΕΧΕΔΩΡΟΥ ,011 0,032 51,99 Δ. ΘΕΡΜΑΙΚΟΥ ,047 0, ,40 Δ. ΘΕΡΜΗΣ ,043 0, ,73 Δ. ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ,019 0,024 52,86 Δ. ΚΟΥΦΑΛΙΩΝ ,003 0,009 13,03 Δ. ΜΗΧΑΝΙΩΝΑΣ ,042 0,021 85,68 Δ. ΜΙΚΡΑΣ ,049 0, ,09 Δ. ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ ,008 0,003 12,09 Δ. ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ,005 0,010 15,22 Δ. ΧΟΡΤΙΑΤΗ ,039 0, ,68 Δ. ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ,067 0, ,70 ΖΩΝΗ ΗΜΑΘΙΑΣ ,005 0,000 5,07 ΔΗΜΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ,009 0,003 13,18 ΔΗΜΟΣ ΜΕΛΙΚΗΣ ,001-0,007-6,09 ΔΗΜΟΣ ΠΛΑΤΕΟΣ ,002-0,002 0,58 ΝΟΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ ,000 0,009 9,19 ΔΗΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ ,003 0,025 32,61 ΔΗΜΟΣ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ ,004-0,004-6,97 ΔΗΜΟΣ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ,011 0,006 18,03 ΔΗΜΟΣ ΓΟΥΜΕΝΙΣΣΑΣ ,006-0,005-10,18 ΔΗΜΟΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ ,001 0,009 8,24 ΔΗΜΟΣ ΕΥΡΩΠΟΥ ,010 0,002 12,89 ΔΗΜΟΣ ΚΡΟΥΣΣΩΝ ,001-0,009-7,17 ΔΗΜΟΣ ΜΟΥΡΙΩΝ ,008-0,001-8,55 ΔΗΜΟΣ ΠΙΚΡΟΛΙΜΝΗΣ ,002 0,006 8,08 ΔΗΜΟΣ ΠΟΛΥΚΑΣΤΡΟΥ ,009 0,006-3,36 ΔΗΜΟΣ ΧΕΡΣΟΥ ,001 0,028 30,37 ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΙΒΑΔΙΩΝ ,329 0, ,00 ΖΩΝΗ ΠΕΛΛΑΣ ,005 0,011 17,77 ΔΗΜΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ,145 0, ,03 ΔΗΜΟΣ ΠΕΛΛΑΣ ,119 0,000-71,74 ΖΩΝΗ ΠΙΕΡΙΑΣ ,002-0,002 0,15 ΔΗΜΟΣ ΑΙΓΙΝΙΟΥ ,005 0,001-3,92 ΔΗΜΟΣ ΚΟΛΙΝΔΡΟΥ ,004 0,000-4,09 ΔΗΜΟΣ ΜΕΘΩΝΗΣ ,028 0,006 39,34 ΔΗΜΟΣ ΠΥΔΝΑΣ ,000-0,015-13,91 ΝΟΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ,015 0,013 32,72 ΔΗΜΟΣ ,006 0,004 10,74 102

107 ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΝΘΕΜΟΥΝΤΑ ,017 0,003 22,50 ΔΗΜΟΣ ΑΡΝΑΙΑΣ ,002-0,002 0,42 ΔΗΜΟΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ ,008 0,006 14,82 ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ,039 0,020 78,00 ΔΗΜΟΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ,012 0,033 56,49 ΔΗΜΟΣ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ,020 0,023 52,64 ΔΗΜΟΣ ΟΡΜΥΛΙΑΣ ,011 0,022 38,99 ΔΗΜΟΣ ΠΑΛΛΗΝΗΣ ,028 0,027 72,60 ΔΗΜΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ,012 0,006 20,09 ΔΗΜΟΣ ΣΙΘΩΝΙΑΣ ,013 0,010 25,63 ΔΗΜΟΣ ΣΤΑΓΙΡΩΝ- ΑΚΑΝΘΟΥ ,013-0,002 11,11 ΔΗΜΟΣ ΤΟΡΩΝΗΣ ,021 0,004 28,78 ΔΗΜΟΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ ,014 0,008 24,30 Πηγή: ΕΣΥΕ Επεξεργασία Ομάδας Μελέτης Παρατηρώντας τη μεταβολή του πληθυσμού στους διάφορους νομούς της περιοχής βλέπουμε πως ο νομός Θεσσαλονίκης παρουσιάζει ιδιαίτερη πληθυσμιακή αύξηση την τελευταία 20ετία (21%) με τους δήμους που γειτνιάζουν με το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης να συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού. Ιδιαίτερη αύξηση παρουσιάζουν, επίσης, ο νομός Χαλκιδικής και η ζώνη Πέλλας. Στο νομό Χαλκιδικής η αύξηση είναι της τάξης του 33% και αφορά κυρίως τους δήμους που καταλαμβάνουν τη χερσόνησο της Κασσάνδρας, ενώ στη ζώνη Πέλλας παρατηρείται διαφορετική πληθυσμιακή εξέλιξη στους δύο εξεταζόμενους δήμους καθώς στο δήμο Γιαννιτσών ο πληθυσμός εμφανίζεται τριπλασιασμένος κατά την τελευταία 20ετία, ενώ στο δήμο Πέλλας παρατηρείται μείωση του πληθυσμού της τάξης του 72%. Τέλος στο υπόλοιπο κομμάτι της περιοχής μελέτης ο πληθυσμός εμφανίζεται σχετικά στάσιμος. Η πληθυσμιακή εξέλιξη στην Κεντρική Μακεδονία γενικότερα και στους νομούς Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής ειδικότερα, είναι πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη για την Αττική (11,64%) και όλη τη χώρα (12,56%). Πίνακας 6.3. Μεταβολή πληθυσμού Γεωγραφική ενότητα Πραγματικός πληθυσμός Μεταβολή (%) ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ,89 Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ,37 ΖΩΝΗ ΗΜΑΘΙΑΣ ,07 103

108 ΝΟΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ ,19 ΖΩΝΗ ΠΙΕΡΙΑΣ ,15 ΖΩΝΗ ΠΕΛΛΑΣ ,77 ΝΟΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ,72 Μελετώντας τη διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού κατά ηλικία παρατηρείται μείωση του δείκτη νεανικότητας και αύξηση του δείκτη γήρανσης σε όλη την έκταση της περιοχής μελέτης. Η μεταβολή του δείκτη νεανικότητας από το 1981 έως το 2001 κυμαίνεται μεταξύ -2,6 και -4% ενώ του δείκτη γήρανσης από 3 έως 7,4% με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να παρατηρούνται στους νομούς Κιλκίς και Πιερίας, ενώ οι μεγαλύτερη μειώσεις του δείκτη νεανικότητας εμφανίζονται στους νομούς Χαλκιδικής και Ημαθίας. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι μέσα στην δεκαετία ο αλλοδαπός πληθυσμός της περιοχής μελέτης παρουσίασε μεγάλη αύξηση, περνώντας από άτομα σε άτομα. Η εισροή αυτή αλλοδαπού πληθυσμού προκάλεσε αντιστοίχως αύξηση του ειδικού του βάρους επί του συνολικού πληθυσμού από 1% σε 6%, ποσοστό που κινείται στα επίπεδα του εθνικού μέσου όρου. Το ποσοστό αλλοδαπών στην περιοχή κυμαίνεται μεταξύ 3 και 8% με τις μεγαλύτερες τιμές να εμφανίζονται στους νομούς Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής και στη ζώνη Πιερίας. ΣΤ.3. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Στην περιοχή μελέτης, ενισχύεται η διαδικασία τριτογενοποίησης της παραγωγικής δομής, ενώ παραμένει σταθερά ισχυρός ο δευτερογενής τομέας σε βάρος της ανάπτυξης του πρωτογενή. Πάντως, με βάση το παραγωγικό πρότυπο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, η Περιοχή Μελέτης υστερεί πολύ στον τριτογενή τομέα προς όφελος του δευτερογενούς και του πρωτογενούς. Ειδικότερα, ο Ν. Κιλκίς εμφανίζει έντονα στοιχεία εκβιομηχάνισης, με παράλληλη διεύρυνση του τριτογενούς και υποχώρηση του πρωτογενούς τομέα, ενώ άλλοι νομοί χαρακτηρίζονται από τριτογενοποίηση με μικρή αποβιομηχάνιση ή στασιμότητα του δευτερογενούς τομέα (Ν. Πέλλας, Ν. Πιερίας, Ν. Χαλκιδικής, Ν. Ημαθίας). Ταυτόχρονα, ο πρωτογενής τομέας αναπτύσσεται οριακά στο Ν. Χαλκιδικής και υποχωρεί ελαφρά στους Νομούς Ημαθίας και Πέλλας. Μελετώντας το κατά κεφαλήν εισόδημα των νομών της περιοχής παρατηρείται ότι αυτό υπολείπεται κατά πολύ σε σχέση με το αντίστοιχο όλης της Περιφέρειας. Ο ρυθμός ανάπτυξης των Νομών Κιλκίς και Πιερίας είναι περίπου αντίστοιχος με τον μέσο περιφερειακό δείκτη, ενώ υπολείπεται σημαντικά στους άλλους τρεις νομούς. 104

109 Τέλος, οι δείκτες απασχόλησης και ανεργίας για τη Νέα Περιοχή Μελέτης κινούνται ελαφρώς χαμηλότερα και υψηλότερα, αντιστοίχως, από τα μέσα επίπεδα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Όπως διαγνώσθηκε και στη βασική αναλυτική φάση, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η τριτογενοποίηση στους νομούς της Περιφέρειας δεν οφείλεται τόσο στην ταχύτερη ανάπτυξή του, αλλά, κυρίως, στη στασιμότητα ή/και υποχώρηση του δευτερογενούς (με εξαίρεση το Ν. Κιλκίς) και βέβαια του πρωτογενούς τομέα. Συνεπώς, η συγκεκριμένη διαδικασία τριτογενοποίησης συνιστά μάλλον μία τομεακή αναδιάρθρωση με περιορισμένο αναπτυξιακό περιεχόμενο για τους νομούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Στη συνέχεια παραθέτονται τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του κάθε νομού της περιοχής μελέτης ανά τομέα απασχόλησης. ΣΤ.3.1. Πρωτογενής παραγωγή Με βάση την παραγωγή των κυριότερων προϊόντων της φυτικής και ζωικής παραγωγής προκύπτουν ορισμένες χαρακτηριστικές συγκεντρώσεις. Οι εν λόγω συγκεντρώσεις παρουσιάζονται από δύο οπτικές (Α: Προϊόντων και Β: Νομών) και διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Ιδιαίτερα υψηλές, όταν μόνο ένας νομός συγκεντρώνει το σχεδόν το ήμισυ ή και πλέον της παραγωγής της Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας. Υψηλές, όταν δύο νομοί συγκεντρώνουν σχεδόν το ήμισυ ή/και μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής. Συγκεντρώσεις χαμηλότερου βαθμού, όταν τρεις νομοί συγκεντρώνουν σχεδόν το ήμισυ ή/και μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής. Α. Από την πλευρά των προϊόντων: Φυτική παραγωγή Ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση: Παρουσιάζει η παραγωγή φρούτων και ιδιαίτερα των ροδακίνων και μήλων δεδομένου ότι σχεδόν το σύνολο της παραγωγής της Κ. Μακεδονίας παράγεται στους Νομούς Πέλλας-Ημαθίας και Ημαθίας-Θεσσαλονίκης αντιστοίχως. Υψηλή συγκέντρωση παρουσιάζουν: Τα σιτηρά που συγκεντρώνονται κυρίως στους Ν. Θεσσαλονίκης και Κιλκίς. Το σκληρό σιτάρι κατά 61,0%, ενώ το μαλακό 52,6%. Τα ζαχαρότευτλα συγκεντρώνονται κυρίως (45%) στους Ν. Ημαθίας και Πέλλας. Χαμηλότερο βαθμό συγκέντρωσης, παρουσιάζουν: Το βαμβάκι που παράγεται κατά 50,8% σε τρεις Νομούς (Πέλλας, Θεσσαλονίκης, Ημαθίας). Το καλαμπόκι, δεδομένου ότι το 42,0% παράγεται σε τρεις Νομούς (Πέλλας, Θεσσαλονίκης, Ημαθίας). 105

110 Κτηνοτροφία Ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση παρουσιάζουν: Η παραγωγή αυγών που συγκεντρώνεται κατά 56,7% στο Ν. Θεσσαλονίκης. Το αγελαδινό γάλα, δεδομένου ότι σχεδόν το ήμισυ παράγεται επίσης στο Ν. Θεσσαλονίκης (47%). Υψηλή συγκέντρωση παρουσιάζει: Το κρέας πουλερικών το οποίο παράγεται κατά το 61% σε δύο Νομούς (Πιερίας και Θεσσαλονίκης). Το βόδινο κρέας δεδομένου ότι παράγεται κατά 58,5% σε δύο Νομούς (Θεσσαλονίκης, Ημαθίας) Το χοιρινό κρέας που παράγεται κατά το ήμισυ σε δύο Νομούς (Πιερίας και Θεσσαλονίκης). Χαμηλότερο βαθμό συγκέντρωσης, παρουσιάζουν: Το πρόβειο γάλα που κατά 54,5% παράγεται σε τρεις Νομούς (Θεσσαλονίκης, Πέλλας, Κιλκίς). Το αίγειο κρέας που παράγεται κατά το 55,8% στους Νομούς Θεσσαλονικης, Χαλκιδικής, Πιερίας. Το πρόβειο κρέας που παράγεται κατά το ήμισυ στους Νομούς Θεσσαλονικης, Πέλλας, Κιλκίς. Το γάλα αιγών που παράγεται κατά 44,5% σε τρεις Νομούς (Χαλκιδικής, Θεσσαλονίκης, Πιερίας). Αλιεία Η αλιεία είναι πολύ ανεπτυγμένη στο Θερμαϊκό Κόλπο και στον Κόλπο της Χαλκιδικής. Ειδικότερα, είναι πολύ ανεπτυγμένη στο Νομό Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής και λιγότερο στην Ημαθία και την Πιερία. Στο Θερμαϊκό Κόλπο τα μεγαλύτερα κέντρα ανάπτυξης είναι η Νέα Μηχανιώνα - Αγγελοχώρι, η Θεσσαλονίκη και τα Ν. Μουδανιά. Η αλιευτική παραγωγή για το 2006, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ, ανήλθε σε 22,7 χιλ. τόνους αλιευμάτων, από τα οποία οι 18,9 χιλ. τόνοι ήταν ιχθύες, οι 0,65 χιλ. τόνοι οστρακοειδή, οι 2 χιλ. τόνοι κεφαλόποδα και οι 1,03 χιλ. τόνοι μαλακόστρακα. Τα κυριότερα αλιεύματα είναι γαύροι, γλώσσες, κέφαλοι, λαυράκια, σαρδέλες, φρίσια, κουτσομούρες, βακαλάοι. Από τα κεφαλόποδα είναι οι σουπιές και τα χταπόδια. Από τα μαλακόστρακα είναι οι γαρίδες, ενώ από τα οστρακοειδή είναι τα μύδια και τα κυδώνια και ακολουθούν τα στρείδια και τα κτένια. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί περίπου στο 54% της παραγωγής του 1991 και στο 88% του Το 40% περίπου των ποσοτήτων αλιεύεται με μηχανότρατες και κυκλικά δίχτυα. 106

111 Με βάση την απογραφή του 2001, στους Νομούς Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Ημαθίας και Πιερίας, με τη θαλάσσια αλιεία ασχολούνται αλιείς, από τους οποίους περίπου το 50% είναι ερασιτέχνες. Ο αλιευτικός στόλος αποτελείται από 603 μηχανοκίνητα αλιευτικά σκάφη παράκτιας αλιείας. Στην περιοχή παρατηρείται η μεγαλύτερη συγκέντρωση αλιευτικού στόλου στην Ελλάδα. Τέλος, 300 περίπου άτομα ασχολούνται με αλιεία εσωτερικών υδάτων, κυρίως στους Νομούς Θεσσαλονίκης, Ημαθίας και Κιλκίς. Η μυδοκαλλιέργεια αναπτύσσεται κυρίως στις εκβολές του ποταμού Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα. Η μυδοκαλλιέργεια στην περιοχή αντιστοιχεί περίπου στο 85% της στρεμματικής κάλυψης της χώρας. Το ειδικό βάρος του αγροτικού τομέα σε όλη τη ζώνη της Περιοχής Μελέτης, παρόλο που έχει μειωθεί διαχρονικά, παραμένει σημαντικό στη διαμόρφωση του περιφερειακού προϊόντος και της απασχόλησης. Τα βασικά προϊόντα που παράγονται είναι τα σιτηρά, κυρίως μαλακό σιτάρι (Πιερία, Θεσσαλονίκη, Κιλκίς), το καλαμπόκι (κυρίως Πέλλα), το βαμβάκι και τα τεύτλα (Ημαθία, Κιλκίς), ο καπνός καθώς και οι δενδρώδεις καλλιέργειες (μήλα και ροδάκινα κυρίως στην Πέλλα και την Ημαθία). Εκτός από τη γεωργία, ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι είναι οι κλάδοι της κτηνοτροφίας και της αλλιείας. Ο κλάδος της κτηνοτροφίας περιλαμβάνει κυρίως ενασχόληση με την εκτροφή αιγοπροβάτων και βοοειδών, ενώ η ενασχόληση με την αλλιεία αφορά κατά κύριο λόγο τους κόλπους των νομών Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής. ΣΤ.3.2. Δευτερογενής παραγωγή Στη περιοχή παρατηρείται οργανωμένη βιομηχανική συγκέντρωση στους νομούς Θεσσαλονίκης και Κιλκίς. Στο νομό Θεσσαλονίκης υπάρχει η βιομηχανική περιοχή της Σίνδου (έκτασης στρεμμάτων) όπου είναι σήμερα εγκατεστημένες περίπου 751 επιχειρήσεις. Σε σύγκριση με το σύνολο του νομού εκτιμάται ότι η ΒΙΠΕ Σίνδου συγκεντρώνει ένα μεγάλο τμήμα της βιομηχανικής δραστηριότητας. Το παραγωγικό πρότυπο στη ΒΙΠΕ δεν διαφοροποιείται ουσιαστικά από το σύνολο του Νομού. Στο Νομό αναπτύσσονται και τρία ΒΙΟΠΑ στο Ωραιόκαστρο όπου είναι θεσμοθετημένο, στη Γέφυρα Αγ. Αθανασίου και στη Θέρμη. Στο Κιλκίς η ΒΙΠΕ Σταυροχωρίου έχει έκταση 957 στρεμμάτων και αριθμεί 53 εγκατεστημένες επιχειρήσεις. Αρκετές μεγάλες επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στις ΒΙΠΕ του Κιλκίς, έχουν προέλευση το Νομό Θεσσαλονίκης, π.χ. στο Κιλκίς η Αλουμίλ (8-10 εργοστάσια) και Κουκούντζος με σημαντική επέκταση στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη και KLEΕMAN. Οι τιμές πώλησης στην ΒΙΠΕ Κιλκίς είναι Ευρώ/στρέμμα. Η βιομηχανική περιοχή του Κιλκίς εμφανίζει έντονες τάσεις ανάπτυξης. 107

112 Θεσμοθετημένες ΒΙΠΕ, χωρίς όμως να έχουν λειτουργήσει, υπάρχουν στους Νομούς Πιερίας, Πέλλας, Πέλλας - Ημαθίας και Χαλκιδικής. Ανά νομό και κλάδο όσον αφορά την ενασχόληση με το δευτερογενή τομέα παραγωγής στην περιοχή μελέτης γίνονται οι εξής παρατηρήσεις: Για το Νομό Θεσσαλονίκης διαπιστώνεται ότι αναπαράγεται το ίδιο κλαδικό πρότυπο καθώς οι 6 βασικοί κλάδοι (διατροφής, μετάλλων, χημικών, μη μεταλλικών ορυκτών, ένδυσης και μεταφορικών μέσων)* ως προς τη συμμετοχή στην Ακαθάριστη Αξία Παραγωγής και τις πωλήσεις παραμένουν οι ίδιοι και ακολουθούν τα μεταλλικά προϊόντα, το ελαστικό, το χαρτί και η κλωστοϋφαντουργία. Για το Νομό Ημαθίας πολύ ηψηλή συγκέντρωση μεγάλων επιχειρήσεων εμφανίζεται στον κλάδο της διατροφής και, δευτερευόντως, στην κλωστοϋφαντουργία και στα ελαστικά πλαστικά. Για το Νομό Κιλκίς υψηλή συγκέντρωση εμφανίζεται στους κλάδους κλωστοϋφαντουργίας και μετάλλων και, δευτερευόντως, στους κλάδους διατροφής, μεταλλικών προϊόντων και μηχανημάτων. Στο Νομό Πέλλας πολύ υψηλή συγκέντρωση εμφανίζεται στον κλάδο διατροφής και, δευτερευόντως, στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας. Τέλος, στους Νομούς Πιερίας και Χαλκιδικής υψηλή συγκέντρωση εμφανίζει ο κλάδος της διατροφής. Κατασκευές - Ενέργεια Από το Μητρώο Επιχειρήσεων της ΕΣΥΕ, προκύπτει ότι μεταξύ των ετών 1994 και 2003, ο αριθμός των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κατασκευαστικό τομέα στους διάφορους νομούς της περιοχής μελέτης αυξήθηκε ραγδαία από 130 έως και 176% με τα μεγαλύτερα ποσοστά αύξησης να σημειώνονται στους νομούς Ημαθίας και Χαλκιδικής. Η αύξηση αυτή του αριθμού των κατασκευαστικών επιχειρήσεων οδήγησε με τη σειρά της σε αύξηση της συμμετοχής των επιχειρήσεων αυτών στο σύνολο του τζίρου του δευτερογενή τομέα της από 1,7 έως και 9,8% (στο νομό Θεσσαλονίκης). Σημαντική αύξηση παρατηρείται και στον τομέα της ενέργειας αλλά η συμβολή στη διαμόρφωση του προϊόντος είναι εξαιρετικά χαμηλή. ΣΤ.3.3. Τριτογενής παραγωγή Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας εμφανίζει αξιόλογη και δυναμική τουριστική δραστηριότητα, η οποία κυρίως καθορίζεται από τον αστικό τουρισμό πόλης της Θεσσαλονίκης και τον εποχικό της Χαλκιδικής και της Πιερίας. Στην περιοχή μελέτης το μεγαλύτερο κομμάτι της τουριστικής δραστηριότητας * Σημαντική παρουσία εκτιμάται ότι έχει και ο κλάδος του πετρελαίου για τον οποίο δεν καταγράφονται στατιστικά στοιχεία, λόγω εμπιστευτικότητας. 108

113 (μελετώντας τόσο την τουριστική προσφορά όσο και την τουριστική ζήτηση) συγκεντρώνεται στους νομούς Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής όπου παρατηρείται το 31,6 και 46,8% των διανυκτερεύσεων της Περιφέρειας αντίστοιχα. Συγκεκριμένα μεγάλη τουριστική κίνηση παρατηρείται στο πολεοδομικό συγκρότημα και την περιαστική ζώνη της Θεσσαλονίκης καθώς και στους δήμους της Κασσάνδρας και Παλλήνης του νομού Χαλκιδικής και τις παράκτιες περιοχές της ζώνης Πιερίας. Στους υπόλοιπους νομούς της περιοχής μελέτης η τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται είναι πολύ περιορισμένη. Εμπόριο - Υπηρεσίες Σε όλη την περιοχή το λιανικό και χονδρικό εμπόριο αποτελούν τους πιο ανεπτυγμένους κλάδους του τριτογενή τομέα με εξαίρεση κυρίως τη Χαλκιδική λιγότερο άλλες περιοχές όπου ιδιαίτερα ανεπτυγμένος είναι ο κλάδος ξενοδοχείων εστιατορίων. Πιο συγκεκριμένα υψηλή συγκέντρωση υπηρεσιών παρουσιάζεται για: Το υπόλοιπο νομού Θεσσαλονίκης στο Δήμο Λαγκαδά (όπου δεν περιλαμβάνονται η πόλη της Θεσσαλονίκης και οι δήμοι της περιαστικής ζώνης αυτής) Τη Ζώνη Ημαθίας στο Δήμο Αλεξάνδρειας Το Νομό Κιλκίς στο Δήμο Κιλκίς Τη Ζώνη Πέλλας στο Δήμο Γιαννιτσών Τη Ζώνη Πιερίας στο Δήμο Αιγινίου Το Νομό Χαλκιδικής κυρίως στο Δήμο Πολυγύρου (εμπόριο υπηρεσίες) Δήμο Μουδανιών (σε όλους τους κλάδους), στους Δήμους Κασσάνδρας, Παλλήνης, Καλλικράτειας και Σιθωνίας (στους κλάδους των Ξενοδοχείων Εστιατορίων και Λιανικού Εμπορίου) ΣΤ.4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Οι πολιτιστικοί πόροι της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας είναι ιδιαίτερα αξιόλογοι τόσο από την άποψη της σημασίας τους (δεδομένης της διεθνούς ακτινοβολίας τους) όσο και από την άποψη του αριθμού και της ποικιλίας τους. Οι πολιτιστικοί αυτοί πόροι κατανέμονται σε όλη την Περιφέρεια και καλύπτουν ευρύτατο ιστορικό και καλλιτεχνικό φάσμα: από αρχαίους και βυζαντινούς ναούς μέχρι νεότερα μνημεία, νεοκλασικά, μεσοπολεμικά κ.α. Στην περιοχή υπάρχει επίσης σημαντικός αριθμός μουσείων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται Νομοί και δήμοι στα δυτικά και βόρεια Περιλαμβάνει τους δήμους των νομών Πιερίας (ΔΔ Πύδνας, Κολινδρού, Αιγινίου,) Ημαθίας (ΔΔ Μελίκης, Πλατέος,Αλεξάνδρειας), Πέλλας (ΔΔ Γιαννιτσών, Πέλλας), Κιλκίς (ΔΔ Ευρωπού, Γουμένισσας, Αξιούπολης, Πολυκάστρου, Πικρολίμνης, Γαλλικού, Κιλκίς, Χέρσου, Δοϊράνης, Μουριών, 109

114 Κρουσσών), που έχουν ενταχθεί πρόσφατα στην περιοχή ευθύνης του ΡΣΘ. (Η καταγραφή στις 3 κατηγορίες μνημείων ακολουθεί γεωγραφική εγγύτητα). α. προϊστορικοί έως ρωμαϊκοί χρόνοι : (νομός Πιερίας) Μακρύγιαλος: νεολιθικός οικισμός, από τους μεγαλύτερους της Ελλάδας. Ρυάκια: τρεις αρχαιολογικοί χώροι Καστανιά: τρεις αρχαιολογικοί χώροι Κολινδρός: τρεις αρχαιολογικοί χώροι Κολινδρός (προς Καταχά): δύο αρχαιολογικοί χώροι Κολινδρός (προς Παλιάμπελα): ένας αρχαιολογικός χώρος Λιβάδι: ένας αρχαιολογικός χώρος Παλιάμπελα: σημαντικός νεολιθικός οικισμός Αιγίνιο-Μ.Γέφυρα: εκτεταμένος οικισμός των προϊστορικών και ρωμαϊκών χρόνων Μελίσσια: αρχαιολογικός χώρος (στο βόρειο όριο του αρχ. χώρου της αρχαίας Μεθώνης) Αιγίνιο: νεκροταφείο κλασικής και ελληνιστικής εποχής Καψοβάτης: οικισμός της ύστερης εποχής του χαλκού Καστανιά: νεκροταφείο ρωμαϊκής εποχής (νομός Ημαθίας) Κυψέλη: αρχαιολογικός χώρος ύστερης εποχής Χαλκού - ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Κλειδί: Τόξο ρωμαϊκής γέφυρας Νησί: αρχαιολογικός χώρος ρωμαϊκής πόλης. Τούμπα. Κεραμική ελληνιστικών χρόνων. (νομός Πέλλας) Γιαννιτσά: νεολιθικά κατάλοιπα και νεκροταφείο εποχής του Σιδήρου. Αρχοντικό: αρχαιολογικός χώρος με Τούμπα. Ταφικός τύμβος. Μακεδονικός τάφος. Νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου. Μεσιανό: ταφικός τύμβος. Πενταπλάτανος: αρχαιολογικός χώρος με αρχαίο οικισμό. Δαμιανό: νεολιθικός οικισμός. Αμπελιές: νεολιθικός οικισμός. Ασβεστάρι: αρχαίος οικισμός. «Παλιά Αγορά» Γιαννιτσών: νεολιθικός οικισμός. 110

115 Πέλλα: αρχαιολογικός χώρος αρχαίας Πέλλας (νομός Κιλκίς) Ευρωπός: αρχαία πόλη της Ευρωπού Τούμπα: Τούμπα με προϊστορικά ευρήματα. Μακεδονικός τάφος και ταφικοί τύμβοι. Γρίβα: αρχαιολογικός χώρος. Πεντάλοφος: αρχαιολογικός χώρος. Φιλυριά: Δύο οικισμοί ιστορικών χρόνων. Κρήνη ρωμαϊκής - παλαιοχριστιανικής εποχής. Αξιούπολη: αρχαιολογικός χώρος Άγιοι Απόστολοι: Τράπεζα με τη αρχαία Μόρρυλλο. Ανθόφυτο: Τούμπα με προϊστορικό οικισμό. Ξυλοκερατιά: προϊστορικός οικισμός. Προϊστορικός οικισμός. Γαλλικός: Τούμπα. Πεδινό: προϊστορικός οικισμός σε τράπεζα. Σπήλαιο Αγίου Γεωργίου με προϊστορικό οικισμό. Κολχίδα: Παλαιοχριστιανικός οικισμός. Κυριακαίϊκα: προϊστορικός οικισμός και νεκροταφείο ιστορικών χρόνων. Μεταλλικό : οικισμός και νεκροταφείο των ιστορικών χρόνων. Προϊστορικός οικισμός σε Τούμπα. Δύο προϊστορικοί οικισμοί. Αρχαίο νεκροταφείο. Παλαιό Γυναικόκαστρο: οικισμός και νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου. Σταυροχώρι: προϊστορικός οικισμός σε Τούμπα. Χωρυγίο: οικισμός και νεκροταφείο των ιστορικών χρόνων. Προϊστορικός οικισμός με Μεγαλιθικό μνημείο. Παλατιανό: Ίωρον. αρχαιολογικός χώρος, πιθανώς της αρχαίας μακεδονικής πόλης β. βυζαντινοί και οθωμανικοί χρόνοι : (νομός Πιερίας) Μακρύγιαλος: υπολείμματα της βυζαντινής Πύδνας με ερείπια του κάστρου και της βυζαντινής επισκοπής Κίτρους (5ου αι.) Κολινδρός: υπολείμματα του Βυζαντινού κάστρου (11ου αι.), ναοί Αγίου Γεωργίου, Αγίας Θεοδώρας, Αγίας Παρασκευής με το Μετόχι της Παναγίας. Καστανιά: Ναός Αγίου Αθανασίου Λιβάδι: Μετόχι της Μονής Γρηγορίου του Αγ. Όρους και Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία 111

116 Ρυάκια: ιστορική εκκλησία της Παναγίας Αιγίνιο: Ναοί Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (14ου αι.) και Αγίου Αθανασίου (16ου αι.) Μ. Γέφυρα: Ναός Αγίου Γεωργίου (11ου αι.) (νομός Ημαθίας) Νησί: Μεσοβυζαντινό θωράκιο. Ναός Αγίων Αναργύρων (1813). (νομός Πέλλας) Γιαννιτσά: 6 οθωμανικά μνημεία 15ου αι. (Μαυσωλείο Γαζή Εβρενός. Τέμενος Ισκεντέρ μπέη. Τουρμπές Αχμέτ μπέη Εβρενός. Λουτρό Γαζή Εβρενός ή «λουτρά Καϊάφα». Τέμενος και λουτρό.) Μεμονωμένος μιναρές. Πύργος του ωρολογίου (1753-4). Γιαννιτσά : ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1860), Κοιμητηριακός ναός Αγίας Παρασκευής. Αρχοντικό : ναός Αγίου Αθανασίου. Πενταπλάτανος : Ναός Αγίου Αθανασίου (1500). Παραλίμνη: Ναός Αγίου Αθανασίου. Μεσαιωνικό τείχος (Β της οδού Θεσσαλονίκης Γιαννιτσών). (νομός Κιλκίς) Γερακώνας: ναός Αγίων Ταξιαρχών (1ο μισό 19ου αι.). Γουμένισσα: ναός Αγίου Γεωργίου (1864). Ερείπια ναού Αγίας τριάδος. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου (1802). Γρίβα: ναός Αγίου Αθανασίου (1801). Καστανερή: ναός Αγίας Παρασκευής ( ) και παρεκκλήσι προφήτη Ηλία. Κάρπη: κοιμητηριακος ναός Αγίου Αθανασίου. Ομαλό: ναός Γέννησης της Θεοτόκου Πεντάλοφος: ναός Πέτρου και Παύλου. Στάθης: ναός Αγίων Πέτρου και Παύλου. Φιλυριά: ναός Αγίας Κυριακής (1864). Αξιούπολη: μεταβυζαντινός ναός Αγίου Δημητρίου Νέο Γυναικόκαστρο: βυζαντινό Κάστρο κτισμένο από τον Ανδρόνικο Γ Παλαιολόγο (1341). Καμπάνης-Πεδινό: αρχαιολογική θέση παλαιοχριστιανικών χρόνων, και οικισμός μει νεκροταφείο βυζαντινών χρόνων. Καμπάνης: Αρχαιολογικός χώρος. Αρχαιολογικός χώρος υστερορωμαϊκώνπαλαιοχριστιανικών χρόνων. Ίχνη παλιού ναού στην αυλή του Αγίου Αθανασίου. Λείψανα βυζαντινού νερόμυλου και τρεις βυζαντινοί νερόμυλοι. 112

117 Σάντα: αρχαιολογικός χώρος παλαιοχριστιανικών χρόνων. Κιλκίς: ναός Αγίου Γεωργίου (1830) και ναός Προφήτη Ηλία. Οθωμανικό λουτρό. Κολχίδα: ναός Άη-Γιάννη (12ος αι.) Μεταλλικό : ναός Αγίου Γεωργίου (1821) Χωρυγίο: μεταβυζαντινός ναός (1805) Ακρίτα: ναός Αγίου Γεωργίου (1884). Δροσάτο: ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1831). Αγία Παρασκευή: ναός Αγίου Γεωργίου (1800) γ. νεώτερα μνημεία και σύνολα: (νομός Πιερίας) Κολινδρός: οικισμός χαρακτηρισμένος ως παραδοσιακός με πολυάριθμα σωζόμενα κτίσματα μακεδονικής αρχιτεκτονικής σημαντικότερα: οικία Β.Δασκαλάκη, αρχοντικό Γ. Ι. Γλυκού, νεοκλασική Σχολή Κολινδρού, οικία Σ.Τσιλίκα. Μεγάλη Γέφυρα: λίθινα κτίρια-στάση τρένου. Μεταλλική γέφυρα της σιδ. γραμμής με εγκαταστάσεις πολυβόλων, βοηθητικών χώρων, και λίθινο πύργο εν χρήσει στον Β Π.Π. Νεοκλασικό κτίριο (στο δρόμο από Μ.Γέφυρα προς Αιγίνιο). (νομός Ημαθίας) Νησελούδι: Κονάκι του Τουρκαλβανού (18ου αι.) Παλαιόχωρα: Κονάκι του Μπέη (18ου αι.) Πλατύ : διάσπαρτες παραδοσιακές κατοικίες, κτίρια σιδ. Σταθμού και αποθηκών (τέλους 19ου αι.), σπίτια του Εποικισμού (δεκαετίας 1920). Διασταύρωση παλιάς και νέας εθνικής οδού: μεταλλική γέφυρα στο Λουδία. Αλεξάνδρεια: Σιδηροδρομικός σταθμός και το κονάκι του Μεχμέτ Σεφίκ Πασά. Νησέλι: Ανοικτό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα. (νομός Πέλλας) Γιαννιτσά: οικία Μαγκριώτη και λίγα διάσπαρτα κτίσματα νεώτερης αρχιτεκτονικής. Ασβεστάρι: Κοιμητηριακός ναός Αναλήψεως και σημαντικός αριθμός παραδοσιακών οικιών (προ 1923). (νομός Κιλκίς) Γουμένισσα: Παλιό Διδακτήριο (1882). Μεταξουργείο Χρυσαλλίς (δεκαετία 1920). Γαλλικό παρεκκλήσι Α ΠΠ. Γουμένισσα: 107 κηρυγμένα κτίρια μακεδονικής και νεώτερης αρχιτεκτονικής. Γρίβα: παραδοσιακή οικία Δ.Μητώλη. Κάρπη: 2 παραδοσιακά κτίσματα οικία Χρ. Μπέτσου και οικία Αθ. Μπέτσου. 113

118 Καστανερή: ενδιαφέρον παραδοσιακό απόθεμα, με αξιόλογα κτίρια οικίες Γ.Παπαδημητρίου (1890), Χρ.Δόλη (1910), Γ.Γάγου (1900) και Αν.Λέτκα (νεώτερη). Ομαλό: σώζεται μικρό τμήμα του παλιού οικισμού με κτίρια του τέλους 19ουαρχών 20ου αι. Ειδομένη : οικισμός με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Κτίριο Δημοτικού Σχολείου (1915). Κτίριο σιδηροδρομικού σταθμού. Φανός : οικισμός με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Πολύκαστρο: Βρετανικό νεκροταφείο Α Π.Π. Μεγάλο Συμμαχικό νεκροταφείο Α Π.Π. Μέσοι Απόστολοι: ναός του 1878 (βουλγαρικός) Ξυλοκερατιά: ναός του Γαλλικός: κτίριο Σιδηροδρομικού Σταθμού. Μάνδρες: διασώζονται ενδιαφέροντα λαϊκά κτίρια κατοικιών. Φανάρι: παλιό δημοτικό Σχολείο. Κιλκίς: Δύο καπναποθήκες. Δημοτική καπναποθήκη. Παλαιό Γυμνάσιο. Παλιό Διοικητήριο. Ιερά Μητρόπολη Πολυανής και Κιλκισίου. κτίριο του Επιμελητηρίου, το Ωδείο. Στο παλιό τμήμα της πόλης σώζονται διάσπαρτα ιστορικά κτίρια, κατοικίας και εμπορίου. Κρηστώνη: Μνήματα Σαριγκιόλ με βρετανικούς στρατιωτικούς τάφους του Α Π.Π. Δοϊράνη: κτίσματα του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού. Συμμαχικό νεκροταφείο του Α Π.Π. Ποντοκερασιά: Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων, από τους νεότερους της Ευρώπης. Νομοί και δήμοι στα ανατολικά Περιλαμβάνει τους δήμους των νομών Θεσσαλονίκης (ΔΔ. Μυγδονίας, Ασσήρου, Λαχανά, Βερτίσκου, Λαγκαδά, Εγνατίας, Κορώνειας, Καλλινδοίων, Απολλωνίας, Μαδύτου, Αγίου Γεωργίου, Ρεντίνας, Αρέθουσας, Σοχού) και Χαλκιδικής (), που έχουν ενταχθεί πρόσφατα στην περιοχή ευθύνης του ΡΣΘ. (Η καταγραφή στις 3 κατηγορίες μνημείων ακολουθεί γεωγραφική εγγύτητα). α. προϊστορικοί έως ρωμαϊκοί χρόνοι : (νομός Θεσσαλονίκης) Ασπρόβρυση: αρχαιολογικός χώρος με Τούμπα. Δρυμός: προϊστορικός οικισμός σε τούμπα και νεκροταφείο. Προϊστορικός οικισμός σε τράπεζα. Λητή: οικισμός αρχαίας Λητής και παρακείμενο Νεκροταφείο Δερβενίου. 114

119 Μελισσοχώρι: προϊστορικός οικισμός σε λόφο. Τούμπα με προϊστορικό οικισμό. Άσσηρος: Τούμπα με οικισμό μέσης και ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Οικισμός της πρώιμης εποχής σιδήρου. Οικισμός της νεολιθικής εποχής έως παλαιοχριστιανικά χρόνια. Μικρός οικισμός σε τούμπα της ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Εξαμίλι: οικισμός ύστερης εποχής χαλκού, πρώιμης εποχής σιδήρου και ιστορικών χρόνων. Κριθιά: οικισμός ύστερης εποχής χαλκού, και παρακείμενος λόφος με αρχαιότητες ιστορικών χρόνων. Όσσα: Τούμπα ύστερης εποχής χαλκού και ρωμαϊκών χρόνων. Οικισμός πρώιμης εποχής σιδήρου έως ρωμαϊκή εποχή. Γαλήνη: Τούμπα ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Πέντε Βρύσες : οικισμός νεολιθικής εποχής έως ιστορικών χρόνων. Προφήτης: αρχαιολογικός χώρος ιστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος ιστορικών χρόνων. Οικισμός νεολιθικής εποχής. Οικισμός και νεκροταφείο ιστορικών χρόνων. Μικροκώμη: οικισμός ύστερης εποχής χαλκού. Ευαγγελισμός: δύο αρχαιολογικοί χώροι ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Αρχαιολογικός χώρος εποχής σιδήρου. Αρχαιολογικός χώρος ιστορικών χρόνων. Νυμφόπετρα: Τρεις ενοποιημένοι αρχαιολογικοί χώροι ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου και των ιστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό-λιμάνι των ιστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με Ιερό των ιστορικών και βυζαντινών χρόνων. Βαγιοχώρι: δύο χώροι προϊστορικών οικισμών. Σχολάρι: τμήμα οικισμού εποχής χαλκού. Νεκροταφείο ιστορικών χρόνων. Άγιος Βασίλειος: οικισμός αρχαϊκών έως ρωμαϊκών χρόνων. Αρχαίο νεκροταφείο. Αρχαϊκοί τάφοι σε υψώματα. Άγιος Βασίλειος: οικισμός ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων. Βασιλούδι-Γερακαρού: αρχαιολογικός χώρος με 3 πυρήνες: Τούμπα με οικισμό ύστερης εποχής χαλκού και πρώιμης σιδήρου. Τράπεζα με οικισμό από πρώιμη εποχή σιδήρου έως ρωμαϊκούς χρόνους και νεκροταφείο. Γερακαρού: μικρός οικισμός ρωμαϊκών χρόνων. Λαγκαδίκια: Τράπεζα με οικισμό ρωμαϊκών χρόνων. Καλαμωτό: σημαντική αρχαία πόλη Καλλινδοίων. Αρχαία Απολλωνία: 3 οικισμοί σε τούμπες. Ταφικός τύμβος σε τούμπα. Περιστερώνας: Δύο οικισμοί της πρώιμης εποχής σιδήρου. Οικισμός με νεκροταφείο της κλασικής ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου. 115

120 Στίβος: 4 θέσεις με προϊστορικούς οικισμούς. Αναγνωρισμένος αρχαιολογικός χώρος στα όρια των οικισμών Νικομηδινού- Λαγκαδικίων-Σχολαρίου. Απολλωνία: Αρχαιολογικός χώρος γύρο από το «Βήμα του Αποστόλου Παύλου». Τμήμα της αρχαίας Εγνατίας οδού. Ασπροβάλτα: Αγροικία κλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Συγκρότημα αγροικίας, σταθμού-πανδοχείου (4ου-6ου αι). Προϊστορικός οικισμός, οικισμός κλασικώνελληνιστικών χρόνων, οικισμός προϊστορικών και ιστορικών χρόνων, οικισμός ιστορικών χρόνων. Βρασνά: Φρουριακό συγκρότημα εποχής του Φιλίππου Β. Ερείπια παλαιοχριστιανικών χρόνων. Αγροικία υστεροκλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Βόλβη: Εντοπίζονται 27 θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. Σταυρός: οικισμός πρώιμης εποχής σιδήρου. Θέση ρωμαϊκών χρόνων. Άνω Σταυρός: Εντοπίζονται 11 θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. Αρέθουσα: Τρεις αρχαιολογικοί χώροι οικισμός ελληνιστικών-ρωμαϊκών χρόνων, οικισμός ιστορικών χρόνων, και οικισμός ρωμαϊκώνπαλαιοχριστιανικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό νεολιθικών χρόνων. Συστάδα 6 αρχαιολογικών χώρων των ιστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό ιστορικών χρόνων. Μαυρούδα: Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό πρώιμης εποχής χαλκού και βυζαντινών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με νεολιθικό οικισμό. Λίμνη: Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό ιστορικών χρόνων. Στεφανινά: Αρχαιολογικός χώρος με νεκροταφείο ιστορικών χρόνων. Ανοιξιά: Αρχαιολογικός χώρος με αρχαιότητες ιστορικών χρόνων. Ξηροπόταμος: Αρχαιολογικός χώρος με οικισμό προϊστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με αρχαιότητες ιστορικών χρόνων. Φιλαδελφίο: Αρχαιολογικός χώρος με αρχαιότητες ιστορικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος με αρχαιότητες της εποχής χαλκού. Σοχός: ευρήματα προϊστορικού οικισμού. (νομός Χαλκιδικής) Καλλικράτεια: Οικισμός 5ου αι. π.χ. Αρχαία λουτρά. Νέα ηράκλεια: Παλαιοχριστιανικοί τάφοι. Άγιος Παύλος: Τάφος ύστερης αρχαιότητας. Σπήλαιο Πετραλώνων και ευρύτερη περιοχή. Κρήνη: Προϊστορική Τούμπα της Εποχής του Χαλκού, με εκκλησάκι Αγίου Γεωργίου στην κορυφή. 116

121 Ελαιοχώρια: Προϊστορική Τούμπα «Τέπες». Τρίγλια: αρχαίος οικισμός. Ερείπια αρχαίου πύργου. Τούμπα και Τράπεζα. Ν.Πλάγια: Τούμπα. Τύμβος με εκκλησάκι Αγίου Γεωργίου επάνω. Προϊστορική τούμπα και Τράπεζα. Ν.Τένεδος: Οικισμός προϊστορικών χρόνων. Ν.Σίλατα: Τούμπα και Τράπεζα. Γεροπλάτανος: Τράπεζα προϊστορικών χρόνων. Κρήμνη: 4 οικισμοί προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. Πλατανοχώρι: Οικισμός ιστορικών χρόνων. Νεολιθικός οικισμός. Παλαιοχώρα: Πρωτοχριστιανικός θολωτός τάφος. Μαραθούσα: Τούμπα επί Τραπέζης ιστορικών χρόνων. Αρναία: ευρήματα αρχαίων τειχών. Ολυμπιάδα: αρχαιολογικός χώρος Αρχαίων Σταγείρων. Προϊστορικοί οικισμοί. Ιερισσός: αρχαιολογικός χώρος Αρχαίας Ακάνθου. Ν.Ρόδα: αρχαιολογικοί χώροι Διώρυγας Ξέρξη, αρχαίας Σάνης και Ιερού του Απόλλωνα Ηλίου. Μεγάλη Παναγία: 2 προϊστορικοί οικισμοί. Οικισμός ιστορικών χρόνων. Οικισμός ιστορικών χρόνων. Γομάτι: Προϊστορικός οικισμός. Αρχαία πόλη και προϊστορικός οικισμός. Προϊστορικός οικισμός. Λείψανα ιστορικών χρόνων. Οικισμός και νεκροταφείο κλασικής και βυζαντινής εποχής. Πυργαδίκια: Λόφος με ερείπια αρχαίας πόλης-πιθανώς η Πίλωρος. Διάσπαρτη κεραμική ιστορικών χρόνων. Λόφος με αρχαία πόλη. Οικισμός και νεκροταφείο ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Προϊστορικός οικισμός. Τούμπα προϊστορικών χρόνων. Βράσταμα: Οικισμός σε Τούμπα και Τράπεζα, αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Οικισμός και νεκροταφείο με αρχαιότητες ιστορικές και μεσαιωνικών χρόνων. Οικισμός αρχαϊκής και κλασικής εποχής. Οχυρωμένη πόλη. Όλυνθος: Αρχαία πόλη και νεκροταφείο. Πολύγυρος: Οικισμός νεώτερης νεολιθικής περιόδου. Προϊστορικός οικισμός, αρχαία πόλη και νεκροταφείο. Οικισμός ιστορικών χρόνων. Λείψανα ιστορικών χρόνων. Οχύρωση ιστορικών χρόνων. Δύο οχυρώσεις ιστορικών χρόνων. Λείψανα σπιτιών ελληνιστικής εποχής. Λείψανα αρχαίας δραστηριότητας. Λείψανα ιστορικών χρόνων. Αρχαίος οικισμός. Λείψανα ιστορικών και μεσαιωνικών χρόνων. Λείψανα ιστορικών χρόνων. Λείψανα ιστορικών χρόνων. Παλαιόκαστρο: Λείψανα ιστορικών χρόνων. Οικισμός. Δύο προϊστορικοί οικισμοί. Σανά: Προϊστορικοί οικισμοί. Λείψανα κάστρου. 117

122 Άγιος Παντελεήμονας: Οικισμός εποχής σιδήρου έως ρωμαϊκής σε δύο τράπεζες. Ν. Ποτίδαια: Αρχαιολογικός χώρος με ευρήματα του αρχαϊκού και κλασικού οικισμού της Ποτίδαιας. Ρωμαϊκοί τάφοι. Νεκροταφείο κλασικής έως ρωμαϊκής εποχής. Φλογητά: αρχαιότητες εντός χωριού. Κασσανδρεία: Οικισμός ιστορικών χρόνων. Τρεις χώροι προϊστορικής εποχής. Προϊστορικός οικισμός. Οικισμός προϊστορικών και αρχαϊκών χρόνων και οικισμός ύστερης αρχαιότητας. Προϊστορικός οικισμός. Πόλη, ιερό και νεκροταφείο. Πόλη, ιερό και νεκροταφείο. Άθυτος: Αρχαία Άφυτις. Ρωμαϊκό νεκροταφείο. Ρωμαϊκός οικισμός. Καλάνδρα: Πόλη και νεκροταφείο Αρχαίας Μένδης. Ιερό Ποσειδώνα και διάσπαρτες αρχαιότητες ιστορικών χρόνων. Διάσπαρτες αρχαιότητες στη θέση «Πύργος». Λοφίσκος με λείψανα ιστορικών χρόνων στη Φούρκα. Καλλιθέα: Προϊστορικός οικισμός και οχύρωση όψιμης κλασικής-πρώιμης ελληνιστικής εποχής. Οικισμός όψιμης ρωμαϊκής εποχής. Ιερό Άμμωνος Διός. Κρυοπηγή: Οικισμός αρχαϊκής εποχής. Φώκεα: Βυζαντινό κάστρο πάνω σε προϊστορικό οικισμό. Μικρός προϊστορικός οικισμός. Ρωμαϊκό νεκροταφείο. Οικισμός ύστερης αρχαιότητας. Φούρκα: Ρωμαϊκό νεκροταφείο στην παραλία Φούρκας. Αγία Παρασκευή: λείψανα εγκατάστασης ιστορικών χρόνων. Εγκατάσταση ιστορικών χρόνων. Τάφοι ρωμαϊκών χρόνων. Πόλη και νεκροταφείο Αρχαίας Σκιώνης. Παλιούρι: Οικισμός ιστορικών χρόνων. Οικισμός προϊστορικών χρόνων. Οικισμός αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων. Αρχαιότητες ύστερης ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής. Πευκοχώρι: Οικισμός ιστορικών χρόνων και νεκροταφείο. Χανιώτη: Οικισμός ύστερης ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Πολύχρονο: Πόλη ιστορικών χρόνων και προϊστορικός οικισμός. Οικισμός ιστορικών χρόνων. Άγιος Νικόλαος: Οχυρός οικισμός κλασικών-ελληνιστικών χρόνων και 2 Τούμπες (πιθανώς αρχαία Σίγγος). Μεσαιωνικό κάστρο, οικιστικά ερείπια κλασικής εποχής και λείψανα προϊστορικών χρόνων. Μεταγγίτσι: Αρχαία πόλη. Μαρμαράς: Διατείχισμα, πύργος και ερείπια οικισμού προϊστορικής εποχής. Λείψανα αρχαίου οικισμού της πρώιμης εποχής σιδήρου. Νικήτη: 13 θέσεις με ευρήματα προϊστορικής εποχής σημαντικότερη ο Αρχαίος οικισμός από τα προϊστορικά χρόνια έως κλασική περίοδο. Οικισμός εποχής χαλκού και πρώιμης εποχής σιδήρου. Νεκροταφείο 7ου-5ου αι. και κτίσμα 118

123 κλασικών χρόνων. Αρχαιολογικός χώρος οικισμού εποχής σιδήρου με τμήματα τείχους και οικιών. Παρθενώνας: Ιερό (5ου αι. π.χ.) στην κορυφή του όρους Ίταμος. Τορώνη: Ερείπια ακροπόλεων της κλασικής εποχής. Παλαιοχριστιανικός ναός Αγίου Αθανασίου. Σάρτη: Ερείπια της αρχαίας πόλης. Συκιά: Ερείπια προϊστορικού τειχισμένου οικισμού και νεκροταφείου. β. βυζαντινοί και οθωμανικοί χρόνοι : Δερβένι: λείψανα παλαιοχριστιανικής οχύρωσης. Δρυμός: Κωδωνοστάσιο του ναού Κοίμησης Θεοτόκου (1893). Λητή: Κάστρο βυζαντινών χρόνων. Ναός Αγίου Αθανασίου (1802). Μελισσοχώρι: Ναός Αγίου Γεωργίου (1774). Μονότοξη γέφυρα του 19ου αι. Άσσηρος: ναός Προφήτη Ηλία (19ου αι.). Μαυρορράχη: μουσουλμανικό τέμενος. Βερτίσκος: ναός Αγίου Γεωργίου (19ου αι.). Όσσα: ναός Ταξιαρχών (1804). Χωρούδα: ναός Αγίου Αθανασίου (18ου αι.). Λαγκαδάς: Βυζαντινός λουτήρας του 900. Αδραμέρι: ναός Κοίμησης Θεοτόκου (1836). Άγιος Βασίλειος: οχυρωματικός πύργος υστεροβυζαντινής περιόδου. Οθωμανικό λουτρό. Άγιος Βασίλειος: ναός Αγίου Γεωργίου (19ου αι.). Γερακαρού: ναός Αγίου Γεωργίου (19ου αι.). Μελισσουργός: Βυζαντινός Πύργος. Βυζαντινός Μοναστηριακός Πύργος. Τείχος αρχαίου οικισμού και λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ναός του Μελισσουργού (18ου αι.). Νέα Απολλωνία: οθωμανικό λουτρό 15ου αι. Απολλωνία: Συγκρότημα οθωμανικών δημοσίων κτιρίων (16ου αι.) με χάνι, τζαμί και λουτρό. Μόδι: Ερείπια τείχους Παλαιοκάστρου Αγίου Νικολάου. Ναός Αγίας Τριάδας 19ου αι. Ναός Αγίας Μαρίνας 18ου αι. Νέα Μάδυτος: ναός Αγίων Αναργύρων (1864). Λείψανα παλαιοχριστιανικού ναού. Ασπροβάλτα: Βυζαντινό κάστρο. Μονή Αγίου Γεωργίου (16ου αι.). Μεγάλη Βόλβη: Ερειπιώνας βυζαντινών χρόνων. Τουρκικό Χάνι. 119

124 Μικρή Βόλβη: Βυζαντινός οχυρωματικός περίβολος. Βυζαντινός νερόμυλοςελαιοτριβείο. Οικισμός ρωμαϊκών-βυζαντινών χρόνων. Οικισμός βυζαντινών χρόνων. Ναός. Ναϊδριο Ταξιαρχών. Οικισμός βυζαντινών χρόνων. Ρεντίνα: αρχαιολογικός χώρος στο λόφο με Βυζαντινό κάστρο με οικισμό, τον Ακρόπυργο, μεσοβυζαντινή βασιλική, σταυρικό ναό, ναό εκτός κάστρου και κινστέρνα. Βυζαντινός οχυρωματικός περίβολος. Ναός Αγίας Μαρίνης του Αρέθουσα: Παλαιοχριστιανική βασιλική. Πύργος σε τούμπα. Ναός Αγίου Δημητρίου. Μετόχι Μποροβίκου. Μαυρούδα: Κάστρο σε λόφο. Στεφανινά: Βυζαντινό κάστρο. Ναός Κοίμησης Θεοτόκου. Ναός Αγίου Στεφάνου (ή Αγίου Δημητρίου). Υδρόμυλος. Αρχαιολογικός χώρος. (νομός Χαλκιδικής) Βεργιά: Τούμπα με ερείπια αρχαίου οικισμού. Καλλικράτεια: Βυζαντινός ναός Αγίου Τρύφωνα. Τρίγλια: Μετοχιακό συγκρότημα Μονής Χελανδαρίου με ναό Αγίου Νικολάου. Υπάρχουσες καλύβες. Μνημείο κρηναίου συγκροτήματος πρώιμων οθωμανικών χρόνων. Νερόμυλοι κατά μήκος ρέματος μεταξύ Πετραλώνων και Ελαιοχωρίων. Γαλάτιστα: Βυζαντινός πύργος (στο κέντρο του χωριού). Ναός Αγίου Δημητρίου (1813), ναός Αγίας Παρασκευής (1815). Περίπου στο 1800 κτίστηκαν Ναοί Αγίου Νικολάου, Παναγίας και Αγίου Προδρόμου (1800). Εξωκλήσια Αγίας Παρασκευής (1869) και Αγίων Αναργύρων (1884). Ριζά: Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου (1852). Αρναία: ναοί Αγίας Παρασκευής και Αγίου Χριστόφορου. Παλαιοχώρι: τμήματα Μεσοβυζαντινού κάστρου. Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Στανός: ναός Εισοδίων Θεοτόκου (1811). Βαρβάρα: Ερείπια τριών εκκλησιών παλαιοχριστιανικής εποχής. 3 τάφοι 4ου και 5ου αι. Ερείπια που χρονολογούνται μεταξύ 4ου και 5ου αι. Αμμουλιανή: Ναός Αμμουλιανής, μετόχι ΙΜ Βατοπεδίου. Ιερισσός: Κάστρο και ερείπια βυζαντινού ναού. Ερείπια βυζαντινού πύργου. Βυζαντινός πύργος. Ερείπια μετοχιακού συγκροτήματος «Ξεροποταμινά». Ερείπια μετοχιακής μονής Σκορπιού. Μετοχιακός ναός Αγίου Χαραλάμπους. Νέα Ρόδα: Διώρυγα του Άθω. Ερείπια μετοχίου ΙΜ Ιβήρων και Πύργος. Κάστρο και βυζαντινός οικισμός. Ολυμπιάδα: Μεσοβυζαντινός οικισμός, ναός Παναγίας και κινστέρνα. Ουρανούπολη: Μεσαιωνικός πύργος με αρσανά και προσκτίσματα. Βυζαντινή μονή του Ζυγού με φρουριακό περίβολο. Βυζαντινός ναός Αγίου Νικολάου. 120

125 Στάγιρα: Μεσαιωνικό φρουριακό συγκρότημα. Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου. Χωριό Χωρούδα. Στρατονίκη: Ερειπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στρατώνι: Μεσοβυζαντινό Στρατώνι πάνω στην αρχαία πόλη. Παλαιοχριστιανικό κτίριο (στο νησί Ελευθερόνησος). Μεγάλη Παναγία: Ναός Παναγούδας (1007). Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου. Όλυνθος: Πύργος Δοχειαρίου και δίδυμος βυζαντινός υδρόμυλος. Παλαιοχριστιανικός ναός Αγίου Νικολάου. Βυζαντινός πύργος και ναός. Παλαιόκαστρο: Εξωκλήσι Ευαγγελισμού. Ζωγράφου: Μετοχιακό συγκρότημα Ι.Μ. Ζωγράφου και βυζαντινός πύργος. Μετόχι Ι.Μ.Ζωγράφου. Άθυτος: ο οικισμός μαζί με τον ναό Αγίου Δημητρίου. Παλαιοχριστιανικός ερειπιώνας στη θέση του ναού Αγίου Νικολάου. Ερείπια Μετοχίου Λαύρας. Άγιος Ιωάννης. Κασσανδρεία: ίχνη βυζαντινού ναού Αγίας Τριάδας. Εγκατάσταση ύστερης αρχαιότητας και πρωτοχριαστανικών χρόνων. Παλαιοχριστιανική εγκατάσταση και νεκροταφείο. Νεκροταφείο. Βυζαντινό χωρίο και ναός έως το Βυζαντινό νεκροταφείο. Ναός Γεννήσεως Θεοτόκου. Ερείπια μετοχίου και μεταβυζαντινού ναού. Ίχνη βυζαντινής εγκατάστασης. Καλάνδρα: ναός Παναγίας του τέως Χελανδαριανού μετοχίου. Ενοριακός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου. Καλλιθέα: Ιερό Άμμωνος Διός και παλαιοχριστιανικός ναός. Παλαιοχριστιανική βασιλική. Κασσανδρινό: Κοιμητηριακός ναός Αγίας Τριάδος. Κρυοπηγή : νεκροταφείο και παλαιοχριστιανικά κατάλοιπα. Φώκεα: ναός Αγίου Ιωάννη και ερείπια μετοχίου Μονής Διονυσίου. Παλαιοχριστιανική βασιλική και οικισμός. Πύργος μεχτοχίου Σταυρονικήτα. Ερείπια ναού Ευαγγελισμού του μετοχίου Μονής Εσφιγμενίτου. Πύργος και μετοχιακό συγκρότημα της μονής Αγίου Παύλου. Φούρκα: Εξωκκλήσι Παναγία Μελέτη (Γεννήσεως Θεοτόκου). Κοιμητηριακός ναός Αγίου Αθανασίου. Εξωκκλήσι Παναγιά Μαυρούτσα. Παλαιοχριστιανικό νεκροταφείο. Παλαιοχριστιανικά κατάλοιπα. Αγία Παρασκευή: Παλαιοχριστιανικός ναός. Παλαιοχριστιανικός ναός. Υστερορωμαϊκή-παλαιοχριστιανική εγκατάσταση και ναός Αγίου Νικολάου. Ενοριακός ναός Τιμίου Προδρόμου. Ερείπια βυζαντινού ναού. Υστερορωμαϊκήπαλαιοχριστιανική εγκατάσταση. Ενοριακός ναός. Βυζαντινός ναός. Παλιούρι: Βυζαντινή - μεταβυζαντινή εγκατάσταση ύδρευσης. Υστερορωμαϊκή - παλαιοχριστιανική εγκατάσταση. Παλαιοχριστιανική βασιλική. Πευκοχώρι: Υστερορωμαϊκή-παλαιοχριστιανική εγκατάσταση. 121

126 Χανιώτη: ερείπια και ναός στην Παλιά Χανιώτη. Παλαιοχριστιανική βασιλική. Πολύχρονο: Ναός Ευαγγελισμού Θεοτόκου. Βυζαντινός και μεταβυζαντινός ναός. Σκιώνη: Ναός Παναγίας Φανερωμένης. Ερείπια παλιού οικισμού Σκιώνης. Ναός Αγίου Ιωάννη. Άγιος Νικόλαος: Εγκατάσταση παλαιοχριστιανικών-βυζαντινών χρόνων. Βουρβουρού: Ερείπια μεσαιωνικού διατειχίσματος «Μέγα Τείχος». Παλαιοχριστιανική βασιλική Αγίου Ανδρέα. Μεταβυζαντινό ναΐδριο Παναγίας με πέριξ υπολείμματα μεσαιωνικών κτισμάτων. Κτίσμα μετοχίου ΙΜ Κουτλουμουσίου. Κτίρια μετοχίου ΙΜ Ζωγράφου. Μεταγγίτσι: Συγκρότημα υδρόμυλου ιδιοκτησίας ΙΜ Διονυσίου. Μαρμαράς: Ερείπια βυζαντινού κάστρου. Μετοχιακό συγκρότημα ΙΜ Κασταμονίτου. Μετοχιακό συγκρότημα ΙΜ Οσίου Γρηγορίου. Αξιόλογο μετοχιακό συγκρότημα ΙΜ Κασταμονίτου. Νικήτη: Κοιμητηριακός ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου, ναός Αγίου Νικήτα (19ου αι.). Κτίριο μετοχίου ΙΜ Παντοκράτορος. Μεσαιωνικό χωριό «Ψαλίδα». Βασιλική Αγίου Γεωργίου και παρακείμενο παλαιοχριστιανικό λουτρό. Βασιλική Σωφρονίου. Ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ναός Αγίου Παύλου και μνημειακή βρύση (1713) στο μετόχι ΙΜ Αγίου Παύλου. Σάρτη: Μετόχι της ΙΜ Ξηροποτάμου με ναό (1867). Συκιά: Ναός του Αγίου Αθανασίου (1861). Ερείπια βυζαντινού ναού. γ. νεώτερα μνημεία και σύνολα: (νομός Θεσσαλονίκης) Δρυμός: 3 ενδιαφέρουσες κατοικίες. Λητή: 2 ενδιαφέρουσες κατοικίες, νερόμυλος και ανεμόμυλος. Μελισσοχώρι: 5 ενδιαφέρουσες κατοικίες. Κριθιά: υπολείμματα νερομύλων (1920). Βερτίσκος: οικία Δαβελούδη. Οικία Τοπουζίδη. Γενικά, ο οικισμός έχει ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Όσσα: Δημοτικό σχολείο, Παντοπωλείο Δοξάνη-Π.Πρίζιου. Οικίες Αλτίκη, κληρονόμων Καμάρη,κληρονόμων Λάσκου, Μήτσα και Ουζούνη. Σώζονται άλλα 20 αξιόλογα κτίρια (μη κηρυγμένα). Χωρούδα: Δημοτικό σχολείο. Οικία Αμουτζιά. Σχολάρι : υπόλοιπα παραλίμνιου δάσους. Νυμφόπετρα: συστάδα διαβρωμένων ασβεστολιθικών βράχων «Νυμφόπετρες». Κορώνεια: Σε όλους τους οικισμούς του δήμου σώζονται κτίρια των αρχών του 20ου αι. 122

127 Βρασνά: Δύο διατηρητέα κτίρια. Οικισμός με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Άνω Σταυρός: ο οικισμός διασώζει τον παραδοσιακό ιστό του με αξιόλογα κτίσματα. Στεφανινά: ο οικισμός διασώζει σημαντικά (μη κηρυγμένα) κτίσματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. (νομός Χαλκιδικής) Νέα Γωνιά: διασώζει πολλά παραδοσιακά κτίσματα. Ανεμόμυλος. Μεγάλη βρύση. Ροδόκηπος: μικρός οικισμός με παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Ν.Πλάγια: πέτρινο γεφύρι. Τρίγλια: Μετοχιακό κτίσμα Ι.Μ. Βατοπεδίου. Μετοχιακό συγκρότημα Τρίγλιας. Ναός Αγίου Αθανασίου (19ου αι.). Κατοικία (ιδιοκτησίας Α.Τζιρίνη). Γαλάτιστα: διασώζονται χαρακτηριστικά λαϊκά σπίτια. Δημοτικό σχολείο. Βρύσες (Αγίου Γεωργίου, σέρβικη, Μπουρουνιού, Κούκου, Γεροζάχου κ.ά.) Δουμπιά: 5 νερόμυλους του 19ου αιώνα. Βάβδος: διασώζει ενδιαφέρουσα λαϊκή αρχιτεκτονική. Παλαιοχώρα: Ναός Αγίου Γεωργίου (1922). Λίγες παραδοσιακές κατοικίες. Νερόμυλος. Αρναία: κηρυγμένος ιστορικός τόπος (1986), διατηρεί πολεοδομική και αρχιτεκτονική φυσιογνωμία και έχει διατηρητέα κτίρια (κατοικίες, σχολείο κλπ.). Ναός Αγίας Παρασκευής και Αγίου Χριστόφορου. Οι οικισμοί Παλαιοχώρι, Νεοχώρι, Βαρβάρα και Στανός, όλοι προϋφιστάμενοι του 1923, διασώζουν τμήματα των παλιών ιστών και κτισμάτων τους. Ιερισσός: Μετοχιακό συγκρότημα «Κομίτας» ΙΜ Χιλανδαρίου. Παλιό πηγάδι του μετοχίου Ξηροποτάμου. Αμμουλιανή: Δύο παραδοσιακά κτίρια. Το κτίριο «Κολληγάδικο-σιδεράδικο» της ΙΜ Βατοπεδίου. Μεγάλη Παναγία: το παλιό τμήμα του οικισμού αποτελεί αξιόλογο παραδοσιακό πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό σύνολο. Πέτρινο γεφύρι. Γομάτι: ενδιαφέροντα ερείπια του παλιού οικισμού Γομάτι που καταστράφηκε από τον σεισμό του Πέτρινο γεφύρι. Δάσος και μεταλλείο στη θέση «Σκουριές». Ορμύλια: Ανεμόμυλος Ι.Μ. Δοχειαρίου. Παλιό Διδακτήριο Ορμύλιας, κτίσμα Μ.Μιχαλούδη, κτίσμα Γ.Μιχαλούδη και κτίσμα Τ.Μπούγα. Παλαιόκαστρο: το παλιό τμήμα είναι κηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός. Αξιόλογα κτίρια : Δημοτικό Σχολείο, ναός Αγίου Αθανασίου (1909) και παρεκκλήσι Αγίας Παρασκευής. 123

128 Ταξιάρχης: παραδοσιακός οικισμός με αξιόλογα κτίσματα. Διατηρητέα: Συγκρότημα τριών κτιρίων, κτίριο Παπαγιάννη, οικία Παρλιάρη. Πολύγυρος: το κέντρο του είναι κηρυγμένος ιστορικός τόπος. Διατηρητέα κτίρια: οικία Λάμπου, οικία ζωγράφου Γ. Παραλή, Παλαιό Διδακτήριο. Κελί: εντοπίζονται ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά κτίσματα κατοικιών, το Δημοτικό Σχολείο, ναός Γεννήσεως Θεοτόκου, ναός Ιωακείμ και Άννης. Άγιος Μάμας: Αρχοντικό Βέη. Ζωγράφου: Συγκρότημα διατηρητέων κτιρίων. Κολληγόσπιτα. Μουδανιά: κατοικία Μπέη Χατζή Οσμάν. Φλογητά: Μετοχιακό συγκρότημα Ι.Μ. Παντελεήμονος. Άθυτος: Παλιό κοινοτικό κατάστημα. Φυσικές πηγές Βρυσίτσα και Μούδουνο. Καλάνδρα: Μετοχιακό κτίσμα Ι.Μ. Φλαμουρίου. Κασσανδρεία: Ανεμόμυλος. Φώκεα: Δύο μετοχιακά κτίσματα Ι.Μ. Αγίου Παύλου. Φούρκα: Δύο κτίρια και περιβάλλοντες χώροι τους. Σκιώνη: Μετοχιακό κτίσμα Ι.Μ. Παναγίας Φανερωμένης. Πευκοχώρι: Οικία Γιαννακούλα. Άγιος Νικόλαος: Σώζονται πολλά σπίτια λαϊκής αρχιτεκτονικής του 19ου αι. Παρθενώνας: κηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός και διατηρητέα κτίσματα. Ναός Αγίου Στεφάνου (1837). Εξωκκλήσι Αγίου Αθανασίου. Νικήτη: κηρυγμένος ιστορικός τόπος. Διατηρητέα: Οικία Κασσανδρινού.. Τρεις παλιές κρήνες. Παλιό Σχολείο. Δύο ανεμόμυλοι. Οικία Μάινα. Οικία Ουδενότη. Οικία Παπαδοπούλου-Ρέμερ. Μύλος-οικία Χονδρογιάννη. Κτιριακό συγκρότημα ανεμόμυλου. Ελαιοτριβεία : βρέθηκαν 191 κτίσματα, τέλους 19ου αι. έως 1940: τα παλιότερα στους οικισμούς Νικήτης, Παρθενώνα, Μεταμόρφωσης, Παράδεισου. Συκιά: Παλιό διδακτήριο (1870). Ανεμόμυλοι (19ου αι.). Γενικά, ο οικισμός διασώζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του. ΣΤ.5. ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Η περιοχή εφαρμογής του ΡΣΘ βρίσκεται στην περιοχή της κεντρικής Μακεδονίας και καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας περιλαμβάνοντας εξ ολοκλήρου τους νομούς Θεσσαλονίκης, Κιλκίς και Χαλκιδικής και μικρότερα τμήματα των νομών Πέλλας, Πιερίας και Ημαθίας. Η περιοχή μελέτης συνορεύει Βόρεια με τη Π.Γ.Δ.Μ., ανατολικά με το νομό Σερρών και δυτικά και Βορειοδυτικά με το υπόλοιπο τμήμα των νομών Πέλλας, Ημαθίας και Πιερίας το οποίο δεν εντάσσεται εντός της μελετώμενης περιοχής. Φυσικά σύνορα της περιοχής αποτελούν ο Θερμαϊκός Κόλπος και οι 124

129 μικρότεροι κόλποι Συγγιτικός και Τορωναίος στο νότιο τμήμα της και ο Στρυμονικός κόλπος και κόλπος της Ιερισσού στο νοτιοανατολικό τμήμα. Στο νοτιοδυτικό τμήμα της περιοχής μελέτης, που συμπίπτει με τις ζώνες των νομών Πιερίας και Ημαθίας, τα όρια της περιοχής μελέτης συμπίπτουν με τα όρια του Εθνικού Πάρκου «των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, της Αλυκής Κίτρους και της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους». Στην περιοχή το μεγαλύτερο τμήμα όσον αφορά τις υψομετρικές ζώνες καλύπτεται από πεδινές εκτάσεις σε ποσοστό 43,95% (αποτελείται κυρίως από τις λεκάνες Αξιού και Γαλλικού, τη λεκάνη Μυγδονίας και την πεδιάδα της Πέλλας) και ακολουθούν οι ορεινές περιοχές με 32,30% και οι ημιορεινές περιοχές με 23,75%. Στην περιοχή υπάρχουν πολύ κόλποι, μεγαλύτεροι και μικρότεροι, με σημαντικότερους τον Κόλπο Θεσσαλονίκης και το Θερμαϊκό Κόλπο στα ΝΔ του νομού και το Στρυμωνικό Κόλπο και τον κόλπο της Ιερισσού στα Α. Επίσης, υπάρχουν πολυάριθμα ακρωτήρια, με κυριότερα το προσχωματικό ακρωτήριο Βαρδάρης στις εκβολές του Αξιού, το ακρωτήρι Μικρό Καραμπουρνού ή Μικρό Έμβολο που κλείνει το λιμάνι της Θεσσαλονίκης το ακρωτήρι Μεγάλο Καραμπουρνού ή Μεγάλο Καραμπουρνού που κλείνει τον κόλπο της Θεσσαλονίκης, το οποίο μαζί με το ακρωτήρι Βαρδάρης αποτελεί το όριο του κόλπου. Στο Ν άκρο της χερσονήσου του Μεγάλου Καραμπουρνού καταλήγει στο ακρωτήριο Τούζλα. Νοτιότερα ακόμα, συναντούμε το ακρωτήριο της Επανομής. Πολυάριθμα ακρωτήρια υπάρχουν και στις παράκτιες περιοχές του νομού Χαλκιδικής με κυριότερα το ακρωτήριο Ελιά Ελιά στα ΒΔ της χερσονήσου της (που αποτελεί και προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Natura) και το ακρωτήριο Ν. Μαρμαρά. Τα κυριότερα όρη της εξεταζόμενης περιοχής είναι: Χορτιάτης ή Κισσός (υψ μ.) Βρίσκεται ΝΑ της πόλης της Θεσσαλονίκης και εισχωρεί βαθιά και στο νομό Χαλκιδικής. Χαμηλές λοφοσειρές του Χορτιάτη φτάνουν μέχρι τα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης όπου ξεχωρίζει η κορυφή Προφήτης Ηλίας (υψ. 738μ.) Όλη σχεδόν η οροσειρά του Χορτιάτη είναι δασωμένη. Όρη της Βόλβης (υψ. 659μ). Κατάφυτα από δάση, που φτάνουν μέχρι τις ακτές της λίμνης. Ξεχωρίζουν οι κορυφές Άσπρες Πέτρες (υψ. 630μ.), Ραχωνάς (υψ. 381 μ.) και Ψηλή Ράχη (υψ. 341μ.). Οι ανατολικότερες λοφοσειρές σχηματίζουν τα στενά της Ρεντίνας, από όπου διοχετεύονται τα νερά των λιμνών στη θάλασσα. Στο έδαφος του νομού φτάνουν και οι απολήξεις του όρους Στρατονικό (νομός Χαλκιδικής) με τις χαρακτηριστικές κορυφές Προφήτης Ηλίας (υψ. 558 μ.) κοντά στη θάλασσα, Κόλιανη (υψ. 716 μ.) και Χωραφάκια (υψ. 450 μ.). Κερδύλια ή Κερδύλιο (ύψ μ.). Είναι οι απολήξεις προς τη θάλασσα, του όρους Μπέλες ή Κερκίνη. Οι πλαγιές που φτάνουν μέχρι τις ακτές του Στρυμωνικού κόλπου και αποτελούν το φυσικό όριο του νομού Θεσσαλονίκης με το νομό Σερρών. Τα Κερδύλια είναι κατάφυτα από πυκνά δάση. Άλλες 125

130 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου κορυφές του όρους είναι ο Καβαλάρης (υψ. 723 μ.), η Γκαμήλα (υψ. 599 μ.) και η Τρανή Ράχη (υψ. 490 μ.). Βερτίσκος (υψ μ.). Είναι τμήμα της οροσειράς Μπέλες. Το όρος από το ένα μέρος είναι δασωμένο ενώ στο άλλο είναι γυμνό. Εκτός από την κύρια κορυφή ξεχωρίζουν οι κορυφές Φλαμούρι (υψ. 744 μ.) και Ξεροπήγαδα (υψ. 631 μ.). Στα ΒΑ του νομού Θεσσαλονίκης και κοντά στα σύνορα με το νομό Κιλκίς ξεχωρίζουν οι κορυφές Λαχανάς (υψ. 687 μ.) και Δύο Δέντρα (υψ. 592 μ.). Όρος Ιταμος Σιθωνίας: Μέγιστο υψόμετρο 811 μ. Καταλαμβάνει το κεντρικό και νότιο τμήμα του δήμου Σιθωνίας Όρος Χολομώντας ή Υψίζωνος: με υψόμετρο 1.165m. Δυτικά και νοτιοδυτικά ο Χολομώντας κατέρχεται ομαλά σε χαμηλότερα βουνά και λόφους και καταλήγει σε εύφορες παράλιες πεδινές εκτάσεις. Ανατολικά είναι πιο τραχύς και με πυκνά δάση ως τις ακτές βυθίζεται στην θάλασσα. Όρος Στρατωνικόν: με μέσο υψόμετρο 400 μ. και μέγιστο υψόμετρο 913 μ. στην κορυφή Καστέλι. Το Στρατωνικό είναι ένας δασωμένος κλάδος του όρους Χολομώντα και καταλήγει στο ακρωτήριο του Στρατωνίου ή ακρωτήρι Ελεύθερο, το οποίο διαχωρίζει τον Στρυμονικό από τον Ακάνθιο κόλπο ή κόλπο της Ιερισσού. Όρος Πάικο: Το όρος Πάικο θεωρείται προέκταση της οροσειράς του Βόρα και γεωλογικά, ανήκει στην ίδια ορεινή μάζα με τη Τζένα και το Πίνοβο. Αποτελείται κυρίως από ασβεστόλιθους, οφιόλιθους- στο ΝΑ τμήμα του υπάρχουν κυρίως ιζηματογενή πετρώματα- και χαρακτηρίζεται από πλήθος κορυφών, το ύψος των οποίων κυμαίνεται από ως m. Τα δάση του Πάικου (που είναι κυρίως πρεμνοφυή) έχουν υποστεί έντονη εκμετάλλευση κατά το παρελθόν από τους κατοίκους των γύρω χωριών. Η έντονη βοσκή έχει επίσης οδηγήσει σε υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος το οποίο μόνο πρόσφατα (κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών) έχει αρχίσει να δείχνει σημεία ανάκαμψης. Το Πάικο είναι πλούσιο σε ρέοντα ύδατα, όπως επίσης και σε εσωτερικά υπόγεια νερά που εξέρχονται ως πηγές στους πρόποδες του βουνού. Έχει χαρακτηριστεί ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας του δικτύου Natura 2000 με κωδικό Όρος Μπέλλες (Κερκίνη): Το Μπέλλες ( 2.031μ.) αποτελεί το φυσικό όριο με την Π.Γ.Δ.Μ. και ανατολικότερα με τη Βουλγαρία. Κρούσια όρη: Η οροσειρά των Κρουσίων, το όρος Δύσωρο των αρχαίων, ορίζει τα βόρεια και ανατολικά όρια του Νομού Κιλκίς. Τα Κρούσια, που δεν ξεπερνούν τα 1.000μ. υψόμετρο, είναι προσπελάσιμα για τον επισκέπτη, αλλά και απάτητα σχεδόν. Όσον αφορά τους ποταμούς, κυριότεροι είναι ο π. Λουδίας, ο π. Αξιός και ο π. Γαλλικός. Μικρότεροι ποταμοί και χείμαρροι, όπως ο π. Ρήχιος, και ο χ. Μπογδάνας χύνονται στις λίμνες, και μέσω των στενών της Ρεντίνας, διοχετεύουν τα νερά των λιμνών στο Στρυμονικό κόλπο. 126

131 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Λουδίας. Αποτελεί το όριο του νομού Θεσσαλονίκης (και της (Λ.Π.Ρ.Σ.Θ.) με το νομό Ημαθίας. Ο Λουδίας λέγεται και Μαυρονέρι. Οι κύριες πηγές των νερών που τον συγκροτούν βρίσκονται στο Βέρμιο, στο Πάϊκο και στο Καϊμακτσαλάν. Το μήκος του κυρίως ποταμού υπολογίζεται σε 35 περίπου χλμ. Εκβάλλει στο Θερμαϊκό μεταξύ των εκβολών του Αλιάκμονα και του Αξιού. Αξιός ή Βαρδάρης. Ο σημαντικότερος ποταμός της Κ. Μακεδονίας. Πηγάζει από το όρος Σκάρδος (Τσαγ-Νταγ) της Γιουγκοσλαβίας και χύνεται στο Θερμαϊκό κόλπο, 20 χλιμ. ΝΔ της Θεσσαλονίκης. Στις εκβολές του σημειώνονται προσχώσεις, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο δελταϊκό σύστημα υψηλής οικολογικής αξίας. Γαλλικός ή Εχέδωρος. Πηγάζει από δύο σημεία των Κρουσίων. Στην πορεία του μέσα στην πεδιάδα του Κιλκίς δέχεται όλα τα νερά που κατεβαίνουν ως εκεί, διασχίζει τα στενά του Νάρες, που χωρίζουν την πεδιάδα της Θεσσαλονίκης από την πεδιάδα του Κιλκίς, και χύνεται στο Θερμαϊκό, σε απόσταση 10 χλμ. δυτικά της πόλης της Θεσσαλονίκης. Το μήκος του είναι 73 χλμ. Ποταμός Χαβρίας: Πηγάζει από τις κορυφές του Χολομώντα και του Στρατονικού Όρους και εκβάλλει στον κόλπο της Κασσάνδρας. Ποταμός Ολύνθιος: Πηγάζει από την περιοχή μεταξύ Δουμπιών και Γαλάτιστας, διαρρέει την περιοχή Αγίου Προδρόμου, Παλαιοκάστρου και Πολυγύρου (όπου ενώνεται με άλλους χείμαρρους και ρυάκια), περνάει πλησίον της Ν. Ολύνθου και καταλήγει στον Τορωναίο Κόλπο, κοντά στον Άγιο Μάμαντα. Ο λόγος για τον οποίο θεωρείται χείμμαρρος και όχι ποταμός είναι διότι στερεύει για αρκετούς μήνες τον χρόνο. Στην περιοχή υπάρχουν δύο από τις σημαντικότερες λίμνες της χώρας, η Κορώνεια (λίμνη του Αγίου Βασιλείου ή του Λαγκαδά) και η Βόλβη. Η Μαυρούδα και η Λάντζα, περισσότερο γνωστές με το όνομα Βρωμολίμνες, αποξηράνθηκαν στην δεκαετία του 1960 και έχουν προχωρήσει οι εργασίες αποκατάστασης τμήματος της λίμνης Μαυρούδας. Επίσης στο νομό Κιλκίς υπάρχουν οι ακόλουθες λίμνες: Λίμνη Δοϊράνη: Η λίμνη Δοϊράνη βρίσκεται στα σύνορα της Ελλάδας (νομός Κιλκίς) με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έχει επιφάνεια γύρω στα 40 τ.χλμ., βάθος 7 με 10 μέτρα και απέχει 110χλμ. από τη Θεσσαλονίκη. Η λίμνη ανήκει κατά το 1/3 στην Ελλάδα και κατά 2/3 στην ΠΓΔΜ. Λίμνη Πικρολίμνη: Η Πικρολίμνη βρίσκεται στα νότια του νομού στα σύνορα με τη Θεσσαλονίκη, από την οποία απέχει 23 χιλιόμετρα. Είναι μια μικρή αβαθής λίμνη με έκταση τετρ. μέτρα, που ξηραίνεται συνήθως το καλοκαίρι. Λίμνη Μεταλλείου: Βρίσκεται στην τοποθεσία "Μεγάλο Ρέμα" στο Πάικο στο δήμο Αξιούπολης, καταλαμβάνει έκταση 2 χιλιομέτρων και έχει 127

132 βάθος 35 μέτρων και είναι ιδανική για ψάρεμα πέστροφας, ξεκούραση και φυσιολατρικές δραστηριότητες. ΣΤ.6. ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Λόγω της ποικίλης μορφολογίας της περιοχής, που περιγράφεται στη συνέχεια, παρουσιάζονται ορισμένες κατά τόπους αποκλίσεις, όσον αφορά τους χαρακτήρες μεσογειακού βιοκλίματος (βλ. Σχήμα 6.1). Ασθενής θερμο-μεσογειακός. 100 < x < 125 Έντονος μεσο μεσογειακός. 75 < x < 100 Ασθενής μεσο μεσογειακός. 40 < x < 75 Υπο αξηρικός ψυχρός με περίοδο υπόξηρη x= 0 (x = Αριθμός βιολογικώς ξηρών ημερών κατά τη θερμή και ξηρά περίοδο) Σχήμα 6.1: Χαρακτήρες μεσογειακού βιοκλίματος στην περιοχή μελέτης (Μαυρομμάτης Γ., 1978) Η συνήθης καιρική κατάσταση στην περιοχή μελέτης παρουσιάζει μεγάλη ηλιοφάνεια, αυξημένη υγρασία, άπνοια ή σχεδόν άπνοια και περιορισμένη οριζόντια ορατότητα που δεν ξεπερνά τα 5 km για μεγάλα διαστήματα. Θερμοκρασία Στην περιοχή μελέτης με βάση μετρήσεις σταθμών που βρίσκονται εντός ή πλησίον της περιοχής η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται μεταξύ 11,3 και 16,7 o C με τις υψηλότερες τιμές να συναντώνται στο νότιο τμήμα της περιοχής (νομός Χαλκιδικής) και τις χαμηλότερες στο νομό Κιλκίς. Μελετώντας την ετήσια διακύμανση των θερμοκρασιών βλέπουμε ότι γενικά η μέγιστες μέσες τιμές θερμοκρασίας σημειώνονται κυρίως τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο και οι μέσες ελάχιστες τους χειμερινούς μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο. Οι μέσες και ακραίες ετήσιες τιμές θερμοκρασίας τριών αντιπροσωπευτικών σταθμών της περιοχής, δίνονται στον Πίνακα 6.4 που ακολουθεί (Καλούση Ε. & Α. Χατζηκύρκου, 2001). 128

133 Πίνακας 6.4. Μέσες και ακραίες τιμές θερμοκρασίας ετήσιων δεδομένων των μετεωρολογικών σταθμών (σε o C) Νομός Σταθμός Μέγιστη μέση τιμή Ελάχιστη μέση τιμή Μέση ετήσια τιμή Α.Π.Θ. 16,10 15,20 15,60 Θεσσαλονίκης Θέρμης 15,90 11,10 13,00 Χαλκηδόνας 15,40 14,50 14,80 Άγιος Μάμας 20,7 12,0 16,7 Χαλκιδικής Κιλκίς Ημαθίας Πιερίας Πέλλας Αρναίας 13,6 11,5 12,5 Κασσάνδρα 19,5 12,5 16,2 Πολυγύρου 14,3 Πολυκάστρου 21,6 (Ιούλιος) 0 (Ιανουάριος) 11.3 Δοϊράνης 25,5 (Αύγουστος) 1,9 (Ιανουάριος) 14,3 Μελανθίου 23,0 (Ιούλιος) 3,6 (Ιανουάριος) 13,0 Άνω Θεοδωρακίου 23,4 (Ιούλιος) 3,8 (Ιανουάριος) 13,1 Τρίκαλα Ημαθίας 31,3 0,6 12 Κατερίνη Πιερίας 14,7 Σκύδρα 15,95 Κρύα Βρύση 15,16 Βροχόπτωση Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής σε όλη την έκταση της περιοχής ανέρχεται σε 503,4 mm. Το μέγιστο μέσο ετήσιο ύψος βροχής που καταγράφεται είναι 653 mm στο νομό Πιερίας και το ελάχιστο 281 mm στο σταθμό Πολυγύρου. Οι βροχοπτώσεις φαίνεται να παρουσιάζουν μέγιστο το φθινόπωρο, ικανοποιητικές τιμές κατά την άνοιξη και τoν χειμώνα, και σοβαρό ελάχιστο κατά το θέρος. Στην περιοχή υπάρχουν αρκετοί βροχομετρικοί σταθμοί, οι οποίοι λειτούργησαν κατά διαστήματα και από διάφορες υπηρεσίες. Τα στοιχεία αυτών των βροχομετρικών σταθμών δίδονται στον Πίνακα 6.5. Πίνακας 6.5. Μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων από σταθμούς των νομών της περιοχής μελέτης. Νομός Σταθμός Υψόμετρο Σταθμoύ (m) Μέσο Ετήσιο Ύψος (mm) Θεσσαλονίκης Α.Π.Θ. 31,00 433,6 Διαβατών 14,97 463,8 Ζαγκλιβερίου 209,00 632,0 Θέρμης 10,80 429,1 Λαγκαδά 93,00 540,2 129

134 Μίκρας 4,80 460,6 Σίνδου 25,00 439,7 Χαλάστρας 5,00 386,7 Χαλκηδόνας 60,00 469,5 Αρναίας Αγίου Μάμαντα 405,5 Χαλκιδικής Κασσάνδρα Μεγάλης Παναγιάς ,7 Ορμύλιας ,9 Πολυγύρου Κιλκίς ,29 Πολυκάστρου ,7 Κιλκίς Ρουφράκτου Κερκίνης ,7 Ευζώνων ,50 Μ. Στέρνας ,20 Ημαθίας Τρίκαλα Ημαθίας 505,9 Πιερίας «Καπνικός Σταθμός» Κατερίνης Πέλλας Σκύδρας 636,6 Κρύας Βρύσης 618,8 Σύμφωνα με τα στοιχεία θερμοκρασίας και βροχόπτωσης οι ξηροθερμικές συνθήκες (όπου R<2Τ) παρατηρούνται στο διάστημα μεταξύ των μηνών Μάιο ή Ιούνιο έως και Σεπτέμβριο. Χαρακτηρισμός Κλίματος Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνεται πως το κλίμα της περιοχής ανήκει στην κατηγορία Csa (κατά Koppen), η οποία είναι αντιπροσωπευτική της Μεσογείου με τα εξής χαρακτηριστικά: C: Υγρό μεσόθερμο κλίμα Μέση θερμοκρασία ψυχρότερου μήνα μεταξύ -3 και 18 o C Μέση θερμοκρασία θερμότερου μήνα >10 o C Βραχείς αλλά μερικές φορές δριμείς χειμώνες s: Άνομβρη εποχή, το καλοκαίρι Ύψος βροχής ξηρότερου μήνα <30 mm Βροχερότερος μήνας με τουλάχιστον 3πλάσιο ύψος βροχής από τον ξηρότερο a: Θερμοκρασία αέρα θερμότερου μήνα >22 o C. 130

135 ΣΤ.7. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΔΑΦΟΣ ΟΡΥΚΤΟΙ ΠΟΡΟΙ ΣΤ.7.1. Γεωλογία Από γεωτεκτονική άποψη η περιοχή μελέτης καλύπτεται από τη Σερβομακεδονική μάζα, την Περιροδοπική ζώνη και τη Γεωτεκτονική ζώνη του Αξιού (συγκεκριμένα τη Ζώνη Παιονίας). Σερβομακεδονική μάζα Η Σερβομακεδονική μάζα εμφανίζεται στο χώρο της κεντρικής Μακεδονίας από τα σύνορα Ελλάδας- F.Y.R.O.M. με ΒΔ-ΝΑ διεύθυνση ανάπτυξης να διέρχεται από το χώρο της κεντρικής και ανατολικής Χαλκιδικής και να καταλήγει στο θαλάσσιο χώρο του βορείου Αιγαίου. Εκτείνεται δυτικά από τη γραμμή του Στρυμόνα και ως ανατολικό όριο έχει την νοητή γραμμή λίμνη Δοϊράνη, λίμνη Αγ. Βασιλείου ως τη Σιθωνία. Σύμφωνα με τα μοντέλα λιθοσφαιρικών πλακών που έχουν προταθεί μέχρι τώρα, η Σερβομακεδονική θεωρείται ηπειρωτική μάζα, τμήμα της Λαυρασίας μαζί με τη μάζα της Ρίλα Ροδόπης. Στην περιοχή αντιπροσωπεύεται από τη σειρά των Κερδυλλίων και τη σειρά του Βερτίσκου. Γενικά η Ενότητα Κερδυλλίων καταλαμβάνει την Ανατολική Χαλκιδική μεταξύ των εκβολών του Στρυμώνα και του Στρατωνίου, έχει συνολικό πάχος μέτρα και τα πετρώματά της συνιστούν τους βαθύτερους ορίζοντες της Σερβομακεδονικής και ίσως τους βαθύτερους ορίζοντες πετρωμάτων σε όλη την Ελλάδα. Οι λιθολογικές φάσεις της σειράς από τους ανώτερους ορίζοντες προς τους κατώτερους είναι οι εξής: - Ανώτερο μάρμαρο: πάχους μ. με παρεμβολές βιοτιτικών γνευσίων, βιοτιτικών κεροστιλβικών γνευσίων, μαρμαρυγιακών σχιστολίθων, επιδοτικών ακτινολιθικών σχιστολίθων και αμφιβολιτών. - Βιοτικός γνεύσιος, πάχους μ. με παρεμβολές βιοτιτικών κεροστιλβικών γνευσίων, αμφιβολιτών και λεπτών ενστρώσεων μαρμάρων. - Ενδιάμεσο μάρμαρο, πάχους μ. με παρεμβολές αμφιβολιτών και γνευσίων. - Βιοτικός γνεύσιος, πάχους περίπου 1000 μ. με παρεμβολές αμφιβολιτών και ασβεστοπυριτικών πετρωμάτων. - Κατώτερο μάρμαρο, πάχους μέχρι 150 μ. - Βιοτικός γνεύσιος πάχους περίπου 700 μ. Η σειρά Βερτίσκου βρίσκεται δυτικά της προηγούμενης σειράς, κατέχει τον κορμό της Χαλκιδικής και εκτείνεται προς το βορρά μέχρι τα σύνορα. Συνίσταται από μια ακολουθία γνευσίων, μαρμαρυγιακών σχιστολίθων και λεπτών στρωμάτων μαρμάρων, ενώ στους ανώτερους κυρίως ορίζοντες επικρατούν οι μεταγάββροι, μεταδιαβάσεις και αμφιβολίτες που προήλθαν από μεταμόρφωση βασικών πυριγενών πετρωμάτων. Συχνά παρεμβάλλονται με τεκτονικές επαφές μέσα στα άλλα πετρώματα σερπεντινικά σώματα. Μεγάλοι όγκοι πυριγενών 131

136 πετρωμάτων διακόπτουν τη συνέχεια των μεταμορφωμένων πετρωμάτων του κρυσταλλοσχιστώδους. Περιροδοπική ζώνη Η Περιροδοπική ζώνη εκτείνεται ως ζώνη πλάτους km, με διεύθυνση ΒΔ- ΝΑ στη δυτική πλευρά της Σερβομακεδονικής. Από τα Ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα η ζώνη προεκτείνεται προς τα ΝΑ στη λίμνη Λαγκαδά, τον κορμό της Χαλκιδικής και τη χερσόνησο της Σιθωνίας που κάμπτεται προς τα ΒΑ και με διεύθυνση ΝΔ ΒΑ περνάει από την άκρη της χερσονήσου του Άθω και προεκτείνεται υποθαλάσσια προς το νησί της Σαμοθράκης και την περιοχή Αλεξανδρούπολης Έβρου. Στην περιοχή αντιπροσωπεύεται από την Ενότητα Μελισσοχωρίου Χολομώντα, την Ενότητα Άσπρης Βρύσης Χορτιάτη και την Ενότητα Ντεβέ Κοράν-Δουμπιά. Ενότητα Μελισσοχωρίου Χολομώντα Η ενότητα Μελισσοχωρίου Χολομώντα έχει τη μεγαλύτερη έκταση από τις τρεις ενότητες της Περιροδοπικής και εκτείνεται σαν λωρίδα πλάτους 5 15 km, με διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ, από την περιοχή της λίμνης Δοϊράνης στα Ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα προς το βουνό Χολομώντα στη Χαλκιδική και τη Σιθωνία. Ο κατώτερος σχηματισμός της ενότητας είναι μάρμαρα και ανακρυσταλλωμένοι ασβεστόλιθοι, λίγο πελαγικοί, ηλικίας Μέσου Άνω Τριαδικού με συχνές παρεμβολές γραφιτικών φυλλιτών και σερικιτικών σχιστόλιθων. Προς τα πάνω ο σχηματισμός γίνεται καθαρά φυλλιτικός με φυλλίτες κοινούς, μαύρους γραφιτικούς, ψαμμιτικούς και έχει πάχος 400 μ. Ο ανώτερος σχηματισμός της ενότητας, ηλικίας Κάτω Μέσου Ιουρασικού, είναι ένας σχηματισμός φλύσχη με τουρβιδικές εναλλαγές μετα-ιζημάτων (ψαμμίτες, μάργες ασβεστολιθικές ενστρώσεις κ.λπ), μέσα στα οποία συχνά παρατηρούνται μεγάλοι ολισθόλιθοι τριαδικών μαρμάρων. Ενότητα Άσπρης Βρύσης Χορτιάτη Είναι λωρίδα παράλληλη με την ενότητα Μελισσοχωρίου Χολομώντα, πλάτους 4-8 km, που αρχίζει βόρεια της Θεσσαλονίκης, διέρχεται από το Χορτιάτη, φτάνει στο νότιο άκρο της Σιθωνίας, όπου κάμπτεται και αποκτά ΑΒΑ κατεύθυνση και επεκτείνεται έτσι μέχρι το άκρο του Αγίου Όρους. Τα κατώτερα τμήματα της ενότητας είναι Περμο-Τριαδικής ηλικίας μετακλαστικά και νηριτικά ανθρακικά ιζήματα. Ο ανώτερος ορίζοντας αποτελείται από ιζήματα βαθιάς θάλασσας όπως μαύροι κερατόλιθοι, κόκκινοι αργιλικοί σχιστόλιθοι, μαύροι γραφιτικοί φυλλίτες, μάργες και χαλαζιακοί σχιστόλιθοι. Μέσα στα ιζήματα αυτά παρεμβάλλονται συχνά οφειολιθικά σώματα με βασικά και υπερβασικά πετρώματα (γάββροι, διορίτες, σερπεντινίτες, διαβάσεις). Επίσης μέσα σ αυτή την ιζηματογενή σειρά παρεμβάλλονται και πετρώματα μεταμορφωμένα, όξινης μαγματικής προέλευσης. Πρόκειται για παλιούς διορίτες, γρανοδιορίτες και γρανίτες που μεταμορφώθηκαν στην 132

137 πρασινοσχιστολιθική φάση και δημιούργησαν τους σημερινούς πράσινους επιγνεύσιους της Θεσσαλονίκης (ακτινολιθικοί, επιδοτικοί, χλωριτικοί γνεύσιοι και αμφιβολιτικοί, βιοτιτικοί γνεύσιοι) που εναλλάσσονται με μεταϊζήματα, φυλλίτες, σερικιτικούς σχιστόλιθους, μάρμαρα, σιπολίνες, χλωριτικούς επιδοτικούς σχιστόλιθους (ηλικία Κάτω Μέσο Κρητιδική). Τα πετρώματα της Ενότητας Άσπρης Βρύσης Χορτιάτη καλύπτουν γενικά τον ευρύτερο χώρο της πόλης της Θεσσαλονίκης. Ενότητα Ντεβέ Κοράν-Δουμπιά Η ενότητα συνίσταται από: Ένα σχηματισμό μετακλαστικών ιζημάτων (ψαμμίτες, χαλαζίτες, χαλαζιακούς σχιστόλιθους και κροκαλοπαγή) γνωστή με το όνομα «σχηματισμός Εξαμιλίου», που αποτελεί και τη βάση. Η σειρά Εξαμιλίου απαντά στο ΝΑ και ΒΑ τμήμα της περιοχής με δ/νση Ν-Β έως ΒΔ-ΝΑ (Λειψύδριο Κάτω Ποταμιά Άνω Ποταμιά). Πρόκειται για μεταρυόλιθους, βλαστοπορφύρες, βλαστοπορφυριτικούς, σχιστόλιθους, χαλαζίτες, μεταψαμμίτες κροκάλες και αρκόζες, κατά θέσεις εξαλλοιωμένους). Πάνω από τη σειρά αυτή βρίσκεται η ηφαιστειοϊζηματογενής σειρά Ακρίτα του Κ. Τριαδικού, που εντοπίζεται δυτικά του σχηματισμού Βερτίσκου (περιοχή νότια και ανατολικά Κολχίδος και εκτείνεται προς ΒΔ μέχρι το Μεταλλικό). Έχει διεύθυνση Ν-Β έως ΝΑ-ΒΔ και η επαφή της με το σχηματισμό Βερτίσκου είναι τεκτονική με φαινόμενα λεπιώσεων. Αποτελείται από βαθυκόκκινους και πρασινωπούς μαύρους λεπτόκοκκους χαλαζίτες που εναλλάσσονται με βλαστοπορφυριτικούς χαλαζιτικούς σχιστόλιθους, βαθυκόκκινους έως ιώδεις σχιστώδεις ρυόλιθους, λάβες μεταβασίτες, ιασπώδεις λάβες και ορατούς πορφυροβλάστες, μερικές φορές κατά θέσεις εξαλλοιωμένους σερικιτικούς σχιστόλιθους. Η ιζηματογένεση ολοκληρώνεται με την απόθεση ανθρακικής νηριτικής σειράς (Μ. Τριαδικό Μ. Ιουρασικό) που εντοπίζεται κύρια ανατολικά και δυτικά της Κολχίδας και εκτείνεται Β έως ΒΔ μέχρι Μεταλλικό. Λιθολογικά αποτελείται από σκοτεινότεφρους ερυθρούς λεπτοστρωματώδεις μικριτικούς και βιοσπαρτικούς ασβεστόλιθους με ενστρώσεις κίτρινων μαργών καθώς επίσης και από σκοτεινότεφρους αργιλικούς σχιστόλιθους και ασβεστιτικούς σχιστόλιθους. Ειδικότερα αποτελείται από: α) ασβεστόλιθους σκοτεινότεφρους κλαστικούς λεπτοστρωματώδεις με ψαμμιτικά στρώματα και λεπτόκοκκα κροκαλοπαγή, β) ασβεστόλιθους μαύρους, σιδηρούχους, λεπτοστρωματώδεις και κίτρινους έως λευκούς σκοτεινότεφρους στρωματώδεις ανακρυσταλλωμένους και έντονα καρστικοποιημένους (ηλικίας Λαδινίου), γ) ασβεστόλιθους σκοτεινότεφρους στρωματώδεις με φακούς από κοκκινωπούς ροδόχρωμους πλατυκονδυλώδεις ασβεστόλιθους (ηλικίας Καρνίου). 133

138 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Τα μεταϊζηματογενή πετρώματα που εντάσσονται στην ομάδα Σβούλας (Τριαδικό-Μ. Ιουρασικό) εντάσσονται στην περιοχή δυτικά του χωριού Μεταλλικό, αποτελούνται από: α) σκοτεινότεφρους ασβεστόλιθους, λεπτοστρωματώδεις μικριτικούς έως βιοσπαριτικούς με ενστρώσεις κίτρινων μαργών, ασβεστιτικούς σχιστόλιθους με ενστρώσεις δολεριτών και λεπτούς ορίζοντες με βαρύτη, β) ασβεστιτικό φλύσχη από εναλλαγές ασβεστιτικών ψαμμιτών και καστανών έως τεφρογάλανων κλαστικών ασβεστόλιθων με κίτρινους αργιλικούς σχιστόλιθους που τεκτονικά εντοπίζονται μέσα στην ηφαστειοϊζηματογενή σειρά (ΒΑ Μεταλλικού). Ζώνη Αξιού Η Ζώνη Αξιού καλύπτει το Κεντρικό και Δυτικό τμήμα του νομού Κιλκίς. Το προαλπικό υπόβαθρο της ζώνης του Αξιού αποτελείται από μεταμορφωμένα πετρώματα που η τεκτονική τους θέση δείχνει ότι αντιπροσωπεύουν Παλαιοζωικά πετρώματα. Τα πετρώματα αυτά είναι γνεύσιοι μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι, χαλαζιακοί χλωριτικοί σχιστόλιθοι καθώς και μικρογρανιτικές και πηγματικές παρεμβολές. Γεωλογικά η ζώνη του Αξιού διαιρείται σε τρεις επιμέρους ζώνες: την αύλακα της Παιονίας, το ύβωμα του Πάικου και την αύλακα της Αλμωπίας (Δούμας Δ. & Μπουσκουτας Σ., 2005). Η ζώνη Παιονίας, ειδικότερα, διακρίνεται στις δυτικές ενότητες που εμπεριέχουν τις ενότητες Γευγελής, Ωραιοκάστρου, Βαφειοχωρίου και Αρτζάν και τις ανατολικές ενότητες που εμπεριέχουν τις ενότητες Άσπρης Βρύσης, Μεταλλικού και Λεβεντοχωρίου. Συνοπτικά οι πιο πάνω ενότητες αποτελούνται από τους παρακάτω σχηματισμούς: - Ενότητα Γευγελής: συνίσταται από ασβεστόλιθους και ψαμμίτες ηλικίας Τιθωνίου, έναν μεγάλο πυριγενή όγκο ηλικίας Α. Ιουρασικού, ασβεστιτικούς σχιστόλιθους και μία ηφαιστειοϊζηματογενή σειρά που αποτελείται από λάβες και ασβεστόλιθους. - Ενότητα Ωραιοκάστρου: σε αυτή την ενότητα είναι εμφανείς μόνο οι οφειόλιθοι και τα ανώτερα ιζήματα, - Ενότητα Βαφειοχωρίου: αποτελείται από τον φλύσχη Ιουρασικής ηλικίας, συμπαγής ασβεστόλιθους Πορτλανδίου, μια κλασική ιζηματογενή σειρά Α. Ιουρασικού, οφειόλιθους και εναλλαγές στρωμάτων από σιπολίνες, χαλαζίτες μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους και μάρμαρα Τριαδικού- Ιουρασικού. - Ενότητα Αρτζάν: αποτελείται από φλύσχη ηλικίας Α. Ιουρασικού, ασβεστόλιθους Πορτλανδίου, οφειόλιθους και μία σειρά μαρμάρων. - Ενότητα Άσπρης Βρύσης, Μεταλλικού, Λεβεντοχωρίου: συγκροτούνται από δύο διαπλάσεις πετρωμάτων: την ανώτερη σχιστοκερατολιθική διάπλαση και μία κατώτερη ιζηματογενή σειρά. 134

139 ΣΤ.7.2. Τεκτονική Σεισμικότητα Υπό την εποπτεία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης έχουν τοποθετηθεί στην περιοχή μελέτης 7 σεισμολογικοί σταθμοί των οποίων η θέση φαίνεται στην Εικόνα 6.1. Εικόνα 6.1: Χάρτης σεισμολογικών σταθμών Ελλάδας (Πηγή: Σεισμολογικός Σταθμός Α.Π.Θ.). Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα σεισμογενής και με βάση το Χάρτη Σεισμικής Επικινδυνότητας (σχήμα 6.2) περιλαμβάνεται στις ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας Ι και ΙΙ. 135

140 Σχήμα 6.2: Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας της Ελλάδας (ΦΕΚ 1154Β/ ). Για τις κύριες γεωλογικές ενότητες που συναντώνται στην περιοχή μελέτης ισχύουν τα ακόλουθα γεωτεκτονικά στοιχεία: - Τα πετρώματα της Σερβομακεδονικής είναι πολυπτυχομένα και έχουν υποστεί μεταμόρφωση αμβλιτικής φάσης. Συγκεκριμένα οι σχηματισμοί της σειράς Βερτίσκου που εμφανίζονται στο ανατολικό τμήμα του νομού Κιλκίς είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης διάφορων σταδίων μεταμόρφωσης. - Στην Περιροδοπική μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί δύο φάσεις πτυχώσεων. Η πρώτη κύρια παραμόρφωση των σχηματισμών της ζώνης προκάλεσε πτυχές σχεδόν ισοκλινείς και τη σχιστότητα των πετρωμάτων. Η δεύτερη φάση περιλαμβάνει πτυχές ανοιχτές, μετα- μεταμορφικές, πτυχές τύπου knick και knick ζώνες ηλικίας Τριτογενούς, πιθανόν Ηώκαινου Ολιγόκαινου. - Η Ζώνη του Αξιού ανήκει στις εσωτερικές Ελληνίδες και εμφανίζεται βυθιζόμενη κάτω από την Σερβομακεδονική μάζα στα ανατολικά, ενώ προς τα δυτικά εφιππεύει στην Πελαγονική Ζώνη. Η γεωτεκτονική της θέση καθορίζεται ως ο παλιός ωκεάνιος χώρος της Τηθύος, με ωκεάνιο φλοιό και ιζήματα βαθιάς θάλασσας στη διάρκεια του Μεσοζωικού. Οι τρεις υποδιαιρέσεις της αντιστοιχούν σε δύο μεσοζωικές αύλακες, οι οποίες είναι η Ζώνη Παιονίας και η Ζώνη Αλμωπίας, στις οποίες παρεμβάλλεται το ύβωμα του Πάικου (πιθανό νησιωτικό τόξο με έντονη ηφαιστειακή δράση). Τα σημερινα ενεργά και πιθανά ρήγματα που υπάρχουν στην περιοχή μελέτης είναι: 136

141 Ρήγμα Ανθεμούντα Μικρορήγματα Πυλαίας Πανοράματος Πιθανό ενεργό Ρήγμα Ασβεστοχωρίου (F-As) Πιθανό ενεργό Ρήγμα Ευκαρπίας (F-E) Ρήγμα στην περιοχή Ν. Ελβετίας Πιθανά ενεργό Ρήγμα Καλαμαριάς (F-Ka) Ρήγμα παράλληλα στο ρέμα Κυβερνείου Πιθανά Ενεργό Ρήγμα Αεροδρομίου (F-A) Ενεργό Ρήγμα Αγχίαλου - Ν. Μεσημβρίας (F-ΜΑ) Πιθανό ενεργό Ρήγμα Καλοχωρίου (F-K) Ρηξιγενείς ζώνες Μυγδονίας Λεκάνης Σεισμικό ρήγμα Γερακαρούς - Νικομιδηνού - Στίβου - Περιστερώνα (F-GNSP) Ενεργό ρήγμα Αγίου Βασιλείου (F-AV) Ενεργό ρήγμα Λουτρών Βόλβης (F-LV) Σεισμικό ρήγμα μεταξύ των λιμνών Βόλβης - Λαγκαδά (F-VL) Σεισμικό ρήγμα Σχολαρίου (F-Sx) Ενεργό ρήγμα Ασσήρου - Ανάληψης (F-AA) Ενεργά και πιθανά ενεργά ρήγματα Νυμφόπετρας - Μεγάλης Βόλβης (F-NV). Ρήγμα Ν. Απολλωνίας - Ν. Μαδύτου (F-AM) Ρήγμα Σοχού (F-So) Μικρορήγματα Βρωμολιμνών Ρήγμα Στρατωνίου (F-Str) Πιθανό ενεργό Ρήγμα Γοματίου Ιερισσού (F-GI) Ρήγμα Κερκίνης - Πετριτσίου (F-KP) Ρήγμα Βαλάντοβου (F-V) ΣΤ.7.3. Έδαφος Το έδαφος αποτελεί τη βάση λειτουργιών ζωτικών για τη ζωή στον πλανήτη, όπως είναι η παραγωγή τροφίμων και άλλων γεωργικών προϊόντων και η αποθήκευση και μετατροπή ενέργειας και ορυκτών. Λειτουργεί ως φυσικό φίλτρο για τα υπόγεια ύδατα, τη βασική πηγή πόσιμου νερού, ενδιαίτημα για μια ποικιλία οργανισμών που ζουν εντός και επί του εδάφους, πλατφόρμα για την ανθρώπινη δραστηριότητα και σημαντικό στοιχείο τον τοπίων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αποτελεί δε, βασικό στοιχείο του περιβάλλοντος της Γης. 137

142 Η δομή και τα χαρακτηριστικά του εδάφους είναι το προϊόν μιας μακραίωνης διαδικασίας, γεγονός που το καθιστούν μη ανανεώσιμο πόρο, ως εκ τούτου, είναι πολύ πιο αποδοτική σε σχέση με το κόστος, η πρόληψη της υποβάθμισης των λειτουργιών του από ό,τι η προσπάθεια αποκατάστασης τους 13. Το εδαφικό οικοσύστημα αλληλεπιδρά άμεσα με τα γειτνιάζοντα οικοσυστήματα, συνεπώς η αξιολόγηση των εδαφικών πόρων γίνεται πάντοτε λαμβάνοντας υπόψη τις αλληλεπιδράσεις αυτές. Τα εδάφη στην περιοχή μελέτης παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία από πλευράς προέλευσης. Κατανέμονται ανάλογα με την υψομετρική τους θέση στις εξής μεγάλες κατηγορίες (ΑΝΕΘ Α.Ε. & ΟΡΘ, 2002): Εδάφη των λοφωδών περιοχών με υψόμετρο μ. Εδάφη των πεδινών περιοχών με υψόμετρο από 10 80μ. Εδάφη των χαμηλών αλλουβιακών περιοχών (παραθαλάσσιων λιμναίων) με υψόμετρο από 0 10μ. 13 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 13ης Νοεμβρίου 2007 σχετικά με τη θεματική στρατηγική για την προστασία του εδάφους (2006/2293(INI)) Βρυξέλλες

143 Χάρτης 6.1: Κατανομή εδαφών σύμφωνα με την υψομετρική τους θέση. 139

144 Εδάφη χαμηλών αλλουβιακών περιοχών Ανήκουν στις ακόλουθες, κυρίως «μεγάλες ομάδες»: FLUVENTS. Κυρίως Xeroflurents, αλλουβικά εδάφη, νέας σχετικά ηλικίας, με όχι καλά αναπτυγμένα εδαφογενετικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά. Είναι βαθιά εδάφη, ελαφρώς ή καθόλου διαβρωμένα, με μεγάλη ποικιλομορφία μηχανικής σύστασης. OCHREPTS. Κυρίως Xeroflurents, αλλουβιακά εδάφη, νέας σχετικά ηλικίας, με όχι καλά αναπτυγμένα εδαφογενετικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά και με μέτρια διαβρωμένους ορίζοντες. Γενικά είναι εδάφη με καμβικό (cambic) ορίζοντα, βαθιά και με μεγάλη ποικιλομορφία μηχανικής σύστασης. XERALFS. Κυρίως Palexeralfs και Haploxeralfs. Βρίσκονται κυρίως σε βασικά μητρικά υλικά με αργιλλικό και ανθρακικό ορίζοντα. Είναι βαθιά, ελαφρώς διαβρωμένα, μετρίως βαθιάς μηχανικής σύστασης. XERERTS (Κυρίως Chromoxererts). Πρόκειται για εδάφη Crumosol, υπεράνω βασικών μητρικών υλικών. Περιέχουν περισσότερο από 35% άργιλο του τύπου του μοντμοριλλονίτη: όταν είναι υγρά διογκώνονται και γίνονται πολύ κολλώδη και πλαστικά, ενώ όταν είναι ξηρά γίνονται πολύ σκληρά και συστελλόμενα σχηματίζουν ρωγμές με άνοιγμα μέχρι και 4-5 εκ. σε όλο το βάθος του Α ορίζοντα. Επιπλέον σε μικρό βάθος από την επιφάνεια εμφανίζουν λοξή παραλληλεπίπεδη διάταξη και επιφάνεια ολισθήσεως (slickensicles). Εδάφη πεδινών περιοχών Τα εδάφη αυτά ανήκουν στις ίδιες κυρίως «Μεγάλες ομάδες» όπως και των λοφωδών περιοχών εκτός από του ότι οι κλίσεις είναι πιο ήπιες, ελαφρώς διαβρωμένα, με μεγαλύτερο βάθος, η συγκέντρωση του ανθρακικού ασβεστίου βρίσκεται πιο βαθιά από την επιφάνεια και παρουσιάζουν ξεκαθαρισμένους γενετικούς ορίζοντες. Εδάφη λοφωδών περιοχών XERALFS. Κυρίως Palexeralfs και Haploxeralfs. Είναι τα γνωστά κόκκινα Μεσογειακά εδάφη. Βρίσκονται ως επί το πλείστον σε βασικά μητρικά υλικά, είναι σχετικά διαβρωμένα ανάλογα βέβαια με την κλίση, με μέτρια έως βαριά μηχανική σύσταση, αρκετά βαθειά έως μέτρια, με συγκέντρωση αργίλλου σε κάποιο βάθος από την επιφάνεια (αργιλλικός ορίζοντας), και συγκέντρωση ανθρακικού ασβεστίου (CaCO3) όταν το μητρικό υλικό είναι ασβεστούχο. OCHREPTS. Κυρίως Xerochrepts, είναι εδάφη με οχρικό επίπεδο (ochric epipedon) και καμβικό ορίζοντα. Είναι ελαφρά διαβρωμένα έως διαβρωμένα (ανάλογα με την κλίση) με μεγάλη ποικιλομορφία μηχανικής σύστασης από μετρίως βαριά έως μετρίως ελαφρά, από βαθιά έως μέτρια βαθιά και με κάποια συγκέντρωση ανθρακικού ασβεστίου που ποικίλει με το βάθος και συνήθως εξαρτάται από την προέλευση των εδαφών αυτών. ORTHENTS. Κυρίως Xerorthents. Αβαθή εδάφη, που προήλθαν από την έντονη διάβρωση άλλων κατηγοριών εδαφών, με σχετικά μεγάλες κλίσεις, χωρίς γενετικούς ορίζοντες, με μεγάλη ποικιλομορφία μηχανικής σύστασης, συγκέντρωση CaCO3 σε πολύ μικρό βάθος, με το μητρικό υλικό να είναι, σε αρκετές περιπτώσεις ορατό στην επιφάνεια. 140

145 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΔΑΦΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Διαχωρισμός ζωνών εδαφικών οικοσυστημάτων Για να γίνει η αξιολόγηση των λειτουργιών των εδαφικών οικοσυστημάτων θα πρέπει να είναι σαφές στο πλαίσιο ποιας χρήσης γίνεται αυτή η αξιολόγηση. Για το λόγο αυτό γίνεται ο διαχωρισμός των εδαφικών οικοσυστημάτων σε ζώνες. Σύμφωνα με το FAO, αυτή η ζωνοποίηση οδηγεί σε περιοχές με παρόμοια χαρακτηριστικά όσον αφορά τις χρήσεις γης, τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής καθώς και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των χρήσεων. Ο διαχωρισμός σε ζώνες των εδαφικών οικοσυστημάτων της περιοχής του Σχεδίου απεικονίζεται στο Xάρτη

146 Χάρτης 6.2: Ζώνες εδαφικών οικοσυστημάτων Γη υψηλής παραγωγικότητας Σύμφωνα με το Ν. 2637/98, όπως τροποποιήθηκε με τους Ν. 2732/1999 (ΦΕΚ 154 Α/ ), Ν. 2945/2001 (ΦΕΚ 223 Α/ ) και Ν. 3147/2003 (ΦΕΚ

147 Α/ )], τα κριτήρια με τα οποία διαβαθμίζεται σε ποιότητες και κατατάσσεται σε κατηγορίες παραγωγικότητας η αγροτική γη, καθορίζονται με ΚΥΑ των Υπουργών Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων και Γεωργίας. Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και την υπ. Αριθ. 674 (ΦΕΚ Β 218/ ) «Έγκριση Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας» ορίζει πως η προστασία των εκτάσεων γεωργικής παραγωγής είναι απαραίτητη. Η προστασία επιτυγχάνεται είτε με γενικές κατευθύνσεις που αποκλείουν χωροθετήσεις δραστηριοτήτων που συγκρούονται με τις δραστηριότητες αγροτικής παραγωγής, είτε με τους εξειδικευμένους περιορισμούς χρήσεων γης μέσω ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ. Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας διακρίνονται τρεις διαβαθμίσεις γεωργικής γης: Γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας (αρδευόμενες ή με σημαντικά εγγειοβελτιωτικά έργα) Γεωργική γη κύριας χρήσης. Λοιπές γεωργικές εκτάσεις. Οι κυριότερες εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας βρίσκονται στις εξής γενικές πεδινές περιοχές: Ζώνη Πέλλας, Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Πεδινής Αλμωπίας. Ζώνη Σερρών (κοιλάδα Στρυμώνα). Περιοχή Λαγκαδά λιμνών Κορώνειας και Βόλβης. Στις περιοχές αυτές προβλέπονται χρήσεις και εγκαταστάσεις συναφείς με τη γεωργία όπως αγροτικές αποθήκες και μονάδες μεταποίησης και επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων. Περαιτέρω, πρέπει να σημειωθεί ότι ο πρωτογενής τομέας κυριαρχεί στις παρυφές του Π.Ζ.Θ. (δυτικά του Γαλλικού και στα ανατολικά του έως το ΒΔ άκρο της Π.Ζ.Θ., κοιλάδα του Ανθεμούντα). Επιπλέον, υπάρχουν οι γεωργικές ζώνες των δυναμικών περιοχών Σίνδου Καλοχωρίου, Λαχανοκήπων Ν. Μαγνησίας και ανάλογες περιοχές στον Ανθεμούντα και η αμπελουργική ζώνη Ν. Ρύσιου. Όπως αναφέρθηκε, στα δυτικά και ανατολικά του Γαλλικού στα όρια του Δ. Εχεδώρου, υπάρχουν περιοχές εντατικής άσκησης γεωργίας, οι οποίες αρδεύονται και χρησιμοποιούνται για αροτραίες καλλιέργειες, ιδίως ρύζι. Στο ύψος της Σίνδου κυριαρχούν λαχανόκηποι. Στην ευρεία περιοχή από τον κόλπο προς Ν έως τον Λουδία προς Δ και έως περίπου την Ε.Ο. Θεσσαλονίκης Έδεσσας προς Β, έχει διαμορφωθεί μία ζώνη με καλλιέργειες υψηλής απόδοσης. Ανάλογες ζώνες καλλιεργειών υψηλής απόδοσης υπάρχουν κατά μήκος του Ανθεμούντα (Αδαμογιάννης κ.α., 2002.). Η σημαντικότερη εδαφική λειτουργία, βάσει της οποίας γίνεται η αξιολόγηση των γεωργικών εδαφών είναι η λειτουργία της παραγωγικότητας. 143

148 Όσον αφορά την παραγωγικότητα τους, τα γεωργικά εδάφη χαρακτηρίζονται από χαμηλή έως καλή παραγωγικότητα. Στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, δυτικά του Γαλλικού απαντώνται εδάφη μέτριας έως κακής παραγωγικότητας, κακής στράγγισης, με προβλήματα αλατότητας αλκαλίωσης, που επιδεινώνονται από προβλήματα στο στραγγιστικό δίκτυο, την χωρίς αμειψισπορά ρυζοκαλλιέργεια και την ύπαρξη οριζόντιων αργιλικών στρώσεων που δυσκολεύουν την στράγγιση. Είναι φτωχά σε οργανική ουσία και ιχνοστοιχεία, γεγονός που επιβάλλει την προσθήκη αζώτου, φωσφόρου, και ενδεχομένως θειικού ψευδάργυρου Στην Λεκάνη του Ανθεμούντα και την περιοχή της Επανομής συναντώνται αργιλικά ή μαργαϊκά εδάφη χαμηλών λοφωδών περιοχών ή/και παλαιών πεδινών, με έντονη διάβρωση και προέλευση από ασβεστούχα μητρικά υλικά. Διαθέτουν μέτρια έως καλή στράγγιση, ενώ θεωρούνται χαμηλής έως πολύ χαμηλής παραγωγικότητας και απαιτούν συμπλήρωση θρεπτικών και ιχνοστοιχείων. Τα εδάφη στην λεκάνη της Μυγδονίας και στην περιοχή της Ασπροβάλτας είναι εδάφη γενικά πτωχά σε αφομοιώσιμο φώσφορο και κάλιο, ενώ εντοπίζεται σοβαρό, γενικό, πρόβλημα οξύτητας, που αντιμετωπίζεται με προσθήκη ασβεστίου. ΣΤ.7.4. Ορυκτοί Πόροι Το μεγαλύτερο μεταλλευτικό ενδιαφέρον της περιοχής μελέτης είναι συγκεντρωμένο στην περιοχή της Χαλκιδικής, η οποία αποτελεί μια από τις πιο πλούσιες και πιο ενδιαφέρουσες, από πλευράς ορυκτών πόρων περιοχές όχι μόνο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας αλλά και όλης της Ελλάδας και συγκεντρώνει το 73.5% των απασχολούμενων στον κλάδο στην Περιφέρεια 14. Στην περιοχή υπάρχουν θεσμοθετημένες περιοχές λατομείων στους οικισμούς: Παλαιόκαστρο, Βράσταμα, Μεταγγίτσι, Αρναία, Βαρβάρα, Ν.Τένεδος και θεσμοθετημένες περιοχές μεταλλείων (Π.Δ. 31/10/79) στους οικισμούς: Γερακινή (2) και Στρατώνι /Ολυμπιάδα. Γενικά, το Μεταλλευτικό Κέντρο της ΒΑ Χαλκιδικής περιλαμβάνει τις μεταλλευτικές δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί διαχρονικά μέχρι και σήμερα 15 και οι οποίες είναι οι παρακάτω: 14 Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Μελετητική Εταιρία ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (επεξεργασμένα στοιχεία ΕΣΥΕ 1991, Γεωργική Στατιστική της Ελλάδος). ΥΠΕΧΩΔΕ. 15 Καταφιωτη Μ Μεταπτυχιακή εργασία: «Εκτίμηση των περιβαλλοντικών συνθηκών στο νομό Χαλκιδικής όσον αφορά τα βαρέα μέταλλα». Πανεπιστήμιο Πατρών Τομέας Περιβαλλοντικής και Θαλλάσιας Γεωχημείας. 144

149 Το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος, Μαύρες Πέτρες και οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου. Το μεταλλείο Ολυμπιάδας και οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας. Το κοίτασμα μαγγανίου του Δημόσιου Μεταλλείου Βαρβάρας. Το μαγγανιούχο κοίτασμα στην περιοχή Πιάβιτσα. Τα μεταλλεία Κασσάνδρας, που περιλαμβάνει τους Δήμους Αρναίας, Μεγάλης Παναγίας και Σταγείρων-Ακάνθου. Σήμερα λειτουργεί μόνο το μεταλλείο Μαντέμ Λάκκος - Μαύρες Πέτρες (Εικόνα 6.2). Εικόνα 6.2: Μεταλλευτική δραστηριότητα ΒΑ Χαλκιδικής- Θέσεις Μεταλλείων (όπου Α: Μεταλλείο Μ. Λάκκος Μ.Πέτρες, Β: Μεταλλείο Ολυμπιάδας, Γ: Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας, Δ: Πιάβιτσας). Μεταλλείο Μαντέμ-Λάκκος Τα μεταλλεία Μαντέμ Λάκκος και Μαύρες Πέτρες είναι τα παλαιότερα μεταλλεία της Β.Α. Χαλκιδικής. Σήμερα λειτουργεί μόνο το μεταλλείο Μαύρων Πετρών καθώς τα αποθέματα στο Μαντέμ Λάκκο έχουν εξαντληθεί. Τα κυριότερα ορυκτά της στείρας παραγένεσης που εξορύσσονται από το συγκεκριμένο μεταλλείο είναι: ασβεστίτης, σερικίτης, χαλαζίας και ροδοχρωσίτης. Απαντάται επίσης χρυσός, γενικώς υπομικροσκοπικών διαστάσεων (<1μm), που επειδή δεν είναι άμεσα ανακτήσιμος λόγω εγκλωβισμού του στο πλέγμα σιδηροπυρίτη - αρσενοπυρίτη, χαρακτηρίζεται ως δυσκατέργαστος. Η διαφοροποίηση, που διαπιστώνεται μεταξύ των δύο μεταλλείων είναι ότι η μεταλλοφορία στις Μαύρες Πέτρες σε σχέση με αυτή του Μαντέμ Λάκκου, είναι πλουσιότερη σε Αs, Μn, Sb, Αu και πτωχότερη σε Cu με ιστό πιο λεπτοκρυσταλλικό. 145

150 Από χημικές αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί σε δείγματα τελμάτων και λάσπης εξουδετέρωσης από το ανάχωμα Καρακόλι παρατηρείται ότι: ο σίδηρος κινείται σε υψηλό επίπεδα (Fe2Ο3 από 22,8 εως 35%) ο Ζn και ο Ρb παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. (Ζn: από 1,00 έως 8,00%, Ρb: από 0,55 έως 14,00%). Μεταλλείο Ολυμπιάδος Το μεταλλείο Ολυμπιάδας βρίσκεται σε μικρή απόσταση δυτικά του Δημοτικού Διαμερίσματος Ολυμπιάδας του Δήμου Σταγείρων - Ακάνθου του Ν. Χαλκιδική. Κύρια ορυκτά του κοιτάσματος είναι ο σιδηροπυρίτης, ο αρσενοπυρίτης, ο γαληνίτης και ο σφαλερίτης. Ο περιεχόμενος χρυσός είναι και εδώ υπομικροσκοπικών διαστάσεων (<1μm) και δυσκατέργαστος. Τα τέλματα της Ολυμπιάδας χαρακτηρίζονται από υψηλή συμμετοχή του Fe, του Μη, σχετικά χαμηλές τιμές του Cu, Ζn, Ρb, Νi και άλλων ιχνοστοιχείων και η συμμετοχή του αρσενικού κυμαίνεται από 0,63 έως 5,80 %. Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας Το Δημόσιο Μεταλλείο Βαρβάρας βρίσκεται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Βαρβάρας του Δήμου Αρναίας, του Νομού Χαλκιδικής. Η ακριβής του θέση είναι στο Β.Α. τμήμα του νομού Χαλκιδικής μεταξύ των χωριών Νεοχωρίου και Βαρβάρας. Το μεταλλείο σήμερα μπορεί να χαρακτηρισθεί αργό, δεδομένου ότι μετά την παρέλευση επτά ετών από την μίσθωση του, η μισθώτρια εταιρεία δεν προέβη σε καμιά εφαρμογή ερευνητικών εργασιών ή εκμετάλλευσης. Μεταλλείο Μαγγανίου Πιάβιτσας Το μεταλλείο μαγγανίου Πιάβιτσας βρίσκεται μεταξύ των Δημοτικών Διαμερισμάτων Νεοχωριου Βαρβάρας του Δήμου Αρναίας και του Δ.Δ.- Σταγείρων του Δήμου Ακάνθου - Σταγείρων του νομού Χαλκιδικής. Η μεταλλοφορία μέχρι τα m είναι οξειδωμένη, ενώ σε μεγαλύτερα βάθη μεταβαίνει σε «πρωτογενή» και αποτελείται από ροδοχρωσίτη, ροδονίτη και θειούχο μεταλλοφορία σιδηροπυρίτη, σφαλερίτη, γαληνίτη. Στην Πιάβιτσα εντοπίσθηκαν θειούχα ορυκτά του μαγγανίου (αλαμπαντίτης) μαγγανιούχος σφαλερίτης, πλειμπογιαρουσίτης, ετερόλιθος, υδροετερόλιθος, χαλκοφανής. Το μεταλλείο Πιάβιτσας έχει σταματήσει να λειτουργεί εδώ και εικοσιπέντε χρόνια. Μελετώντας όλα τα παραπάνω στοιχεία, παρατηρείται ότι τα γωχημικά μεγέθη στα μαγγανιούχα κοιτάσματα και μεταλλοφορίες της ΒΑ. Χαλκιδικής ποικίλουν. Οι μεγαλύτερες μέσες τιμές σε Μn παρατηρούνται στην Ολυμπιάδα, Μπασδέκι Λάκκο, Πιάβιτσα και Βαρβάρα αντίστοιχα και η συμμετοχή του Μn έχει σχέση αντίστροφη με την συμμετοχή του SiΟ2. Στον Πίνακα 6.6 δίνονται συγκεντρωτικά γεωχημικά μεγέθη των μαγγανιούχων κοιτασμάτων και εμφανίσεων της ΒΑ- Χαλκιδικής. Πρέπει να σημειωθεί η συμμετοχή του χρυσού και αργύρου στο σύνολο 146

151 των μαγγανιομεταλλευμάτων της περιοχής. Ο χρυσός συμμετέχει με μέσες τιμές από 0,84 έως 3,57 gr/t και ο άργυρος από 1,5 έως 72,2 gr/t. Πίνακας 6.6: Συγκεντρωτικό γεωχημικό μεγέθη των περιοχών Βαρβάρας - Πιάβιτσας - Μαντέμ Λάκκου - Μπασδέκ Λάκκου - Ολυμπιάδας - Ζέπκου (Οι χημικές αναλύσεις έγιναν στα διάφορα στάδια έρευνας από το Ι.Γ.Μ.Ε.) Βαρβάρα Πιάβιτσα Μαντέμ Λάκκος Μπασδέκις Λάκκος Ολυμπιάδα Ζέπκο Παπάδες n Μ n % 16,40 24,03 9,88 26,88 35,75 6,86 Fe 0, ,2 1,48 1,17 2,24 Μn + Fe % 17,21 25,99 27,08 28,28 36,92 9,08 Μn/Μn+Fe 0, ,33 0,95 0,97 0,76 SiΟ2 % 52,00 40,91 34,39 43,25 28,52 59,46 CaO % (n:333) 4,52 2,08 0,88 0,56 1,24 3,20 ΜgΟ % (n:13) 0,23 0,39 0,12 0,15 0,07 1,67 ΑΙ2Ο3 % (n:323) 1,51 1,28 1,26 1,18 0,25 4,48 Cu ppm Ρb ppm ,700 Ζn ppm ,800 Αu ppm (n:100) 1,41 (n:23) 1,55 (n:7) 1,16 (n: 10) 0,84 (n:2)2.2 3,57 Αg ppm (n:100) 7,28 (n:23) 20,7 (n:9) 31 (1:2) 1,5 72,2 Το υπόλοιπο τμήμα της περιοχής μελέτης, δεν είναι ιδιαίτερα πλούσιο όσον αφορά τα κοιτάσματα ορυκτών. Αξίζουν ωστόσο να αναφερθούν δύο μεγάλες μεταλλευτικές εκτάσεις που έχουν εντοπιστεί στο νομό Κιλκίς και οι οποίες είναι πλούσιες σε χρυσοφόρα κοιτάσματα και βρίσκονται στα όρια του Δήμου Κρουσσών. Στην Ποντοκερασιά Κιλκίς ο χρυσός απαντάται στα μικτά θειούχα μεταλλεύματα της περιοχής σε ποσότητες κυμαινόμενες από 1-2 g/t, ενώ στις αντίστοιχες ποσότητες έχουν εντοπισθεί σε χαλαζιακές φλέβες στην οροσειρά των Κρουσίων. Επίσης στην περιοχή Πλαγιοχωρίου - Αναβρυτού του Δήμου Κρουσσών του Νομού Κιλκίς υπάρχει ένα από τα υπό εκμετάλλευση κοιτάσματα χαλαζία της βόρειας Ελλάδας (κοιτάσματα χαλαζία βρίσκονται επίσης στη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική). 147

152 Οι κυριότεροι εσωτερικοί επιφανειακοί υδατικοί πόροι του διαμερίσματος είναι: Αξιός Λεκάνη Απορροής (km 2 ) Ποτάμια (1614 σε ελληνικό έδαφος) Μέση Ετήσια παροχή (m 3 /s) Γαλλικός Λουδίας Ανθεμούντας Χαβρίας Ολύνθιος Λίμνες Κορώνεια (Λαγκαδά) - Βόλβη 1964 Μαυρούδα 197 Δοϊράνη 215 Ρέματα - χείμαρροι Ρήχιος Θέρμης Σοχού Πυλαίας Σχολαρίου Κρύας Βρύσης Ν. Απολλωνίας Ανθεμούντα Γερακαρούς Μηλιαδινού Λαγκαδικίων Στραβοποτάμου Δενδροποτάμου Φιλυριάς Κύριες υδρολογικές λεκάνες Οι κύριες λεκάνες του διαμερίσματος είναι αυτές των λιμνών Θεσσαλονίκης (2.161 km 2 ), του Αξιού (1.614 km 2 ), του Λουδία (1.409 km 2 ) και του Γαλλικού (1.022 km 2 ). Άλλες αξιόλογες λεκάνες, με έκταση μικρότερη των 600 km 2, είναι αυτές των ποταμών Χαβριά, Ανθεμούντος, Ολύνθιου και της λίμνης Δοϊράνης. Τα χαρακτηριστικά των κύριων υδρολογικών λεκανών παρουσιάζονται συνοπτικά στη συνέχεια. Λεκάνη λιμνών Θεσσαλονίκης Το σύστημα των λιμνών Θεσσαλονίκης περιλαμβάνει τις φυσικές λίμνες Βόλβη, Κορώνεια (Λαγκαδά) και Μαυρόβου με συνολική έκταση λεκανών απορροής km 2. Οι λίμνες Βόλβη και Κορώνεια συνδέονται μεταξύ τους. Με βάση σποραδικές μετρήσεις παροχής σε υδατορεύματα που εκβάλλουν στις λίμνες καθώς και άλλα υδρολογικά δεδομένα, η μέση ετήσια επιφανειακή απορροή στις δύο λίμνες εκτιμάται σε 85 hm

153 Τα αποθέματα της λίμνης Λαγκαδά μειώνονται συνεχώς τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αποτελώντας ένα από τα βασικά περιβαλλοντικά προβλήματα του διαμερίσματος. Λεκάνη Αξιού Ο ποταμός Αξιός πηγάζει από την ορεινή ζώνη μεταξύ Αλβανίας και ΠΓΔΜ και η συνολική λεκάνη απορροής του είναι km 2. Από την έκταση αυτή, σε ελληνικό έδαφος βρίσκονται km 2, από τα οποία km 2 αντιστοιχούν στο τελευταίο τμήμα πριν την εκβολή του στη θάλασσα και 901 km 2 αντιστοιχούν σε παραπόταμο ο οποίος βρίσκεται στην πεδιάδα της Φλώρινας (Σακουλέβας) και συμβάλλει με τον Αξιό στο έδαφος της ΠΓΔΜ. Οι κυριότερες υπολεκάνες του Αξιού στο ελληνικό έδαφος είναι του Αγιάκ (360 km 2 ), του Γυναικοκάστρου (150 km 2 ) και του Κοτζά Ντερέ (140 km 2 ). Λεκάνη Λουδία Ο ποταμός Λουδίας βρίσκεται μεταξύ των ποταμών Αλιάκμονα και Αξιού και παροχετεύει λεκάνη απορροής έκτασης 1409 km 2. Σύμφωνα με σποραδικές μετρήσεις η απορροή προς τη θάλασσα εκτιμάται σε περίπου 10 m 3 /s, από τα οποία τα 3 m 3 /s περίπου αποτελούν την απορροή της λεκάνης, ενώ τα υπόλοιπα 7 m 3 /s είναι πλεονάζοντα αρδευτικά νερά, που εκτρέπονται από τον Αλιάκμονα και τον Αξιό. Λεκάνη Γαλλικού Ο ποταμός Γαλλικός, με λεκάνη απορροής km 2, πηγάζει από τα όρη Μαυροβούνιο και Κρούσια και αφού διασχίσει το ανατολικό τμήμα της πεδιάδας Θεσσαλονίκης εκβάλλει δυτικά της πόλης. Στην περιοχή διατίθενται σποραδικές μετρήσεις απορροής, με βάση τις οποίες η τάξη μεγέθους της συνολικής ετήσιας απορροής του ποταμού εκτιμάται σε 1.7 m 3 /s. Λεκάνη Ανθεμούντα Η λεκάνη αυτή γεωγραφικά εντάσσεται στην χερσόνησο της Χαλκιδικής καλύπτοντας ένα χώρο 315 km 2. Διακρίνεται σε δύο επιμέρους λεκάνες, την υπολεκάνη των Βασιλικών (205 km 2 ) και την υπολεκάνη της Γαλάτιστας (110 km 2 ). Λεκάνη λίμνης Δοϊράνης Η λεκάνη απορροής της λίμνης έχει έκταση 273,5 km 2, μαζί με την επιφάνεια της λίμνης, από τα οποία τα 192,5 km 2 ανήκουν στην Ελλάδα (70,4%) και τα υπόλοιπα 81 km 2 στην Π.Γ.Δ.Μ. (29,6%). Στον Πίνακα 6.7 παρουσιάζονται συνοπτικά οι εκτιμήσεις για την απορροή των κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος Πίνακας 6.7: Μέσα ετήσια υδρολογικά μεγέθη κυριότερων λεκανών του διαμερίσματος (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2008). 150

154 Ποταμοί Οι κύριοι ποταμοί της περιοχής είναι ο π. Λουδίας, ο π. Αξιός και ο π. Γαλλικός. Αναλυτικότερα: Α) Λουδίας. Αποτελεί το όριο του νομού Θεσσαλονίκης με το νομό Ημαθίας. Το μήκος του κυρίως ποταμού υπολογίζεται περίπου σε 35 km. Εκβάλλει στο Θερμαϊκό μεταξύ των εκβολών του Αλιάκμονα και του Αξιού, ενώ παροχετεύει και τις εκροές από την αποξηρανθείσα λίμνη των Γιανιτσών, με τεχνική κοίτη. Η παροχετευτικότητα της κοίτης του υπολογίζεται σε 300m 3 /s. Β) Αξιός (Βαρδάρης). Ο ποταμός Αξιός πηγάζει από τα όρη Ρουντόσκα Γιαμαβίστρα - Σουχαγκούρα και εκβάλλει στον Θερμαϊκό κόλπο, 20 km δυτικά της Θεσσαλονίκης. Στις εκβολές του σημειώνει, κάθε τόσο, προσχώσεις, έτσι που ο χάρτης της περιοχής αυτής να αλλάζει πολύ σύντομα. Αποτελεί κατεξοχήν διεθνή ποταμό, εφόσον το τμήμα της λεκάνης απορροής επί Ελληνικού εδάφους επηρεάζει μόνο το 5% της εκροής του. Η παροχετευτικότητα της κοίτης του, μετά τα εγγειοβελτιωτικά ανέρχονταν σε m 3 /s αλλά μειώνεται συνεχώς λόγω της αναποδιστικής διάβρωσης και εκτιμάται σήμερα στα m 3 /s. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την δυνατότητα της λεκάνης απορροής του να δώσει παροχή μεγαλύτερη m 3 /s, δημιουργεί κίνδυνο πλημμύρων. Το ότι δεν παρουσιάζεται τα τελευταία έτη το φαινόμενο αυτό, οφείλεται στα χαμηλά πλάγια αναχώματα του ποταμού στο έδαφος της FYROM, όπου και γίνονται συχνότερες πλημμύρες οι οποίες δεν φθάνουν στο Ελληνικό έδαφος (Κόταρης & Τζακόπουλος, 1999). Γ) Γαλλικός (Εχέδωρος). Πηγάζει από δύο σημεία των Κρουσίων, διασχίζει όλη την πεδιάδα του Κιλκίς και τα στενά του Νάρες, που χωρίζουν την πεδιάδα της Θεσσαλονίκης από την πεδιάδα του Κιλκίς, και χύνεται στο Θερμαϊκό, σε απόσταση 10 km δυτικά της πόλης της Θεσσαλονίκης. Το μήκος του είναι 73 km. Σε ορισμένες κατάντη περιοχές εμφανίζει περιοδικά μηδενική παροχή και λιμνάζον νερό, ενώ από παλαιότερα στοιχεία προκύπτει μέση παροχή της τάξεως των 35m 3 /s και παροχετευτικότητα 700m 3 /s. Μικρότεροι ποταμοί και χείμαρροι που βρίσκονται στο Νομό Θεσσαλονίκης είναι ο π. Ρήχιος, και ο χ. Μπογδάνας χύνονται στις λίμνες Θεσσαλονίκης που 151

155 αναφέρθηκαν παραπάνω, και μέσω των στενών της Ρεντίνας, διοχετεύουν τα νερά των λιμνών στο Στρυμονικό κόλπο. Δ) Δενδροπόταμος - Περιαστικά ρέματα Θεσσαλονίκης (Δερμίσης Β. κ.α., 1994). Η λεκάνη απορροής του Δενδροποτάμου είναι της τάξης των 110 km 2 και περιλαμβάνει δυτικές περιοχές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ) (Δήμοι Σταυρούπολης Αμπελοκήπων, Μενεμένης, Κορδελιού κ.λπ.). Ο Δενδροπόταμος προστατεύει έναντι πλημμύρων κυρίως το δυτικό τμήμα του ΠΣΘ. Το κατάντη τμήμα του έχει κλίση 0.9 % και παροχετευτικότητα 255 m 3 /s. Βασικούς κλάδους του Δενδροποτάμου αποτελούν τα ρέματα της Ηλιούπολης, του Ασβεστοχωρίου, του Ασημάκη και των Διαβατών. Τα ρέματα του Κρυονερίου, της Τούμπας και της Πυλαίας καταλήγουν στην ανατολική περιφερειακή τάφρο Θεσσαλονίκης, που κατασκευάστηκε για να προστατέψει έναντι των πλημμυρών τις κατάντη περιοχές. Η λεκάνη απορροής της περιφερειακής τάφρου είναι της τάξης των 35 km 2. Το ρέμα της Θέρμης (13 χλμ., λεκάνη απορροής 42 km 2 ) πηγάζει από τον Χορτιάτη και διέρχεται από τον οικισμό της Θέρμης, πριν καταλήξει στον Θερμαϊκό. Τόσο ο κύριος κλάδος όσο και ο κλάδος Τριαδίου ελέγχονται κατά την έξοδό τους από την δασική περιοχή με φράγματα. Λίμνες Στο Νομό Θεσσαλονίκης υπάρχουν δύο από τις σημαντικότερες λίμνες της χώρας, η Κορώνεια (λίμνη του Αγίου Βασιλείου ή του Λαγκαδά) και η Βόλβη. Οι δύο λίμνες περικλύονται από τη λεκάνη Μυγδονίας. Τα αποθέματα της λίμνης Λαγκαδά μειώνονται συνεχώς τις τελευταίες δύο δεκαετίες αποτελώντας ένα από τα βασικά περιβαλλοντικά προβλήματα του διαμερίσματος. Με βάση σποραδικές μετρήσεις παροχής σε υδατορεύματα που εκβάλλουν στις λίμνες καθώς και άλλα υδρολογικά δεδομένα, η μέση ετήσια επιφανειακή απορροή στις δύο λίμνες εκτιμάται σε m 3. Η Λίμνη Δοϊράνη βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Ν. Κιλκίς, στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Π.Γ.Δ.Μ. Η έκτασή της είναι 39,5 km 2. Από αυτά τα 14,4 Km2 (37%) ανήκουν στην Ελλάδα και τα υπόλοιπα 24,7 km 2 στην Π.Γ.Δ.Μ. (63%). Η λεκάνη απορροής της Λίμνης Δοϊράνης οριοθετείται προς βορρά από την κορυφογραμμή του όρους Μπέλες και συγκεκριμένα τις κορυφές Παλιό Τριεθνές (1.474 m), Πέτρα (1.644 m) και Κωνική Κορυφή (1.874 m). Το ανατολικό της όριο συμπίπτει με τα όρια του Ν. Σερρών και συγκεκριμένα τις κορυφές Κωνική Κορυφή, Αγία Παρασκευή, Καστανούσα, Πύργος Γελαστή, Πανόραμα και Τέσσερις Κορυφές. Το νότιο όριο οριοθετείται από τους λόφους Νταλκιλίκ (360 m), Οβελίσκος (240 m) και Κυλίνδρι (250 m), οι οποίοι την χωρίζουν από την λεκάνη του Χέρσου, ενώ δυτικά οριοθετείται από τις κορυφές Ραζβαλίνα Καρά Οζλά (320 m), Μποακίγια (720 m) και Παζαρλί Κοράν (616 m). Η γεωμορφολογία της λεκάνης απορροής της Λίμνης Δοϊράνης χαρακτηρίζεται από το έντονο ορεινό ανάγλυφο του όρους Μπέλες στο βόρειο τμήμα της, που μεταβαίνει προς ήπιο λοφώδες και διαδοχικά πεδινό, προς τα νότια. 152

156 Υπόγεια ύδατα Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των υπόγειων υδάτων του νομού Θεσσαλονίκης ποικίλουν σε κάθε υδρολογική λεκάνη. Οι περιοχές του νομού με τους κυριότερους υπόγειους υδροφορείς είναι: η λεκάνη Αξιού η λεκάνη Επανωμής - Ανθεμούντα η λεκάνη Μυγδονίας. Στις περισσότερες περιοχές του νομού Θεσσαλονίκης υπάρχουν ικανοποιητικά υπόγεια υδροαποθέματα (Καλούση Ε. & Χατζηκύρκου Α., 2001). Επίσης στην περιοχή της Χαλκιδικής υπάρχουν μια σειρά λεκάνες με κοκκώδεις αποθέσεις. Σημαντικότερες σε ρυθμιστικά αποθέματα είναι της Επανωμής- Μουδανιών (32 hm 3 ), Κασσάνδρας (22 hm 3 ) και Ανθεμούντας (20 hm 3 ). Μικρότερα ρυθμιστικά αποθέματα έχουν οι ενότητες Ολύνθιου (8 hm 3 ), Γαλλικού (5 hm 3 ), Σιθωνίας (4 hm 3 ) και Βόρειας Παράκτιας Χαλκιδικής (3 hm 3 ). Το καρστικό δυναμικό του διαμερίσματος είναι περιορισμένο και τα ρυθμιστικά αποθέματα εκτιμώνται σε 100 hm 3. Η σημαντικότερη καρστική υδρογεωλογική ενότητα είναι του νοτιοδυτικού Πάικου (60 hm 3 ), που αποστραγγίζεται στις πηγές Αραβησσού (1.5 6 m 3 /s). Λιγότερο σημαντικές είναι οι καρστικές ενότητες του ανατολικού Πάικου (26 hm 3 ), Πετραλώνων (7 hm 3 ) και Γκρόπης (6 hm 3 ). Η γεωγραφία και η κατάσταση της ποιότητας των υπόγειων υδροφορέων έχει ως ακολούθως: Λεκάνη Αξιού Από υδρολογική άποψη η λεκάνη χωρίζεται σε δύο περιοχές : την περιοχή του Δέλτα των Ποταμών περί τον Αξιό (Δέλτα Αξιού), και τη περιοχή κατά μήκος και δυτικά του Αξιού (ΑΝΕΘ Α.Ε. & ΟΡΘ, 2002). Στην περιοχή του Δέλτα των ποταμών, το υπέδαφος αποτελείται από επιφανειακούς ολοκαινικούς (μέχρι βάθους 55m) και υπόγειους άνω - πλειστοκαινικούς (και μέχρι βάθους 110m). Στις κατηγορίες αυτές περιλαμβάνονται επτά υποκατηγορίες ιζημάτων που παρουσιάζουν μεταβλητή υδροπερατότητα με αποτέλεσμα την εμφάνιση φακοειδών υδροφόρων στρωμάτων κατά μήκος των κοιτών του Γαλλικού και του Αξιού ποταμού καθώς επίσης και παράλληλα προς την ακτογραμμή του Θερμαϊκού. Η υφαλμύρωση η οποία παρατηρείται οφείλεται στην ύπαρξη θαλασσινού νερού στα ιζήματα της περιοχής. Στην περιοχή δυτικά του Αξιού ο φρεάτιος υδροφόρος ορίζοντας είναι μέσου πάχους (15 m) και βάθους (25 m), βρίσκεται στο πεδινό τμήμα της λεκάνης και επηρεάζεται άμεσα από τον Αξιό. Η ευρύτερη περιοχή της κοίτης του Αξιού παρουσιάζει πλούσια υδροφορία και βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από τον Αξιό ποταμό, από τον οποίο και τροφοδοτείται πλευρικά. Τα εκμεταλλεύσιμα ετήσια αποθέματα, με πτώση στάθμης m, εκτιμούνται σε 158x10 6 m 3 /έτος. Στη 153

157 λοφώδη περιοχή, δυτικά του Αξιού, τα υδροφόρα στρώματα τροφοδοτούνται από το Πάικο. Τα ανανεώσιμα αποθέματα τους υπολογίζονται σε 27x10 6 m 3 /έτος. Λεκάνη Επανομής - Ανθεμούντα Η λεκάνη απορροής έχει έκταση 642,75 km 2. Υπάρχουν δύο κατηγορίες υδροφόρων οριζόντων, οι ελεύθεροι (π.χ. παραλίας Επανομής) και οι υπό πίεση (π.χ. περιοχής Μεγάλου Εμβόλου). Στις περιοχές μεγάλου υψομέτρου παρατηρούνται φαινόμενα υπεράντλησης στον υδροφόρο ορίζοντα λόγω της υπερεκμετάλλευσης των υπογείων νερών των υπό πίεση υδροφορέων. Λεκάνη Μυγδονίας Η λεκάνη της Μυγδονίας διακρίνεται στις υπολεκάνες Λαγκαδά, Σχολαρίου, Απολλωνίας, Βόλβης (BCS ΝΑΘ, 1997). Υπολεκάνη Λαγκαδά. Βρίσκεται βορειοδυτικά της λίμνης Αγίου Βασιλείου και τροφοδοτείται από χείμαρρους με σημαντικές σε έκταση λεκάνες απορροής. Οι σημαντικές ποσότητες νερού που είναι δυνατόν να αντληθούν από τον υδροφορέα καθιστούν το ενδεχόμενο αξιοποίησης της ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Υπολεκάνη Απολλωνίας. Βρίσκεται μεταξύ των λιμνών Βόλβης και Αγίου Βασιλείου. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η έλλειψη υδραυλικής επικοινωνίας με τη λίμνη Αγίου Βασιλείου που κατ επέκταση απαγορεύει την υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των δύο λιμνών. Παρά το γεγονός ότι ο υδροφορέας παρουσιάζει μεγάλη μεταφορικότητα το μικρό σχετικά πάχος των υδροφόρων στρωμάτων περιορίζει το ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση του. Υπολεκάνη Βόλβης. Βρίσκεται στην πεδινή περιοχή της λίμνης Βόλβης. Αποτελείται από αβαθή υδροφόρα στρώματα που κατά βάση εκφορτίζονται στη λίμνη και από βαθιά στρώματα που δεν βρίσκονται σε υδραυλική επικοινωνία με τη λίμνη. Αποτελεί αντικείμενο έντονης εκμετάλλευσης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 1988 υπήρχαν 2615 αβαθείς γεωτρήσεις (βασικά αρδευτικές) και 127 βαθιές γεωτρήσεις (οι περισσότερες υδρευτικές). Ο συνολικός όγκος νερού που αντλείται από τα υδροφόρα στρώματα ανέρχεται σε 11x10 6 m 3 /έτος. Τα συνολικά αποθέματα ανέρχονται σε 1091x10 6 m 3, εκ των οποίων τα εκμεταλλεύσιμα υπολογίζονται σε 54 x10 6 m 3 /έτος. ΣΤ.8.2. Υδρογεωλογία Σχετικά με την ικανότητα των γεωλογικών σχηματισμών για την αποθήκευση και την κίνηση του υπόγειου νερού, αυτοί διαχωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες: 1. Στους ρωγμώδεις σχηματισμούς, σ αυτούς δηλαδή που σχηματίζουν δευτερογενείς ρωγμές και έγκοιλα. Στους σχηματισμούς αυτούς ανήκουν τα: - Μαγματικά και μεταμορφωμένα ή ημιμεταμορφωμένα πετρώματα του υποβάθρου (γρανίτες, γνεύσιοι, οφιόλιθοι, φυλλίτες, ηφαιστιοιζηματογενή 154

158 πετρώματα). Οι υδροφορείς που αναπτύσσονται στους σχηματισμούς αυτούς είναι περιορισμένοι και τοπικής σημασίας. - Ανθρακικά πετρώματα (μάρμαρα, ασβεστόλιθοι). 2. Στους κοκκώδεις ή πορώδεις σχηματισμούς, δηλαδή σ αυτούς που έχουν διάκενα (πόρους). Σ αυτούς ανήκουν τα μολασικά ιζήματα του Τριτογενούς (άργιλοι, μάργες, ψαμμίτες, πηλίτες, κροκκαλοπαγή) και οι Τεταρτογενείς αποθέσεις. Οι σχηματισμοί τριτογενών ιζημάτων αναπτύσσονται περιμετρικά της λεκάνης της Μυγδονίας, στο νότιο τμήματα του Νομού Θεσσαλονίκης (περιοχή Επανωμής Μηχανιώνας) καθώς και στο βόρειο δυτικό τμήμα του νομού (βόρειο περιοχή λεκάνης Αξιού Γαλλικού) και στους οποίους ανήκουν τα ιζήματα του Νεογενούς (αδρομερή κλαστικά ιζήματα και η ψαμμιτομαρμαρυγαϊκή σειρά). Οι Τεταρτογενής αποθέσεις καλύπτουν τα πεδινά τμήματα της λεκάνης Μυγδονίας, Ανθεμούντα, Αξιού και Γαλλικού. ΣΤ.8.3. Θερμομεταλλικά και ειδικής σύστασης νερά Στην Κεντρική Μακεδονία παρουσιάζεται ένας μεγάλος αριθμός σημαντικών θερμομεταλλικών πηγών κάποιες από τις οποίες είναι ανεκμετάλλευτες ενώ κάποιες άλλες είναι υπό εκμετάλλευση για οικονομικούς σκοπούς. Στον πίνακα 6.8 παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των κυριότερων καρστικών πηγών της περιοχής. Πίνακας 6.8: Στοιχεία θερμομεταλλικών πηγών διαμερίσματος Κεντρικής Μακεδονίας (ΥΠΑΝ, 2003). Ονομασία πηγής Θ C ph Μεταλλικό Μ. Βρύσης Κιλκίς Παροχή m 3 /h Πετρώματα προέλευσης 18,8 6,25 0,25 Μάρμαρα Πικρολίμνη Κιλκίς 23,3 6,5 1,5 Λουτρά Ν. Απολλωνίας Νυμφόπετρα Θεσσαλονίκης 50,2 7, ,15 3,6 Λουτρά Λαγκαδά 39,8 7,5 Λουτρά Θέρμης 36,5 9,6 Σουρωτή Θεσσαλονίκης Καρστικό συστημα Πετραλώνων Αγ. Νικόλαος - Αγ. Παρασκευής Χαλκιδικής Μέσω προσχώσεων Από γρανίτες μέσω αποθέσεων Μέσω προσχώσεων Μέσω προσχώσεων Μέσω προσχώσεων 21 6,1 1,5 Νεογενή Ca-Na-HCO3-Cl- 6,1-6,4 Ασβεστόλιθοι SO4-CO2 Na-HCO3-CO2 Υδροχημικός τύπος Ca-Mg-HCO3- Na-SO4-HCO3- H2S Na-SO4-HCO3- H2S Na-Ca- HCO3- SO4- H2S Na-Cl-H2S CO2 CO2-B-F-As Χρήση Πόση Ανεκμετάλλευτη Λουτροθεραπεία Λουτροθεραπεία Λουτροθεραπεία Ποσιθεραπεία εμφιάλωση 44 6,3 60 Ασβεστόλιθοι Na-Cl-CO2-H2S Λουτροθεραπεία 155

159 Στην περιοχή της Θεσσαλονίκης γεωθερμικό πεδίο έχει εντοπιστεί στη λεκάνη του Ανθεμούντα, θερμοκρασίας 31,2 βαθμών Κελσίου και ροής 50 κυβικών μέτρων ζεστού νερού ανά ώρα. Πλούσια γεωθερμικά πεδία έχουν εντοπιστεί στο νομό Χαλκιδικής, στη Νέα Καλλικράτεια (όπου η θερμοκρασία του νερού φθάνει τους 70 βαθμούς Κελσίου), στη Νέα Φώκαια, στην Αγία Παρασκευή (όπου λειτουργούν θερμά λουτρά), στην περιοχή της Νέας Τρίγλιας, στη Σάνη (με θερμοκρασία 38 βαθμών Κελσίου) και στην περιοχή μεταξύ Σάνης και Αφύτου. ΣΤ.9. ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ Για την περιγραφή των χρήσεων γης χρησιμοποιούνται τα δεδομένα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδος και τα δεδομένα του Χωροταξικού Σχεδίου Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Σύμφωνα με τα παραπάνω δεδομένα, η εξέλιξη των χρήσεων γης στο σύνολο της περιοχής μελέτης δίνονται στους Πίνακες 6.9, 6.10 και 6.11 που ακολουθούν. Παρατηρείται πως το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης χρησιμοποιείται για δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα όπως είναι η γεωργία (αγροί), η κτηνοτροφία (ιδιωτικοί και δημοτικοί βοσκότοποι) και τα δάση. Πίνακας 6.9: Οι χρήσεις γης (σε χιλ. στρ.) στο σύνολο της περιοχής μελέτης (στοιχεία ΕΣΥΕ 1991). Νομός / Δήμος Σύνολο έκτασης Αγροί Δημοτικοί βοσκότοποι Ιδιωτικοί βοσκότοποι Δάση Νερά Οικισμοί Άλλες εκτάσεις Ζώνη Ημαθίας Νομός Θεσσαλονίκης 3, , Νομός Κιλκίς 2, , Ζώνη Πέλλας Ζώνη Πιερίας Νομός Χαλκιδικής 2, , Σύνολο Περιοχής Μελέτης , , , ,7 381,3 441,5 190,6 Η έκταση της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας ανέρχεται σε στρ. και η κατανομή των χρήσεων γης όπως αναφέρεται στα απογραφικά δελτία της Διεύθυνσης Δασολογίου, Απογραφής, Ταξινόμησης και Χαρτογράφησης Δασών του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα. 156

160 Πίνακας 6.10: Κατηγορίες χρήσεων / κάλυψης γης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (Χωροταξικό Σχέδιο Π.Κ.Μ., 1998). Νομός Ημαθίας Θεσσαλονίκης Κιλκίς Πέλλας Πιερίας Χαλκιδικής Δάση Στρ. % Δασικές εκτάσεις Στρ. % Αγροί Στρ. % Βοσκότοποι Στρ. % Άγονα Στρ. % Οικισμοί Στρ. % Λοιπές χρήσεις Στρ. % ΣΥΝΟΛΟ Στρ. % 500, ,41 8,21 46,66 11,31 1,31 2,92 0, ,37 21,44 50,54 7,24 1,27 3,57 3, ,67 4,44 52,29 10,54 0,97 2,00 1, ,56 13,58 42,01 8,39 1,59 1,91 0, ,18 9,2 41,74 7,26 1,62 1,84 0, ,63 29,29 38,64 0,57 0,88 0,97 0, Επιπλέον οι χρήσεις γης ανά νομό της περιοχής δίνονται στον Πίνακα 6.11 που ακολουθεί. Πίνακας 6.11: Χρήσεις γης της περιοχής μελέτης (Χωροταξικό Σχέδιο Π.Κ.Μ., 1998). Ονομασία Συνολική έκταση σε χιλ. στρ. Σύνολο (%) Γεωργική γη Αρδευόμενη (%) Κτηνοτροφική γη (%) Δασοκάλυψη (%) Οικιστική χρήση (σχέδια πόλης και οικισμοί) Ημαθίας Θεσσαλονίκη Κιλκίς Πέλλας Πιερίας Χαλκιδικής Οι θεσμοθετημένες χρήσεις γης στην περιοχή μελέτης, εντοπίζονται ως εξής: Περιοχές προστασίας α. βάσει νομοθετικών πράξεων κατ εντολή του Ν.1561/85 Περιαστικό Προστατευτικό Δάσος Σέιχ Σου (ΠΔ Δ 6/6/94 και περιοχή φυσικού κάλλους - ΥΠΠΟ 1834/37917/84 (ΦΕΚ 549Β/9.4.84) Ευρύτερη κοίτη του Γαλλικού ποταμού (ΠΔ Δ 6/6/94) β. βάσει πάγιων διατάξεων 157

161 Δάση και δασικές περιοχές, περιλαμβανόμενης της ευρύτερης αναδασωτέας περιοχής Θεσσαλονίκης (δασική νομοθεσία) ρέματα, αιγιαλός (πολεοδομική νομοθεσία) αρχαιολογικοί χώροι και περιμετρικές ζώνες (και περιοχή φυσικού κάλλους στο αγρόκτημα Δ.Δ. Εξοχής του Δ. Χορτιάτη - ΥΠΠΟ 1834/37917/84 (ΦΕΚ 549Β/9.4.84) γ. βάσει του Ν.1650/86 (αρθρο.19) Έχουν εκδοθεί ΚΥΑ: για το χαρακτηρισμό της περιοχής των Υγροτόπων Λιμνών Κορώνειας - Βόλβης & των Μακεδονικών Τεμπών ως «Εθνικό Πάρκο» (ΚΥΑ 6919, ΦΕΚ 248/ ). για τον χαρακτηρισμό των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, της Αλυκής Κίτρους και της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους ως «Εθνικό Πάρκο» (ΚΥΑ 12966, ΦΕΚ 220/ ). δ. βάσει του Ν. 177/75 όπως τροποποιήθηκε από το Ν. 2637/1998 Στην περιοχή υπάρχουν 48 Καταφύγια Άγριας Ζωής που κατανέμονται στοςυ διάφορους νομούς ως εξής: Ζώνη Ημαθίας: 1 Νομός Θεσσαλονίκης: 14 Νομός Κιλκίς: 8 Ζώνη Πέλλας: 4 Ζώνη Πιερίας: 5 Νομός Χαλκιδικής: 16 ε. βάσει Ν. 1465/1950 Στην περιοχή βρίσκονται 45 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους από τα οποία 4 βρίσκονται στο νομό Θεσαλονίκης και τα υπόλοιπα στο νομό Χαλκιδικής. στ. βάσει Ν. 996/ Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης: Νομός Θεσαλονίκης: Νομός Κιλκίς: Οι δύο Πλάτανοι του Σχολαρίου Ο Πλάτανος της Απολλωνίας - Σταυρός Θεσσαλονίκης Συστάδα Δρυός και Φράξου (Μουριών) Νομός Χαλκιδικής: Το Πεύκο της Νικήτης Χαλκιδικής 158

162 Ο Πλάτανος στον Γεροπλάτανο Χαλκιδικής Ο Πλάτανος της Βάβδου ζ. περιοχές του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου ΦΥΣΗ 2000 Περιλαμβάνονται οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) (Special Protected Areas SPA) και οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (TKΣ) (Sites of Community Interest SCI) Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας και οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας αλληλεπικαλύπτονται μεταξύ τους (ταύτιση ή μερική επικάλυψη, ή μία ΖΕΠ εμπεριέχεται στον ΤΚΣ και αντιστρόφως) αλλά και με τις προστατευόμενες περιοχές των άλλων κατηγοριών προστασίας (προστατευόμενες περιοχές κηρυγμένες βάσει της εθνικής νομοθεσίας και προστατευόμενες περιοχές με διεθνή χαρακτηρισμό). Για παράδειγμα όλοι οι υγρότοποι Ραμσάρ περιλαμβάνονται στους ΤΚΣ και στις ΖΕΠ. Στη συνέχεια δίνονται οι ΤΚΣ και οι ΖΕΠ της περιοχής του ΡΣΘ: A. Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (SCI) (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν 17 ΤΚΣ οι οποίοι έχουν όλη την έκτασή τους εντός της περιοχής. Από τις περιοχές αυτές 5 βρίσκονται στο νομό Θεσσαλονίκης, 9 στο νομό Χαλκιδικής, 2 στο νομό Κιλκίς και 1 στο τμήμα του νομού Πιερίας. Οι ονομασίες των τόπων αυτών μαζί με την έκταση που καταλαμβάνουν δινονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 6.12: Τόποι Κοινοτικής Σημασίας του οικολογικού Δικτύου NATURA 2000, που υπάγονται εξολοκλήρου ή τμήμα αυτών στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας α/α Κωδικός ΝΑΤURA Ονομασία Τόπου ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ 1 GR GR Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά-Ευρύτερη περιοχή Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα Ευρύτερη περιοχή Αξιούπολη Θεσσαλονίκης ,81 Θεσσαλονίκης ,35 3 GR Στενά Ρεντίνας Ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης 2.905,16 4 GR Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης 377,20 5 GR Λιμνοθάλασσα Επανωμής και θαλάσσια παράκτια ζώνη Θεσσαλονίκης 830,38 6 GR Λίμνη Πικρολίμνη Κιλκίς 1.089,35 7 GR Υδροχαρές δάσος Μουριών Κιλκίς 775,01 8 GR Αλυκή Κίτρους-Ευρύτερη περιοχή Πιερίας 1.440,56 9 GR Όρος Χολομώντας Χαλκιδικής ,63 159

163 α/α Κωδικός ΝΑΤURA Ονομασία Τόπου ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ 10 GR Όρος Ίταμος-Σιθωνία Χαλκιδικής ,62 11 GR Χερσόνησος Άθως Χαλκιδικής ,39 12 GR Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Χαλκιδικής 633,15 13 GR Όρος Στρατωνικόν-Κορυφή Σκαμνί Χαλκιδικής 7.927,99 14 GR Ακρωτήριο Ελιά-Ακρωτήριο Κάστρο-Εκβολή Ραγουλα Χαλκιδικής 536,37 15 GR Παλιούρι-Ακρωτήρι Χαλκιδικής 287,21 16 GR Πλατανίτσι-Συκιά: Ακρ. Ρήγας-Ακρ. Άδολο Χαλκιδικής 994,58 17 GR Ακρωτήριο Πύργος-Όρμος Κύψας-Μάλαμο Χαλκιδικής 1.176,87 Β. Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ) Στην περιοχή υπάρχουν 10 ΖΕΠ από τις οποίες οι δύο ταυτίζονται ως προς τα όριά τους με τους αντίστοιχους ΤΚΣ και για τον λόγο αυτό έχουν τον ίδιο κωδικό (βλ. Πίνακα 6.13, τύπο C). Από αυτές τις ζώνες 4 βρίσκονται στο νομό Θεσσαλονίκης, 4 στο νομό Χαλκιδικής και 2 στο νομό Κιλκίς. Στον Πίνακα 6.13 δίνονται οι ΖΕΠ τους Περιφέρειας ο κωδικός, η ονομασία και ο τύπος της σχέσης των ΖΕΠ με τους ΤΚΣ). Πίνακας 6.13: Ζώνες Ειδικής Προστασίας του οικολογικού Δικτύου NATURA 2000 που υπάγονται εξολοκλήρου ή τμήμα αυτών στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας α/α Κωδικός Τύπος *1 Ονομασία Περιοχής ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ 1 GR C Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης 377,20 2 GR J 3 GR J Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά και Στενά Ρεντίνας Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Αλυκή Κίτρους Θεσσαλονίκης ,00 Θεσσαλονίκης ,00 4 GR H Λιμνοθάλασσα Επανωμής Θεσσαλονίκης 690,00 5 GR F Λίμνη Δοϊράνη Κιλκίς 2.146,00 6 GR F Λίμνη Πικρολίμνη-Ξυλοκερατέα Κιλκίς 2.043,00 7 GR C Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Χαλκιδικής 633,15 8 GR J Ταξιάρχης-Πολύγυρος Χαλκιδικής ,00 9 GR A Υγρότοποι Νέας Φώκαιας Χαλκιδικής 440,00 160

164 α/α Κωδικός Τύπος *1 Ονομασία Περιοχής ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ 10 GR Α Χερσόνησος Σιθωνίας Χαλκιδικής ,98 *1 Ο κωδικός αντιπροσωπεύει τη σχέση μεταξύ των προτεινόμενων ΤΚΣ και των ΖΕΠ: Α: ΖΕΠ που δεν σχετίζεται με άλλη περιοχή NATURA 2000 C: TKΣ που ταυτίζεται με τη ΖΕΠ F: ΖΕΠ που περιλαμβάνει ΤΚΣ H: ΖΕΠ που περιέχεται εξολοκλήρου σε ΤΚΣ J: ΖΕΠ που αλληλεπικαλύπτεται κατά ένα μέρος με ΤΚΣ Γ. Περιοχές Επιστημονικού Καταλόγου Στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (έργο «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ), Γεν. Δ/νση ΧΙ, ΕΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, Υπ. Γεωργίας», καταρτίσθηκε ο επιστημονικός κατάλογος των περιοχών για επιλογή από τα αρμόδια υπουργεία και τη διαμόρφωση της πρότασης της χώρας των περιοχών προς ένταξη στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο NATURA Στην περιοχή οι ακόλουθες περιοχές του Πίνακα 6.14 δεν συμπεριλήφθηκαν στον εθνικό κατάλογο αλλά αναφέρονται μόνο στον επιστημονικό κατάλογο. Πίνακας 6.14: Περιοχές Επιστημονικού Καταλόγου Κωδικός GR GR GR GR GR Ονομασία Περιοχής Πρώην λίμνη Λάντζα Αγία Τριάδα Όρος Κερδύλλια Όρμος Τορώνης Άφυτος η. «Ευαίσθητη» θαλάσσια περιοχή Στο νομό Θεσσαλονίκης ως «ευαίσθητη» θαλάσσια περιοχή έχει χαρακτηριστεί ο κόλπος του Θερμαϊκού (ΚΥΑ /939 ΦΕΚ Β / ). Οικιστικές περιοχές και περιοχές ανάπτυξης αστικών δραστηριοτήτων Αφορούν: Περιοχές Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ) του Ν.1337/83. Όλοι οι Δήμοι του ΠΣΘ και οι οικισμοί της ΠΖΘ διαθέτουν ΓΠΣ του Ν. 1337/83, με εξαίρεση τους οικισμούς Πενταλόφου, Νεοχωρούδας, Εξοχής, Ραιδεστού, Ρυσίου, 161

165 που είναι οριοθετημένοι με απόφαση Νομάρχη. Στη ΛΠΘ διαθέτουν εγκεκριμένο ΓΠΣ οι δήμοι Μίκρας και Θερμαϊκού και οι οικισμοί Χαλάστρα, Ανατολικό, Κύμινα Μάλγαρα, Άγιος Αθανάσιος, Κουφάλια, Ν. Χαλκηδόνα, Βασιλικά, Επανομή, Ν. Μηχανιώνα. Στους υπόλοιπους δήμους του νομού Θεσσαλονίκης διαθέτουν ΓΠΣ οι οικισμοί Λαγκαδάς, Άσσηρος, Λαγκαδίκια, Ζαγκλιβέρι Σοχός, Ασπροβάλτα, Βρασνά, και Σταυρός. Στο νομό Χαλκιδικής εγκεκριμένο ΓΠΣ διαθέτουν οι δήμοι Μουδανιών (ΦΕΚ 118/ΑΑΠ/ ), Ορμυλίας (ΦΕΚ 260/ΑΑΠ/ ), Παναγιάς (ΦΕΚ 420/ΑΑΠ/ ), Σιθωνίας (ΦΕΚ 406/ΑΑΠ/ ) και Τορώνης (ΦΕΚ 83/ΑΑΠ/ ). Όσον αφορά το νομό Κιλκίς έχουν εγκριθεί τα ΓΠΣ των δήμων Κιλκίς (ΦΕΚ 13/ΑΑΠ/ ), Γαλλικού (ΦΕΚ 555/ΑΑΠ/ ), Πικρολίμνης (ΦΕΚ 339/ΑΑΠ/ ) και του οικισμού Πολυκάστρου (ΦΕΚ 884/Δ/86) και υπό εκπόνηση είναι τα Γ.Π.Σ. των δήμων Γουμένισσας και Δοϊράνης. Για το τμήμα του νομού Ημαθίας που είναι εντός της περιοχής μελέτης δεν υπάρχει κάποιο εγκεκριμένο ΓΠΣ ενώ είναι υπό εκπόνηση τα ΓΠΣ των δήμων Αλεξάνδρειας και Πλατεός. Για τους μελετώμενους δήμους του νομού Πέλλας έχει εγκριθεί το ΓΠΣ του οικισμού Πέλλας (ΦΕΚ 49/Δ/90) και είναι υπό εκπόνηση το ΓΠΣ του δήμου Γιαννιτσών. Τέλος για το νομό Πιερίας είναι εγκεκριμένα τα ΓΠΣ των δήμων Αιγινίου (ΦΕΚ (490/ΑΑΠ/ ) και Κολίνδρου (ΦΕΚ 489/ΑΑΠ/ ). ΖΟΕ ΖΟΕ Μίκρας (ΦΕΚ 537ΑΑΠ 2007 «Καθορισμός χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός Σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προ του 1923 περιοχή του Δ. Μίκρας»), ΖΟΕ των οικισμών Αγίου Παύλου, Ν. Καλλικράτειας και Ν. Σιλατών νομού Χαλκιδικής (ΦΕΚ 700/Δ/ «Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου Σχεδίου και εκτός ορίων οικισμού προϋφιοταμένου του έτους 1923 περιοχή των κοινοτήτων Αγίου Παύλου, Ν, Καλλικράτειας και Ν. Σιλάτων (ν. Χαλκιδικής)»). Καθορισμός Ζ.Ο.Ε. περιοχής δήμου Κιλκίς (ΦΕΚ 55/Δ/ και τροποποίηση αυτού ΦΕΚ 769/Δ/1991 «Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.) περιοχή Δήμου Κιλκίς του Ν. Κιλκίς»). Ζ.Ο.Ε. κοινότητας Ν. Σάντας Ν. Κιλκίς (ΦΕΚ 17/Δ/1986, «Καθορισμός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.) κατωτάτου ορίου κατάτμησης και λοιπών όρων και περιορισμών δόμησης στην εκτός εγκεκριμένου Σχεδίου περιοχή και εκτός ορίου οκισμών προϋφισταμένων του έτους 1923 περιοχή Ν. Σάντας και Παντελεήμονα της Κοινότητας Ν. Σάντας του Ν. Κιλκίς») 162

166 Περιοχές οικοδομικών συνεταιρισμών, Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας κ.λπ. με ειδικά διατάγματα Περιοχές β κατοικίας του Π.Δ. 30.3/ «Καθορισμός εντός της Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου Νομού Θεσσαλονίκης» (ΦΕΚ 233Δ/90). Υπό εκπόνηση ή θεσμοθέτηση τελούν: Περιοχές επεκτάσεων, νέων οικιστικών υποδοχέων και ζώνες εξυπηρέτησης αστικού πληθυσμού, σύμφωνα με τις χρήσεις γης των νέων Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων του Ν.2508/97 που βρίσκονται υπό εκπόνηση και αναμένεται να θεσμοθετηθούν σύντομα. Στην περιοχή ευθύνης του Οργανισμού Ρυθμιστικού εκπονούνται νέα ΓΠΣ για τους δήμους Πυλαίας και Μενεμένης, για όλους τους δήμους της ΠΖΘ εκτός του Δ. Ωραιοκάστρου και για όλους τους δήμους της ΛΠΘ εκτός των δήμων Θερμαϊκού, Μίκρας, Μηχανιώνας και Χαλκηδόνας. Για τους υπόλοιπους δήμους του νομού εκπονούνται νέα ΓΠΣ στους δήμους Μυγδονίας, Λαγκαδά, Κορώνειας και ΣΧΟΟΑΠ Δ. Βερτίσκου. Για το νομό Χαλκιδικής είναι υπό εκπόνηση ή έγκριση τα ΓΠΣ των δήμων Ανθεμούντα, Αρναίας, Κασσάνδρας, Πολυγύρου, Παλλήνης, Σταγύρων Ακάνθου και Τριγλίας και τα ΣΧΟΟΑΠ των δήμων Ζερβοχωρίων, Καλλικράτειας. Στο νομό Κιλκίς είναι υπό εκπόνηση τα ΓΠΣ Γουμένισσας και Δοϊράνης, στο νομό Πέλλας είναι υπό εκπόνηση το ΓΠΣ Γιαννιτσών και τέλος στο νομό Ημαθίας είναι σε φάση εκπόνησης τα ΓΠΣ Αλεξάνδρειας και Πλατέος. Σχέδιο Π.Δ. ΖΟΕ περιαστικής Θεσσαλονίκης και υπό εκπόνηση ΖΟΕ του δήμου Ν. Μηχανιώνας που περιλαμβάνουν ζώνες Επιχειρηματικής Δραστηριότητας & Υπηρεσιών (Β), Οικιστικής Καταλληλότητας (ΓΑ), Αστικών Κεντρικών Λειτουργιών και Υποδομών (ΓΒ), (περιλαμβάνουν και ζώνες προστασίας και οικοανάπτυξης, που μπορούν να συμπεριληφθούν στις περιοχές προστασίας). Περιοχές παραγωγικών και ειδικών χρήσεων Βιομηχανική Περιοχή (ΒΙΠΕ) Θεσσαλονίκης, ΒΙΠΕ Θέρμης, ΒΙΠΕ Κιλκίς, ΒΙΠΕ Σταυροχωρίου, Βιομηχανικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ) Κ. Γέφυρας Θεσσαλονίκης, ΒΙΟΠΑ Κουφαλίων, ΒΙΟΠΑ Ζερβοχωρίων, ΒΙΟΠΑ Λακκιάς, Τεχνόπολη Θεσσαλονίκης. Επίσης έχει εγκριθεί η κατασκευή του ΒΙΠΑ στο Πλατύ του νομού Ημαθίας (απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ 674/ , ΦΕΚ 218/Β/ ). Λατομικές Ζώνες, Λιμενικές Ζώνες - Μαρίνες (ΟΛΘ, Μηχανιώνα, Αρετσού, Σάνη, Πόρτο Καρράς), Κτηνοτροφικά πάρκα, Περιοχές με ίδιο νομικό καθεστώς (ειδικά διατάγματα κλπ): Αεροδρόμιο Μίκρας, Αγρόκτημα Α.Π.Θ., Αμερικάνική Γεωργική Σχολή, Τ.Ε.Ι.Θ., Κοιμητήρια, στρατιωτικές εγκαταστάσεις αεροπορίας Αγίου Μάμα κ.α. 163

167 ΣΤ.10.ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η περιοχή εφαρμογής χαρακτηρίζεται από υψηλή ποικιλότητα οικοσυστημάτων, ειδών και τοπίου, γεγονός που αντανακλάται στον μεγάλο αριθμό προστατευόμενων περιοχών. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι προστατευόμενες περιοχές βάσει της εθνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Καταφύγια Άγριας Ζωής Καταφύγια Άγριας Ζωής Εμβαδόν (σε Ηa) ΦΕΚ Νομός Δέλτα Αλιάκμονα (Κλειδίου) /Β/1981 Ημαθίας Δημόσιο Δάσος Φλαμουρίου /1996 Θεσσαλονίκης Εξάλοφος Πολύδενδρο Χρυσαυγή /Β/1982 Θεσσαλονίκης Κλαδερή (Ασκού Σοχού) /Β/1983 Θεσσαλονίκης Ταουσάν λόφος Λαγοπλαγιά (Φιλαδελφίου) /1982 Θεσσαλονίκης Δημ. Δάσος Ασπροβάλτας Στεφανινών και Κοινοτικό Δάσος /1983 Θεσσαλονίκης Στεφανινών Λίμνη Λαγκαδά /Β/1983 Θεσσαλονίκης Ωραιόκαστρο Νεοχωρούδα /1992 Θεσσαλονίκης Προφήτης Νυμφόπετρα /Β/1983 Θεσσαλονίκης Εκβολή Ρύχειου Βόλβη (Μικρή Βόλβη) /1991 Θεσσαλονίκης Παραλίμνιο δάσος Πλατάνων (Απολλωνίας) /1986 Θεσσαλονίκης Σεϊχ Σου (Θεσ/νίκης Συκεών Απόφ. Δ.Δ Νεάπολης Χορτιάτη) 2099/1998 Θεσσαλονίκης Δέλτα Αξιού (Χαλάστρας) /1988 Θεσσαλονίκης Τσαΐρι (Επανωμής) /1984 Θεσσαλονίκης Ζαγκλιβέρι Αδάμ Πετροκέρασα Λειβάδι /Β/1985 Θεσσαλονίκης Ερείπια Εξωχωρίου (Ροδώνος, Αμαράντων, Κεντρικού & /Β/1976 Κιλκίς Αντιγονείας) Παλμίτσι - Κάμπος (Ευζώνων & Μικρού Δάσους) /Β/1976 Κιλκίς Ειδομένη (Αλτσάκιου) /Β/1977 Κιλκίς Γρίπας (Φανού) /Β/1989 Κιλκίς Γαλλικός Ποταμός (Επταλόφου - Κορωνούδας - Τερπύλλου /Β/1980 Κιλκίς Αναβριτού) Ύψωμα Καμπάνη (Κιλκίς & Μεγ.Βρύσης, Κρήστωνος) 1462,5 686/Β/1976 Κιλκίς Λειψύδριο (Καμπάνας Κιλκίς) /Β/1976 Κιλκίς Μεγάλη Βρύση Κρηστώνη /1995 Κιλκίς Πίνοβο (Νοτιάς) /1996 Πέλλας Ν.Δ. Κλιτύων Όρους Πάικου (Γιαννιτσών Μυλότοπου) /Β/1996 Πέλλας Αρχοντικό Δαμιανός Μεσιανό /1982 Πέλλας 164

168 Καταφύγια Άγριας Ζωής Εμβαδόν (σε Ηa) ΦΕΚ Νομός (Γιαννιτσών) Τριγκά (Γιαννιτσών) /11978 Πέλλας Στέργιου Αλιάκμονα (Αιγινίου) /Β/1997 Πιερίας Σφενδάμη Καταχάς (Παλαιού Ελευθεροχωρίου Ν /1980 Πιερίας Αγαθουπόλεως) Μικρή Μηλέα Παλαιοστάνη /1988 Πιερίας Ξυλαμίδι Παλαιόκαστρο Κόκκαλα (Ρυακίων) /1983 Πιερίας Αλυκή Κίτρους (Πύδνας) /1988 Πιερίας Κρυονέρι - Καλογερικό (Σταγείρων - Στρατονίκης) /1976 Χαλκιδικής Μπροστόμνιτσα (Στρατονίκης) /1984 Χαλκιδικής Ντόνια - Κωτάκη (Αρναίας - Παλαιοχωρίου) /1983 Χαλκιδικής Σκουριές - Καστέλι - Κακκαβός (Μεγ. Παναγιάς - Γονατίου - Ιερισσού /1976 Χαλκιδικής Σταγείρων) Χολομώντας (Αρναίας) /1987 Χαλκιδικής Άγ. Πρόδρομος (Βάβδου) /1979 Χαλκιδικής Προφ. Ηλίας - Τσουκαλάς - Ξυλογούρνα (Πολυγύρου) /1982 Χαλκιδικής Κατσίκα - Κρήνη (Πετραλώνων) /1980 Χαλκιδικής Δρουγουντέλι Ν. Μαρμαρά (Σιθωνίας - Συκέας - Σάρτης) /1987 Χαλκιδικής Άγ. Δημήτριος (Ν. Φώκαιας - Αφύτου) /1989 Χαλκιδικής Κτήμα Καρά (Ν. Μαρμαρά) /1976 Χαλκιδικής Κασσανδρεία - Φούρκα /1990 Χαλκιδικής Αναστασίτικο (Κασσανδρινού) /1989 Χαλκιδικής Παλιούρι Αγ. Παρασκευή /1991 Χαλκιδικής Κάμπος /Β/1997 Χαλκιδικής Παραλίες-Μεγ. Αμμούδα (Αμμουλιανής) /1976 Χαλκιδικής Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους βάσει του Ν. 1465/1950 Ονομασία περιοχής Κέδρινος Θεσσαλονίκης Δάσος Σεϊχ Σού Λόφος Υπουργική Απόφαση ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3503 /72155/ ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3503 /72155/ ΦΕΚ 148/Β/ /Β/ Ναός Αγ. Γεωργίου 4701/ /Β/ Ναός Σωτήρα Μεταμόρφωσης 4701/ /Β/ Νομός Θεσσαλονίκη ς Θεσσαλονίκη ς Θεσσαλονίκη ς Θεσσαλονίκη ς 165

169 Ονομασία περιοχής Υπουργική Απόφαση ΦΕΚ Νομός Άφυτος ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ /Β/ Χαλκιδικής Ποτίδαια Φ31/36676/2920/ /Β/ Χαλκιδικής Ιερισσός ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ /Β/ Χαλκιδικής ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ16/1 3494/713/ /Β/ Χαλκιδικής Αρχαία πόλη Τορώνη Φ31/51112/3872/ /Β/ Χαλκιδικής Νέα Ρόδα Αρναίας Χαλκιδικής Θέση Τούμπα Γαλαρινού Χαλκιδικής Περιοχή Γερακινής Χαλκιδικής Νέα Ρόδα. Διώρυγα του Άθω, περιοχή μεταξύ Τρυπητής και Νέων Ρόδων Ολυμπιάδα, Στάγειρα. Η θέση "Λιοτόπι" Ολυμπιάδα, Στάγειρα. Η θέση "Βίνα" Ολυμπιάδα, Στάγειρα. Η Θέση "Πετρόλακος" Πυργαδίκια, Θέσεις Άσπρος Κάβος και Αμπελάκια. Αρχαία Πόλη Άγιος Μάμας. Προϊστορικός οικισμός Άγιος Νικόλαος. Βετρίνο, Προϊστορικός Οικισμός Άγιος Νικόλαος. Βετρίνο. Αρχαιολογικός Χώρος Βραστά (Βράσταμα). Ο Λόφος με την Εκκλησία του χωριού Βραστά (Βράσταμα). "Αμυγδαλιές" Κελλίου. Η αρχαία πόλη Γαλάτιστα, Τούμπα Καλάνδρα, Αρχαιολογικός χώρος Μένδης Καλάνδρα, Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ /Β/ Χαλκιδικής ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ /Β/ Χαλκιδικής ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ16/5 0884/2598/ /Β/ Χαλκιδικής ΥΠΠΕ/4701/ /Β/ Χαλκιδικής ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ35/6 2356/1264π.ε./ /Β/ Χαλκιδικής 166

170 Ονομασία περιοχής Καλλιθέα, Ιερόν Άμμωνος Διός Μεταγκίτσι. Αρχαία πόλη στη θέση "Καστέλι" Κοκκαλά Ν. Καλλικράτεια. Τούμπα Νέα Σίλατα. Ύψωμα και Τράπεζα Νέα Σίλατα. Αρχαιολογικός Χώρος σε επίπεδο λόφο κοντά στη Θάλασσα Νέα Σκιώνη. Θέση Μύτικας Αρχαιολογικός Χώρος Νέα Τρίγλια, ύψωμα μεταξύ δύο ρευμάτων Περιοχή Σταυρονικήτα στη Θέση Πίνας Νικήτας. Τούμπα Όλυνθος, Μολυόβοπυργος. Χαμηλός Λόφος Όλύνθος. Δύο λόφοι και η οριζόμενη από την περίφραξη ζώνη Ορμύλια. Υψωμα με ναύδριο του Προφήτη Ηλία Ορμύλια. Κορυφή. λόφου με ναύδριο του Αγίου Γεωργίου Πολύγυρος, ''Καλύβαι'', Μυκηβέρνα. Αρχαιολογικός Χώρος Πολύγυρος Αγ Νικόλαος. Αρχαιολογικός Χώρος Φλογητά. Αρχαιολογικός Χώρος μεταξύ των χωριών Πλάγια και φλογητών Υπουργική Απόφαση ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ16/5 1283/2531/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 2920/ ΦΕΚ 1194/Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ /Β/ Νομός Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής Χαλκιδικής ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ Καλάνδα. Αρχαιολογικός 2920/ /Β/ Χαλκιδικής Χώρος Μένδης ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ16/5 0884/2598/ /Β/ Χαλκιδικής Στάγιρα (Ολυμπιάδα) και ΥΠΠΕ/Α1/Φ31/36676/ 1194/Β/ Χαλκιδικής 167

171 Ονομασία περιοχής Υπουργική Απόφαση νησίδα Κάπρος 2920/ Άθυτος ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Φ31/3667 6/2920/ ΦΕΚ 1194/Β/ Νομός Χαλκιδικής Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης βάσει του Ν. 996/1971 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης Εμβαδ όν (σε Ηα) ΦΕΚ Νομός Οι δύο Πλάτανοι του Σχολαρίου - 281/Β/1975 Θεσσαλονίκης Το Πεύκο της Νικήτης Χαλκιδικής - 738/Β/1975 Χαλκιδικής Ο Πλάτανος στον Γεροπλάτανο Χαλκιδικής - 738/Β/1975 Χαλκιδικής Ο Πλάτανος της Βάβδου - 738/Β/1975 Χαλκιδικής Συστάδα Δρυός και Φράξου (Μουριών) 9,2 121/Δ/1980 Κιλκίς Ο Πλάτανος της Απολλωνίας - Σταυρός Θεσσαλονίκης - 589/Β/1985 Θεσσαλονίκης Περιοχές του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου ΦΥΣΗ 2000 ή NATURA 2000, στο οποίο περιλαμβάνονται οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) (Special Protected Areas SPA) σε εφαρμογή της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ και οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (TKΣ) (Proposed Sites of Community Interest SCI) σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Περιλαμβάνονται οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) (Special Protected Areas SPA) και οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (TKΣ) (Proposed Sites of Community Interest SCI). Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας και οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας αλληλεπικαλύπτονται μεταξύ τους (ταύτιση ή μερική επικάλυψη, ή μία ΖΕΠ εμπεριέχεται στον ΤΚΣ και αντιστρόφως) αλλά και με τις προστατευόμενες περιοχές των άλλων κατηγοριών προστασίας (προστατευόμενες περιοχές κηρυγμένες βάσει της εθνικής νομοθεσίας και προστατευόμενες περιοχές με διεθνή χαρακτηρισμό). Για παράδειγμα όλοι οι υγρότοποι Ραμσάρ περιλαμβάνονται στους ΤΚΣ και στις ΖΕΠ. A. Τόποι Κοινοτικής Σημασίας σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ - Εθνικός Κατάλογος Στην περιοχή εφαρμογής του επικαιροποιημένου ΡΣΘ υπάρχουν 17 ΤΚΣ οι οποίοι έχουν όλη την έκτασή τους εντός της περιοχής. Από τις περιοχές αυτές 5 βρίσκονται στο νομό Θεσσαλονίκης, 9 στο νομό Χαλκιδικής, 2 στο νομό Κιλκίς και 1 στο τμήμα του νομού Πιερίας που εντάσσεται στο ΡΣΘ. Οι ονομασίες των τόπων αυτών μαζί με την έκταση που καταλαμβάνουν δινονται στον ακόλουθο πίνακα. 168

172 α/α Κωδικός ΝΑΤURA Ονομασία Τόπου ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ (ha) 1 GR Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά-Ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης ,81 2 GR Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα Ευρύτερη περιοχή Αξιούπολη Θεσσαλονίκης ,35 3 GR Στενά Ρεντίνας Ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκης 2.905,16 4 GR Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης 377,20 5 GR Λιμνοθάλασσα Επανωμής και θαλάσσια παράκτια ζώνη Θεσσαλονίκης 830,38 6 GR Λίμνη Πικρολίμνη Κιλκίς 1.089,35 7 GR Υδροχαρές δάσος Μουριών Κιλκίς 775,01 8 GR Αλυκή Κίτρους-Ευρύτερη περιοχή Πιερίας 1.440,56 9 GR Όρος Χολομώντας Χαλκιδικής ,63 10 GR Όρος Ίταμος-Σιθωνία Χαλκιδικής ,62 11 GR Χερσόνησος Άθως Χαλκιδικής ,39 12 GR Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Χαλκιδικής 633,15 13 GR Όρος Στρατωνικόν-Κορυφή Σκαμνί Χαλκιδικής 7.927,99 14 GR Ακρωτήριο Ελιά-Ακρωτήριο Κάστρο-Εκβολή Ραγουλα Χαλκιδικής 536,37 15 GR Παλιούρι-Ακρωτήρι Χαλκιδικής 287,21 16 GR Πλατανίτσι-Συκιά: Ακρ. Ρήγας-Ακρ. Άδολο Χαλκιδικής 994,58 17 GR Ακρωτήριο Πύργος-Όρμος Κύψας-Μάλαμο Χαλκιδικής 1.176,87 Β. Ζώνες Ειδικής Προστασίας (SPA) (Οδηγία 79/409/ΕΟΚ) Στην περιοχή εφαρμογής του επικαιροποιημένου ΡΣΘ υπάρχουν 10 ΖΕΠ από τις οποίες οι δύο ταυτίζονται ως προς τα όριά τους με τους αντίστοιχους ΤΚΣ και για τον λόγο αυτό έχουν τον ίδιο κωδικό. Από αυτές, 4 βρίσκονται στο νομό Θεσσαλονίκης, 4 στο νομό Χαλκιδικής και 2 στο νομό Κιλκίς. α/α Κωδικός Ονομασία Περιοχής ΝΟΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗ 1 GR Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου Θεσσαλονίκης 377,20 2 GR Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά και Στενά Θεσσαλονίκης Ρεντίνας ,00 3 GR Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Αλυκή Θεσσαλονίκης Κίτρους ,00 4 GR Λιμνοθάλασσα Επανωμής Θεσσαλονίκης 690,00 5 GR Λίμνη Δοϊράνη Κιλκίς 2.146,00 6 GR Λίμνη Πικρολίμνη-Ξυλοκερατέα Κιλκίς 2.043,00 7 GR Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Χαλκιδικής 633,15 8 GR Ταξιάρχης-Πολύγυρος Χαλκιδικής ,00 9 GR Υγρότοποι Νέας Φώκαιας Χαλκιδικής 440,00 10 GR Χερσόνησος Σιθωνίας Χαλκιδικής ,98 Γ. Περιοχές Επιστημονικού Καταλόγου Στο πλαίσιο της εφαρμογής της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (έργο «Καταγραφή, Αναγνώριση, Εκτίμηση και Χαρτογράφηση των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ), Γεν. Δ/νση ΧΙ, ΕΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, 169

173 Υπ. Γεωργίας», καταρτίσθηκε ο επιστημονικός κατάλογος των περιοχών για επιλογή από τα αρμόδια υπουργεία και τη διαμόρφωση της πρότασης της χώρας των περιοχών προς ένταξη στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο NATURA Στην Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας οι ακόλουθες περιοχές του Πίνακα 12 δεν συμπεριλήφθηκαν στον εθνικό κατάλογο αλλά αναφέρονται μόνο στον επιστημονικό κατάλογο. Κωδικός GR GR GR GR GR Ονομασία Περιοχής Πρώην λίμνη Λάντζα Αγία Τριάδα Όρος Κερδύλλια Όρμος Τορώνης Άφυτος «Ευαίσθητη» θαλάσσια περιοχή Στο νομό Θεσσαλονίκης ως «ευαίσθητη» θαλάσσια περιοχή έχει χαρακτηριστεί ο κόλπος του Θερμαϊκού (ΚΥΑ /939 ΦΕΚ Β / ). ΣΤ.10.1 Υδάτινα οικοσυστήματα - Υγρότοποι Όπως έχει αναφερθεί, στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας υπάρχουν πολυάριθμα και ιδιαίτερα σημαντικά υδατικά οικοσυστήματα υγρότοποι. Τέτοια είναι: Ποταμοί: Αξιός, Γαλλικός, Λουδίας, Ρήχιος, Ανθεμούντας Λίμνες: Βόλβη, Κορώνεια, Πικρολίμνη, Δοϊράνη Μεταβατικά: Εκβολές και Δέλτα των ποταμών, Λιμνοθάλασσα Επανωμής, Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου, Λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου, Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Παράκτια: Τα παράκτια, σύμφωνα με την ΟΠΥ, οριοθετούνται σε απόσταση 1 νμ από την ακτογραμμή στον Θερμαϊκό, Στρυμονικό Κόλπο και στους Κόλπους Ιερισσού (Ακάνθιος), Κασσάνδρας και Αγίου Όρους (Συγγιτικός). Τα συστήματα αυτά, παρά την υποβάθμισή τους αποτελούν, ακόμη, σημαντικά υδατικά αποθέματα και αποθέματα βιοποικιλότητας. Σύμφωνα με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ, Οδηγία 2000/60/ΕΚ) τα επιφανειακά ύδατα περιλαμβάνουν ποτάμια, λιμναία, μεταβατικά και παράκτια υδατικά συστήματα. Τα περισσότερα από αυτά λόγω της οικολογικής τους σπουδαιότητας βρίσκονται σε καθεστώς προστασίας. Στη συνέχεια περιγράφονται τα υδατικά συστήματα στις ακόλουθες ενότητες καθώς ταυτόχρονα σχηματίζουν εκτεταμένα υγροτοπικά συμπλέγματα υψηλής 170

174 οικολογικής αξίας με τις αντίστοιχες προστατευόμενες περιοχές, δηλαδή ως υδατικά και βιολογικά αποθέματα. ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ποταμός Αξιός - Δέλτα Αξιού - Εκβολές Λουδία - Ποταμός Λουδίας - Ποταμός Γαλλικός - Εκβολές Γαλλικού Ο Αξιός αποτελεί έναν από τους διασυνοριακούς ποταμούς της χώρας, γεγονός που προσδίδει ιδιαίτερη δυσκολία σε επίπεδο διαχείρισης καθώς οι δραστηριότητες ανάντη στη λεκάνη απορροής επηρεάζουν σε πολλαπλά επίπεδα την οικολογική και χημική κατάσταση των υδάτων. Εκατέρωθεν της κοίτης του και κατά μήκος της, έχουν κατασκευαστεί αναχώματα συγκράτησης, εντός των οποίων έχουν αναπτυχθεί λωρίδες και νησίδες με παραποτάμια βλάστηση (ιτιές, λεύκες κλπ.), αλλά και καλαμώνες και θαμνώνες κ.α. Στην περιοχή η παρουσία της ορνιθοπανίδας είναι ιδιαίτερα συχνή και σημαντική. Στο τοπίο επιδρά αρνητικά η μειωμένη παροχή του ποταμού ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, καθώς και οι αμμοληψίες στις όχθες του ποταμού. Το δέλτα του Αξιού και οι εκβολές του Λουδία δημιουργούν ένα σημαντικό υγροτοπικό οικοσύστημα. Ο χαρακτήρας της περιοχής είναι πεδινός, ενώ κυριαρχούν οι γεωργικές εκτάσεις, κυρίως ορυζώνες. Απαντώνται, επίσης, χορτολιβαδικές εκτάσεις με αρμυρίκια και βούρλα, παραποτάμια δενδρώδης βλάστηση και ποταμονησίδες με ιτιές και αλόφιλη βλάστηση κοντά στις εκβολές του ποταμού. Θετικά στοιχεία του τοπίου αποτελούν οι ορυζώνες, η ορνιθοπανίδα, η βλάστηση, τα κτηνοτροφικά ζώα, οι νησίδες και η παραλία. Αντιθέτως, αρνητικά επιδρούν στο τοπίο οι υφιστάμενες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, τα διάσπαρτα απορρίμματα, οι παράγκες και τα παράνομα κτίρια. Η πλούσια βλάστηση στην περιοχή δημιουργεί ιδιαίτερα όμορφες εικόνες. Η ύπαρξη σημαντικής ορνιθοπανίδας είναι ίσως το πιο σημαντικό φυσικό στοιχείο της περιοχής. Οι εναλλαγές των ειδών ανάλογα με την εποχή προσφέρουν επιστημονικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον. Ο ποταμός Λουδίας διαρρέει πεδινή περιοχή αποκλειστικά με γεωργικές καλλιέργειες. Είναι εξ ολοκλήρου διευθετημένος και έχει τη μορφή καναλιού. Η βλάστηση στις όχθες του περιορίζεται κυρίως σε καλάμια ενώ σε λιγοστές θέσεις υπάρχουν συστάδες με ιτιές και λεύκες. Το τοπίο που διαμορφώνεται είναι χαμηλής αισθητικής αξίας. Ο ποταμός Γαλλικός διαρρέει πεδινή περιοχή με ποικιλία γεωργικών καλλιεργειών και διάσπαρτες βιομηχανικές βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. Μεγάλο αισθητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το τμήμα της κοίτης του Γαλλικού νότια της Εθνικής Οδού Αθηνών Θεσσαλονίκης έως τις εκβολές του, καθώς υπάρχουν εναλλαγές υγρού στοιχείου και ξηράς σε ποικιλία σχηματισμών, είτε με τη μορφή μικρών λιμνών και μαιανδρισμών είτε με τη μορφή νησίδων στεριάς κοντά στην περιοχή των εκβολών. Σε πολλά σημεία αναπτύσσεται παρόχθια βλάστηση. Στην περιοχή ενδιαιτούν πολλά υδρόβια και παρυδάτια είδη πουλιών που προσδίνουν ιδιαίτερο χρώμα στο τοπίο. Αρνητική εικόνα δίνουν οι 171

175 κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και η απόρριψη σκουπιδιών. Η πίστα Moto-Cross που βρίσκεται ανάντη της εθνικής οδού είναι ένα ακόμα στοιχείο επιβάρυνσης του τοπίου. Στα δημοτικά διαμερίσματα της περιοχής του Δέλτα και κατά μήκος των εκβολών του Αξιού η γεωργία ασκείται εντατικά κυρίως με καλλιέργειες αρδευόμενες αροτραίες Η περιοχή των εκβολών των ποταμών θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ιχθυότοπους και ο πλουσιότερος μυδότοπος της Ελλάδος. Η παραδοσιακή αλιεία θεωρείται ακόμη και σήμερα ένας σημαντικός παραγωγικός τομέας για την περιοχή. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σημαντική μείωση των ιχθυοαποθεμάτων. Την τελευταία δεκαετία εμφανίστηκε δυναμικά στην περιοχή και η οστρακοκαλλιέργεια και ειδικότερα η μυδοκαλλιέργεια, με άριστες προοπτικές. Η περιοχή με την ονομασία «Δέλτα Αξιού, Αλιάκμονα, Λουδία» έχει χαρακτηρισθεί ως Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας, σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ. Για τη διαχείριση της Προστατευόμενης Περιοχής έχει ιδρυθεί και λειτουργεί ο Φορέας Διαχείρισης της Προστατευόμενης Περιοχής «Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα». Ο Φορέας Διαχείρισης ιδρύθηκε με το Ν. 3044/ ΦΕΚ 197/Α/ (σύμφωνα με τους Ν. 1650/1986 για "την προστασία του περιβάλλοντος" και Ν. 2742/ΦΕΚ 207/Α/ "Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις"), ενώ συγκροτήθηκε με την Κ.Υ.Α /364 (ΦΕΚΒ'126/ ). Πρόσφατα εκδόθηκε η ΚΥΑ 12966/2009 (ΦΕΚ 220/ ) «Χαρακτηρισμός των χερσαίων, υδάτινων και θαλάσσιων περιοχών των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, της Αλυκής Κίτρους και της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους ως Εθνικού Πάρκου και καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών δόμησης». Όπως προαναφέρθηκε, στην ευρύτερη περιοχή έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000 οι περιοχές: - «Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Ευρύτερη περιοχή-αξιούπολη» με κωδικό GR (Τόπος Κοινοτικής Σημασίας-ΤΚΣ) λόγω της παρουσίας σημαντικών οικοτόπων και ειδών των Παραρτημάτων Ι και ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ αντίστοιχα. - «Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Αλυκή Κίτρους» με κωδικό GR (Ζώνη Ειδικής Προστασίας-ΖΕΠ) λόγω της παρουσίας σημαντικών (σπάνιων, απειλούμενων, προστατευόμενων) ειδών ορνιθοπανίδας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της εθνικής βάσης δεδομένων Natura 2000, στους δύο Τόπους απαντούν συνολικά 17 τύποι οικοτόπων (11 στο GR και 12 στο GR ) του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, ενώ δύο από τους τύπους οικοτόπων είναι προτεραιότητας. Η ορνιθοπανίδα της περιοχής των Εκβολών Γαλλικού Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα και της Αλυκής Κίτρους, είναι ιδιαίτερα σημαντική, γεγονός που καταδεικνύεται και από τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως Ζωνη Ειδικής 172

176 Προστασίας. Η περιοχή φιλοξενεί έναν αξιόλογο αριθμό ειδών (275 είδη) από τα οποία άλλα αναπαράγονται εδώ (87), άλλα εμφανίζονται μόνον κατά την μετανάστευση (156), άλλα χρησιμοποιούν τους υγροτόπους και την εγγύς ευρύτερη περιοχή για διαχείμαση (105), ενώ κάποια κάνουν κάποιον από τους ανωτέρων συνδυασμούς χρήση. Επίσης, στην περιοχή έχει καταγραφεί μεγάλος αριθμός σημαντικών ειδών αμφιβίων, ερπετών, ασπονδύλων, ψαριών και θηλαστικών, που προστατεύονται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Λίμνες Κορώνεια και Βόλβη, Ποταμός Ρήχιος, Κοιλάδα Ρεντίνας (Μακεδονικά Τέμπη) Στο Υ.Ν.Θ. σχηματίζεται ένα ιδιαίτερα σημαντικό υγροτοπικό σύμπλεγμα, το οποίο αποτελείται από τις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη και το Ρήχειο ποταμό. Στην περιοχή αυτή, αναπτύσσεται μεγάλος αριθμός οικοσυστημάτων όπου ενδιαιτούν πολλά σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Η υψηλή οικολογική αξία της περιοχής αντανακλάται στο καθεστώς προστασίας της. Σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο σε ότι αφορά το καθεστώς προστασίας, η ευρύτερη περιοχή ή τμήμα αυτής έχει χαρακτηρισθεί ως: Υγρότοπος διεθνούς σημασίας σύμφωνα με τη σύμβαση Ραμσάρ, με την ονομασία «Λίμνες Κορώνεια - Βόλβη» και κωδικό 3GR005. Η σύμβαση Ραμσάρ κυρώθηκε με το νομοθετικό διάταγμα 191/1974 (ΦΕΚ 350/Α / ) και τις τροποποιήσεις αυτού ν. 1751/1988 (ΦΕΚ 26/Α / ) και ν. 1950/1991 (ΦΕΚ 84/Α / ). Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Special Protected Area) σε εφαρμογή της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, με κωδικό GR «Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά και Στενά Ρεντίνας». Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance SCI, Δίκτυο NATURA 2000) σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ με κωδικό GR «Λίμνες Βόλβη και Λαγκαδά - Ευρύτερη περιοχή», Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance SCI, Δίκτυο NATURA 2000) σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ με κωδικό GR «Στενά Ρεντίνας - Ευρύτερη περιοχή», Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων των λιμνών Κορώνειας-Βόλβης και των Μακεδονικών Τεμπών (ΚΥΑ 6919/2004, ΦΕΚ 248/ και η τροποποιητική αυτής ΚΥΑ 39542/2008, ΦΕΚ 441/ ). Για τη διαχείριση των προστατευόμενων αντικειμένων έχει συσταθεί, συγκροτηθεί και λειτουργεί ο Φορέας Διαχείρισης (ΦΔ) Λιμνών Κορώνειας- Βόλβης. Ο Φορέας Διαχείρισης ιδρύθηκε βάσει του Ν. 3044/2002 (ΦΕΚ 197Α/ ) «Μεταφορά συντελεστή δόμησης και ρυθμίσεις άλλων θεμάτων αρμοδιότητας ΥΠΕΧΩΔΕ», (Άρθρο 13) και συγκροτήθηκε βάσει της ΚΥΑ ΚΥΑ /365 (ΦΕΚ 126/Β/7-2-03). Στην περιοχή γύρω από τις λίμνες κυριαρχούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις καθώς και οικισμοί, ενώ στα δυτικά της λίμνης Κορώνειας υπάρχουν 173

177 εγκαταστάσεις βιομηχανιών και βιοτεχνιών. Στην περιοχή όπως προαναφέρθηκε, απαντάται πολύ πλούσια ορνιθοπανίδα, που φωλιάζει, τρέφεται ή/και διαχειμάζει στην περιοχή. Ο Ρήχιος ποταμός συνδέει τη λίμνη Βόλβη με το Στρυμονικό κόλπο. Ο ποταμός σχηματίζει μικρό φαράγγι με απότομες κλίσεις στο βόρειο τμήμα του, όπου σχηματίζεται και το παραποτάμιο δάσος. Το δάσος έχει ιδιαίτερη σημασία από ορνιθολογική άποψη κυρίως όσον αφορά την τροφοληψία και τη φωλεοποίηση κάποιων ειδών. Η ιδιαίτερη ορνιθολογική αξία του δάσους τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα κυρίως σκληρόξυλων ειδών και πλατανιού, σε συνδυασμό με το ποτάμι και τους γύρω ορεινούς όγκους. Την κοιλάδα διασχίζει η παλαιά εθνική οδός Θεσσαλονίκης Καβάλας και στις εκβολές του Ρήχιου ποταμού στο Στρυμονικό κόλπο πολλές περιοχές έχουν εκχερσωθεί και δοθεί είτε για καλλιέργεια είτε για τουριστικές εγκαταστάσεις. Αυτές οι ενέργειες έχουν οδηγήσει σε σημαντική υποβάθμιση της περιοχής. Τα στενά της Ρεντίνας έχουν χαρακτηριστεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η μη ορθολογική άσκηση των δραστηριοτήτων στην υπολεκάνη της Κορώνειας τις τελευταίες δεκαετίες σε συνδυασμό με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν τα τελευταία έτη (μείωση βροχοπτώσεων, αυξημένες θερμοκρασίες) είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική υποβάθμιση της λίμνης Κορώνειας. Ως κυριότεροι παράγοντες υποβάθμισης αναγνωρίστηκαν οι αντλήσεις νερού, αρχικά από τη λίμνη και μετέπειτα από τον φρεάτιο υδροφορέα, καθώς και η ρύπανση από σημειακές (αστικά λύματα, βιομηχανία) και μη σημειακές πηγές (γεωργία). Η σημαντική μείωση της υδάτινης επιφάνειας και συνεπώς του όγκου και της στάθμης της λίμνης είχε δραματικές επιπτώσεις σε όλα τα οικολογικά χαρακτηριστικά του υδατικού συστήματος που συνοψίζονται στα ακόλουθα: εξαφάνιση της ιχθυοπανίδας εξαφάνιση της υδρόβιας υφυδατικής βλάστησης (υδρόβια μακρόφυτα) Μεγάλο ρυθυμό ανάπτυξης και εξάπλωσης των καλαμώνων υψηλές τιμές των συγκεντρώσεων των θρεπτικών αλάτων υψηλή συγκέντρωση αλάτων υψηλές τιμές ph εμφάνιση εκρήξεων βιομάζας του φυτοπλαγκτικού είδου Prymnesium parvum, το οποίο παράγει τοξίνες με επιπτώσεις σε διάφορα είδη βοσκητών (ζωοπλαγκτικών ειδών, ψαριών, κ.ά.). Οι μονοειδικές αυτές εκρήξεις της βιομάζας παρατηρήθηκαν στη λίμνη Κορώνεια κατά το έτος 2004, είχαν μεγάλη διάρκεια και οδήγησαν στη διαταραχή του πλαγκτικού τροφικού πλέγματος και αναφέρονται στην κατηγορία των φυτοπλαγκτικών «ανθήσεων - εκρήξεων βιομάζας» διαταραχής των οικοσυστημάτων (Ecosystem Disruptive Algal Blooms, -EDABs) (Michaloudi et al. 2009) 174

178 Μαζικός θάνατος ψαριών και πτηνών κατά τον Οκτώβριο του Περίπου νεκρά πουλιά περισυλλέχθησαν από τα νερά και τις όχθες της λίμνης πολλά από τα οποία ανήκαν σε σπάνιες και απειλούμενες ομάδες υδρόβιων και παρυδάτιων ειδών. Στην ευρύτερη περιοχή των λιμνών βρίσκονται αρκετά σημεία που διαθέτουν υψηλή αισθητική αξία και αξιόλογα στοιχεία όσον αφορά το φυσικό αλλά και πολιτισμικό τους περιβάλλον, όπως είναι το παραλίμνιο δάσος της Απολλωνίας, το παραποτάμιο δάσος της Ρεντίνας, οι Νυμφόπετρες, ο Πλάτανος Απολλωνίας και το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, τα Πλατάνια του Σχολαρίου, το Δάσος Βασιλουδίου, το Πλατανόδασος Μελισσουργού, ο Βυζαντινός Ελαιώνας, η Αρχαία Απολλωνία, ο Ναός Αγ. Μαρίνας Ρεντίνας και το Κάστρο της Ρεντίνας. Σε έκταση περίπου στρ. παρατηρείται έντονη γεωργική δραστηριότητα. Το μεγαλύτερο ποσοστό των καλλιεργούμενων εκτάσεων (90%) καταλαμβάνουν οι αροτραίες καλλιέργειες και κυρίως το σιτάρι (48,8%). Η αλιευτική δραστηριότητα στη λίμνη Κορώνεια έχει διακοπεί ουσιαστικά μετά τον μαζικό θάνατο των ψαριών τον Αύγουστο του 1995, ενώ συνεχίζεται, αλλά με μειωμένους ρυθμούς συγκριτικά με προηγούμενες δεκαετίες, στη λίμνη Βόλβη όπου έχουν απομείνει μόνο 20 αλιείς με ισάριθμα σκάφη από τους περίπου 150 αλιείς και τα 135 σκάφη που υπήρχαν παλαιότερα και στις δύο λίμνες. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται σημαντική μείωση των αλιευμάτων της λίμνης Βόλβη γεγονός που αντανακλά την υποβάθμιση της ποιότητας και την μείωση της ποσότητας των υδάτων της λίμνης καθώς και την καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής των ψαριών (ΟΜΙΚΡΟΝ ΕΠΕ, 2003). Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου Το υγροτοπικό αυτό οικοσύστημα αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό καθώς και θέση τροφοληψίας για μεγάλο αριθμό πτηνών. Αρνητικά στοιχεία για την αισθητική του τοπίου αποτελούν τα κτίσματα που υπάρχουν μέσα στον υγρότοπο, οι υφιστάμενοι δρόμοι καθώς και η απόρριψη σκουπιδιών και μπαζών. Η περιοχή αποτελείται από τμήματα γης αλλά και θαλάσσιου βυθού που άπτονται των δημοτικών διαμερισμάτων Αγγελοχωρίου και Ν. Μηχανιώνας του Δήμου Μηχανιώνας (Ν. Θεσσαλονίκης). Χαρακτηριστικό της περιοχής τόσο από άποψη τοπίου όσο και από άποψη παραγωγικής δραστηριότητας είναι η ύπαρξη και λειτουργία των αλυκών. Η περιοχή έχει υπαχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας και ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (πλήρης ταύτιση) με ονομασία «Λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου» και κωδικό GR , για τα οποία ακολουθεί σύντομη περιγραφή (Ντάφης Σ. κ.α., 1997) (ΥΠΕΧΩΔΕ 2003). Θα πρέπει να σημειωθεί η έλλειψη ειδικού πλαισίου προστασίας και διαχείρισης της περιοχής. Λιμνοθάλασσα Επανωμής Ο υγρότοπος αυτός, παρά το μικρό του μέγεθος, χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία βλάστησης με εναλλαγή καλαμώνων, θαμνώνων, αλοφυτικής και 175

179 αμμοθινικής βλάστησης. Αποτελεί σημαντικό τόπο αναπαραγωγής, τροφοληψίας και διαχείμασης για μεγάλο αριθμό πουλιών. Το ήπιο ανάγλυφο διακόπτεται από χειμάρρους οι οποίοι στις περιόδους βροχοπτώσεων πλημμυρίζουν και μεταφέρουν φερτά υλικά στον υγρότοπο και τη θάλασσα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερη αισθητική αξία που οφείλεται στο συνδυασμό στοιχείων όπως η ύπαρξη αμμοθινών, η άφθονη παρουσία και ποικιλία έμβιων οργανισμών, κυρίως πουλιών, η ανεμπόδιστη θέα προς την ανοιχτή θάλασσα και τις απέναντι ακτές της Πιερίας καθώς και σε ορισμένες χαρακτηριστικά στοιχεία του τοπίου, όπως ο φάρος και το βυθισμένο πλοίο. Η περιοχή δέχεται έντονες πιέσεις από οικιστικές και τουριστικές δραστηριότητες που υποβαθμίζουν το τοπίο και απειλούν τον υγρότοπο. Η περιοχή έχει υπαχθεί στο Δίκτυο Natura 2000 ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας με ονομασία «Λιμνοθάλασσα Επανωμής και θαλάσσια παράκτια ζώνη» και κωδικό GR και ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας με ονομασία «Λιμνοθάλασσα Επανωμής» και κωδικό GR GR (που περιέχεται στον ΤΚΣ) για τα οποία ακολουθεί σύντομη περιγραφή (Ντάφης Σ. κ.α., 1997) (ΥΠΕΧΩΔΕ 2003). Θα πρέπει να σημειωθεί η έλλειψη ειδικού πλαισίου προστασίας και διαχείρισης της περιοχής. Λίμνη Πικρολίμνη Η περιοχή της λίμνης καταλαμβάνει σημαντικά τμήματα των δημοτικών διαμερισμάτων Μικροκάμπου και Ξυλοκερατιάς του Δ. Πικρολίμνης του Νομού Κιλκίς και του Δ.Δ. Ν. Φιλαδέλφειας του Ν. Θεσσαλονίκης. Η λίμνη Πικρολίμνη καταλαμβάνει κατά το μεγαλύτερο μέρος της περιοχή εντός του Νομού Κιλκίς, ωστόσο η προστατευόμενη περιοχή της λίμνης εκτείνεται σε σημαντικό βαθμό και εντός της Ε.Π.Θ. και του Υ.Ν.Θ. Στην περιοχή αυτή έχουν θεσμοθετηθεί η ΖΕΠ με ονομασία «Λίμνη Πικορλίμνη - Ξηλοκερατέα» και κωδικό GR και ο ΤΚΣ με ονομασία «Λίμνη Πικρολίμνη» και κωδικό GR (που περιέχεται στη ΖΕΠ). Είναι μια αλμυρή λίμνη της ενδοχώρας, χωρίς επιπλέουσα ή βυθισμένη βλάστηση εκτός από φύκη. Η αλατότητα των νερών οφείλεται στην παρουσία ηφαιστειογενών πετρωμάτων στην περιοχή και στην έντονη εξάτμιση κατά την περίοδο του Νεογενούς.Ως μία λίμνη αλμυρού νερού στην ενδοχώρα, η Πικρολίμνη είναι μοναδική στην Ελλάδα. Υποστηρίζει ενδιαφέρουσα αλοφυτική βλάστηση, με δομή σημαντικά διαφοροποιημένη από εκείνη της βλάστησης των παράκτιων περιοχών, πιθανώς εξαιτίας του γεγονότος ότι η αλατότητα του νερού της λίμνης διαφέρει από εκείνη του θαλασσινού. Είναι σημαντική περιοχή για την αναπαραγωγή, μετανάστευση και διαχείμαση υδρόβιων πουλιών καθώς και για αρπακτικά. Ένα είδος ενδιαφέροντος της περιοχής είναι το Falco naumanni. Πρώην Λίμνη Λάντζα Η λίμνη αποξηράνθηκε το Σήμερα η περιοχή εμφανίζει ενδιαφέρουσα βλάστηση. Σε ύψος περίπου 340μ, υπάρχουν αλατούχα εδάφη που καλύπτονται από αλοφυτική βλάστηση με δομή διαφοροποιημένη από αυτήν της παράκτιας βλάστησης. Συναντώνται επίσης διάσπαρτοι σχηματισμοί καλαμώνων που καταλαμβάνουν κανάλια γεμάτα με νερό. Προϊστορικά εργαλεία, κεραμικά και 176

180 απολιθωμένα κόκαλα σπονδυλωτών έχουν βρεθεί μαζί με απολιθώματα από θαλάσσια ελασμοβράγχια (Ντάφης κ.α., 1997). Η περιοχή με κωδικό GR και ονομασία «Πρώην Λίμνη Λάντζα» περιλαμβάνεται στον επιστημονικό κατάλογο της χώρας. ΝΟΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Η ευρύτερη περιοχή Χαλκιδικής είναι γενικά φτωχή σε υδάτινους πόρους. Αυτό οφείλεται βασικά στους στεγανούς σχηματισμούς οι οποίοι δομούν την περιοχή καθώς επίσης και στις περιορισμένες βροχοπτώσεις. Το υδάτινο δυναμικό της περιοχής του Δήμου Πολυγύρου αποτελείται βασικά από τους χειμάρρους του Ολυνθίου και του Χαβρία και από πλήθος διακλαδιζόμενων χειμάρρων και ρεμάτων που καταλήγουν στους προαναφερόμενους ή απευθείας στη θάλασσα. Ο Ολύνθιος πηγάζει από τον ορεινό όγκο του Χολομώντα και εκβάλλει στον κόλπο της Κασσάνδρας και ο Χαβρίας πηγάζει από τις νοτιοανατολικές κλιτύες του Χολομώντα και εκβάλλει επίσης στον κόλπο της Κασσάνδρας νότια της Ορμυλίας. Όσον αφορά τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες ο κύριος υδροφορέας στην περιοχή του δήμου είναι ο υδροφόρος ορίζοντας στην περιοχή της Ολύνθου ο οποίος βρίσκεται υπό εντατική εκμετάλλευση. Στη λεκάνη του Χαβρία πτώση στάθμης του υπόγειου υδροφορέα παρουσιάζει η εκβολή, στην οποία εκτείνεται η πεδιάδα της Ορμύλιας, με εντυπωσιακή συγκέντρωση γεωτρήσεων. Αρνητικό εμφανίζεται το ισοζύγιο και στη μικρή όμορη λεκάνη. Στην παράκτια ζώνη της χερσονήσου της Χαλκιδικής υπάρχουν κόλποι οι οποίοι φιλοξενούν υδατικά οικοσυστήματα και υγρότοπους που χρήζουν προστασίας για διάφορους λόγους. Στις ακόλουθες σελίδες θα πραγματοποιηθεί περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών των προστατευόμενων οικοσυστημάτων της περιοχής (Ντάφης κ.α., 1997) καθώς και της δράσης του πρωτογενούς τομέα παραγωγής εντός των οικοσυστημάτων αυτών (ΟΜΙΚΡΟΝ ΕΠΕ, 2003). Λιμνοθάλασσα Αγίου Μάμα Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Χερσονήσου της Κασσάνδρας και εντός του δήμου Μουδανιών. Η σπουδαιότητα του υγροτόπου έγκειται στο γεγονός ότι χρησιμοποιείται ως τόπος αναπαραγωγής, διατροφής και διαχείμασης για ένα μεγάλο αριθμό πτηνών. Ο υγρότοπος ωστόσο είναι εξίσου σημαντικός και για άλλες ομάδες ζώων. Χερσόνησος Κασσάνδρας Στην παράκτια ζώνη της χερσονήσου Κασσάνδρας υπάρχουν οι προστατευόμενες περιοχές: «Ακρωτήριο Πύργος Όρμος Κάψας», «Παλιούρι», «Άφυτος» και «Υγρότοποι Νέας Φωκαίας». GR Παλιούρι - Ακρωτήρι Η περιοχή βρίσκεται στο ΝΑ άκρο της χερσονήσου της Κασσάνδρας 177

181 Η συγκεκριμένη υποθαλάσσια προστατευόμενη περιοχή άπτεται των Δ.Δ. Παλιούρι και Πευκοχώρι του Δ. Παλλήνης του Ν. Χαλκιδικής, όπου η αλιεία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε μια μερίδα των κατοίκων που ασχολούνται με το αντικείμενο επαγγελματικά. Σε μικρή απόσταση από την περιοχή υπάρχει ο οικισμός της Αγίας Παρασκευής η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για το πευκόδασος της ευρύτερης περιοχής Αγίας Παρασκευής-Παλιουρίου (100τ.χλμ. παρθένο οικοσύστημα), όσο και για τις εγκαταστάσεις ιαματικών λουτρών που λειτουργούν εκεί (θερμά - θειούχα) το νερό των οποίων ενδείκνυται για ρευματοαρθρίτιδες και δερματικές παθήσεις. Στο νότιο τμήμα της Χερσονήσου Κασσάνδρας υπάρχουν επίσης οι υγροβιότοποι: «Γλαρόκαβος» (στο Δ.Δ. Χανιώτη) και «Λίμνη Μαυρόμπαρα» (στο Δ.Δ. Πολύχρόνου). Κόλπος Κασσάνδρας Ο κόλπος της Κασσάνδρας βρίσκεται ανάμεσα στις χερσονήσους της Κασσάνδρας και της Σιθωνίας. Στο εσωτερικό του κόλπου περιλαμβάνονται δύο περιοχές του δικτύου Natura 2000, που είναι ο «Όρμος της Τορώνης» και το «Ακρωτήριο Ελιά Ακρωτήριο Κάστρο Εκβολή Ραγούλα». Κόλπος Αγίου Όρους Ο κόλπος Αγίου Όρους δημιουργείται από τις χερσονήσους Σιθωνίας και Άθω. Στο εσωτερικό του κόλπου υπάρχει η προστατευόμενη περιοχή «Πλατανίτσι Συκιά: Ακρωτήριο Ρήγας Ακρωτήριο Άδολο». ΝΟΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ Λίμνη Δοϊράνη και ευρύτερη περιοχή Η έκταση της λίμνης κάποτε ανερχόταν σε 39,9 τ.χλμ. (ή 42 τ.χλμ. σύμφωνα με την πρώην Γιουγκλοσλαβία. Ωστόσο την τελευταία 25ετία παρατηρείται συνεχής πτώση της στάθμης της και την άνοιξη του 2004 υπολογίστηκε ότι η λίμνη καταλάμβανε περίπου 34 τ.χλμ. Το εθνικό και διεθνές θεσμικό καθεστώς που διέπει την περιοχή περιλαμβάνει τα εξής: Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Special Protected Area - SPA): Το τμήμα που ανήκει στην Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί ως ζώνη ειδικής προστασίας για τα πουλιά, σύμφωνα με την οδηγία 79/409/ΕΕ με κωδικό και ονομασία «Λίμνη Δοϊράνη». Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance SCI): Μικρό τμήμα της λίμνης, μαζί με το δάσος Μουριών, έχει ενταχθεί στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000 ως Τ.Κ.Σ. σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ με κωδικό και ονομασία « Υδροχαρές Δάσος Μουριών). Διατηρητέο Μνημείο της φύσης: το δάσος Μουριών έχει χαρακτηριστεί ως Διατηρητέο Μνημείο της φύσης (ΦΕΚ 121/Β/1980) και βρίσκεται σε απόσταση 4 χλμ. από τον οικοσμό Μουριών. 178

182 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Καταφύγια άγριας ζωής: Μία έκταση στρ. έχει χαρακτηριστεί ως Καταφύγιο Άγρας Ζωής και περιλαμβάνει εκτός από το τμήμα της λίμνης και μία μικρή χερσαία έκταση στα βορειο-ανατολικά της. Φυσική σπανιότητα: Στην Π.Γ.Δ.Μ. η λίμνη χαρακτηρίστηκε ως «Φυσική σπανιότητα» βάση απόφασης (06-691/01) που εκδόθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Πολιτιστικών Μνημείων στα Σκόπια. Μνημείο της Φύσης: με νόμο που εκδόθηκε στην Π.Γ.Δ.Μ. και αφορούσε τις λίμνες Οχρίδα, Πρέσπες και Δοϊράνη («Επίσημη εφημερίδα της κυβέρνησης SRM» αριθμ. φύλλου 45/77). Περιοχή ειδικού ενδιαφέροντος διατήρησης (ASCI): η λίμνη εντάχθηκε στο δίκτυο Emerald της Π.Γ.Δ.Μ. το Η Δοϊράνη θεωρείται εύτροφη έως υπερεύτροφη λίμνη και χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές φυτοπλαγκτικής βιομάζας, ιδιαίτερα τη θερμή περίοδο, ενώ συχνά εμφανίζονται φαινόμενα άνθισης νερού παρατεταμένης διάρκειας. Η σπουδαιότητα της λίμνης έγκειται στο ότι αποτελεί σημαντικό σταθμό για ένα μεγάλο αριθμό μεταστατευτικών πουλιών τα οποία προστατεύονται από διάφορες συμβάσεις όπως ο Αργυροπελεκάνος και η Λαγγόνα. Οι γεωργικές εκτάσεις ξεπερνούν τα στρέμματα γης, εκ των οποίων η πλειοψηφία καλλιεργείται με αροτραίες καλλιέργειες και κυρίως με σιτάρι (40%). Η αλιεία εξακολουθεί να αποτελεί κύρια επαγγελματική κατεύθυνση για κάποιους από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής της λίμνης. Λίμνη Πικρολίμνη και ευρύτερη περιοχή Η λίμνη Πικρολίμνη όπως προαναφέρθηκε βρίσκεται στα νότια του νομού Κιλκίς στα σύνορα με τη Θεσσαλονίκη, από την οποία απέχει 23 χιλιόμετρα. Είναι μια μικρή αβαθής λίμνη με έκταση τετρ. μέτρα, που ξηραίνεται συνήθως το καλοκαίρι. Από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λίμνη και την ευρύτερη περιοχή κυριότερα στοιχεία είναι τα ακόλουθα: Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Special Protected Area - SPA): Η λίμνη έχει χαρακτηριστεί ως ζώνη ειδικής προστασίας για τα πουλιά, σύμφωνα με την οδηγία 79/409/ΕΕ με κωδικό και ονομασία «Λίμνη Πικρολίμνη - Ξυλοκερατέα». Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance SCI): η περιοχή της λίμνης έχει ενταχθεί στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000 ως Τ.Κ.Σ. σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ με κωδικό και ονομασία « Λίμνη Πικρολίμνη»). Η Πικρολίμνη είναι μία μοναδική στο είδος της λίμνη λόγω του αλμυρού νερού. Εμφανίζει αλοφυτική βλάστηση η οποία όμως διαφέρει από εκείνη των παράκτιων περιοχών εξαιτίας προφανώς της διαφοράς στην αλατότητα μεταξύ του νερού της λίμνης και του θαλασσινού νερού. 179

183 Από τα στρέμματα των γεωργικών εκτάσεων που καλλιεργούνται στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης, το μεγαλύτερο τμήμα καταλαμβάνουν οι αροτραίες καλλιέργειες και ιδιαίτερα στο σιτάρι (95% των συνολικών αγροτικών εκτάσεων). ΝΟΜΟΙ ΗΜΑΘΙΑΣ, ΠΙΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΛΛΑΣ Σε αυτό το τμήμα της περιοχής του Σχεδίου τα πιο αξιόλογα υδατικά οικοσυστήματα είναι οι ποταμοί Λουδίας και Αλιάκμονας, οι οποίοι περιγράφηκαν αναλυτικά στις προηγούμενες σελίδες. Επίσης στο νομό Πιερίας υπάρχει η Αλυκή Κίτρους, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία ως υδατικό σύστημα και προστατεύεται ως Τ.Κ.Σ. από το οικολογικό δίκτυο Natura Η Αλυκή Κίτρους θεωρείται ως μια πολύ σημαντική περιοχή για τα πουλιά. Ένας μεγάλος αριθμός προστατευμένων και αυστηρά προστατευμένων ειδών χρησιμοποιεί την περιοχή για την αναπαραγωγή, τροφοληψία και ξεκούραση. Επίσης, η Αλυκή Κίτρους υποστηρίζει σπάνια ερπετοπανίδα. Οι γεωργικές καλλιέργειες που ξεχωρίζουν από το σύνολο των εκτάσεων ( στρ.) είναι και εδώ οι αροτραίες και κυρίως το σιτάρι. Ιδιαίτερα σημαντική για την οικονομία της περιοχής είναι και η ενασχόληση με την αλιεία καθώς και με τις υδατοκαλλιέργειες και συγκεκριμένα τις μυδοκαλλιέργειες. ΣΤ Θαλάσσια οικοσυστήματα Αγία Τριάδα Η θαλάσσια περιοχή βρίσκεται στο ΝΑ τμήμα του κόλπου της Θεσσαλονίκης και εκτείνεται σε βάθος 2-10μ. Το υπόστρωμα αποτελείται από άμμο και κροκάλες, ενώ υπάρχουν κατά διαστήματα και μικρού μεγέθους βράχοι. Χαρακτηρίζεται από την παρουσά τριών τύπων βλάστησης: φωτόφιλες κοινωνίες σκληρού υποστρώματος με Cystoseira barbata, Padina pavonica και Hypnnea musciformis, λιβάδια Cymodocea nodosa στο ένα μέτρο βάθος και λιβάδια Posidonia Oceanica σε βάθος 2-10μ. Στην περιοχή εντοπίζεται το μοναδικό πλέον λιβάδι Posidonia, με αποτέλεσμα η διατήρηση και προστασία του να αποκτά σημαντική προτεραιότητα. Το ευαίσθητο στη ρύπανση θαλάσσιο φανερόγαμο Posidonia Oceanica και τα λιβάδια που σχηματίζει παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στο θαλάσσιο οικοσύστημα γιατί ευνοούν την πρωτογενή παραγωγή και αποτελούν τόπο ωοτοκίας και προφύλαξης πολλών ζωικών οργανισμών. Η περιοχή παρουσιάζει σχετικά υψηλή ποικιλότητα ειδών και μικρό βαθμό ευτροφισμού σε σύγκριση με άλλες περιοχές του κόλπου της Θεσσαλονίκης (Ντάφης κ.α., 1997). Η περιοχή με κωδικό GR και ονομασία «Αγία Τριάδα» περιλαμβάνεται στον επιστημονικό κατάλογο της χώρας. Θερμαϊκός Κόλπος Από άποψη ναυσιπλοΐας, ο Θερμαϊκός θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός, με αιχμή το υπερ-εθνικής εμβέλειας Λιμάνι της Θεσσαλονίκης (προσέγγιση πλοίων έως 180

184 80.000tn DWT 16 ), περιλαμβανόμενων και των εγκαταστάσεων φορτοεκφόρτωσης πετρελαιοειδών και χημικών στο Καλοχώρι, καθώς και το αλιευτικό λιμάνι της Μηχανιώνας (Ιχθυόσκαλα, παράκτια και μέση αλιεία), το λιμάνι του Κίτρους, μικρότερης σημασίας ναυπηγοεπισκευαστικές εγκαταστάσεις κ.λπ. Στη συνέχεια παραθέτονται τα συμπεράσματα από ποιοτικές μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν τόσο στον Κόλπο της Θεσσαλονίκης όσο και στο Θερμαϊκό Κόλπο. Φυσικά χαρακτηριστικά Οι τιμές της θερμοκρασίας καταγράφηκαν αυξημένες τον Οκτώβριο και Δεκέμβριο 2006, ενώ παρατηρήθηκε γενικά ευστάθεια της υδάτινης στήλης, έλλειψη αλοκλινούς και σχετικά ομογενοποιημένες συνθήκες. Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο 2007 παρατηρήθηκαν έντονες θερμοκρασιακές μεταβολές με συνεχή σημαντική μείωση των τιμών, ενώ αρχίζει να παρατηρείται μείωση της επιφανειακής αλατότητας από τα δυτικά (ποτάμια). Από τον Μάρτιο 2006 αρχίζει η αύξηση της θερμοκρασίας, ενώ συνεχίζει η επικράτηση χαμηλών αλατοτήτων επιφανειακά που σχετίζεται με την εισροή νερών από τα ποτάμια. Χημικά χαρακτηριστικά Διαλυμένο Οξυγόνο: Οι συγκεντρώσεις του διαλυμένου οξυγόνου για την περίοδο Οκτωβρίου 2006 Απριλίου 2007 κυμάνθηκαν μεταξύ 1.93 ml.l-1 και 7.50 ml.l-1 που αντιστοιχούν σε τιμές κορεσμού 38% και 133%. Η χαμηλότερη τιμή διαλυμένου οξυγόνου και % κορεσμού του καταγράφηκε τον Οκτώβριο 2006 και ήταν η πρώτη φορά που καταγράφηκε τιμή διαλυμένου οξυγόνου μικρότερη από 2.00 ml.l-1, γεγονός που προκαλεί ανησυχία για ενδεχόμενο ανοξικών συνθηκών στον κόλπο τη θερινή περίοδο. Θρεπτικά άλατα: Την περίοδο Οκτωβρίου 2006 Απριλίου 2007, στους σταθμούς κοντά στις εκβολές του αγωγού, καθώς και στους σταθμούς στον όρμο της Θεσσαλονίκης, καταγράφηκαν σχετικά υψηλές τιμές θρεπτικών αλάτων. Την περίοδο Ιανουαρίου 2007 Απριλίου 2007, είναι εμφανής και η επίδραση του ποταμού στις κατανομές των θρεπτικών αλάτων, ενώ αξιοσημείωτη είναι η σημαντική επιβάρυνση σε αμμωνιακά άλατα που καταγράφηκε στον σταθμό στις εγκαταστάσεις των μυδοτροφείων (Φεβρουάριος 2007). Ωστόσο οι συγκεντρώσεις αυτές φαίνεται να διαφοροποιούνται χωρικά και χρονικά. Οι διακυμάνσεις συνδέονται με ανθρωπογενή επιβάρυνση από την πόλη, τα μυδοτροφεία, τις παροχές των ποταμών και γενικότερα από αστικές ή αγροτικές δραστηριότητες, καθώς και την ύπαρξη του εποχικού θερμοκλινούς, που ευνοεί την αναγωγή των νιτρικών αλάτων σε νιτρώδη και αμμωνιακά άλατα. 16 «Αφετηρίες και Άξονες παρεμβάσεων για την αποκατάσταση και διατήρηση του Θερμαϊκού». Κ.Δ. Σταμέλος και Γ.Α. Γεωργιάδης. 1 ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας. Πρακτικά, σελ Θεσσαλονίκη,

185 Ο μέσος όρος του λόγου ΣΝ/P ήταν 4.85, δηλαδή πολύ μικρότερος από την θεωρητική τιμή, γεγονός που δείχνει ότι δυνητικά περιοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη του φυτοπλαγκτού στην περιοχή είναι το άζωτο. Σημειώνεται ότι ο λόγος ΣΝ/P κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός και συνδέεται με την εμφάνιση τοξικών ειδών στην περιοχή. Βιολογικά χαρακτηριστικά Φυτοπλαγκτονική βιομάζα και πληθυσμοί: Υψηλές συγκεντρώσεις χλωροφύλλης καταγράφηκαν ακόμη και την χειμερινή περίοδο στην περιοχή των δειγματοληψιών, με τις μέγιστες συγκεντρώσεις να παρατηρούνται κυρίως μέσα στον όρμο Θεσ/νίκης κάτι που αποδίδεται κυρίως στην επίδραση των αστικών λυμάτων. Υψηλές συγκεντρώσεις φυτοπλαγκτονικών πληθυσμών παρατηρήθηκαν και στον όρμο και στον κόλπο της Θεσσαλονίκης, χωρίς ωστόσο τα μέγιστα της χλωροφύλλης να συμπίπτουν με τα μέγιστα των φυτοπλαγκτονικών κυττάρων. Η επικρατούσα ομάδα που παρατηρείται γενικά είναι τα διάτομα. Μεσοζωοπλαγκτό: Η εμφάνιση των μέγιστων τιμών της βιομάζας και της αφθονίας του μεσοζωοπαγκτού διαφοροποιείται μεταξύ των δύο σταθμών μελέτης δηλαδή μεταξύ του όρμου και ΝΑ του κεντρικού κόλπου. Γενικά, οι τιμές της βιομάζας και της αφθονίας ακολουθούν παρόμοια κατανομή. Μακροφύκη: Ο αριθμός των ειδών μακροφυκών και η επιφανειακή κάλυψη τους παρουσίασαν τιμές παραπλήσιες με παλαιότερες μελέτες στον Θερμαϊκό κόλπο. Τα Ροδοφύκη ήταν η ποιοτικά επικρατέστερη ομάδα, ενώ τα Φαιοφύκη ήταν η ποσοτικά επικρατέστερη ομάδα. Η πλειοψηφία των ειδών που προσδιορίστηκαν είναι μικροσκοπικά νηματοειδή φύκη. Μελετώντας την ποικιλότητα των ειδών αυτών φαίνεται πως σε γενικές γραμμές ο συγκεκριμένος τύπος χλωρίδας είναι φτωχός σε βιοποικιλότητα και σταθερότητα και βρίσκεται σε μία μεταβατική φάση. Η σύγκριση με παλαιότερες φυκολογικές μελέτες στο Θερμαϊκό δείχνει σαφή τάση ανάκαμψης των πληθυσμών των μακροφυκών, γεγονός στο οποίο συνηγορεί η επανεμφάνιση των μεγάλων φαιοφυκών του γένους Cystoseira και η ποσοτική επικράτησή τους σε κάθε σταθμό μελέτης σε σχέση με τα νιτρόφιλα χλωροφύκη. Ωστόσο σύμφωνα με τον Δείκτη Οικολογικής Εκτίμησης (ΕΕΙ), το Οικολογικό Καθεστώς των σταθμών είναι Μέτριο, γεγονός που συμφωνεί με την παράλληλη κυριαρχία μεγάλων φαιοφυκών και νιτρόφιλων χλωροφυκών σε όλους τους σταθμούς μελέτης. Μικροβιολογικός έλεγχος Σύμφωνα με την απόφαση του Νομάρχη Θεσσαλονίκης αριθμ. ΔΥ/22374/91/94 (ΦΕΚ 82Β/ ) για τους όρους διαθέσεως των λυμάτων και υγρών 182

186 βιομηχανικών αποβλήτων σε φυσικούς αποδέκτες και καθορισμού της ανώτερης τάξεως χρήσεως των υδάτων τους στο Νομό Θεσσαλονίκης, καθορίζεται για τον Θερμαϊκό Κόλπο η παράμετρος των κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών (με κυριότερο αντιπρόσωπο την E. coli) ανά 100 ml θαλασσινού νερού να είναι 200. Σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας οι τιμές της E. coli δεν ξεπέρασαν τα ανωτέρω επιθυμητά όρια. Οι τιμές των εντερόκοκκων επίσης δεν ξεπέρασαν την επιθυμητή τιμή των 100 μονάδων σχηματισμού αποικιών ανά 100 ml θαλασσινού νερού, που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. για τα πρότυπα νερών κολύμβησης. Ρύποι Βαρέα μέταλλα στο θαλασσινό νερό: Η κατανομή του Pb παρουσιάζει εμπλουτισμό στα βαθιά νερά κυρίως τον Φεβρουάριο 2007 και τον Απρίλιο Τον Οκτώβριο 2006 εμφανίζεται μέγιστο στα επιφανειακά νερά. Αντίστοιχη εικόνα είχε καταγραφεί και το προηγούμενο έτος δειγματοληψιών με μέγιστα στα βαθιά νερά τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ κατά την δειγματοληψία του Νοεμβρίου 2004 και Φεβρουαρίου 2005 οι αυξημένες συγκεντρώσεις παρουσιάστηκαν και πάλι στην επιφάνεια. Ρύποι στα θαλάσσια ιζήματα: Σε γενικές γραμμές σύμφωνα με τις μετρήσεις των υδρογονανθράκων φαίνεται να υπάρχει επιβάρυνση από πετρελαιοειδή στην περιοχή. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση σχετίζεται με τις δραστηριότητες της πόλης της Θεσσαλονίκης, ενώ τα ποτάμια που εκβάλλουν στην περιοχή φαίνεται να συνεισφέρουν λιγότερο. Οι συγκεντρώσεις των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλες και φαίνεται ότι οι ΠΑΥ δεν αποτελούν σημαντικό πρόβλημα ρύπανσης στην περιοχή. Γεωχημεία Σωματιδιακός Οργανικός Ανθρακας, Ολικό Αζωτο και Φωσφόρος: Από τη σύνοψη των πρώτων αποτελεσμάτων των μετρήσεων του οργανικού άνθρακα και του ολικού αζώτου στην αιωρούμενη ύλη παρατηρήθηκαν τα εξής: Αιωρούμενα σωματίδια: Κατά την εαρινή περίοδο η επιφάνεια χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές από σημαντικά μεγαλύτερες συγκεντρώσεις σε σχέση με το στρώμα κοντά στον πυθμένα, ενώ τη χειμερινή περίοδο, λόγω της ανάμιξης της υδάτινης στήλης η διαφοροποίηση μεταξύ των βαθών ουσιαστικά εξαφανίζεται. Οι μέγιστες επιφανειακές συγκεντρώσεις καταγράφονται με μεγαλύτερη συχνότητα στον όρμο Θεσσαλονίκης και λιγότερο συχνά αλλά και σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα στην ευρύτερη περιοχή της εκβολής του Αξιού. Στην πρώτη περίπτωση έχουν σχέση με την επίδραση των αστικών λυμάτων, στη δε δεύτερη συνδέονται με την εκροή του ποταμού. 183

187 Η κατανομή των ιχνοστοιχείων ανέδειξε: σήματα αυξημένων συγκεντρώσεων στα ανατολικά του κόλπου της Θεσσαλονίκης για τον χαλκό και τον ψευδάργυρο, σήματα αυξημένων συγκεντρώσεων στην περιοχή κοντά στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης για τον ψευδάργυρο, σήματα αυξημένων συγκεντρώσεων σε κοβάλτιο στο εκβολικό σύστημα του Αξιού, πιθανή κινητοποίηση του μαγγανίου από τα ιζήματα του βυθού, το νικέλιο και το χρώμιο είναι μάλλον φυσικής προέλευσης. Στρυμονικός Κόλπος Ο Στρυμονικός κόλπος αποτελεί τον τελικό αποδέκτη των υδάτων κυρίως του Ποταμού Στρυμόνα και του Ρήχιου Ποταμού, αλλά και άλλων μικρότερων ρεμάτων. Η συνολική έκταση των λεκανών απορροής που καταλήγουν στον Κόλπο αυτό ανέρχεται σε km 2, έκταση ίση με το 15,9% της συνολικής έκτασης της Ελλάδος. Η παροχή είναι μειωμένη κατά 20% την τελευταία δεκαετία, λόγω της αυξημένης κατανάλωσης τόσο για αστική και βιομηχανική όσο και κυρίως για αγροτική χρήση. Ο συνολικός όγκος των υδάτων που δέχεται κατά μέσο όρο ετησίως είναι (Κουτράκης Ε. κα, 2000): λεκάνη απορροής π. Στρυμόνα: 1830 x 10 6 m 3 λεκάνη απορροής π. Ρήχειου: 28 x 10 6 m 3 λοιπές παράκτιες λεκάνες: 53 x 10 6 m 3 - Σύνολο: 1911 x 10 6 m 3 Για την ποιότητα των υδάτων του Στρυμονικού κόλπου έχουν γίνει πολυάριθμες έρευνες, τα αποτελέσματα δύο εκ των οποίων παρουσιάζονται παρακάτω. Θρεπτικά άλατα, χλωροφύλλη, θερμοκρασία, αλατότητα και διαλυμένο οξυγόνο σε τρεις περιοχές του Στρυμονικού Κόλπου. Από μηνιαίες δειγματοληψίες υδάτων πραγματοποιήθηκαν σε τρεις σταθμούς του Στρυμονικού κόλπου για χρονικό διάστημα δεκαεννέα μηνών (Δεκέμβριος 97 έως Ιούνιος 99) προέκυψαν τα ακόλουθα: Τα νερά του δέλτα του Στρυμόνα, σύμφωνα με τις συγκεντρώσεις νιτρικών και φωσφορικών αλάτων ταξινομούνται στην εύτροφη ζώνη. Οι τιμές χλωροφύλλης-α εμφανίζονται υψηλότερες τιμές στα επιφανειακά από ότι στα κατώτερα στρώματα. Οι τιμές της θερμοκρασίας και της αλατότητας σε σχέση με το βάθος στο σταθμό 1 παρουσίασαν τις μεγαλύτερες διακυμάνσεις στο βάθος του ενός μέτρου, εκεί δηλαδή όπου γινόταν η στρωματοποίηση των υδάτων χαμηλής και υψηλής αλατότητας. 184

188 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Ποιοτική και ποσοτική ανάλυση του φυτοπλαγκτού στον Στρυμονικό Κόλπο Από δειγματοληψίες υδάτων που πραγματοποιήθηκαν σε τρεις παράκτιους σταθμούς στον Στρυμονικό Κόλπο (εκβολή Στρυμόνα, Σταυρός, Ολυμπιάδα) για το διάστημα Δεκέμβριος 1997 Ιούνιος 1999, αναγνωρίστηκαν στα δείγματα διάφορα είδη και γένη του φυτοπλαγκτού, ενώ παρατηρήθηκαν και αρκετά είδη μικρομαστιγωτών. Είδη του γλυκού νερού αναγνωρίστηκαν στην εκβολή του Στρυμόνα, ενώ βενθικά είδη παρατηρήθηκαν σε όλους τους σταθμούς. Στην πλειονότητα των δειγμάτων που εξετάστηκαν τα είδη του φυτοπλαγκτού βρέθηκαν σε πολύ μικρή αφθονία και έτσι προσδιορίσθηκε η συνολική πληθυσμιακή πυκνότητα των ατόμων σε κάθε δείγμα. Παράλληλα, παρατηρήθηκε ότι οι νανοπλαγκτικοί οργανισμοί, και ιδιαίτερα αυτοί με μέγεθος μικρότερο από 10μm στη μεγαλύτερή τους διάσταση, επικρατούσαν σε αφθονία σε όλα τα δείγματα. Αρκετά από τα άτομα αυτά ήταν μαστιγωτά. Οι μεγαλύτεροι σε μέγεθος οργανισμοί ήταν σπάνιοι. Κόλπος Ιερισσού Όσον αφορά τα φυσικά και χημικά ωκεανογραφικά γνωρίσματα του κόλπου της Ιερισσού προκύπτουν τα εξής (Κουτράκης Ε. κα, 2000): Τους χειμερινούς μήνες τα επιφανειακά νερά είναι πιο θερμά (16 ºC) σε σχέση με το Στρυμονικό κόλπο και η θερμοκρασία του νερού αυξάνει με το βάθος. Η αλατότητα εμφανίζει υψηλότερες τιμές σε σχέση με το Στρυμονικό κόλπο (33-34 psu). Οι τιμές διαλυμένου οξυγόνου που σημειώνονται στα νερά του κόλπου είναι 7,5 8 mg/l κατά το φθινόπωρο, ενώ παρουσιάζονται χαμηλότερες (7,4 7,8 mg/l) κατά το χειμώνα. Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων των μέσων τιμών των αιωρούμενων στερεών σωματιδίων κυμαίνονται μεταξύ 5,74 και 9,19 mg/l. Συγκριτικά ο κόλπος της Ιερισσού δέχεται λιγότερο φορτίο ολικών αιωρούμενων στερεών και θρεπτικών αλάτων σε σχέση με το Στρυμονικό κόλπο καθώς οι ποταμοί Στρυμόνας και Ρήχιος δεν τον επηρεάζουν, ενώ ο μόνος μεγάλος οικισμός που απαντά στον κόλπο είναι αυτός της Ιερισσού. ΣΤ Δασικά οικοσυστήματα Από την εκπόνηση του Επιχειρησιακού Σχεδίου Δασών για την ΠΚΜ προέκυψε πως οι κατεγραμμένες δασικές εκτάσεις στην περιοχή περιλαμβάνουν στρ στο νομό Θεσσαλονίκης, στρ στο νομό Κιλκίς και στρ στο νομό Χαλκιδικής. Τα δάση αυτά βρίσκονται υπό εκμετάλλευση κυρίως για την παραγωγή ξυλείας, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις είναι εμφανείς η υποβάθμιση των συγκεκριμένων οικοσυστημάτων ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 185

189 Όπως έχει αναφερθεί, στο νομό Θεσσαλονίκης υπάρχουν πολυάριθμα και ιδιαίτερα σημαντικά δασικά οικοσυστήματα και ορεινοί όγκοι. Τέτοια είναι το Όρος Βερτίσκος, το Όρος Κερδύλια και το Όρος Χορτιάτη, η ορεινή περιοχή του Σταυρού αλλά και το Περιαστικό Δάσος της Θεσσαλονίκης (Σέιχ Σου). Άλλα μικρότερα αλλά σημαντικά, για διάφορους λόγους, δασικά οικοσυστήματα είναι το Δάσος Απολλωνίας, το Δάσος Βασιλουδίου και το Πλατανόδασος Μελισσουργού. Τα παραπάνω Όρη και δασικά οικοσυστήματα θα περιγραφούν συνοπτικά στις επόμενες σελίδες. Όρος Βερτίσκος Το Όρος Βερτίσκος, που βρίσκεται στο Υ.Ν.Θ., παρουσιάζει έντονες εναλλαγές ομαλών και απότομων πτυχώσεων και διασχίζεται από πολυάριθμα ρέματα και χαράδρες. Σε χαμηλά υψόμετρα ( m) κυριαρχούν αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι (πουρνάρια, φιλλύκια, κέδρα). Πιο ψηλά συναντώνται φυλλοβόλα είδη με πιο κοινά το γαύρο, το φράξο, την όστρυα και δάση βελανιδιάς, ενώ τα υψηλότερα τμήματα του βουνού καλύπτονται από δάση οξιάς. Κατά μήκος των περισσότερων ρεμάτων αναπτύσσεται χαρακτηριστική παρυδάτια βλάστηση (πλατάνια, καβάκια, ιτιές). Μερικές από τις περιοχές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς φυσικού τοπίου στο ορεινό συγκρότημα του Βερτίσκου είναι οι ακόλουθες (ΑΝΕΘ Α.Ε., ΟΡΘ, 2002): Περιοχή Δασότοπος Σοχού: Στην περιοχή αναπτύσσεται δάσος οξιάς με μεγαλοπρεπή δένδρα που ξεπερνούν τα 20 μέτρα σε ύψος. Το τοπίο είναι εντυπωσιακό λόγω της παρουσίας επιβλητικών συστάδων με ευρύ σκιερό υποδασικό θόλο ιδανικό για αναψυχή, περιήγηση και πεζοπορία. Ρέμα Πλατανόδασος: Κατά μήκος του ρέματος αναπτύσσονται εντυπωσιακές σε ανάπτυξη και ζωτικότητα συστάδες πλατανιών. Πλάτανοι Σοχού, Γαλήνης: Συστάδες από πλατάνια στις εκβολές χειμάρρων κοντά στους οικισμούς που δημιουργούν θετικές εικόνες. Ρέματα Ξανθού, Ζαΐμη, Λυκόρεμα, Σεβαστειανό, Μεγάλο Ρέμα: Ρέματα τα οποία καλύπτονται από υγρόφιλη δενδρώδη βλάστηση που συνίσταται κυρίως από ιτιές και καβάκια, αλλά και με παρουσία σκλήθρων, φτελιών και καρυδιών. Ο συνδυασμός της βλάστησης με το υγρό στοιχείο προσφέρει όμορφα τοπία με μεγάλη χρωματική ποικιλία. Ο σκιερός δενδρώδης όροφος δημιουργεί ιδανικές συνθήκες για περιήγηση και πεζοπορία. Περιοχή Πέντε Πηγάδια: Θέση θέας σε δασωμένη έκταση με δρυς, γαύρους και λεύκες. Περιοχή Πέντε Βρύσες: Οργανωμένος χώρος δασικής αναψυχής σε περιοχή με πεύκα και πλατάνια απ' όπου διέρχεται ρυάκι. Περιοχή Μαυρούδας: Σώζεται σε καλή κατάσταση Βυζαντινό κάστρο με αξιόλογη αρχιτεκτονική και διακρινόμενη κινστέρνα (υδατοδεξαμενή), καθώς και Οθωμανική κρήνη. 186

190 Όρος Κερδύλια Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Στην περιοχή του Όρους, υπάρχουν χαμηλά οροπέδια (Σοχός) και λεκανοπέδια (Μαυρούδα Λάντζα). Υπάρχει υψομετρική διαβάθμιση της βλάστησης και συγκεκριμένα, μέχρι το υψόμετρο των μέτρων στις Β και ΒΑ εκθέσεις και των 1000 μέτρων στις Ν και ΝΑ κυριαρχούν οι αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι (πουρνάρι, κέδρα, ρείκια, φράξος). Σε υψόμετρο μέτρα στο Β τμήμα αναπτύσσονται δάση δρυός καστανιάς, ενώ ανώτερα υψόμετρα (πάνω από 850 μέτρα) καταλαμβάνονται από δάση οξιάς. Η περιοχή αποτελείται από λόφους με φυλλοβόλα δάση (κυρίως Quercus sp. Και Fagus sp.). Στο μέσον της περιοχή υπάρχουν φαράγγια με παλαιά δάση καστανιάς. Γύρω από την περιοχή και σε χαμηλότερα υψόμετρα, υπάρχουν πολλά χωριά. Το κλίμα είναι μεταβατικό από το το μεσογειακό προς το ηπειρωτικό. Από γεωλογική άποψη, η περιοχή ανήκει στη μάζα της Ροδόπης. Στο νότιο τμήμα είναι εμφανείς οι επιπτώσεις από τον τουρισμό (υπάρχουν πολλές κατοικίες, ξενοδοχεία, κάμπιγκ κλπ.). Είναι περιοχή χαμηλής σπουδαιότητας εξαιτίας των οικισμών που περιβάλλουν το βουνό. Τα δάση της περιοχή είναι πολύ υποβαθμισμένα σε ποιότητα και μέγεθος (Ντάφης κ.α., 1997). Περιοχές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς φυσικού τοπίου στο ορεινό συγκρότημα των Κερδυλίων είναι οι ακόλουθες (ΑΝΕΘ Α.Ε., ΟΡΘ, 2002): Πλατανόδασος Στεφανινών Αρεθούσας: Δάσος με πλατάνια, έκτασης περίπου 1500 στρεμμάτων, το οποίο διασχίζεται από χείμαρρο. Τοπίο καταπληκτικής ομορφιάς, ιδανικό για περιπάτους, ξεκούραση και αναψυχή. Κορυφή Κερδυλίων Δάσος οξιάς Στεφανινών: Το δάσος οξιάς σχηματίζεται από εύρωστες συστάδες με σημαντική αισθητική και οικολογική αξία. Υπάρχουν ώριμες συστάδες οξιάς ηλικίας ετών με ευθυτενή ψηλόκορμα και πυκνά συγκομούμενα άτομα, συστάδες μέσης ηλικίας ετών σε καλή κατάσταση και μικρής ηλικίας συστάδες μέτριας δομής και πυκνότητας. Το δάσος έχει χαρακτηριστεί Περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η κορυφή του όρους, που βρίσκεται πάνω από το δάσος, προσφέρει πανοραμική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις (Στρυμονικό κόλπο, όρος Παγγαίο, κάμπος Σερρών). Πλατανόρεμα (Στεφανινά): Ορεινό ρέμα με πλούσια υγρόφιλη βλάστηση με φλαμουριές, πλατάνια, ιτιές κλπ. Πολύ όμορφο τοπίο που αποτελεί ιδανικό τόπο για περιήγηση και πεζοπορία. Θέση Προφήτης Ηλίας Σκεπαστό: Θέση πανοραμική που καλύπτεται από αραιό δάσος υπεραιωνόβιων δρυών. Αρεθούσα: Λίγο νοτιότερα από το σημερινό δημοτικό διαμέρισμα εντοπίζεται αξιόλογος αρχαίος οικισμός με ευρήματα κτισμάτων και αντικειμένων Αρχαίας, Ρωμαϊκής και Βυζαντινής εποχής. Μονή Αγ. Γεωργίου Στεφανινών: Μονή του 13ου αιώνα. Η εκκλησία της μονής ανήκει στο σταυροειδή τύπο με τέσσερις κολώνες και στέγη με σχιστόπλακες. Από τον άλλοτε πλούσιο εσωτερικό ζωγραφικό διάκοσμο, σήμερα διατηρούνται λίγα με σημαντικές φθορές. 187

191 Μονή Αγ. Γεωργίου Ασπροβάλτας: Εγκαταλειμμένη μονή του 16ου αιώνα. Διατηρούνται το καθολικό, ίχνη της δυτικής και βόρειας κόδρας και ο περίβολος. Όρος Χορτιάτης Το όρος Χορτιάτης παρουσιάζει έντονο ανάγλυφο με πολλές εναλλαγές. Και εδώ, η βλάστηση παρουσιάζει υψομετρική διαβάθμιση. Αείφυλλοι σκληρόφυλλοι θάμνοι καταλαμβάνουν τη μεγαλύτερη έκταση του Χορτιάτη και εκτείνονται μέχρι τα μέτρα. Δάση φυλλοβόλων δρυών και καστανιάς αναπτύσσονται από τα 500 ως τα 900 μέτρα κυρίως στο Β και ΒΑ τμήμα του βουνού. Σε ανώτερα υψόμετρα ( μέτρα) στη Β πλευρά και στην κορυφή του όρους αναπτύσσονται δάση οξιάς. Ανάλογα με τις μικροπεριβαλλοντικές συνθήκες των επιμέρους περιοχών εμφανίζονται και φαινόμενα ανάμιξης των τριών τύπων βλάστησης που προσφέρουν ιδιαίτερα θετική εικόνα και πολυχρωμία. Στην Α πλευρά του βουνού η οικιστικη πίεση και οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες επιδρούν αρνητικά στην εικόνα του τοπίου. Έντονα αρνητική εικόνα δημιουργούν και το πλήθος κεραιών, ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών, κοντά στην κορυφή του βουνού, ενώ στην περιοχή Ασβεστοχωρίου το τοπίο υποβαθμίζεται από την ύπαρξη λατομείων. Περιοχές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς φυσικού τοπίου στο ορεινό συγκρότημα του Χορτιάτη είναι οι ακόλουθες (ΑΝΕΘ Α.Ε., ΟΡΘ, 2002): Δάσος Κουρί Ασβεστοχωρίου: Μικρό δάσος με αείφυλλες και ημιφυλλοβόλες δρυς, με σημαντική αισθητική αξία, χαρακτηρισμένο ως Περιοχή Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Πλατανάκια Πανοράματος: Ρεματιά ιδιαίτερης ομορφιάς με πυκνή βλάστηση από πλατάνια που διαρρέεται από μικρό ποταμάκι. Υπάρχουν ευρήματα Βυζαντινών νερόμυλων και υδραυλικών κατασκευών. Λειτουργεί οργανωμένος χώρος αναψυχής που όμως δέχεται πολύ μεγάλο αριθμό επισκεπτών με κίνδυνο αλλοίωσης του τοπίου. Φαράγγι Σκάλας: Ιδιαίτερα εντυπωσιακό φαράγγι που διασχίζεται από ποτάμι. Πλατανώνας Ζαγκλιβερίου: Εκτεταμένο δάσος (μήκους πάνω από 5 χλμ.) με πλατάνια στην περιοχή του δημοτικού διαμερίσματος Ζαγκλιβερίου. Δάσος οξιάς Λιβαδίου Πετροκέρασων: Μικτό δάσος οξιάς, καστανιάς και δρυός με ωραίες χρωματικές εναλλαγές στη διαδρομή από Λιβάδι προς Πετροκέρασα. Άλσος Καλαμωτού: Συστάδα περίπου 200 στρεμμάτων αποτελούμενη από εντυπωσιακές υπέργηρες βελανιδιές. Λίμνη Αδάμ: Μικρός υγρότοπος, υπόλειμμα μεγαλύτερης λίμνης που αποξηράνθηκε στο παρελθόν και εποχιακά συγκεντρώνει πληθυσμούς υδρόβιων πουλιών. Θέσεις θέας Χορτιάτη: Βόρεια προς λίμνες Κορώνεια και Βόλβη, Ανατολικά προς Θερμαϊκό, κορυφή Χορτιάτη (πανοραμική θέα). 188

192 Αρχαία Καλίνδοια: Νότια του δημοτικού διαμερίσματος Καλαμωτού εμφανίζονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Καλίνδοια της Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου. Ορεινή περιοχή Σταυρού Η ορεινή περιοχή μεταξύ Σταυρού και Ολυμπιάδας έχει σημαντική αισθητική αξία. Εμφανίζει βλάστηση μεσογειακής μακκίας μεγάλης βιολογικής ποικιλότητας και σημαντικής σταθερότητας με κυρίαρχα είδη τις κουμαριές, τα πουρνάρια, τις αριές, τα φιλλύκια, τις καλικοτόμες, τα σπάρτα και τα ρείκια. Περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης (Σέιχ-Σου) Το περιαστικό δάσος συγκροτείται κυρίως από συστάδες τραχείας πεύκης από αναδασώσεις και συστάδες αείφυλλων πλατύφυλλων στο ανατολικό του τμήμα, εμπλουτισμένες κατά θέσεις με κωνοφόρα και άλλα είδη. Περιλαμβάνει πολλές περιοχές με υψηλή αισθητική αξία και ιδίως θέσεις θέας και δασικής αναψυχής. Μετά την καταστροφική πυρκαγιά που έκαψε μεγάλο μέρος του δάσους το 1997 οι θέσεις αυτές έχουν περιοριστεί στο βόρειο μέρος του δάσους. Οι βασικότερες σχετικές αποφάσεις για την αναδάσωση και προστασία του περιαστικού δάσους είναι οι ακόλουθες: Η υπ αριθμ / (Φ.Ε.Κ. 98/Β/ ) πράξη του Υπουργού Γεωργίας, με την οποία κηρύχθηκε ως αναδασωτέα έκταση στρ. στην περιοχή των Χιλίων Δέντρων (Δήμος Θεσσαλονίκης). Την απόφαση αυτή ακολούθησαν και αναδασωτικές εργασίες περιορισμένης έκτασης που έγιναν στις παρυφές της πόλης κατά τα έτη 1929, 1931 και Η υπ αριθμ / 2580/ (Φ.Ε.Κ. 88/Β/ ) πράξη του Γενικού Διοικητή Μακεδονίας, η οποία διεύρυνε την αναδασωτέα έκταση του 1921 στα στρ. γύρω από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η υπ αριθμ /1708/ απόφαση του Υπ. Γεωργίας με την οποία ιδρύθηκε μόνιμο καταφύγιο άγριων θηραμάτων στην περιοχή Σέιχ Σου, όπως αυτό τροποποιήθηκε με τις αποφάσεις 36108/1841/ Υπ. Γεωργίας, /3003/ Υπ. Γεωργίας και ΔΔ, 2099/ Δ/νσης Δασών Θεσσαλονίκης. Η υπ αριθμ. ΓΔ 2193/ (Φ.Ε.Κ. 1322/Β/ ) απόφαση του Νομάρχη Θεσσαλονίκης, «περί τροποποιήσεως και καθορισμού των ορίων τη αναδασωτέας εκτάσεων του Δημοσίου Δάσους Πάρκου Θεσσαλονίκης», με την οποία κηρύχθηκε έκταση στρ. ως αναδασωτέα, με εξαίρεση 14 ιδιωτικά και δημοτικά γήπεδα οικόπεδα, συνολικού εμβαδού περίπου 50 στρ. (σχολείο, Κοιμητήρια κ.λ.π.). Η ως άνω έκταση, η οποία αποτελεί και τη σημερινή έκταση του Περιαστικού Δάσους Θεσσαλονίκης, περιλαμβάνεται στα διοικητικά όρια των σημερινών Δήμων Θεσσαλονίκης, Πυλαίας, Πανοράματος, Αγ. Παύλου, Συκεών, Τριανδρίας, Χορτιάτη και της Κοινότητας Πεύκων. Το Σέιχ Σου χαρακτηρίστηκε ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους κατά τις διατάξεις του Ν. 1469/50 με α) την υπ αριθμ. ΥΠΠΕ / ΔΙΛΑΠ/ Γ/ 3503/ 72155/ 189

193 (Φ.Ε.Κ. 148/Β/ ) απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών και β) την υπ αριθμ. Γ/1834/37917 (ΦΕΚ 549/Β/ ). Εφεξής και για λόγους συμβατότητας και οιμομορφίας μνημονεύεται μόνο η μεταγενέστερη υπ αριθμ. Γ/1834/37917 (ΦΕΚ 549/Β/ ) απόφαση χαρακτηρισμού του Τοπίου Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Σημειώνεται ότι οι ανωτέρω δύο αποφάσεις είναι ταυτόσημες ως προς το περιεχόμενο. Σύμφωνα με τις ανωτέρω αποφάσεις η περιοχή που χαρακτηρίζεται ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους περιλαμβάνει την έκταση που έχει χαρακτηρισθεί ως αναδασωτέα καθώς και τη ζώνη που ορίζεται από το δημόσιο δρόμο Θεσσαλονίκης-Εξοχής προς βορά, το ρέμα Πασατζή δυτικά, την αναδασωτέα έκταση νότια και τα Συμμαχικά Νεκροταφεία (περιοχή Εξοχής) ανατολικά. Το ΠΔ 575/1980 (ΦΕΚ 1577/Α/ ), με το οποίο η περιοχή αρμοδιότητας Δασαρχείου Θεσσαλονίκης συνεπώς και του Περιαστικού Δάσους Θεσσαλονίκης κηρύσσεται ως ζώνη Α βαθμού επικινδυνότητας στις πυρκαγιές. Το από Π.Δ. (Φ.Ε.Κ. 561/Δ/ ) «Καθορισμός ζωνών προστασίας στην περιαστική ζώνη Θεσσαλονίκης (Ν. Θεσσαλονίκης) και όρων και περιορισμών δόμησης αυτών», με το οποίο καθορίζεται η περιοχή με στοιχείο Δ.1.2, η οποία περιλαμβάνει εκτάσεις ΒΑ του πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης της οποίας τα όρια συμπίπτουν με τα όρια της Αναδασωτέας έκτασης του Δημόσιου Δάσους, Πάρκου Θεσσαλονίκης ως ζώνη προστασίας και καθορίζει τις χρήσεις (άρθρο 1, Β, Γ). Η με αριθμ. 3479/1997 απόφαση του Τμήματος Ε του Συμβουλίου της Επικράτειας με την οποία ακυρώνονται οι διατάξεις του άρθρου 1 παρ. Β.2.γ., Β.2.δ., Γ.3., Γ.4., Δ.β. και του άρθρου 2 του από Π.Δ. Ακυρώθηκαν όλες οι διατάξεις που θα μπορούσαν να παρερμηνευθούν και να επιφέρουν αλλαγή χρήσης γης στις αναδασωτέες ιδιωτικές εκτάσεις. ΝΟΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Τα δάση και δασικές εκτάσεις του νομού Χαλκιδικής βρίσκονται υπό την εποπτεία των δασαρχείων Πολυγύρου, Αρναίας και Κασσάνδρας. Οι κυριότερες δασικές περιοχές του δασαρχείου Πολυγύρου είναι: τα δημόσια δάση Παλαιοχώρας, Σιθωνίας (όρος Ίταμος), Πολυγύρου και Παλαιοκάστρου. Στο δασαρχείο Αρναίας, από την άλλη πλευρά, σημαντικότερες δασικές εκτάσεις αποτελούν το δημόσιο δάσος Αρναίας, το Πανεπιστημιακό δάσος Ταξιάρχη και το δημόσιο δάσος του όρους Χολομώντα. Στις δασικές εκτάσεις αρμοδιότητας του δασαρχείου Κασσάνδρας, κύριο λόγο έχουν τα δάση της Κασσάνδρας. Ωστόσο στις πυρκαγιές του Αυγούστου του 2006 ένα πολύ μεγάλο τμήμα των εκτάσεων αυτών καταστράφηκαν. Για τις καμμένες εκτάσεις έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες μελέτες αποκατάστασης και αναδάσωσης αλλά πολύ λίγες από τις ενέργειες που προβλέπονται έχουν 190

194 υλοποιηθεί. Την επόμενη χρονιά (έτος 2007), μεγάλο κίνδυνο διέτρεξαν τα δάση της χερσονήσου Σιθωνίας, αλλά ευτυχώς χωρίς επικίνδυνα αποτελέσματα. Όρος Ίταμος (Γιαννετάκη Γ. και Αγγελίδης Ι., 2005) Το δάσος της Σιθωνίας βρίσκεται στο όρος Ίταμος και χωρίζεται στις εξής κατηγορίες δασικών οικοσυστημάτων: Ελληνικά δάση χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis): τα δάση αυτά καταλαμβάνουν το 41,2 % της έκτασης του όρους Ιτάμου και αναπτύσσονται σε υποβαθμισμένες εκτάσεις χαμηλού υψομέτρου, από το επίπεδο της θάλασσας έως και σε υψόμετρο 800 μ., σε όλες τις εκθέσεις σε ανάγλυφο με κλίσεις μέτριες έως και κατά θέσεις ισχυρές. Τα δάση αυτά δεν υφίστανται οικονομική διαχείριση με σκοπό την παραγωγή ξύλου, αλλά είναι υπό εκμετάλλευση για την επίτευξη άλλων ενεργειών όπως η παραγωγής ρητίνης και η άσκηση της μελισσοκομίας. Ελληνικά δάση κουκουναριάς: καταλαμβάνουν το 0,73% της έκτασης του Ιτάμου, εκ των οποίων πολύ μικρό ποσοστό αποτελείται από αμιγή δάση και τα υπόλοιπα είναι μικτά με χαλέπιο πεύκη. Οι συστάδες δεν υφίστανται διαχείριση για την παραγωγή ξύλου, αλλά τις εκμεταλλεύονται οι κάτοικοι της περιοχής για τη μελισσοτροφία και τη συλλογή των βρώσιμων σπόρων. Δάση ορεινών κωνοφόρων με πευκοδάση Pinus nigra pallasiana: τα δάση της μαύρης πεύκης βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις της χερσονήσου Σιθωνίας πάνω στο όρος Ίταμος και σε υψόμετρο μ. Καταλαμβάνουν το 11,4 % της έκτασης του Ιτάμου. Δάση αριάς (Quercus ilex): Τα δάση αυτού του τύπου περιορίζονται σε μία μικρή έκταση 358 εκταρίων στην ανατολική πλευρά της Σιθωνίας. Δάση πλατάνου της ανατολής Platanion orientalis: Ο τύπος αυτός αποτελείται από τις παραποτάμιες συστάδες πλατάνου που σχηματίζονται κατά μήκος των ρεμάτων της περιοχής. Ο τύπος αυτός παίζει σημαντικό ρόλο στην αισθητική του τοπίου, στον υδρολογικό κύκλο, στην ύπαρξη των πηγών και στη δυνατότητα αναψυχής που μπορεί να προσφέρει. Οι σημαντικότεροι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι εκτάσεις αυτές είναι: οι πυρκαγιές, η ανεξέλεγκτη βόσκηση και οι παράνομες υλοτομικές ενέργειες. Όρος Χολομώντας Ο Χολομώντας χαρακτηρίζεται από φυσικά και πυκνά δάση. Οι ζάνες βλάστησης και οι φυτοκοινωνίες των δασών διαφέρουν ανάλογα με το υψόμετρο και την έκθεση. Στο Χολομώντα είναι διακριτές οι εξής φυτοκοινωνικές διαπλάσεις: Διάπλαση των αείφυλλων πλατύφυλλων στις νότιες εκθέσεις του βουνού και σε υψόμετρο μέχρι 600 μ. Κυριότερα είδη της είναι η κουμαριά (Arbutus unedo), αριά (Quercus ilex), ρείκι (Erica arborea), λαδανιές (Cistus sp.), ασπάλαθρο (Calycotome vilosa), σπάρτο (Spartium junceum), φιλύκι (Felirea media), πουρνάρι (Quercus coccifera). 191

195 Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του Σχεδίου Διάπλαση των φυλλοβόλλων πλατύφυλλων που καταλαμβάνει τις βόρειες εκθέσεις και τα μεγαλύτερα υψόμετρα του βουνού. Από κάτω προς τα πάνω και μέχρι την κορυφή του Χολομώντα (1.165 μ.) Διακρίνονται οι εξής ζώνες: i) η ζώνη της δρυός (που αποτελείται κυρίως από τα είδη δρυός Quercus conferta, Quercus sessiflora και Quercus frainetto), ii) η ζώνη της καστανιάς (με κύριο είδος της την Castanea vesca) και iii) η ζώνη της οξιάς (με κύρια είδη τα Fagus orientalis και Fagus sylvatica). Παραποτάμιες διαπλάσεις στα ρέμματα που διατρέχουν το Χολομώντα με κύρια είδη τα: πλατάνι, σκλήθρο και φουντουκιά. Πολλές θέσεις του Χολομώντα καλύπτονται με κωνοφόρα που προήλθαν από τεχνητές φυτεύσεις, είτε της δασικής υπηρεσίας, με σκοπό τον εμπλουτισμό και κάλυψη των γυμνών του βουνού (μαύρη και δασική πεύκη), είτε είναι φυτείες ελάτης που καλύπτουν ιδιωτικούς αγρούς και καλλιεργούνται για παραγωγή χροστουγεννιάτικων δέντρων από ιδιώτες, ειδικά μεταξύ Αρναίας Παλαιοχωρίου Νεοχωρίου. Η συνολική δασική έκταση του Χολομώντα είναι στρέμματα περίπου και παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον. Όρος Στρατωνικό Ένα από τα πιο παραγωγικά δάση του νομού Χαλκιδικής βρίσκεται στο όρος Στρατωνικό. Από τα διάφορα είδη δέντρων (οξιά, δρυς, καστανιά κλπ) παράγονται δασικά προϊόντα (καυσόξυλα και τεχνική ξυλεία) που προωθούνται στην αγορά για απευθείας χρήση ή επεξεργασία. Πανεπιστημιακό δάσος Ταξιάρχη Το δάσος του Ταξιάρχη κατά 67% αποτελείται από οικονομικά διαχειριζόμενο δάσος. Οι εκτάσεις του (δασοσκεπής και μερικώς δασοσκεπείς) ταξινομούνται σε ζώνες βλάστησης με είδη όπως δρύες, οξυά, πεύκα, καταλαμβάνοντας συνολική έκταση 4.193,51 ha. ΝΟΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ Δημόσιο δάσος Πλαγιάς-Αντιγόνειας-Μυριοφύτου Οι δασοπονικές μορφές που συναντώνται στην συγκεκριμένη περιοχή είναι (Γιαννακου Α., 2005): - Δάσος δρυός Φυλλοβόλλων πλατύφυλλων - Δάσος μικτό πεύκης δρυός - Δάσος μικτό δρυός-φυλλοβόλων πλατύφυλλων-πεύκης - Δάσος μικτό δρυός-οξιάς - Αναδασώσεις μαύρης-παραθαλάσσιας πεύκης - Μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις δρυός-φυλλοβόλων πλατύφυλλων - Μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις μαύρης-παραθαλάσσιας πεύκης - Μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις δρυός-πεύκης 192

196 Η υφιστάμενη κατάσταση του δασικού συμπλέγματος Πλαγιάς-Αντιγόνειας- Μυριοφύτου κρίνεται ως υποβαθμισμένη και τα παραγόμενα προϊόντα περιορίζονται σε καυσόξυλα λόγω του είδους και της διαμέτρου των κορμών των δέντρων. Δημόσιο δάσος Καστανερής Λιβαδίων Βρίσκεται στα όρια των Δ.Δ. Καστανερής και Λιβαδίων και απαντάται μόνο η φυτοκοινωνική διάπλαση των φυλλοβολούντων πλατύφυλλων (Aestati silvae) (οξιά, δρυς, κέδρος, ιτιά, φράξος, φτελιά κ.α.) Δημόσιο δάσος Γουμένισσας Φυλλιριάς Βρίσκεται στα διοικητικά όρια των Δ.Δ. Γουμένισσας και Φιλυριάς και ανήκει στην φυτοκοινωνική διάταξη των φυλλοβολούντων με κυρίαρχη την ένωση της χνοώδους και πλατυφύλλου δρυός, ενώ σε μίξη υπάρχει γάβρος, φράξος, παλιούρι, καρανιά και καστανιά. Κοινοτικό δάσος Κάρπης Βρίσκεται στα διοικητικά όρια της Κάρπης και απαντώνται οι διαπλάσεις: των φυλλοβολούντων πλατύφυλλων κατά το χειμώνα με κύριους εκπροσώπους την οξιά, τη δρυ και την καστανιά, των αείφυλλων πλατύφυλλων με κύριο εκπρόσωπο τη φιλυριά και η παραποτάμια διάπλαση με κύριους εκπροσώπους το σφένδαμο, τον ίταμο και τον πλάτανο. Κοινοτικό δάσος Γρίβας Βρίσκεται στο Δ.Δ. Γρίβας και απαντώνται οι διαπλάσεις: των φυλλοβολούντων πλατύφυλλων (οξιά, δρυς και καστανιά), των αείφυλλων πλατύφυλλων π.χ. πουρνάρι, άρκευθος και η παραποτάμια διάπλαση με κύριους εκπροσώπους την ιτιά και τον πλάτανο. Δημότικο δάσος Γουμένισσας (δήμου Γουμένισσας) Το δάσος αυτό διαχειριστικά υπάγεται στο δασαρχείο Γουμένισσας και διοικητικά στο δήμο Γουμένισσας. Με βάση τη δασική διαχειριστική μελέτη που έχει εκπονηθεί, στο δάσος αυτό διακρίνονται οι ακόλουθες διαχειριστικές κλάσεις: - Διαχειριστική κλάση αμιγούς οξιάς: Καταλαμβάνει τις πιο παραγωγικές και έφυγρες εκτάσεις του δάσους από του υψομέτρου των 700 μ. και άνω, αντικαθιστώντας σταδιακά τη δρυ και συγκροτόντας αμιγείς συστάδες - Διαχειριστική κλάση μικτού δάσους οξιάς δρυός: Καταλαμβάνει κυρίως τα ανώτερα υψόμετρα στο δάσος χωρίς να είναι διακριτή κατά χώρο και έκταση. - Διαχειριστική κλάση δρυός σε αναγωγή: Καταλαμβάνει κυρίως τα κατώτερα υψόμετρα του δάσους, μετά τη ζώνη της οξιάς. - Διαχειριστική κλάση πρεμνοφυούς δρυός:καταλαμβάνει τα κατώτερα υψόμετρα στο δάσος Κάρπης και αποτελείται από μικρές ή μεγάλες ομήλικες επιφάνειες δρυός που έχουν υποστεί αποψιλωτικές υλοτομίες. 193

197 - Διαχειριστική κλάση αγροκτηνοτροφικής περιοχής: Περιλαμβάνονται ιδιωτικές, δημοτικές ή δημόσιες εκτάσεις που χρησιμοποιούνται για καλλιεργείες, κυρίως καστάνων, από τους κατοίκους καθώς και εκτάσεις κτηνοτροφικής δραστηριότητας. Υπόλοιπη περιοχή μελέτης Το τμήμα της περιοχής μελέτης που βρίσκεται στους νομούς Ημαθίας, Πιερίας και Πέλλας περιλαμβάνει κατά βάση πεδινές εκτάσεις και έτσι τα δασικά οικοσυστήματα είναι πολύ λίγα και περιλαμβάνουν κυρίως μικρά αλσύλια Ένα από τα δασικά οικοσυστήματα των νομών αυτών που αξίζει να περιγραφεί είναι το δάσος Ελευθεροχωρίου στο νομό Πέλλας. Η βλάστηση του δάσους παρουσιάζει διαφοροποίηση καθώς στα υψηλότερα σημεία κυριαρχεί η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) ενώ σε χαμηλότερα σημεία κυριαρχεί η μαύρη πεύκη (Pinus nigra). Εκτός από τη βλάστηση των κωνοφόρων που προέρχεται από αναδασώσεις υπάρχει και η βλάστηση των πλατύφυλλων. Τα είδη που κυριαρχούν είναι: πλατύφυλλη δρυς ( Pinus conferta) με προσμίξεις, ευθύφλοιος δρυς (Pinus cerris), χνοώδης δρυς (Pinus pubescens), γάβρος (Carpinus sp.), φράξος (Fraxinus ornus), καστανιά (Castanea sativa). Τα κυριότερα είδη πανίδας που ζουν στο δάσος αυτό είναι ο λαγός (Lepus europeus) και η αλεπού (Vulpes vulpes). Τα πτηνά που συναντώνται είναι η πέρδικα (Alectoris chucar), ο φασιανός (Phasianus colhicus), φάσσες (Columba palumbus) και τρυγόνια (Streptopelia turtur). ΣΤ Χλωρίδα - Βλάστηση Χλωρίδα Τα στοιχεία που αφορούν στην χλωρίδα προέρχονται από τη μελέτη». Στην περιοχή εφαρμογής του ΡΣΘ δεν υπάρχουν καταγραφές των ειδών χλωρίδας για το σύνολο αυτής. Δεδομένα υπάρχουν κυρίως για τους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) του Δικτύου Natura 2000 και για ορισμένες περιοχές που έχουν υλοποιηθεί εξειδικευένες μελέτες. Σύμφωνα με την Εθνική Βάση Δεδομένων Natura 2000 υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ειδών που χαρακτηρίζονται ως σημαντικά καθώς προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις, οδηγίες της ΕΕ, την εθνική νομοθεσία ή βρίσκονται στους κόκκινους καταλόγους (Πίνακας 6.15), ενώ δεν αναφέρονται είδη του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. 194

198 Πίνακας 6.15: Σημαντικά είδη χλωρίδας που απαντώνται στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ (Πηγή: Εθνική Βάση Δεδομένων Natura 2000). Ονομασία είδους Mentha suaveolens Salvinia natans Trapa natans Pancratium maritimum Posidonia oceanica Epipactis microphylla Arabis bryoides Ophrys scolopax ssp. cornuta Orchis laxiflora ssp. palustris Orchis mascula Orchis papilionacea Orchis quadripunctata Crocus veluchensis Platanthera chlorantha Neottia nidus-avis Rosa arvensis Platanthera bifolia Himantoglossum hircinum Cephalanthera longifolia Corydalis integra Amelanchier cretica Epipactis helleborine Lilium martagon Limodorum abortivum Achillea chrysocoma Abies borisii-regis Listera ovata Campanula lavrensis Celtis tournefortii Genista tinctoria Malcolmia macrocalyx Neotinea maculata Anthemis sibthorpii Allium chamaespathum Oxytropis purpurea Hypericum athoum Poa thessala Aubrieta erubescens Aethionema orbiculatum Convallaria majalis Centaurea pannosa Κωδ. ΤΚΣ GR , GR GR , GR GR , GR , GR GR , GR , GR , GR GR , GR , GR , GR , GR GR , GR , GR , GR , GR , GR GR , GR GR , GR , GR GR , GR GR ,GR GR ,GR GR ,GR GR ,GR GR , GR GR ,GR , GR GR ,GR , GR GR , GR GR , GR , GR GR , GR GR ,GR , GR GR ,GR , GR GR , GR GR , GR GR , GR GR ,GR , GR GR , GR GR , GR GR , GR GR , GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR

199 Ονομασία είδους Linum leucanthum Beta nana Silene echinosperma Abies cephalonica Stachys leucoglossa Thymus thracicus Helichrysum sibthorpii Viola athois Digitalis leucophaea Osmunda regalis Colchicum doerfleri Viola delphinantha Ophioglossum vulgatum Valeriana alliariifolia Atropa bella-donna Asperula aristata ssp. nestia Sorbus chamaemespilus Cyclamen persicum Κωδ. ΤΚΣ GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR , GR GR GR GR Polygonum icaricum GR Linum olympicum ssp. athoum GR Asperula aristata ssp. thessala GR Dianthus petraeus ssp. orbelicus GR Arctostaphylos uva-ursi GR Erysimum drenowskii GR Saxifraga juniperifolia ssp. sancta GR Heracleum humile GR Isatis tinctoria ssp. athoa GR Silene multicaulis ssp. genistifolia GR Cephalanthera damasonium GR Astragalus thracicus ssp. GR monochorum Fritillaria euboeica GR Fritillaria graeca GR Neotinea maculata GR Taxus baccata Digitalis viridiflora Digitalis lanata Cystoseira crinata GR , GR Acetabularia acetabulosum Cymodocea nodosa GR , GR Βλάστηση Η φυτοκοινωνιολογική ανάλυση της βλάστησης της περιοχής την τοποθετεί σε τρεις διαφορετικές ζώνες: την Ευρυμεσογειακή ζώνη, την Παραμεσογειακή ζώνη και τη Ζώνη δασών οξιάς, οξυάς ελάτης και ορεινών παραμεσογειακών κωνοφόρων (Ντάφης Σ., 1973). 196

200 Α. Ευρυμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) Η «Ευρυμεσογειακή» ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis) εμφανίζεται στα πόδια, το νότιο τμήμα και τις ανατολικές ακτές της Χαλκιδικής. Στην περιοχή απαντώνται και οι δύο υποζώνες της Quercetalia ilicis, η Quercion ilicis και η Oleo- Ceratonion, από τα χαμηλότερα στα υψηλότερα σημεία. Η βλαστητική αυτή ζώνη χωρίζεται σε δύο υποζώνες. Η πρώτη είναι του Quercion ilicis όπου ο αυξητικός χώρος που επικρατεί είναι του Orno-Quercetum ilicis και εκτείνεται από το υψόμετρο των 300 μ. και άνω. Παρατηρείται μία διαφροποίηση καθώς στις πλαγιές και τις θέσεις με νότια έκθεση εμφανίζονται κυρίως τα είδη Erica verticillata και E. arborea, ενώ σε οικολογικά καλύτερες θέσεις συνηθέστερα είναι τα Arbutus unedo, Calycotome villosa, Spartium junceum κλπ και σε υγρότερες θέσεις με βόρεια εκθέση τα είδη: Quercus ilex, Fraximus ormus, Phyllirea media, Q. pubescens κλπ. Η δεύτερη υποζώνη είναι του Oleo-Ceratonion όπου στις χερσονήσους της Χαλκιδικής και στην ανατολική Ελλάδα (μέχρι την περιοχή του Πηλίου) κυριαρχεί ο αυξητικός χώρος του Oleo-Lentiscetum. Παρά την ξηρότητα του κλίματος εμφανίζονται συστάδες Pinus halepensis. Στον αυξητικό χώρο αυτό εκτός των Olea oleaster και Pistacia lentiscus συναντώνται επίσης η Erica verticillata, Myrtus communis, Quercus coccifera Lonicera etrusca. Β. Παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia pubescentis) Η ζώνη αυτή καταλαμβάνει όλη την υπόλοιπη έκταση του νομού, με εξαίρεση τα λίγα δάση οξιάς, τη σχετικά μικρής έκτασης παράκτια βλάστηση κυρίως στα δέλτα των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και τη μικρή σε έκταση παραποτάμια βλάστηση των παραπάνω ποταμών καθώς και την υδρόβια βλάστηση του συστήματος Κορώνεια-Βόλβη-Ρήχειος ποταμός. Εξαίρεση αποτελεί, επίσης, η βλάστηση των λιμνοθαλασσών Επανωμής και Αγγελοχωρίου. Στη ζώνη αυτή υπάρχουν οι λίμνες Βόλβη και Κορώνεια (Αγ. Βασιλείου), το σύνολο των γεωργικών καλλιεργειών, η πίεση της βοσκής, οι πόλεις και οι κάθε είδους οικισμοί και γενικά σχεδόν όλες οι οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Στη ζώνη αυτή διακρίνονται δύο υποζώνες, α) η υποζώνη Ostryo-Carpinion orientalis με τους αυξητικούς χώρους α1) Cocciferetum και α2) Coccifero- Carpinetum,Carpinetum orientalis και β) η υποζώνη Quercion confertae με τους αυξητικούς χώρους β1) Quercetum confertae και β2) Quercetum montanum. α) Υποζώνη Ostryo-Carpinion orientalis Η υποζώνη Ostryo-Carpinion orientalis καταλαμβάνει σημαντική έκταση της ζώνης, στις λοφώδεις και υποορεινές περιοχές, φθάνοντας στα όρη Κερδύλιο, Χορτιάτης και Βερτίσκος μέχρι το υψόμετρο των (-1100)μ. Δεν εμφανίζεται ως ιδανική ζωνώδης διάταξη επειδή η εξάπλωση της υποζώνης εμφανίζεται πολλές φορές ασυνεχής, διακεκομμένης εξάπλωσης, ιδίως στο Βερτισκό, τόσο επειδή παρεμβάλλονται λόγω τοπογραφικών συνθηκών 197

201 σφηνοειδείς διεισδύσεις συστάδων από την υπερκείμενη ζώνη του φυλλοβόλου δρυοδάσους όσο και λόγω κατακερματισμού από αγροτική γη και βοσκοτόπια. Παράκτια αζωνική αλοφυτική βλάστηση, συχνά σε συνδυασμό με υποτυπώδη αμμοθινική βλάστηση, εμφανίζεται σε αλίπεδα, κυρίως κατά μήκος και εσωτερικά της ακτής, από τις εκβολές του ποταμού Λουδία μέχρι και τις εκβολές του Γαλλικού ποταμού. Η αλοφυτική αυτή βλάστηση χαρακτηρίζεται από τα είδη Salicornia europaea, Arthrocnemum macrostachyum, Halocnemum strobilaceum, Juncus maritimus, J. subulatus, Scirpus litoralis, Aeluropus littoralis, Suaeda maritima κ.ά. Αμμόφιλη και αλόφιλη βλάστηση καλά αναπτυγμένη εμφανίζεται στις λιμνοθάλασσες Επανωμής και Αγγελοχωρίου. Εδώ αναπτύσσεται ένας μεγάλος αριθμός φυτοκοινοτήτων, που συνθέτει ένα μωσαϊκό βλάστησης αποτελούμενο από: εμβρυώδεις μετακινούμενες θίνες, μετακινούμενες θίνες (λευκές θίνες), σταθερές θίνες (γκρίζες θίνες), βλάστηση υγρών βυθισμάτων και εναλλασσόμενης υγρασίας σταθμών, βλάστηση σταθμών επηρεαζόμενων από υφάλμυρα νερά, βλάστηση με είδη του γένους Tamarix και αλοφυτική βλάστηση. Θαμνώνες με είδη του γένους Tamarix εμφανίζονται κυρίως εντός της κοίτης του Γαλλικού ποταμού( κυρίως προς τις εκβολές του), στην κοίτη και το δέλτα του Αξιού ποταμού στο Λουδία ποταμό και στη λιμνοθάλασσα της Επανωμής. Παραποτάμια ξυλώδης αζωνική βλάστηση εμφανίζεται κατά μήκος των ποταμών Αξιού, Γαλλικού, Λουδία και στα Στενά της Ρεντίνας (Ρήχιος ποταμός). Στον Αξιό και Γαλλικό κυριαρχούν οι ιτιές (κυρίως Salix alba), ενώ στο Ρήχιο τα πλατάνια (Platanus orientalis) και σε μικρή έκταση τα είδη Populus alba και Alnus glutinosa. Στο Λουδία, Γαλλικό, Αξιό (στις εκβολές του) και κυρίως στις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη (μέχρι και βάθους 1,5μ.) αναπτύσσονται εκτεταμένοι καλαμώνες (Phragmites australis), αποτελούμενοι από υπερυδατικά, ελόβια είδη των γενών Phragmites, Typha, Scirpus κ.ά. Στις λίμνες, η περιοχή πίσω από τους καλαμώνες, προς τη μεριά της χέρσου, περιλαμβάνει ημιυδρόβια είδη, π.χ. βούρλα (Juncus), σε πλάτος που μπορεί να φθάνει και τα 300 με 400μ. από τις ακτές των λιμνών. Η περιοχή αυτή έχει καταπατηθεί από αγροτικές κυρίως καλλιέργειες, που σε πολλά σημεία φθάνουν μέχρι τους καλαμώνες. Στη λίμνη Βόλβη, κοντά στην Απολλωνία, υπάρχει παραλίμνιο δάσος αποτελούμενο από τα είδη Platanus orientalis, Alnus glutinosa, Populus alba, Salix alba, S. fragilis κ.ά., ενώ στο Σχολάρι δύο τεράστια πλατάνια έχουν ανακηρυχθεί μνημεία της φύσης. Στους ποταμούς (και τα κανάλια τους) Αξιό, Λουδία και Ρήχιο (Στενά Ρεντίνας) καθώς και στις λίμνες Κορώνεια και Βόλβη (σε βάθη 0,5 μέχρι και 3μ.) παρατηρείται αζωνική βλάστηση υδροφύτων (εφυδατικά, υφυδατικά και ελεύθερα πλέοντα μακρόφυτα). Η υδρόβια μακροφυτική βλάστηση των παραπάνω ποταμών και λιμνών αποτελείται από 18 φυτοκοινωνίες, που κατανέμονται ως εξής: Λίμνη Βόλβη 8, Λίμνη Κορώνεια 6, ποταμοί Αξιός, Λουδίας και κανάλια τους 6 και Ρήχιος ποταμός (Στενά Ρεντίνα) 8 (βλέπε Παπαστεργιάδου 1990). 198

202 α1) αυξητικός χώρος Cocciferetum Ο αυξητικός χώρος Cocciferetum κυριαρχεί από τα πεδινά μέχρι το υψόμετρο των 850μ., φθάνοντας κατά θέσεις και υψηλότερα ( μ.). Είναι ο αυξητικός χώρος που έχει υποστεί τη μεγαλύτερη δυνατή υποβάθμιση από τη δραστηριότητα του ανθρώπου. Οικιστική πίεση, υπερβόσκηση, καλλιέργειες, οδικό δίκτυο κ.ά. έχουν κατακερματίσει τη συνέχεια της βλάστησης και έχουν υποβαθμίσει ανεπανόρθωτα αυτή καθ αυτή τη βλάστηση. Έτσι η βλάστηση εμφανίζεται, ανάλογα με την υποβάθμιση, με διαφορετική φυσιογνωμία, με κυρίαρχο είδος το πουρνάρι (Quercus coccifera) και δευτερεύον το Juniperus oxycedrus. α2) αυξητικός χώρος Coccifero-Carpinetum, Carpinetum orientalis Ο αυξητικός χώρος Coccifero-Carpinetum και Carpinetum orientalis (800)μ., καταλαμβάνει σχετικά μικρές εκτάσεις σε θέσεις που προστατεύονται λιγότερο ή περισσότερο από την έντονη βόσκηση και κλαδονομή, δηλαδή στα βουνά του νομού κατά μήκος ρεμάτων, σε θέσεις χωρίς ανεπτυγμένο οδικό δίκτυο και σε θέσεις που επιπλέον δεν είχαν πυρκαγιά. Τοποθετείται χωρικά στα ψυχροόρια της υποζώνης και αποτελεί την πλέον αντιπροσωπευτική μορφή βλάστησής της. Στη σύνθεση της βλάστησης συμμετέχουν τα είδη Carpinus orientalis, Fraxinus ornus, Quercus pubescus, Q. coccifera,ostrya carpinifolia,lonicera etrusca, Ruscus aculeatus κ.ά. Η βλάστηση έχει μορφή χαμηλού και πυκνού δάσους ύψους 4-7 μ. και συναντιέται στα όρη Χορτιάτης, Βερτίσκος, Κερδύλιο, όρη Βόλβης και Στρατονικό. Στο όρος Βερτίσκος, σε θέσεις μικρής έκτασης, εμφανίζονται συστάδες με επικράτηση του είδους Carpinus orientalis. Το φαινόμενο της ανάμιξης αειθαλών μεσογειακών και φυλλοβόλων υπομεσογειακών στοιχείων (παρατηρείται στο Βερτίσκο, Χορτιάτη, Κερδύλιο κ.α.) παρατηρήθηκε και περιγράφηκε από τον Adamovic (1909) και οι συστάδες αυτές χαρακτηρίστηκαν ως ψευδομάκκια (Pseudomacchie) βλάστηση. β) υποζώνη Quercion confertae Η υποζώνη Quercion confertae εμφανίζεται σε υψόμετρο (300-) μ. ή και ψηλότερα (1000μ.) στα όρη Βερτίσκος, Κερδύλιo, στην περιοχή του χωριού Αρδαμέρι, στο όρος Χορτιάτης (σε μικρή έκταση) κ.α. Εντός της υποζώνης, κυρίως στα θερμοόριά της, παρατηρούνται, π.χ. όρος Βερτίσκος, και αμιγείς συστάδες του Quercus pubescens με μικρή πρόσμιξη σκληρόφυλλων στοιχείων. Στην υποζώνη, σε αρκετές θέσεις, ως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας επίδρασης του ανθρώπου με την υπερβόσκηση, ανεξέλεγκτη υλοτομία κλπ., εμφανίζονται: 1) βοσκότοποι, κυρίως στις κορυφές και κορυφογραμμές των υψωμάτων και τις ανώτερες κλιτείς τους, 2) λιβάδια δασικών διακένων και 3) συστάδες με φτέρη (Pteridium aquilinum). β1) αυξητικός χώρος Quercetum confertae Η υποζώνη σχηματίζεται κυρίως από τον αυξητικό χώρο Quercetum confertae, όπου επικρατούν τα δάση της πλατύφυλλης δρυός (Quercus frainetto), με ποώδη υπόροφο, αλλά και με υπόροφο από θαμνώδη είδη. Στη συγκρότηση αυτών των 199

203 δασών, εκτός της Quercus frainetto, συμμετέχουν και τα είδη Quercus coccifera, Q. pubescens, Q. dalechampii, Juniperus oxycedrus κ.ά. Εδώ ανήκουν και τα δάση της καστανιάς (Castanea sativa), που η επικράτησή τους έχει ευνοηθεί από τον άνθρωπο (π.χ. Χορτιάτης, Στρατωνικό). β2) αυξητικός χώρος Quercetum montanum Σε θέσεις μικρής έκτασης, σε καλύτερους σταθμούς, στα ψυχροόρια των δρυοδασών, συναντάμε στο Βερτίσκο, Χορτιάτη, Κερδύλιο κ.α. τον αυξητικό χώρο Quercetum montanum, όπου επικρατεί το είδος Quercus petraea ssp. medwediewii (= Q. dalechampii),αμιγές ή σε μίξη με Quercus frainetto και Fagus moesiaca, με ποώδη υπόροφο ή και με θαμνώδη υπόροφο από Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Carpinus orientalis, Fraxinus ornus, Sorbus torminalis, Acer hyrcanum, Rosa arvensis κ.ά. Η Χαλκιδική αποτελεί το όριο εξάπλωσης των δασών Pinus brutia (αποτελεί το βορειοδυτικότερο οριακό σημείο εξάπλωσης), Pinus halepensis (το βορειοανατολικότερο οριακό σημείο) και το βορειότερο οριακό σημείο εξάπλωσης των αείφυλλων σκληρόφυλλων θάμνων. Για τους λόγους αυτούς η Χαλκιδική θεωρείται το μοναδικό ολοκληρωμένο και αντιπροσωπευτικό μεσογειακό τοπίο της Μεσογείου. γ) Ζώνη δασών οξιάς (Fagetalia) Η ζώνη αυτή αντιπροσωπεύεται από την υποζώνη Fagion moesiacae και τον αυξητικό χώρο Fagetum moesiacae. Εμφανίζεται σε μικρές σχετικά εκτάσεις στα όρη Χορτιάτης, Κερδύλιο, Στρατωνικό και Βερτίσκος, σε υψόμετρα (400-) μ. Εδώ η οξιά (Fagus moesiaca) συγκροτεί δάση κυρίως σε Β, ΒΑ και ΒΔ έκθεσης πρανή, που είναι υγρότερα και ψυχρότερα, στους καλύτερους σταθμούς. Σχηματίζει πυκνές και συνήθως αμιγείς συστάδες, με απόλυτη επικράτηση και κυριαρχία σε πλευρικά πρανή ρεμάτων και στις μισγάγκειές τους. Η ζώνη αυτή χωροθετείται στην περιοχή των όρεων Βερτίσκος, Χολομώντας, Κερδύλια, Χορτιάτης, Πάικο και Μπέλλες (Κερκίνη). Άλλα ξυλώδη είδη που εμφανίζονται στα δάση οξιάς είναι τα : Quercus frainetto, Q. dalechampii, Acer hyrcanum, Ostrya carpinifolia, Carpinus orientalis, Fraxinus ornus, Sorbus torminalis, Hedera helix, Clematis vitalba, Ilex aquifolium κ.ά. δ) Πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα η ύπαρξη μεγάλων εκτάσεων με αναδασώσεις ελληνικών και ξενικών κωνοφόρων στην παραμεσογειακή ζώνη βλάστησης. Η τραχεία πεύκη (Pinus brutia) έχει χρησιμοποιηθεί ως το κύριο είδος στις αναδασώσεις του Σέιχ- Σου. Εκτεταμένες αναδασώσεις με κωνοφόρα έχουν γίνει στο Χορτιάτη και στο Λάναρη, στα όρη που βρίσκονται δεξιά της εθνικής οδού Θεσσαλονικής- Ασπροβάλτας, στο Βερτίσκο κ.α. ε) Τέλος, σε όλες τις ζώνες, αναπτύσσεται αζωνική βλάστηση διαφόρων μορφών, αλλά μικρών εκτάσεων : 1) κατά μήκος των κρασπέδων των δρόμων και των μονοπατιών, 2) σε χώρους οικιστικών και κτηνοτροφικών απορριμμάτων, ερείπια οικισμών, σε χώρους παλαιών ποιμνιοστασίων, κοντά σε οικισμούς και κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις (νιτρόφιλη βλάστηση) και 3) σε συγκεντρώσεις 200

204 υδάτων υπό μορφή μικρών τελμάτων, όπου τα νερά ρέουν βραδέως (υδρόβια και ελόβια βλάστηση). Η επικρατούσα χλωριδική μονάδα είναι η Μεσογειακή που συνίσταται από χλωριδικά στοιχεία που η εξάπλωσή τους εκτείνεται αποκλειστικά μέσα στην Παραμεσόγειο περιοχή, που επικρατούν ιδιάζουσες κλιματολογικές συνθήκες που αυτά είναι προσαρμοσμένα. Μερικά από αυτά τα φυτά αποτελούν τους γνησιότερους εκπροσώπους των μεσογειακών φυτογεωγραφικών χλωριδικών στοιχείων, άλλα είναι ευρύτοπα και είναι προσαρμοσμένα στην παραμεσόγειο περιοχή, ενώ άλλα είναι στενότοπα και η καταγωγή τους περιορίζεται σ ένα τομέα της παραμεσιγείου περιοχής. ΣΤ Τύποι οικοτόπων Οι τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ που απαντώνται στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας του Δικτύου Natura 2000 της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ ανέρχονται στους 45 από τους οποίους οι 8 αποτελούν τύπους προτεραιότητας. Στον πίνακα 6.16 δίνεται η παρουσία των οικοτόπων προτεραιότητας ανά Τόπο Κοινοτικής Σημασίας σύμφωνα με τον οποίο οι περισσότεροι οικότοποι προτεραιότητας απαντώνται στην περιοχή του νομού Χαλκιδικής. 201

205 Πίνακας 6.16: Τύποι οικοτόπων προτεραιότητας (*) στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (Δίκτυο NATURA 2000) της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ. Τύπος Οικοτόπου Κωδικός Περιοχής Κωδικός Ονομασία *1120 Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae) *1150 Παράκτιες λιμνοθάλασσες *1510 Μεσογειακές αλατούχες στέπες (Limonietalia) *5230 Δενδροειδή matorrals με Laurus nobilis *6220 Ψευδοστέπα με αγροστώδη και μονοετή φυτά από Thero Brachypodietea *9180 Δάση σε πλαγιές, λιθώνες ή χαράδρες από Tilio Acerion *91E0 Aλλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior (Alno Padion, Alnion incanae, Salicion albae) *9530 (Υπο)μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά μαυρόπευκα 202

206 ΣΤ Πανίδα Στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας έχουν καταγραφεί εννέα (9) είδη θηλαστικών, έξι (6) είδη ασπονδύλων, του Παρ/τος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (Πίνακας 6.17) Πίνακας 6.17: Είδη πανίδας του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (Δίκτυο NATURA 2000) της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ. (Με * σημειώνονται τα είδη προτεραιότητας) Ονομασία είδους ΤΚΣ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Miniopterus schreibersi , *Monachus monachus , Myotis bechsteini , , Myotis blythii Myotis emarginatus Rhinolophus blasii , Rhinolophus ferrum-equinum , Spermophillus citellus , , , *Lutra lutra , , , , ΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Cerambyx cerdo GR Lindenia tetraphylla GR , GR Lucanus cervus GR , GR Lycaena dispar GR , GR , GR , GR , GR Morimus funereus GR Unio crassus GR , GR ΑΜΦΙΒΙΑ/ΕΡΠΕΤΑ Bombina variegata GR , GR , GR , GR Elaphe quatuorlineata GR , GR , GR , GR , GR , GR Elaphe situla GR Emys orbicularis GR , GR GR GR GR GR GR GR Mauremys caspica GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR Testudo graeca GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR GR Testudo hermanni GR GR GR GR GR Triturus carnifex GR Triturus karelinii GR GR GR GR ΨΑΡΙΑ Alosa macedonica GR Aphanius fasciatus GR GR GR Aspius aspius GR

207 Chalcalburnus chalcoides Sabanejewia aurata Rhodeus sericeus amarus Gobio uranoscopus Cobitis taenia GR GR GR GR GR GR GR GR Στους πίνακες 1-4 του Παραρτήματος ΙΙ της παρούσας μελέτης δίνονται τα άλλα σημαντικά είδη πανίδας που συναντώνται σε κάθε μία από τις περιοχές Natura και τα οποία περιλαμβάνονται στην εθνική βάση δεδομένων Natura Στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας της περιοχής εφαρμογής του ΡΣΘ έχει καταγραφεί σημαντικός ειδών πουλιών (Πίνακας 5, Παράρτημα ΙΙ). Τα ιχθυαποθέματα της περιοχής αποτελούν έναν από τους κρισιμότερους βιολογικούς πόρους που είναι άμεσα συνδεδεμένοι με την οικονομία των παράκτιων και παρόχθιων/παραλίμνιων οικισμών. Η κατάσταση των βενθοπελαγικών ιχθυοαποθεμάτων στον Θερμαϊκό είναι υποβαθμισμένη 17 και οφείλεται κυρίως στην υπεραλίευση αλλά συμβάλλει και η υποβάθμιση του θλάσσιου περιβάλλοντος. Για την αντιμετώπιση του θέματος της υπεραλίευσης στον Θερμαϊκό εκδόθηκε το υπ αριθμ. 68 προεδρικό διάταγμα «περί κανονισμού της αλιείας στους κόλπους Θεσσαλονίκης και Θερμαϊκό» (ΦΕΚ 90/Α / ). Ειδικότερα, το Προεδρικό Διάταγμα: - Προβλέπει την αλιεία με μηχανότρατα σε βάθη μεγαλύτερα των 50μ. και σε απόσταση τουλάχιστον 2 νμ από τις ακτές. - Απαγορεύει την αλιεία με γρι-γρι στο τμήμα που βρίσκεται εσωτερικά της γραμμής Φάρου-Κάβουρα και του ακρωτηρίου Αθερίδας κατά τους μήνες από 1η Φεβρουαρίου έως 30 Νοεμβρίου έκαστου έτους σε βάθη μικρότερα των 20μ. - Επιτρέπει για τους παράκτιους αλιείς την αλιεία γαρίδας με τη χρησιμοποίηση φωτός από 11 Ιουλίου έως 10 Σεπτεμβρίου έκαστου έτους. - Επιτρέπει την αλιεία κυδωνιών κατά το μήνα Αύγουστο. - Σε περίπτωση που αλιεύει γρι-γρι ημέρας παράνομα στις περιοχές εκβολών ποταμών θα αφαιρείται άμεσα η άδεια αλιείας του σκάφους χωρίς δικαίωμα προσφυγής του. - Απαγορεύει την αλιεία σε περιοχές των εκβολών ποταμών καθ' όλο το έτος και σε ακτίνα 3νμ με συρόμενα δίχτυα μηχανότρατας. - Για τους ερασιτέχνες αλιείς δεν επιτρέπεται η αλιευόμενη ποσότητα ανά σκάφος να υπερβαίνει τα 3 κιλά ψάρια ή κεφαλόποδα ανά 24ωρο. Στη λίμνη Κορώνεια έχει χαθεί η ιχθυοπανίδα, ενώ στη λίμνη Βόλβη παρουσιάζεται μείωση της ιχθυοπαραγωγής

208 Επίσης, με αποφάση του Νομάρχη καθορίσθηκε η χρονική περιόδος απαγόρευσης ενάσκησης αλιείας το 2009 στους ποταμούς Λουδία και Αξιό, καθώς επίσης στη λίμνη Βόλβη, στο ποταμό Ρήχιο και σε όλα τα ρέοντα ύδατα που εκβάλουν στη λίμνη Βόλβη για την προστασία της αναπαραγωγής των ιχθύων. 205

209 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» ΣΤ.11. ΚΥΡΙΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι κύριες πιέσεις και μηχανισμοί υποβάθμισης των φυσικών αποθεμάτων και πόρων. Υδατικοί πόροι Από το Δεκέμβριο του 2000 έχει τεθεί σε ισχύ η Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο (Ο.Π.Υ. 2000/60/ΕΚ) για τη διαχείριση των Υδάτων. Η Οδηγία 2000/60 ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον Ν. 3199/2003 «Προστασία και διαχείριση των υδάτων» (ΦΕΚ 280/Α/ ) και το Π.Δ. 51/ «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ (ΦΕΚ 54Α/ ). Η ΟΠΥ καθορίζει τις αρχές και προτείνει μέτρα για τη διατήρηση και προστασία όλων των υδάτων -ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια και υπόγεια ύδαταεισάγοντας για πρώτη φορά την έννοια της «οικολογικής σημασίας» των υδάτων παράλληλα και ανεξάρτητα της όποιας άλλης χρήσης τους. Η εφαρμογή της στοχεύει στην ολοκληρωμένη και αειφόρο διαχείριση των υδατικών πόρων, αφού για πρώτη φορά καλύπτονται όλοι οι τύποι και όλες οι χρήσεις του νερού, σε ενιαίο πλαίσιο κοινό για όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι από το σύνολο των λεκανών απορροής των υδατικών διαμερισμάτων 9, 10 και 11 μόνο για τη λεκάνη του ποταμού Στρυμόνα βρίσκεται στο στάδιο ολοκλήρωσης το έργο «Υπηρεσίες εφαρμογής της μεθοδολογίας παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης του ποταμού Στρυμόνα». Στη συνέχεια και δεδομένης της απουσίας δεδομένων ταξινόμησης των επιφανειακών και υπογείων σωμάτων, γίνεται η παρουσίαση της κατάστασης των υδατικών πόρων του υδατικού διαμερίσματος 10 και της λεκάνης του ποταμού Αλιάκμονα (Υδατικό διαμέρισμα 9) βάσει των υφιστάμενων δεδομένων. Κύρια πηγή των παρακάτω δεδομένων αποτελεί το «Εθνικό Πρόγραμμα Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων», 2008 (ΥΠΕΧΩΔΕ, ΕΜΠ). Επιφανειακά ύδατα Τα επιφανειακά ύδατα του Υδατικού διαμερίσματος 10, παρουσιάζουν στο σύνολο τους έντονα ποιοτικά αλλά και ποσοτικά προβλήματα. Οι πηγές ρύπανσης είναι κατά βάση κοινές, το μόνο που διαφέρει, είναι το ποσοστό συμμετοχής τους στη συνολική ρύπανση του κάθε υδατικού πόρου. Οι κύριες πηγές ρύπανσης των επιφανειακών υδάτων είναι: εκπλύσεις αγροτικών εκτάσεων (ρύπανση από λιπάσματα και φυτοφάρμακα) αστικά λύματα υγρά απόβλητα κτηνοτροφικών μονάδων υγρά απόβλητα από βιομηχανίες και βιοτεχνίες 206

210 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» υγρά απόβλητα από εκπλύσεις χωματερών (σε ορισμένες περιπτώσεις) διασυνοριακές (στην περίπτωση του Αξιού) οι χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμάτων Στην Εικόνα 6.4 που ακολουθεί παρουσιάζεται ο χάρτης του υδατικού διαμερίσματος 10 με τα χαρακτηριστικά των λεκανών απορροής και τη ζήτηση νερού ανά βασικό τομέα χρήσης ποιότητας των επιφανειακών υδάτων, βάσει των συγκεντρώσεων των θρεπτικών αλάτων για την εκτίμηση του βαθμού ευτροφισμού. 207

211 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Εικόνα 6.4: Υδατικοί πόροι και ζήτηση νερού στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κεντρικής Μακεδονίας (Πηγή: Εθνικό Πρόγραμμα διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων, ΥΠΕΧΩΔΕ-ΕΜΠ, 2008) 208

212 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Στην εικόνα 6.5 που ακολουθεί παρουσιάζεται ο χάρτης της ποιότητας των επιφανειακών υδάτων, βάσει των συγκεντρώσεων των θρεπτικών αλάτων για την εκτίμηση του βαθμού ευτροφισμού Εικόνα 6.5: Χάρτης ποιότητας επιφανειακών υδάτων βάσει των τιμών των θρεπτικών αλάτων και της εκτίμησης του βαθμού ευτροφισμού στην περιοχή μελέτης (ΥΠ.ΑΝ., 2003). Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά τα στοιχεία και η αξιολόγηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων. Αξιός Η παροχετευτικότητα της κοίτης του, μετά τα εγγειοβελτιωτικά ανέρχονταν σε m 3 /s αλλά μειώνεται συνεχώς λόγω της αναποδιστικής διάβρωσης και εκτιμάται σήμερα στα m 3 /s. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την δυνατότητα της λεκάνης απορροής του να δώσει παροχή μεγαλύτερη m 3 /s, δημιουργεί κίνδυνο πλημμύρων. Το ότι δεν παρουσιάζεται τα τελευταία έτη το φαινόμενο αυτό, οφείλεται στα χαμηλά πλάγια αναχώματα του ποταμού στο έδαφος της FYROM, όπου και 209

213 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» γίνονται συχνότερες πλημμύρες οι οποίες δεν φθάνουν στο Ελληνικό έδαφος (Κόταρης & Τζακόπουλος, 1999). Χρήση Υδάτων: Το νερό του ποταμού χρησιμοποιείται κυρίως για άρδευση και δευτερευόντως για ύδρευση και βιομηχανική χρήση. Ποιοτικά Ποσοτικά Χαρακτηριστικά (ΥΠΕΧΩΔΕ 2008): Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των μετρήσεων του Υπουργείου Γεωργίας για την περίοδο στις θέσεις γέφυρα Πολύκαστρου, γέφυρα Χαλάστρας και γέφυρα Κουφαλίων, φαίνεται ότι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ποταμού Αξιού τον καθιστούν καταρχήν κατάλληλο για πρόσληψη νερού προς πόση αν και οι συγκεντρώσεις νιτρικών και αμμωνιακών που έχουν καταγραφεί σε όλες τις θέσεις δειγματοληψίας εμφανίζονται περιστασιακά ιδιαίτερα υψηλές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι παραπόταμοι του Αξιού, Βαρδαρόβασης και Πόροια έχουν χαρακτηριστεί ως ευαίσθητα υδάτινα σώματα σύμφωνα με την ΚΥΑ 19661/1982/ Επιβαρύνσεις: Η κύρια επιβάρυνσή του οφείλεται στο γεγονός του ότι είναι αποδέκτης βιομηχανικών αποβλήτων από διάφορες μονάδες που υπάρχουν στις εκβολές του. Επίσης τα νερά του ποταμού επιβαρύνονται από αστικά λύματα που προέρχονται από οικισμούς και κτηνοτροφικές μονάδες, καθώς και από υπολλείμματα λιπάσμάτων και φυτοφαρμάκων που προέρχονται από εκπλύσεις καλλιεργειών με έκταση περίπου στρεμμάτων. Λουδίας Ποιοτικά Ποσοτικά Χαρακτηριστικά (ΥΠΕΧΩΔΕ 2008): Για το Λουδία υπάρχουν διαθέσιμες μετρήσεις από το Υπ. Γεωργίας και από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Από τα αποτελέσματα των μετρήσεων αυτών παρατηρήθηκαν ιδιαιτερα υψηλές τιμές θειϊκών και νιτρικών ιόντων, χλωριόντων και ηλεκτρικής αγωγιμοτητας. Σύμφωνα λοιπόν με τις παρατηρήσεις αυτές τα νερά του ποταμού Λουδία κρίνονται καταρχήν ακατάλληλα προς πόση. Επισημαίνεται, ωστόσο, ότι για την ασφαλή εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης του ποταμού, απαιτείται η υλοποίηση ενός πληρέστερου προγράμματος παρακολούθησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του. Επιβαρύνσεις: Κύρια πηγή ρύπανσης του ποταμού Λουδία θεωρούνται τα όμβρια νερά της λεκάνης απορροής, που εκπλένουν πάνω από στρέμματα εντατικών καλλιεργειών και αποστραγγίζουν στο κάτω μέρος του (μέχρι και το 30 Ο χιλιόμετρο από τις εκβολές) μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Άλλες πηγές ρύπανσης είναι οι βιομηχανίες στο Πλατύ, ορισμένες κτηνοτροφικές μονάδες, ο χώρος διάθεσης απορριμμάτων του Πλατέος και η απόρριψη ακατέργαστων οικιακών λυμάτων από τα Γιαννιτσά και την Κρύα Βρύση. 18 Γαλλικός (ΑΝΕΘ Α.Ε. & ΟΡΘ., 2002) 18 Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και την υπ. Αριθ. 674 (ΦΕΚ Β 218/ ) «Έγκριση Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας» 210

214 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Χρήση Υδάτων: Η κύρια χρήση των νερών του Γαλλικού είναι η ύδρευση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης (Π.Σ.Θ.), με την αντλούμενη ποσότητα νερού να ανέρχεται σε m 3 στη θέση Νάρρες και σε m 3 στην περιοχή Καλοχωρίου ετησίως (Μυλόπουλος & άλλοι 1997). Επιβαρύνσεις, Ποιοτικά Ποσοτικά Χαρακτηριστικά: Η επιφανειακή απορροή του Γαλλικού εμφανίζει μείωση τις τελευταίες δεκαετίες με βασικότερη αιτία την αυξημένη αξιοποίηση του επιφανειακού και του υπόγειου υδατικού δυναμικού στην ευρύτερη υδρολογική λεκάνη του Γαλλικού και δευτερευόντως τη μειωμένη φυσική τροφοδοσία του υδατικού συστήματος του ποταμού λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων και την αρδευτική χρήση του νερού για την κάλυψη των αναγκών των αναπτυσσόμενων γεωργικών καλλιεργειών στην ευρύτερη λεκάνη απορροής. Η σύγκριση αεροφωτογραφιών της περιοχής του δέλτα (1945, 1960, 1988 και 1995) αποδεικνύει την σταδιακή, εκτεταμένη υποχώρηση του δέλτα. Η ισορροπία που διατηρούνταν κάποτε ανάμεσα στη διαβρωτική επίδραση της θάλασσας και τη στερεομεταφορά έπαψε να υπάρχει, σε βάρος της τελευταίας, λόγω της μείωσης, αρχικά, και στη συνέχεια της πλήρους διακοπής της ροής νερού. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τα φαινόμενα καθίζησης που παρατηρήθηκαν στην περιοχή οδήγησαν στην απώλεια μεγάλων εκτάσεων. Οι εκτάσεις που καλύφθηκαν από νερά υπολογίζονται σε 5.700στρ περίπου από το Εκτός από τη συρρίκνωση του εκβολικού τμήματος του Γαλλικού, η άντληση νερού για την υδροδότηση της πόλης της Θεσσαλονίκης και η λειτουργία δεκάδων γεωτρήσεων μέσα και παραπλεύρως της κοίτης του Γαλλικού είχαν ως αποτέλεσμα τη σταδιακή καθίζηση του εδάφους στην παράκτια ζώνη νότια και δυτικά του Καλοχωρίου. Την περίοδο οι καθίζήσεις σε ορισμένες περιοχές του Καλοχωρίου έφτασαν και τα 2,50 m ενώ ο ρυθμός καθίζησης εμφανίζεται μειωμένος από το 1980 και έπειτα. Αποτέλεσμα των καθιζήσεων ήταν η εισχώρηση θαλασσινού νερού κατάντη της κοίτης του ποταμού, γεγονός που αντιμετωπίστηκε με την κατασκευή ανασχετικού αναχώματος (1977). Το φαινόμενο των καθιζήσεων συνεχίζεται και σήμερα, και έτσι είναι απαραίτητη η διαρκής ανανέωση και ενίσχυση του κατασκευασμένου αναχώματος. Μελετώντας την ποιοτική κατάσταση των νερών του ποταμού, αυτά εμφανίζονται αλκαλικά καθώς παραλαμβάνουν ρυπαντικό φορτίο από την βιομηχανική περιοχή της Ν. Σάντας του Ν. Κιλκίς. Σε παλαιότερες μετρήσεις, ορισμένες τιμές φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του νερού όπως βαρέα μέταλλα και θρεπτικά άλατα ήταν πολύ υψηλές, ενώ το διαλυμένο οξυγόνο βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα γεγονός που αποδίδεται στην υψηλή οργανική ρύπανση. Τα νερά στις εκβολές μπορούν να χαρακτηριστούν ευτροφικά, ενώ ή εποχιακή ύπαρξη στάσιμων νερών δημιουργεί εστίες μόλυνσης στα κατάντη. Η αποξήρανση της κοίτης του ποταμού νοτιότερα της θέσης Νάρρες λόγω υπεράντλησης για την ύδρευση της Θεσσαλονίκης οδήγησε και σε επίγονα προβλήματα όπως επέκταση των ήδη επιβλαβών γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων μέσα στην κοίτη, δημιουργώντας επιπρόσθετα περιβαλλοντικά προβλήματα. 211

215 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Κυριότερες συνέπειες αυτών είναι η επιφόρτιση του υδροφόρου ορίζοντα με κτηνοτροφικά λύματα και φυτοφάρμακα, η υπερβόσκηση και η αύξηση της ζήτησης των ήδη υπερφορτωμένου υδατικού ορίζοντα. Ο Γαλλικός ποταμός, στο πεδινό τμήμα του, ρυπαίνεται από φυτοφάρμακα, λιπάσματα, οικιακά λύματα και απορρίμματα, καθώς και από λύματα ποιμνιοστασίων και βιομηχανιών, κυρίως από τη ΒΙΠΕ Νέας Σάντας όπου έχουν εγκατασταθεί υδροβόρα και ρυπογόνα βαφεία. Δεν υπάρχουν πολλές διαθέσιμες αναλύσεις των ποιοτικών χαρακτηριστικών του επιφανειακού νερού του Γαλλικού ποταμού. Από μετρήσεις που έχουν γίνει (ΥΠΕΧΩΔΕ ) έχουν εντοπιστεί περιστασιακά υπερβάσεις του ορίου συγκέντρωσης BOD5 που θέτει η Οδηγία 75/440 (7mg/L) για νερά που προορίζονται για πόσιμα μετά από επεξεργασία. Η μέγιστη τιμή BOD5 που έχει μετρηθεί φτάνει τα 21,1mg/l στα ανάντη της συμβολής του Γαλλικού με τον Ξηροπόταμο, ενώ η μέση κυμαίνεται σε σχετικά καλά επίπεδα (5,5mg/l). Αλιάκμονας Ο Αλιάκμονας υπάγεται στο 9 ο υδατικό διαμέρισμα της Δυτικής Μακεδονίας καθίσταται όμως απαραίτητη η μελέτη της ποιότητας των υδάτων του διότι χρησιμοποιείται για την υδροδότηση της Θεσσαλονίκης. Η παροχή του ποταμού είναι μεταβλητή και ελεγχόμενη εξαιτίας της λειτουργίας των υδροηλεκτρικών σταθμών του Πολυφύτου, των Ασωμάτων και της Σφηκιάς (μέση ετήσια παροχή: 100m 3 /s, ελάχιστη: 10m 3 /s). Χρήση Υδάτων: Όπως έχει αναφερθεί παραπάνω η κύρια χρήση των υδάτων του ποταμού Αλιάκμονα αφορά στην ύδρευση του Π.Σ.Θ. Ποιοτικά Ποσοτικά Χαρακτηριστικά: Ο ποταμός διατηρεί υψηλή ποιότητα ως το τελευταίο κατάντη φράγμα της ΔΕΗ Ρουφράκτη απόληψης υδρευτικού νερού της ΕΥΑΘ στις Βαρβάρες. Πρόσφατες μετρήσεις ( ) της ΕΥΑΘ υποδεικνύουν ποιότητα εντός των ορίων που προβλέπονται από την Οδηγία 80/552 για το πόσιμο νερό καθ όλη την διάρκεια του έτους. Η καλή και σταθερή ποιότητα του νερού αποδίδεται στις τρεις, επάλληλες τεχνητές λίμνες του ποταμού, όπου το νερό κατακρατείται για μικρό χρονικό διάστημα και καθιζάνει. 19 Στην συνέχεια όμως, εκτιμάται ότι τα νερά του ποταμού επιβαρύνονται σοβαρά, ιδίως από την αποστραγγιστική διώρυγα Τ-66 (αρδεύσεις, αγροτικές και άλλες βιομηχανίες, οικισμοί). Το φορτίο του αζώτου και του φωσφόρου που διοχετεύεται στον κόλπο μέσω του Αλιάκμονα υπολογίστηκαν σε 3000 kg/ημέρα και 900 kg/ημέρα αντίστοιχα, ενώ τα νερά του εμφανίζονται αρκετά οξυγονωμένα 20. Μετρήσεις διάφορων ποιοτικών παραμέτρων, παλαιότερες και πρόσφατες, από χαρακτηριστικές θέσεις του ποταμού δείχνουν ότι ο Αλιάκμονας έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν τις απαιτήσεις των υφιστάμενων χρήσεων (άρδευση, ύδρευση) αφού οι 19 Κ. Χαραλαμπίδου Π. Μονέδας - Α. Αδαμόπουλος, ΕΥΑΘ, Γκανούλης

216 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» τιμές των συγκεντρώσεων όλων των μετρούμενων ποιοτικών χαρακτηριστικών είναι χαμηλότερες από τις οριζόμενες της οδηγίας 75/440/ΕΟΚ για παραγωγή πόσιμου ύδατος. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα χαρακτηριστικά του ποταμού την τελευταία δεκαετία έχουν βελτιωθεί σημαντικά παρά την έντονη γεωργική δραστηριότητα που πραγματοποιείται στις γύρω από αυτόν περιοχές. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το ποσοστό κορεσμού σε οξυγόνο από 85-90% κατά την περίοδο , ανέβηκε στο 103% κατά την περίοδο ενώ οι συγκεντρώσεις ΝΗ4 και ΝΟ2 παρουσιάζουν τάση μείωσης κατά την περίοδο Ανθεμούντας Χρήση Υδάτων: Η χρήση των επιφανειακών υδάτων του Ανθεμούντα είναι κυρίως αρδευτική. Ποιοτικά Ποσοτικά Χαρακτηριστικά: Ο Ανθεμούντας διατηρεί ροή σ όλη την διάρκεια του έτους, πού όμως ελαττώνεται κατάντη των Βασιλικών και κατά τα τελευταία έχει μηδενιστεί (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. 1998). Η πλημμυρική του παροχή εκτιμάται σε 120 m 3 /s. Η λίμναση κοντά στο αεροδρόμιο Μακεδονία οφείλεται στην επιπεδότητα και το αδιαμόρφωτο της κοίτης. Τα νερά του ποταμού χρησιμοποιούνται για πότισμα ζώων, άρδευση καθώς και στην βιομηχανία. Το υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης του Ανθεμούντα είναι ελλειματικό και υπολογίσθηκε σε μ3/έτος (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε. 2006).Το έλλειμμα αυτό «καλύπτεται», για να αντιμετωπισθεί η ζήτηση σε νερό, με υπεραντλήσεις υπόγειων νερών, οι οποίες αφαιρούνται από τα μόνιμα (μη ανανεώσιμα) υδατικά αποθέματα. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε συνεχή πτώση της στάθμης των υπόγειων υδάτων σε βαθύτερα επίπεδα καθώς και σε βαθμιαία εξάντληση των μόνιμων αποθεμάτων. Από δειγματοληψίες και αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορα σημεία του ποταμού, η ποιοτική κατάσταση των υδάτων είναι καλή με τις συγκεντρώσεις θρεπτικών, χλωροφύλλης και νιτρικών αλάτων να μην υπερβαίνουν τις προτεινόμενες τιμές. Μόνο στη θέση Βασιλικά η κατάσταση βρέθηκε να είναι επιβαρυμένη, κάτι που αποδίδεται στην παρουσιά και λειτουργία της Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων του Γαλαρινού. Οσον αφορά τον ευτροφισμό παρατηρούνται υψηλές συγκεντρώσεις ολικού φωσφόρου (στη θέση Βασιλικά: μg/l, στη θέση Ραιδεστός: μg/l, με όριο τα 500 μg/l) ενώ υπέρβαση ολικού αζώτου παρατηρήθηκε μόνο στη θέση Βασιλικά όπου άγγιζε τα 5mg/l με όριο τα 2mg/l. Ποταμοί Χαβρίας-Ολύνθιος Για τους δύο ποταμούς δεν υπάρχουν χρονοσειρές ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων. Σύμφωνα με αναφορές (Γιαννοπούλου Ι., 2005) τα νερά των δύο ποταμών έχουν υποβαθμιστεί πολύ κυρίως από αστικά λύματα και τα απόβλητα των ελαιοτριβείων. Επιπλέον, στις εκβολές του Χαβρία διενεργούνται αμμοληψίες, με αρνητικές επιπτώσεις στο εκβολικό σύστημα και τα υπόγεια ύδατα. Η υποβάθμιση των υδάτων των ποταμών αποτέλεσε αντικείμενο πολλών κοινωνικών αντιδράσεων. Λίμνες Κορώνεια Βόλβη 213

217 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Τα τελευταία έτη η λίμνη Κορώνεια αντιμετωπίζει σειρά σημαντικότατων προβλημάτων, όπως η δραματική μείωση της στάθμης των νερών της, καθώς και η υποβάθμιση της ποιότητας αυτών. Η μη ορθολογική άσκηση των δραστηριοτήτων στην υπολεκάνη της Κορώνειας τις τελευταίες δεκαετίες σε συνδυασμό με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν τα τελευταία έτη (μείωση βροχοπτώσεων, αυξημένες θερμοκρασίες) είχαν ως αποτέλεσμα τη σημαντική υποβάθμιση της λίμνης Κορώνειας. Ως κυριότεροι παράγοντες υποβάθμισης αναγνωρίστηκαν οι αντλήσεις νερού, αρχικά από τη λίμνη και μετέπειτα από τον φρεάτιο υδροφορέα, καθώς και η ρύπανση από σημειακές (αστικά λύματα, βιομηχανία) και μη σημειακές πηγές (γεωργία). Η ποιοτική υποβάθμιση των νερών της Κορώνειας αφορά κυρίως στη μείωση του διαθέσιμου οξυγόνου, τη μεγάλη τιμή της αγωγιμότητας, των ολικών στερεών διαλυτών, της αλατότητας, και των συγκεντρώσεων Φθορίου, Χλωρίου, Βρωμιούχων, Αλουμινίου, Βορίου, Καδμίου, Μολύβδου, Νατρίου. Οι αναλύσεις οργανικών ρύπων στα δείγματα της Κορώνειας δείχνουν ότι ο μόνος οργανικός ρύπος που ανιχνεύθηκε και μάλιστα περιστασιακά ήταν ο μεταβολίτης του ζιζανιοκτόνου atrazine, DEA (deethylatrazine) που είναι περισσότερο υδατοδιαλυτή ουσία από την atrazine. Η DEA προέκυψε από τον μεταβολισμό του atrazine αν και υπολείμματα atrazine δεν ανιχνεύθηκαν στα νερά της συγκεκριμένης λίμνης σε κανένα από τα δείγματα (Παπαδοπούλου Μουρκίδου Ε., 2002). Όσον αφορά τη λίμνη Βόλβη η υδάτινη επιφάνειά παρουσίασε μικρή μεταβολή συγκριτικά με τη λίμνη Κορώνεια. Η στάθμη της λίμνης παρουσίασε σημαντική πτώση κατά το 1994, η οποία συνδυάζεται και με τη μεγαλύτερη μείωση της υδάτινης επιφάνειας κατά περίπου 1000 ha την ίδια περίοδο. Ένα από τα εν δυνάμει προβλήματα που σχετίζονται με τα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά της λίμνης και τις μεταβολές αυτών αποτελεί η απόθεση πολλών φερτών υλών από τους χειμάρρους στη λίμνη. Σύμφωνα με τους Βαφειάδη (1988) και Μπαλλά (2007) εκτιμάται ότι στο μέλλον, αν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα, υπάρχει η πιθανότητα διαχωρισμού της λίμνης σε δύο τμήματα λόγω των μεγάλων αποθέσεων στο νότιο τμήμα κυρίως από τα ρέματα της Κερασιάς, το Μικρό Ρέμα και Μεγάλο Ρέμα. Όσον αφορά στα ποιοτικά στοιχεία των υδάτων της Βόλβης δεν υπάρχουν πολλά διαθέσιμα πρόσφατα δεδομένα. Οι κύριες αναφορές προέρχονται από τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων. Ρέματα εντός του αστικού ιστού και Περιφερειακή Τάφρος Οι πιέσεις που δέχονται τα ρέματα εντός του αστικού ιστού αλλά και η Περιφερειακή Τάφρος είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένα με τα προβλήματα του Π.Σ.Θ. και είναι κυρίως: - η ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία φτάνει μέσω της απορροής υδάτων στους υδάτινους αυτούς αποδέκτες - η ρύπανση των υδάτων λόγω της πιθανής διάθεσης υγρών αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων στους υδάτινους αυτούς αποδέκτες. 214

218 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» - Η ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών με την παράνομη απόρριψη μπαζών και άλλων απορριμμάτων - η αστική (οικιστική, συγκοινωνιακή) ανάπτυξη (νόμιμη και παράνομη), η οποία πραγματοποιείται συχνά εις βάρος των ρεμάτων με μπαζώματα, διευθετήσεις ρεμάτων, ακόμα και οικοδόμηση εντός των κοιτών κ.λ.π. - τα πλημμυρικά φαινόμενα που παρουσιάζονται, πολλές φορές λόγω της μείωσης της ικανότητας παροχέτευσης των ρεμάτων λόγω των παραπάνω αναφερόμενων πρακτικών ή την έλλειψη ή ανεπάρκεια αντιπλημμυρικών έργων. Λίμνη Δοϊράνη Με βάση στοιχεία για τη στάθμη της λίμνης κατά το διάστημα , η μέση ετήσια απώλεια νερού εκτιμάται σε 5,73 x 10 6 m 3 με τη στάθμη της λίμνης το 2003 να υπολογίζεται σε 139,72 m (ΕΚΒΥ, 2005). Το νερό της λίμνης Δοϊράνης είναι χαρακτηρισμένο με την νομαρχιακή απόφαση 3019/ ως «νερό κολύμβησης και για κάθε άλλη χρήση εκτός από παραγωγή πόσιμου νερού. Από δειγματοληψίες και αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στα νερά της λίμνης διαφαίνεται ότι η μείωση του όγκου του νερού έχει οδηγήσει στην αύξηση των συγκεντρώσεων διαφόρων διαλυμένων ανόργανων χημικών ουσιών στο νερό της λίμνης, καθώς επίσης και στη συσσώρευση νεκρής οργανικής ουσίας (Stojanovski & Krstic 1995, Smith & Petkovski 2001). Οι πρόσφατες αυξήσεις στα επίπεδα του χλωρίου, των θειϊκών και της ολικής σκληρότητας είναι ιδιαίτερα ενδεικτικές εκείνων των διεργασιών που οδηγούν στη συγκέντρωση των ουσιών αυτών. Έχει αναφερθεί ότι η σχετική ύψωση στη συγκέντρωσή τους οδήγησε σε αλλαγές στο φυτοπλαγκτόν, περιλαμβάνει την εξαφάνιση ορισμένων ειδών και την υπερπαραγωγή άλλων (Stojanovski κ.ά.1997). Συγχρόνως, η αυξημένη μικροβιακή αποικοδόμηση της οργανικής ουσίας οδήγησε στη μείωση του οξυγόνου κοντά στον πυθμένα της λίμνης και στη μείωση στα βενθικά είδη (Stojanovski & Krstic 1995). Επίσης παρατηρήθηκε αύξηση και σε άλλα χαρακτηριστικά του νερού όπως η αλκαλικότητα, η αγωγιμότητα, η συγκέντρωση αμμωνιακών και θειικών ιόντων και χλωρίου. Από πρόσφατα ποιοτικά δεδομένα ( ) το νερό της λίμνης δεν βρέθηκε να εμφανίζει υπερβάσεις. Ωστόσο στην περιοχή υπάρχουν κάποιες πηγές ρύπανσης που θα πρέπει να βρίσκονται υπό έλεγχο για τη διατήρηση της κατάστασης αυτής όπως είναι οι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες, η διάθεση των αστικών λυμάτων και απορριμμάτων κ.λπ. Θαλάσσια ύδατα Από συγκριτικά ποιοτικά στοιχεία που υπάρχουν για τα νερά των κόλπων Θερμαϊκού, Στρυμονικού και της Ιερισσού βρέθηκε ότι οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις βαρέων 215

219 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» μετάλλων εντοπίζονται στον κόλπο της Ιερισσού και πηγές της ρύπανσης είναι: οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις του Στρατωνίου και η εκβολή της σύγκλισης των ρεμάτων Ασπρόλακκα και Κοκκινόλακκα (Κουτράκης κ.α., 2000). Για τον Στρυμονικό κόλπο πηγές τροφοδοσίας βαρέων μετάλλων είναι και τα αστικά λύματα από οικισμούς και ξενοδοχειακές μονάδες και οι ποταμοί Στρυμόνας και Ρήχιος ενώ υψηλές συγκεντρώσεις, όπως γνωρίζουμε, έχουν και τα νερά των ποταμών Ξηρόλακκα και Μαυρόλακκα. Στην περίπτωση των χειμάρρων αυτών, οι υψηλές συγκεντρώσεις των μετάλλων στο θαλάσσιο περιβάλλον, δεν εμφανίζονται στις εκβολές τους όπως θα αναμενόταν αλλά στις δυτικές ακτές και το κέντρο του κόλπου, φαινόμενο που οφείλεται στην προσρόφηση των μετάλλων στο λεπτόκοκκο ίζημα που λόγω των ρευμάτων οδηγείται σ αυτά τα σημεία. Το ειδικό βάρος της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην περιοχή είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που μπορεί να έχουν η φυσική μεταλλοφορία και η απελευθέρωση μετάλλων από φυσικές διεργασίες, ή άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες πλην της μεταλλευτικής. Στρυμονικός κόλπος και κόλπος της Ιερισσού Συγκρίνοντας τα ποιοτικά στοιχεία που υπάρχουν για το κόλπο της Ιερισσού και το Στρυμονικό κόλπο όσον αφορά τις συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, με εξαίρεση το κάδμιο, οι δύο κόλποι φαίνεται να διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους και συγκεκριμένα ο κόλπος της Ιερισσού εμφανίζει υψηλότερες τιμές βαρέων μετάλλων στα ιζήματά του σε σχέση με το Στρυμονικό. Η πηγή βαρέων μετάλλων στον κόλπο της Ιερισσού εντοπίζεται σε περιοχές που γειτνιάζουν με την εκβολή του χειμάρρου Ασπρόλακκα και τον οικισμό Στρατωνίου. Όσον αφορά το Στρυμονικό κόλπο, κύριες πηγές εισροής μετάλλων εκτός από τα αστικά λύματα από τους οικισμούς και τις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες αποτελούν οι ποταμοί Στρυμόνας και Ρήχιος. Θερμαϊκός κόλπος Στον μυχό του όρμου της Θεσσαλονίκης κυριαρχεί το ομώνυμο αστικο-βιομηχανικό πολεοδομικό συγκρότημα, με κεντρικές μητροπολιτικές λειτουργίες που εκτείνονται δυτικά έως τις εκβολές του Γαλλικού ποταμού και ανατολικά έως το αεροδρόμιο της Μίκρας (και τάση επέκτασης της πρώτης κατοικίας έως το Μεγάλο Έμβολο). Οι αστικές και βιομηχανικές εκροές του Συγκροτήματος επηρεάζουν τον Θερμαϊκό με άμεσες εκροές (αποχετευτικοί αγωγοί ομβρίων και ακαθάρτων, Λιμενικές εγκαταστάσεις κ.λπ.) ή έμμεσα μέσω των ρεμάτων, με αερομεταφορά ρύπων κ.λπ. Μία δεύτερη μεγάλη ομάδα εντάσεων προέρχεται από γεωργοκτηνοτροφικές κυρίως χρήσεις, που αναπτύσσονται στην λεκάνη απορροής των ποταμών, που απορρέουν στον κόλπο και μεταφέρουν σε αυτόν ρυπαντικά φορτία από «εσωτερικές» περιοχές (ΑΝΕΘ Α.Ε. & ΟΡΘ, 2002 ) (βλ. και προηγούμενες σχετικές παραγράφους): Αξιός: υπολείμματα της άρδευσης ( στρέμματα εντατικών καλλιεργειών) και δευτερευόντως λύματα οικισμών και κτηνοτροφικών μονάδων, βιομηχανικές και βιοτεχνικές εκροές. 216

220 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Λουδίας: υπολείμματα της άρδευσης ( στρέμματα εντατικών καλλιεργειών) που αποστραγγίζουν στο κάτω μέρος του (μέχρι και το 30ο χιλιόμετρο από τις εκβολές) μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Βιομηχανίες στο Πλατύ, κτηνοτροφικές μονάδες. Αλιάκμονας: παρότι υψηλής ποιότητας έως το τελευταίο κατάντη φράγμα και τον ρουφράκτη απόληψης υδρευτικού νερού της ΕΥΑΘ, επιβαρύνεται σοβαρά στα κατάντη ιδίως από την αποστραγγιστική διώρυγα Τ-66 (αρδεύσεις, αγροτικές και άλλες βιομηχανίες, οικισμοί). Γαλλικός: κτηνοτροφικές μονάδες από το ύψος της Πενταλόφου και κατάντη καθώς και ορισμένες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις. Εκπλύσεις των περιορισμένης έκτασης παρόχθιων καλλιεργούμενων εδαφών. Δενδροπόταμος περιαστικά ρέματα Θεσσαλονίκης Ανθεμούντας: Παρότι η σημασία του Δενδροπόταμου εκτιμάται ότι βαίνει μειούμενη, στον βαθμό που αναπτύσσεται το αποχετευτικό δίκτυο της ΕΥΑΘ στην Δυτική Θεσσαλονίκη, δεν παύει να αποτελεί σημαντική εν δυνάμει πηγή αστικών αλλά και βιομηχανικού τύπου εκροών, εφόσον διαρρέει (και αποτελούσε μοναδική λύση αποχέτευσης) τον δυτικό βιοτεχνικό βιομηχανικό τομέα του ΠΣΘ και της περιαστικής Ζώνης, αποδέκτη των στραγγισμάτων της Χωματερής Δερβενίου κ.λπ. Ανάλογες παρατηρήσεις ισχύουν και για την αποστραγγιστική τάφρο, το ρέμα της Θέρμης, και τον Ανθεμούντα στον οποίο εκρέουν και στραγγίσματα από γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Μικρότερες πηγές εκτιμάται ότι συνιστούν τα ρέματα της ανατολικής ακτής (Μηχανιώνας, Επανωμής κ.λπ.). Άλλες πηγές έντασης αποτελούν : οι παράκτιοι οικισμοί και τουριστικές δραστηριότητες στην ανατολική ακτή (Ν. Θεσσαλονίκης) και τη δυτική (Ν. Πιερίας) απόβλητα εγκαταστάσεων θαλασσίου μετώπου (λιμενικές εγκαταστάσεις επισκευαστικές ζώνες αλλά και τουριστικές ακτές και παράκτιες εγκαταστάσεις) αμιγώς εσωτερικές (θαλάσσιες) πηγές, όπως απόβλητα πλοίων (έρμα, δεξαμενές δεξαμενόπλοιων, εσκεμμένες ή ατυχηματικές εκροές) και οστρακοκαλλιέργειες. Η ενεργοποίηση του Σταθμού Επεξεργασίας Λυμάτων πόλης Θεσσαλονίκης (Γαλλικός επεξεργασία και ανάπτυξη δικτύου και συνδέσεων) και του Σταθμού Επεξεργασίας Λυμάτων ανατολικών τουριστικών περιοχών (Αγγελοχώρι) μειώνει προοδευτικά το απορριπτόμενο αστικό ρυπαντικό φορτίο. Σε συνθήκες πλήρους λειτουργίας, το απορριπτόμενο οργανικό φορτίο αναμένεται να μειωθεί σε ποσοστό άνω του 90%, το άζωτο σε ποσοστό άνω του 40% (μερική απονιτροποίηση) και ο φωσφόρος σε ποσοστό 30% περίπου (Σταμέλος Κ. & Γεωργιάδης Γ., 2002). 217

221 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Υπόγεια ύδατα Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των υπόγειων υδάτων του νομού Θεσσαλονίκης ποικίλουν σε κάθε υδρολογική λεκάνη. Οι περιοχές του νομού με τους κυριότερους υπόγειους υδροφορείς είναι (ΑΝΕΘ Α.Ε. & ΟΡΘ, 2002): οι λεκάνες Αξιού (ανατολική-δυτική). Το δυτικό τμήμα εκτιμάται ότι έχει ρυθμιστικά αποθέματα 50 hm 3. Επίσης, έχει εκτιμηθεί ότι τα γεωλογικά και εκμεταλλεύσιμα αποθέματα είναι 1077 hm 3 και 170 hm 3 αντίστοιχα. Το ανατολικό τμήμα αναφέρεται ότι έχει 40 hm 3 ρυθμιστικά αποθέματα. η λεκάνη Ανθεμούντα με ρυθμιστικά αποθέματα 20 hm 3 η λεκάνη Μυγδονίας με ρυθμιστικά αποθέματα περίπου 200 hm 3 η λεκάνης της πεδιάδας Θεσσαλονίκης, με με ρυθμιστικά αποθέματα 400 hm 3 Αναφέρονται, επίσης, σε επίπεδο υδατικού διαμερίσματος τα ρυθμιστικά αποθέματα των λεκανών Επανωμής-Μουδανίων (32 hm 3 ), Κασσάνδρας (22 hm 3 ), Γαλλικού (5 hm 3 ), Σιθωνίας (4 hm 3 ) και Βόρειας Παράκτιας Χαλκιδικής (3 hm 3 ). Όσον αφορά το καθεστώς του υπόγειου νερού στην περιοχή της Δοϊράνης δεν έχει διεξαχθεί καμία έρευνα. Ωστόσο έχει γίνει προσπάθεια εκτίμησεις των αποθεμάτων αυτών με βάση στοιχεία από διάφορες έρευνες. Γενικά, τα συνολικά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα υπόγειου νερού στην περιοχή της Δοϊράνης έχουν υπολογιστεί να είναι της C1 κατηγορίας (περίπου 180 l/s). Από αυτά, χρησιμοποιούνται περίπου 90 l/s ή 50 % του συνολικού διαθέσιμου αποθέματος στην περιοχή. Τα στατικά αποθέματα υπόγειου νερού στην περιοχή της Δοϊράνης έχουν υπολογιστεί περίπου σε 80 x 10 6 m

222 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» Εικόνα 6.6: Ποιότητα υπογείων υδάτων σε σχέση με τα νιτρικά άλατα (ΥΠΕΧΩΔΕ 2008). Λεκάνη Αξιού Η λεκάνη του Αξιού αποτελείται από δύο τμήματα, το δυτικό τμήμα της λεκάνης του Αξιού, με ρυθμιστικά αποθέματα 50 hm 3 και το ανατολικό τμήμα της λεκάνης του Αξιού, κοντά στο Κιλκίς, με ρυθμιστικά αποθέματα 40 hm 3. Ποιότητα Υδάτων: Από μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν (Παπαδοπούλου- Μουρκίδου Ε., 2001) σε 95 γεωτρήσεις που βρίσκονται στη λεκάνη του Αξιού διαπιστώθηκε ότι το BOD5, τα νιτρικά, τα φωσφορικά και τα υπολείμματα των γεωργικών φαρμάκων είναι οι σημαντικότερες παράμετροι για την ταξινόμηση των υπογείων νερών της λεκάνης του Αξιού σε κατάλληλα ή ακατάλληλα προς πόση. Από τα συστατικά αυτά το BOD5, οι συγκεντρώσεις φωσφορικών και νιτρικών και η αγωγιμότητα σε λίγες μόνο γεωτρήσεις είχαν υψηλές τιμές, ενώ η παρουσία 219

223 «Επικαιροποίηση Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκη» υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων διαπιστώθηκε σε περισσότερες από τις μισές γεωτρήσεις με τις 29 από αυτές να έχουν ένα ή περισσότερα δραστικά συστατικά σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 0.1 μg/l, που είναι το ανώτερο επιτρεπτό όριο σύμφωνα με την Οδηγία 80/778. Λεκάνη Θεσσαλονίκης - Περιοχή Καλοχωρίου Στην περιοχή του Δέλτα του Αξιού, ο φρεάτιος υδροφόρος ορίζοντας έχει συνολικό πάχος 5-6m, υποκείμενο του οποίου βρίσκεται αργιλικό αμμούχο στρώμα πάχους 25-30m. Οι γεωτρήσεις που πραγματοποιούνται στην περιοχή της λεκάνης είναι πολλές, ενώ έχει παρατηρηθεί υφαλμύρωση η οποία οφείλεται στην ύπαρξη θαλασσινού νερού στα ιζήματα της περιοχής. Ποιότητα Υδάτων: Αποτελέσματα μετρήσεων της ποιότητας των υδάτων στην περιοχής της πεδιάδας Θεσσαλονίκης 21, έδειξαν τις υψηλότερες τιμές χλωριόντων και ηλεκτρικής αγωγιμότητας του υδατικού διαμερίσματος. Όλα αυτά τα σημεία ελέγχου βρίσκονται πλησίον των δελταϊκών αποθέσεων των ποταμών Λουδία και Αξιού και η ρύπανσή τους οφείλεται τόσο στην έντονη καλλιεργητική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στις περιοχές αυτές, όσο και στα εξαιρετικά επιβαρημένα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ποταμών αυτών (από βιομηχανικά και αστικά λύματα, καθώς και από τη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων στις καλλιέργειες της περιοχής). Επισημαίνεται ότι η περιοχή του κάμπου της Θεσσαλονίκης, συμπεριλαμβανομένων των λεκανών των ποταμών Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού, Γαλλικού και των λιμνών Λαγκαδά και Βόλβης, έχει χαρακτηρισθεί σύμφωνα με την ΚΥΑ 20419/2522/2001 ως ευπρόσβλητη ζώνη λόγω νιτρορρύπανσης γεωργικής προέλευσης, σε εφαρμογή της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ (ΥΠΕΧΩΔΕ 2008). Λεκάνη Ανθεμούντα Ποιότητα Υδάτων: Η ποιότητα των υπόγειων νερών της λεκάνης τα καθιστά, γενικά, κατάλληλα για αρδευτική χρήση καθώς η συγκέντρωση νιτρικών και θεικών ιόντων και η αγωγιμότητα δεν ξεπερνούν τα προτεινόμενα όρια, ενώ το ph παρατηρήθηκε πάνω από το ανώτατο όριο που πιθανόν να σχετίζεται με την παρουσία υπερβασικών πετρωμάτων στην περιοχή. Συνοπτικά τα νερά χαρακτηρίζονται ως ουδέτερα έως ελαφρώς αλκαλικά, με μεγάλη περιεκτικότητα χλωρίου και βαθμό αλκαλίωσης. Νεώτερα δεδομένα για την λεκάνη του Ανθεμούντα επιτείνουν τα εντοπισμένα φαινόμενα (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε., 1998): Η υποβίβαση της στάθμης κατά την πενταετία μετρήθηκε σε 0,35 μ. (Φαρμακαίικα) έως 4,0 μ. (Βασιλικά) για τον πρώτο και σε 1,75 μ. (Αγρόκτημα ΑΠΘ) έως 10,5 μ. (Βασιλικά) για τον δεύτερο ορίζοντα, ενώ εντοπίστηκαν σαφείς ενδείξεις υφαλμύρωσης των νερών στην παραλιακή ζώνη. Η συνολική ετήσια κατανάλωση υπολογίστηκε ότι υπερέβη τα 25 εκ. m 3 κατά το 21 ΥΠΕΧΩΔΕ-Πανεπιστήμιο Αθηνών( ), ΥΠΕΧΩΔΕ-Πανεπιστήμιο Πατρών ( ), ΥΠΕΧΩΔΕ ( ) 220