ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ, ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΑΞΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝ Ε ΕΜΕΝΩΝ ΜΕ ΑΥΤΟΝ Υ ΑΤΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ, ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΟΙ ΡΥΠΟΙ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΑΞΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝ Ε ΕΜΕΝΩΝ ΜΕ ΑΥΤΟΝ Υ ΑΤΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Περίληψη Η ποιότητα του νερού του Αξιού µετρήθηκε µε επιτόπου και εργαστηριακές αναλύσεις δειγµάτων νερού που συλλέγονταν από 10 σηµεία δειγµατοληψίας κατά µηκός του ποταµού την περίοδο 1992-94 και 1997-98. Τα δείγµατα νερού που συλλέχθηκαν αναλύθηκαν για 18 συνολικά παραµέτρους (διαλυτό οξυγόνο, ΒΟD5, θερµοκρασία, ph, ηλεκτρική αγωγιµότητα, ολικά φωσφορικά, διαλυτά ενεργά φωσφορικά, νιτρικό, αµµωνιακό και νιτρώδες άζωτο, χλωριούχα, ασβέστιο, µαγνήσιο, νάτριο, πυριτικά, σίδηρος, ολικά διαλυτά στερεά και ολική αλκαλικότητα καθώς και για υπολείµµατα γεωργικών φαρµάκων. Παρατηρήθηκαν αυξηµένες τιµές θερµοκρασίας, διαλυτού οξυγόνου, νατρίου και χλωρίου στο Σ 9 που ήταν το πλησιέστερο Σ στο δέλτα του ποταµού. Τα ανωτέρω χαρακτηριστικά οφείλονται σε εισχωρήσεις (διήθηση) θαλασσινού νερού και σε αυξηµένη µικροβιακή δραστηριότητα. Αντιθέτως, οι τιµές ολικών διαλυτών στερεών, διαλυτών φωσφορικών, ολικών φωσφορικών και πυριτικών αλάτων παρουσίασαν µια σταδιακή πτώση κατά µήκος του Αξιού. Γενικότερα, τα νερά του Αξιού είναι υποβαθµισµένα ποιοτικά όπως είχαν δείξει και παλαιότερες µελέτες και η υποβάθµιση αυτή επιτείνεται µε την πάροδο του χρόνου. Περαιτέρω αναλύσεις έδειξαν ότι ο Αξιός εισέρχεται στην Ελληνική Επικράτεια µε ένα άθροισµα συγκεντρώσεων οργανικών ρύπων (γεωργικά φάρµακα) περίπου 3-4 µg/l το οποίο τριπλασιάζεται µέχρι το δέλτα του ποταµού (Σ 9). Οι ουσίες µε την µεγαλύτερη συχνότητα εµφάνισης στα νερά του Αξιού την περίοδο ήταν το α- και γ-ισοµερές του εξαχλωρο-κυκλοεξανίου, ενώ το parathion methyl και το propanil ανιχνεύθηκαν εποχιακά σε εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις την περίοδο 1992-94. Αντίθετα, το propanil εµφανίσθηκε ελάχιστα την περίοδο 1997-98 ενώ τα ζιζανιοκτόνα molinate και alachlor ανιχνεύθηκαν µε µεγάλη συχνότητα κατά την ίδια περίοδο. Σηµαντικό εύρηµα είναι και οι υψηλές συγκεντρώσεις καφείνης τα έτη 1992, 1997 και 1998. Οι ίδιες παράµετροι (µε εξαίρεση νιτρώδη, πυριτικά και σίδηρο) µετρήθηκαν και στα νερά συνδεδεµένων µε τον Αξιό στραγγιστικών. Γενικότερα οι τιµές που καταγράφηκαν για όλες τις παραµέτρους συµφωνούν µε τα αποτελέσµατα των αντιστοίχων µετρήσεων στα νερά του Αξιού. Αναλύσεις για υπολείµµατα γεωργικών φαρµάκων έδειξαν ότι το ποιό συχνά ανιχνευόµενο φάρµακο καθόλη την διάρκεια των µετρήσεων ήταν το ζιζανιοκτόνο prometryne µε µέση συγκέντρωση 0.112-0.165 µg/l, ακολουθούµενο από το εντοµοκτόνο lindane που όµως ανιχνευόταν σε µικρές συγκεντρώσεις. Από τα υπόλοιπα γεωργικά φάρµακα τα επίσης ζιζανιοκτόνα atrazine και alachlor ανιχνεύθηκαν µε υψηλή συχνότητα την περίοδο 1997-98 µε µέσες συγκεντρώσεις 0.344 και 0.055 µg/l, αντίστοιχα. Mεµονωµένες υψηλές συγκεντρώσεις γεωργικών φαρµάκων στα νερά των στραγγιστικών οφείλονταν σε µεταφερόµενη ρύπανση από το νερό του Αξιού (propanil στο Σ 10Α). Οπως αναµενόταν σηµαντικές θετικές συσχετίσεις καταγράφηκαν µεταξύ BOD 5 και διαλυτού οξυγόνου, oλικών διαλυτών φωσφορικών και ολικών φωσφορικών, χλωριούχων µε νάτριο (ιδιαίτερα στο Σ 9, r r >0.90) και αγωγιµότητας µε ολικά διαλυτά στερεά. Σταθερή θετική συσχέτιση καταγράφηκε και µεταξύ ολικών διαλυτών στερεών και χλωριούχων, νατρίου, ενώ οι συγκεντρώσεις χλωριούχων έδειξαν µια σταθερή θετική συσχέτιση και µε την αγωγιµότητα. Παρόµοια ήταν και τα αποτελέσµατα των συσχετίσεων µεταξύ των παραγόντων που µετρήθηκαν στα νερά των στραγγιστικών.

Ο Αξιός ποταµός εµπλουτίζει τα υδατοσυστήµατα της λεκάνης του µε σηµαντικό φορτίο ανόργανων και οργανικών ρύπων. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα των αναλύσεων του 1993 ο Αξιός µεταφέρει στον Θερµαϊκό Κόλπο 2.195 τόνους φωσφόρο και από αυτό µόνο οι 480 τόνοι προέρχονται από φυσική ρύπανση και το υπόλοιπο προέρχεται από απόρριψη στον Αξιό αστικών και βιοµηχανικών αποβλήτων κατά τη ροή του στο FYROM. Η υποβάθµιση της ποιότητας των υδάτων του Αξιού από την απόρριψη αστικών αποβλήτων επιβεβαιώνεται και από το γεγονός της µόνιµης παρουσίας καφεϊνης στο νερό. Η παρουσία της καφεϊνης είναι ένας συντηρητικός δείκτης ρύπανσης από αστικά απόβλητα. Μάλιστα οι συγκεντρώσεις καφεϊνης στον Αξιό κατά τους χειµερινούς µήνες είναι σχετικά πολύ υψηλές µε αποτέλεσµα η ρύπανση αυτή να µεταφέρεται τόσο στον θερµαϊκό Κόλπο αλλά και στα υπόλοιπα υδατοσυστήµατα της λεκάνης συµπεριλαµβανοµένων και των υπογείων. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της ποιότητας των υδάτων του Αξιού (1993-94) ο Αξιός κατατάσσεται µεταξύ του 50% των ποταµών της Ευρώπης µε νιτρικό άζωτο <4,5 mg/l ενώ σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα του 1992 κατατάσσεται µεταξύ του 10% των ποταµών της Ευρώπης µε νιτρικό άζωτο να κυµαίνεται από 9,0 µε 25 mg/l. Η ρύπανση του Αξιού κατά την τελευταία περίοδο επηρεάστηκε σηµαντικά από διαρροή νιτρικών από εργοστάσιο παρασκευής νιτρικών λιπασµάτων που λειτουργούσε στην περιοχή των Σκοπίων. Για την χώρας µας είναι επιβεβληµένη η συνεχής παρακολούθηση της ποιότητας του νερού του Αξιού. Ο Αξιός είχε κύριο ρόλο στην οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής Θεσσαλονίκης και για την διατήρηση της ανάπτυξης απαιτείται η αυστηρή επιτήρηση της ποιότητάς και ποσότητας του νερού που µεταφέρει στην χώρα µας. 2.1 Εισαγωγή Ο ποταµός Αξιός έχει µήκος 380 χιλιόµετρα και µόνο τα τελευταία 80 βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος διασχίζοντας την λεκάνη του σχεδόν από βορρά προς νότο µεταξύ Ευζώνων και του Θερµαϊκού κόλπου. Η λεκάνη απορροής του Αξιού έχει σχήµα χοάνης και έκταση περίπου 23.747.000 στρέµµατα από τα οποία το 9% ανήκει στην Ελλάδα που κατανέµεται κατά 5% στην λεκάνη του Αξιού και 4% στην λεκάνη της Φλώρινας (Κων/νιδης 1989). Στην λεκάνη απορροής του Αξιού εκτάσεως 1.291.000 στρέµµατα περίπου 950.000 στρέµµατα έχουν αναπτυχθεί γεωργικά και σε αυτά περιλαµβάνεται τµήµα της πεδιάδος της Θεσσαλονίκης (334.000 στρ), η λεκάνη της οϊράνης (47.500 στρ), η λεκάνη του ποταµού Αγιάκ (67.900 στρ) και 500.000 στρ. που βρίσκονται αριστερά και δεξιά του Αξιού εκτεινόµενα µεταξύ του Φράγµατος της Έλλης και του άξονα Αξιουπόλεως-Πολυκάστρου. Η υπόλοιπη έκταση (340.000 στρ) της λεκάνης απορροής του Αξιού καταλαµβάνεται από αστικές, βιοµηχανικές και κτηνοτροφικές περιοχές, από οδικά δίκτυα και περιοχές που δεν αναπτύχθηκαν ακόµη. Οι πηγές ρύπανσης του Αξιού µέσα στο κρατίδιο των Σκοπίων είναι ποικίλες και όπως συνεπάγεται από την έκθεση του ΟΗΕ (1978) αυτές πρέπει να έχουν την προέλευση τους σε βιοµηχανικές δραστηριότητες, υδρο-ηλεκτρικές µονάδες, αστικές και γεωργικές δραστηριότητες. Επιπλέον ένα σηµαντικό ποσοστό της ρύπανσης του Αξιού πρέπει να οφείλεται στις διαβρώσεις των εδαφών του κρατιδίου των Σκοπίων, όπως συνεπάγεται από το σηµαντικό ποσοστό φερτών υλών που µεταφέρεται στη χώρα µας. Από τις ανωτέρω πηγές άλλες είναι σηµειακές και άλλες διάχυτες όπως εκείνες των γεωργικών δραστηριοτήτων και οι οφειλόµενες στις διαβρώσεις εδαφών. Οι πηγές ρύπανσης του Αξιού κατά την πορεία του στο ελληνικό έδαφος έχουν εντοπισθεί και χαρακτηριστεί και τα αποτελέσµατα της έρευνας έχουν συνοψιστεί

στη σχετική έκθεση της υφιστάµενης κατάστασης που υποβλήθηκε το 1992 στο Υπουργείο Γεωργίας, ιεύθυνση Εγγειοβελτιωτικών Έργων. Με βάση εκείνα τα στοιχεία καθορίστηκαν τα σηµεία δειγµατοληψίας για την αξιολόγηση της συµβολής των διαφόρων σηµειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης στην ποιότητα των υδάτων του Αξιού. Όπως επισηµάνθηκε οι σηµειακές πηγές ρύπανσης του Αξιού είναι περιορισµένες και τον κύριο ρόλο στη ρύπανση του έχουν οι διάχυτες πηγές που κατά κύριο λόγο είναι αυτές που προέρχονται από τις γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες της περιοχής. Κατά την περίοδο έναρξης του προγράµµατος, ολοκληρωµένες επιστηµονικές µελέτες για την ποιότητα των υδάτων του Αξιού δεν υπήρχαν µε εξαίρεση την µελέτη της Papadopoulou-Mourkidou et al, (1986) που αφορούσε τον προσδιορισµό µετάλλων, φωσφορικών, νιτρικών, χλωροφύλλης, διαλυτού οξυγόνου, αγωγιµότητας, ph, θερµοκρασίας και µετάλλων στο νερό και ίζηµα του Αξιού. Σύµφωνα µε την µελέτη αυτή, που αντιπροσωπεύει την περίοδο από τον Αύγουστο του 1982 µέχρι το τέλος του 1983, ο Αξιός ποταµός χαρακτηρίζεται ως ρυπασµένος, όσον αφορά τις συγκεντρώσεις µετάλλων στο νερό και στα ιζήµατα του, και το φορτίο των ρύπων του αυξάνει ελαφρά κατά την πορεία του στο ελληνικό έδαφος. Αργότερα, σύγκριση της ποιότητας του νερού και των ιζηµάτων του Αξιού µε την αντίστοιχη ποιότητα του νερού και ιζήµατος του ποταµού Αλιάκµονα επιβεβαιώνει την υποβαθµισµένη κατάσταση του Αξιού (Mourkidis et al, 1990) 2.2 Φυσικοί παράµετροι και ανόργανοι ρύποι στον Αξιό 2.2.1 Μεθοδολογία Στα πλαίσια της έρευνας σχετικά µε την ρύπανση του Αξιού επιλέχθηκαν 10 σηµεία δειγµατοληψίας (Σ ) και επιτόπου µετρήσεων επάνω στον Αξιό (Χάρτης 1.2). Τα ανωτέρω σηµεία επιλέχθηκαν µε κριτήρια που θεσπίστηκαν κατά το στάδιο της µελέτης της υφιστάµενης κατάστασης του Αξιού καθώς και κατόπιν σχετικών προκαταρκτικών αναλύσεων των υδάτων από µεγάλο αριθµό θέσεων κατά µήκος του Αξιού. Επιτόπου µετρήσεις και δειγµατοληψίες υδάτων για περαιτέρω αναλύσεις στο εργαστήριο πραγµατοποιούνταν περίπου εβδοµαδιαίως. Κατά την χρονική περίοδο 1992-1994 (Φάση Α) συνολικά διερευνήθηκαν 18 παράµετροι όπως, διαλυτό οξυγόνο (DO), ΒΟD5, θερµοκρασία, ph, ηλεκτρική αγωγιµότητα (conductivity), ολικά φωσφορικά (ΤP, εκφρασµένα σε συγκέντρωση φωσφόρου), διαλυτά ενεργά φωσφορικά (SRP, εκφρασµένα σε συγκέντρωση φωσφόρου), νιτρικό (ΝΟ 3 -N), αµµωνιακό (ΝΗ 4 -N) και νιτρώδες (ΝΟ 2 -N) άζωτο, χλωριούχα (Cl), ασβέστιο (Ca), µαγνήσιο (Mg), νάτριο (Na), πυριτικά (SiO 2 ), σίδηρος (Fe), ολικά διαλυτά στερεά (ΤDS) και η ολική αλκαλικότητα (ΤΑ) εκφρασµένη σε συγκέντρωση ανθρακικού ασβεστίου και υπολείµµατα γεωργικών φαρµάκων. Οι ανωτέρω παράµετροι είναι αυτές που συνήθως παρακολουθούνται διεθνώς προκειµένου να προσδιοριστεί ο βαθµός ρύπανσης κάποιου υδατοσυστήµατος. Κατά την περίοδο 1996-1998 (Φάση Β) ορισµένες από τις παραµέτρους παραλήφθηκαν και ο αριθµός των σηµείων δειγµατοληψίας µειώθηκε διότι κατά την φάση αυτή υπήρχαν και άλλες προτεραιότητες µεταξύ των στόχων του προγράµµατος. Οι προσδιορισµοί νιτρικών και αµµωνιακών πραγµατοποιούνταν µε τη βοήθεια ειδικών εκλεκτικών ηλεκτροδίων (Οrion, USA) και επιβεβαίωση αποτελεσµάτων µε χρωµατοµετρική µέθοδο, σύµφωνα µε την µέθοδο που περιγράφεται στο Standard Methods (APHA-AWWA-WPCF, 1980). Oι προσδιορισµοί νιτρωδών, πυριτικών, ασβεστίου, µαγνησίου, σιδήρου, αλκαλικότητας και χλωριούχων γινόντουσαν µε βάση τις σχετικές µεθόδους που περιγράφονται στο Standard methods (1980). Οι προσδιορισµοί νατρίου γινόντουσαν µε τη χρήση φλογοφωτοµέτρου και οι

προσδιορισµοί TDS µε τη χρήση σχετικού αγωγιµοµέτρου. Οι αναλύσεις φωσφορικών, ολικών φωσφορικών και διαλυτών ενεργών φωσφορικών γινόντουσαν µε τις αντίστοιχες µεθόδους των Standard Methods (1980). Για τον προσδιορισµό των ολικών φωσφορικών το δείγµα νερού, δίχως διήθηση, υφίσταντο καύση στους 270 F και πίεση 30 psi, πριν τη διεξαγωγή της ανάλυσης. Για τον προσδιορισµό του SRP τα δείγµατα νερών, πριν την ανάλυση, διηθούνταν από φίλτρο 0.45 µm και δεν υφίσταντο καύση. Οι µετρήσεις θερµοκρασίας, διαλυτού οξυγόνου, ph και αγωγιµότητας γινόντουσαν επιτόπου στα σηµεία δειγµατοληψίας µε τη χρήση πολυ-ηλεκτροδίου (Horiba, Japan). O υπολογισµός του BOD 5 γίνονταν κατόπιν µέτρησης του διαλυτού οξυγόνου των δειγµάτων ύδατος επιτόπου κατά την δειγµατοληψία και µετά 5 ηµέρες επωάσεως των δειγµάτων σε ερµητικά κλειστά υάλινα δοχεία στους 25 C. Tα δείγµατα νερών που προορίζονταν για τις αναλύσεις νιτρικών, αµµωνίας, πυριτικών, σιδήρου, χλωριούχων, ασβεστίου, µαγνησίου, νατρίου και TDS λαµβάνονταν σε πλαστικά δοχεία τύπου Nalgene. Τα δείγµατα που προορίζονταν για τον προσδιορισµό φωσφορικών λαµβάνονταν σε υάλινα δοχεία που περιείχαν µικρή ποσότητα συντηρητικό (θειικό οξύ, 1:100 ν/ν). Τα δείγµατα που προορίζονταν για τις αναλύσεις νιτρικών, αµµωνιακών και νιτρωδών διηθούνταν επιτόπου και µεταφέρονταν στο εργαστήριο σε δοχεία µε συντηρητικό (τολουόλιο). Όλα τα δείγµατα µεταφέρονταν στο εργαστήριο µε ψυγεία πάγου και οι αναλύσεις των αζωτούχων παραµέτρων γίνονταν αυθηµερόν. H µεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τις αναλύσεις οργανικών ρύπων περιγράφεται στην παράγραφο 2.3. 2.2.2 Αποτελέσµατα Τα αποτελέσµατα των παραπάνω µετρήσεων που πραγµατοποιήθηκαν στα νερά του Αξιού την περίοδο 1992-1998 παρουσιάζονται στους Πίνακες 2.1 έως και 2.18. Οι τιµές των παραµέτρων παρουσιάζονται ως µέσοι όροι όλων των τιµών που µετρήθηκαν στο συγκεκριµένο σηµείο για ένα ολόκληρο έτος + την τυπική απόκλιση. Οι µέσοι όροι της κάθε παραµέτρου σε κάθε σηµείο και έτος συγκρίθηκαν µεταξύ τους χρησιµοποιώντας το τεστ Duncan. Οι διαφορές µεταξύ τιµών στο κάθε σηµείο από έτος σε έτος απεικονίζονται µε µικρά γράµµατα. Αντιθέτως οι στατιστικώς σηµαντικές διαφορές µεταξύ σηµείων για κάθε έτος απεικονίζονται µε κεφαλαία γράµµατα. Τιµές που συνοδεύονται από το ίδιο γράµµα δεν παρουσίασαν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές. Επίσης η διασπορά των τιµών κάθε παραµέτρου σε κάθε σηµείο δειγµατοληψίας παρουσιάζεται σχηµατικά στα Boxplots των αντίστοιχων Σχηµάτων 2.1 έως 2.18. Ενδεικτικά, για ορισµένες παραµέτρους παρουσιάζεται και διαγράµµατα EXCEL της χρονικής διακύµανσης των παραµέτρων κατά µήκος του ποταµού. Τα πλήρη αποτελέσµατα των µετρήσεων και αναλύσεων παρουσιάστηκαν στις σχετικές εκθέσεις που κατατέθηκαν στο Υπουργείο Γεωργίας, ιεύθυνση Εγγειοβελτιωτικών Έργων, Τµήµα Νέας Τεχνολογίας από την επιστηµονικά υπεύθυνη του προγράµµατος.

Σχήµα 2.1: Η διακύµανση της θερµοκρασίας στα νερά του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.1: Τemperature Θερµοκρασία ( C) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 15.7+6.4BCb 15.5+6.9Bb 14.4+5.5Cb 15.6+5.2Bb 16.9+5.2Ba 15.4+5.9BC 1Β 16.8+6.5Bab 14.6+7.4BCc 14.9+5.6BCc 16.5+5.1Bb 17.1+5.3Ba 15.7+6.2B 2 15.9+6.6BCa 14.6+7.2BCb 14.8+5.7BCab 15.0+6.5BC 3 15.7+6.5BCa 14.5+7.3BCa 14.9+5.7BCa 14.9+6.5BC 4 16.2+7.1BCa 14.1+7.6Cb 15.7+5.3ABCa 15.2+6.7BC 5 15.9+6.8BCa 14.0+7.3Cb 16.0+5.4ABCa 15.2+6.6BC 6 15.4+6.9Ca 14.2+7.5Ca 14.8+5.8BCa 14.7+6.7C 7 16.1+7.3BCbc 14.6+7.4BCc 15.3+6.0BCbc 16.6+6.0ABb 17.7+5.4ABa 15.8+6.5B 8 16.2+7.7BCa 14.3+7.6Cb 14.8+5.6BCb 14.9+6.9BC 9 18.7+8.2Aab 16.9+8.6Ab 17.0+6.7Ab 17.8+6.5Ab 18.9+6.1Aa 17.7+7.4A Τα επεξεργασµένα στοιχεία από τις µετρήσεις της θερµοκρασίας των νερών του Αξιού κατά την περίοδο 1992-98 παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.1. Γενικότερα παρατηρήθηκε µια µείωση της θερµοκρασίας σε όλα τα σηµεία κατά το έτος 1993 η οποία ήταν στατιστικώς σηµαντική στα σηµεία 1Β, 2, 4, 5 και 8. Η θερµοκρασία παρέµεινε στα ίδια επίπεδα και κατά το έτος 1994. Εξαίρεση αποτέλεσαν τα σηµεία 4 και 5 όπου η θερµοκρασία αυξήθηκε σηµαντικά σε σχέση µε το 1993. Η θερµοκρασία των νερών του Αξιού αυξήθηκε και κατά την περίοδο 1997-98 και ιδιαίτερα το 1998 όπου οι τιµές στα σηµεία 1Α και 7 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών όλων των προηγουµένων ετών. Σύγκριση των θερµοκρασιών σε κάθε σηµείο κατά το έτος 1992 έδειξε ότι οι υψηλότερες θερµοκρασίες καταγράφηκαν στο σηµείο 9. Ταυτόχρονα, η µέση θερµοκρασία στο σηµείο 6 κατά το ίδιο έτος ήταν η

χαµηλότερη όλων των σηµείων και σηµαντικά χαµηλότερη της µέσης θερµοκρασίας στο σηµείο 1Β. Σύγκριση τιµών κατά το έτος 1993 έδειξε παρόµοια αποτελέσµατα. Έτσι, και πάλι η µέση θερµοκρασία του νερού στο σηµείο 9 ήταν σηµαντικά υψηλότερη των θερµοκρασιών σε όλα τα υπόλοιπα σηµεία, όπως και η θερµοκρασία στο σηµείο 1Α ήταν επίσης σηµαντικά υψηλότερη των αντιστοίχων µέσων θερµοκρασιών στα σηµεία 4, 5, 6 και 8. Κατά τον ίδιο τρόπο, η µέση θερµοκρασία των νερών του Αξιού στο σηµείο 9 κατά το 1994 ήταν σηµαντικά υψηλότερη όλων των υπολοίπων τιµών, µε εξαίρεση τις τιµές στα σηµεία 4 και 5, όπου οι διαφορές δεν ήταν στατιστικώς σηµαντικές. Μια γρήγορη παρατήρηση των µέσων όρων ανά έτος και συνολικά δείχνει ότι η θερµοκρασία των νερών στο σηµείο 9 ήταν σηµαντικά υψηλότερη (κατά 2-3 C) όλων των υπολοίπων σηµείων ενώ ήταν η χαµηλότερη στο σηµείο 6. Αυτή η διαφορά για το σηµείο 9 θα πρέπει να αποδοθεί στην επίδραση του θαλασσινού νερού και στο αυξηµένο µικροβιακό φορτίο όπως φαίνεται και από τις υψηλές τιµές BOD 5 (Πίνακας 2.3) στο συγκεκριµένο σηµείο. Για το σηµείο 6 η στατιστικώς σηµαντική µικρότερη θερµοκρασία πιθανόν να οφείλεται στο γεγονός ότι στην περιοχή αυτή (µεταξύ ρυθµιστικού φράγµατος και φράγµατος Έλλης) ο ποταµός εµπλουτίζεται µε υπόγεια ψυχρότερα νερά. Η διαφοροποίηση της θερµοκρασίας στο σηµείο 6, από τα υπόλοιπα σηµεία, φαίνεται ξεκάθαρα και από τα BoxPlots του Σχήµατος 2.1. Ο γεωµετρικός µέσος όρος των θερµοκρασιών στο σηµείο 6 είναι ο µικρότερος (ο γεωµετρικός µέσος όρος παρουσιάζεται µε την µαύρη παχιά γραµµή στα Boxplots του Σχήµατος 2.1). Στο ίδιο Σχήµα, τον µεγαλύτερο γεωµετρικό µέσο όρο θερµοκρασίας έχει το σηµείο 9 και οι γεωµετρικοί µέσοι όροι των υπολοίπων σηµείων έχουν ενδιάµεσες τιµές. Η σταδιακή αύξηση της θερµοκρασίας στο σηµείο 1 Α (Εύζωνοι) µε µέσο ετήσιο όρο 15.5+6.4 το 1992 και αυξανόµενο σταδιακά στο 16.9+5.2 το 1998, όπως και στο σηµείο 7 (Φράγµα Έλλης) από 16.1+7.3 σε 17.7+5.4, αντίστοιχα, είναι στατιστικώς σηµαντική αύξηση που σηµαίνει αναµφίβολα ότι η θερµοκρασία του νερού του Αξιού αυξήθηκε κατά ένα περίπου βαθµό στο διάστηµα της επταετίας. Η χρονική διακύµανση της θερµοκρασίας στο νερό του Αξιού για την περίοδο 1992-94 και 1997-98 παρουσιάζεται στα ιαγράµµατα 2.1 και 2.2, αντίστοιχα. Στα ίδια διαγράµµατα φαίνεται και η σταδιακή αύξηση της θερµοκρασίας κατά µήκος του Αξιού. Μέγιστες θερµοκρασίες (>20 o C) καταγράφηκαν τους µήνες Ιούνιο-Ιούλιο-Αύγουστο και οι ελάχιστες (<10 o C) Ιανουάριο-Φεβρουάριο. Κατά την χρονική περίοδο 1982-84 η µέση θερµοκρασία στο σηµείο 1Β ήταν 14.1+6.8 και στο Σ 8 ήταν 16.2+6.7 (Papadopoulou Mourkidou et al, 1986). Oι τιµές αυτές είναι στατιστικώς σηµαντικά µικρότερες από τις αντίστοιχες τιµές της περιόδου 1992-98. Συνεπώς η αυξητική τάση της θερµοκρασίας διαφάνηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980.

35 30 25 20 15 10 5 0 9/6/1992 23/6/1992 10/7/1992 31/7/1992 18/8/1992 16/9/1992 14/10/1992 30/10/1992 12/11/1992 3/12/1992 17/12/1992 30/12/1992 15/1/1993 27/1/1993 11/2/1993 18/3/1993 31/3/1993 22/4/1993 7/5/1993 20/5/1993 3/6/1993 16/6/1993 1/7/1993 15/7/1993 29/7/1993 9/9/1993 14/10/1993 25/11/1993 14/1/1994 27/1/1994 3/3/1994 30/3/1994 15/4/1994 27/4/1994 11/5/1994 2/6/1994 16/6/1994 30/6/1994 26/7/1994 5/9/1994 13/10/1994 4/11/1994 14/12/1994 ιάγραµµα 2.1. Χρονική διακύµανση της θερµοκρασίας του νερού του Αξιού (1992-94). 1A 48

30 25 20 15 10 5 0 26/2/1997 26/3/1997 23/4/1997 7/5/1997 14/5/1997 22/5/1997 28/5/1997 11/6/1997 19/6/1997 25/6/1997 2/7/1997 9/7/1997 16/7/1997 21/8/1997 27/8/1997 3/9/1997 12/9/1997 18/9/1997 1/10/1997 8/10/1997 22/10/1997 5/11/1997 19/11/1997 11/12/1997 22/1/1998 24/2/1998 8/4/1998 29/4/1998 13/5/1998 28/5/1998 10/6/1998 24/6/1998 8/7/1998 22/7/1998 25/8/1998 9/9/1998 23/9/1998 12/10/1998 4/11/1998 1A 7 ιάγραµµα 2.2. Χρονική διακύµανση της θερµοκρασίας του νερού του Αξιού (1997-98).

Σχήµα 2.2: Η διακύµανση της συγκέντρωσης διαλυτού οξυγόνου (DO) στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.2: Dissolved Oxygen ιαλυτό Οξυγόνο (mg/l) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 9.1+1.4BCDb 10.3+2.5BCa 8.5+1.9Bbc 8.7+2.1Bbc 7.9+3.9Bc 9.1+2.4BC 1Β 9.1+1.3BCDb 10.7+2.2Ba 8.9+1.8ABb 8.7+2.1Bb 8.6+4.2ABb 9.3+2.3BC 2 9.3+1.3BCb 10.4+1.5BCa 8.8+1.8ABb 9.6+1.7B 3 9.3 +1.3BCb 10.2+1.7BCa 8.9+1.8ABb 9.6+1.7B 4 8.8+1.7Dab 9.4+2.6EDa 8.1+1.9Bb 8.8+2.2C 5 8.9+1.6CDa 9.4+2.4EDa 7.9+1.8Bb 8.8+2.1C 6 9.1+1.6BCDa 9.2+2.4Ea 8.2+1.8Bb 8.8+2.1C 7 9.1+1.6BCDab 9.8+2.4CDEa 8.4+2.2Bb 9.3+3.4Bab 8.4+4.0ABb 9.1+2.7BC 8 9.6+1.6Bab 10.0+2.3BCDa 9.0+2.0ABb 9.5+2.0B 9 10.4+1.9Aabc 11.6+2.5Aa 9.8+2.4Abc 11.4+3.9Aab 8.9+3.5Ac 10.6+2.9A Οι τιµές DO (mg/l) που µετρήθηκαν κατά την περίοδο 1992-98 παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.2 και στο Σχήµα 2.2. Η καθολική αύξηση του DO που παρατηρήθηκε το 1993 ήταν στατιστικώς σηµαντική µόνο στα σηµεία 1Α έως 3. Κατά το επόµενο έτος οι τιµές DO παρουσίασαν µια σηµαντική µείωση σε σχέση µε το 1993. Κατά την περίοδο 1997-98 οι µετρήσεις περιορίσθηκαν στα σηµεία 1Α, 1Β, 7 και 9. Έτσι, το 1997 οι τιµές κυµάνθηκαν σε επίπεδα ανάλογα των ετών 1992 και 1994 ενώ ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των τιµών του 1993 µόνο στα σηµεία 1Α και 1Β. Οι τιµές DO που µετρήθηκαν το 1998 ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των αντιστοίχων τιµών του 1993. Οι υψηλότερες τιµές DO παρατηρήθηκαν στο σηµείο 9 λόγω της αυξηµένης υδρόβιας βλάστησης στο δέλτα του Αξιού. Σύγκριση µεταξύ των µέσων όρων όλων των ετών για κάθε σηµείο επιβεβαίωσε τις σηµαντικά υψηλότερες τιµές DO στο σηµείο 9. Επίσης οι τιµές DO στα σηµεία 2, 3 και 8 ήταν υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών των σηµείων 4, 5 και 6.

Παρόµοια είναι τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από το Σχήµα 2.2 των Boxplots. Τον υψηλότερο γεωµετρικό µέσο όρο έχουν οι τιµές του διαλυτού οξυγόνου στο σηµείο 9 και τον µικρότερο στο σηµείο 4. Το νερό ενός ποταµού είναι συνήθως πλούσιο σε οξυγόνο και οι αυξοµειώσεις που καταγράφονται κατά τη διάρκεια του έτους οφείλονται κατά κύριο λόγο στην επίδραση της θερµοκρασίας στην διαλυτότητα του οξυγόνου στο νερό. Έτσι υψηλότερες τιµές DO καταγράφονται κατά τους χειµερινούς µήνες και χαµηλότερες κατά τους θερµούς. Η χρονική διακύµανση του DO παρουσιάζεται στα ιαγράµµατα 2.3 και 2.4. Όµως θα πρέπει να προσθέσουµε ότι η συγκέντρωση του διαλυτού οξυγόνου µειώθηκε σηµαντικά κατά την περίοδο 1992-98 σε σχέση µε την περίοδο 1982-84 που οι αντίστοιχες τιµές (Papadopoulou Mourkidou et al, 1986) στα σηµεία 1Β και 8 ήταν 10.2+1.6 και 10.1+1.7. Οι διαφορές αυτές σε κάποιο βαθµό θα πρέπει να οφείλονται και στην αντίστοιχη αύξηση της θερµοκρασίας κατά την περίοδο 1992-98 όπως αναφέρθηκε παραπάνω.

1/6/1992 23/6/1992 22/7/1992 18/8/1992 30/9/1992 30/10/1992 18/11/1992 17/12/1992 8/1/1993 27/1/1993 18/2/1993 31/3/1993 28/4/1993 20/5/1993 10/6/1993 1/7/1993 21/7/1993 9/9/1993 12/11/1993 14/1/1994 24/2/1994 30/3/1994 20/4/1994 11/5/1994 8/6/1994 30/6/1994 25/8/1994 13/10/1994 16/11/1994 1A 4 8 0 5 10 15 20 25 ιάγραµµα 2.3. ιακύµανση του διαλυτού οξυγόνου (DO, mg/l) στο νερό του Αξιού κατά την περίοδο 1992-94.

26/2/1997 26/3/1997 23/4/1997 7/5/1997 14/5/1997 11/6/1997 19/6/1997 25/6/1997 2/7/1997 9/7/1997 16/7/1997 21/8/1997 27/8/1997 3/9/1997 12/9/1997 18/9/1997 1/10/1997 8/10/1997 22/10/1997 5/11/1997 19/11/1997 11/12/1997 22/1/1998 24/2/1998 8/4/1998 28/5/1998 10/6/1998 24/6/1998 8/7/1998 22/7/1998 25/8/1998 9/9/1998 23/9/1998 12/10/1998 4/11/1998 1A 1B 7 9 ιάγραµµα 2.4. ιακύµανση του διαλυτού οξυγόνου (DO, mg/l) στο νερό του Αξιού κατά την περίοδο 1997-98.

Σχήµα 2.3: Η διακύµανση των τιµών του BOD 5 (Biological Oxygen Demand) των νερών του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.3: ΒΟD 5 Βiological Oxygen Demand πέντε ηµερών (mg/l) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσ.όροι 1Α 3.9+1.5ABCcd 6.7+2.7ABa 4.4+1.87Bcb 5.2+1.83Bb 3.0+1.50Bd 4.9+2.34BC 1Β 4.2+1.8ABCbc 6.8+2.8ABa 5.1+1.89ABb 4.9+1.74Bb 3.4+1.53Bc 5.2+2.37BC 2 4.5+1.4ABb 6.5+2.4ABa 5.1+2.03ABb 5.5+2.21B 3 4.6+1.3ABb 6.2+2.3BCa 5.2+1.93ABb 5.4+2.04B 4 4.1+1.3ABCc 5.9+1.9BCa 5.0+1.48ABb 5.1+1.78BC 5 3.9+1.3ABCc 5.9+1.6BCa 5.0+1.56ABb 5.1+1.72BC 6 3.6+1.2BCb 5.3+1.9Ca 4.7+1.72Ba 4.7+1.80C 7 3.7+1.4BCc 6.0+2.3BCa 5.1+2.20ABab 5.8+2.39Ba 4.4+2.82Bbc 5.2+2.31BC 8 3.5+1.4Cb 5.9+2.4BCa 5.4+1.92ABa 5.1+2.23BC 9 4.7+2.4Ac 7.4+3.8Aab 6.0+2.63Abc 7.9+3.69Aa 5.9+3.49Abc 6.5+3.40A Τα επεξεργασµένα αποτελέσµατα των µετρήσεων του BOD 5 συνοψίζονται στον Πίνακα 2.3 και στο αντίστοιχο Σχήµα 2.3. Γενικότερα, οι υψηλότερες τιµές BOD 5 καταγράφηκαν στο σηµείο 9. Η ύπαρξη ιχθυοκαλλιεργειών και η εισροή θαλασσινού νερού αυξάνουν την µικροβιακή δραστηριότητα και την τιµή του BOD 5 στο σηµείο αυτό. Σύγκριση των τιµών ανά σηµείο από έτος σε έτος έδειξε µια σηµαντική αύξηση των τιµών σε όλα τα σηµεία το 1993. Οι τιµές το 1993 ήταν οι υψηλότερες που µετρήθηκαν κατά την διάρκεια του πειράµατος µε εξαίρεση το σηµείο 9 (1997). Ακολούθησε, αύξηση των τιµών το 1997 και σηµαντική µείωση το 1998 όπου και

µετρήθηκαν τιµές ανάλογες (σηµεία 7, 9) ή ελαφρώς κατώτερες (σηµεία 1Α, 1Β) των τιµών του 1992. Κατά την διάρκεια του 1998 οι τιµές που καταγράφηκαν στα σηµεία 1Α και 1Β ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των τιµών των ετών 1994 και 1997. Οι διακυµάνσεις των τιµών ανά έτος στα σηµεία 2 και 3 ακολούθησαν την γενικότερη τάση µε σηµαντικά υψηλότερες τιµές το 1993 σε σχέση µε το 1992 και 1994. Ανάλογα αποτελέσµατα παρατηρήθηκαν και στο σηµείο 9 όπου οι τιµές του 1997 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των τιµών των υπολοίπων ετών µε εξαίρεση το 1993 όπου οι τιµές ήταν ελαφρώς χαµηλότερες του 1997 αλλά σηµαντικά υψηλότερες αυτών του 1992. Χαρακτηριστική είναι η σταδιακή µείωση των τιµών ΒΟD 5 κατά µήκος του Αξιού, µε εξαίρεση το σηµείο 9, προφανώς λόγω καθίζησης των φερτών αστικών αποβλήτων που κατεβάζει ο ποταµός από το κρατίδιο των Σκοπίων και αφετέρου λόγω της απουσίας αντίστοιχων εισροών κατά την πορεία του στο ελληνικό έδαφος. Από τον Πίνακα 2.3, όπως αναφέρθηκε παραπάνω προκύπτει ότι η µέση τιµή ΒΟD 5 στο σηµείο 6 είναι σηµαντικά χαµηλότερη των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 1Α, 1Β και 2. Σηµειώνουµε ότι στο σηµείο 6 παρατηρήθηκε και η χαµηλότερη µέση τιµή της θερµοκρασίας. Η δεύτερη αυτή παράµετρος ενισχύει την άποψη ότι στην περιοχή του σηµείου 6 ο ποταµός εµπλουτίζεται µε καθαρό νερό και το νερό αυτό πρέπει να είναι υπόγειο καθόσον είναι ψυχρότερο µε αποτέλεσµα η µέση τιµή της θερµοκρασίας στο σηµείο αυτό να είναι στατιστικώς σηµαντικά µικρότερη από τις αντίστοιχες τιµές των υπολοίπων σηµείων. Όπως προκύπτει και από το Σχήµα 2.3 στο σηµείο 6 οι τιµές του ΒOD 5 έχουν τον µικρότερο γεωµετρικό µέσο όρο τιµών, σε σύγκριση µε τα υπόλοιπα σηµεία δειγµατοληψίας. Το υψηλότερο γεωµετρικό µέσο όρο έχον οι τιµές του ΒOD 5 στο σηµείο 2 ακολουθούµενο από το σηµείο 9. Ο υψηλός γεωµετρικός µέσος όρος ΒOD 5 στο σηµείο 2 πιθανόν να οφείλεται στην περιοδική απόρριψη αποβλήτων βιοµηχανιών τροφίµων που λειτουργούν πλησίον του Σ 2. Η αύξηση του ΒOD 5 του νερού του Αξιού κατά την χρονική περίοδο 1992-98 είναι δραµατική σε σύγκριση µε την περίοδο 1982-84 που ήταν 1.84+1.28 και 2.01+1.54 ppm στα Σ 1Β και 8, αντίστοιχα (Papadopoulou Mourkidou et al, 1986). Αναµφίβολα, υπάρχει δραµατική υποβάθµιση της ποιότητας των νερών του Αξιού κατά την δεκαετία 1990 σε σχέση µε την προηγούµενη δεκαετία και η υποβάθµιση αυτή θα πρέπει να προέρχεται από απόρριψη στον Αξιό αστικών αποβλήτων και αποβλήτων βιοµηχανιών τροφίµων. Η χρονική διακύµανση του ΒOD 5 στο νερό του Αξιού παρουσιάζεται στα διαγράµµατα 2.5 και 2.6 για τις χρονικές περιόδους 1992-94 και 1997-98, αντίστοιχα. Στα ίδια διαγράµµατα φαίνεται και η µεταβολή του ΒOD 5 κατά µήκος του ποταµού.

1A 4 8 25 20 15 10 5 0 1/6/1992 16/6/1992 2/7/1992 22/7/1992 6/8/1992 2/9/1992 30/9/1992 23/10/1992 5/11/1992 18/11/1992 9/12/1992 23/12/1992 8/1/1993 20/1/1993 3/2/1993 18/2/1993 24/3/1993 8/4/1993 28/4/1993 13/5/1993 27/5/1993 10/6/1993 24/6/1993 8/7/1993 21/7/1993 19/8/1993 22/9/1993 25/11/1993 14/1/1994 27/1/1994 3/3/1994 30/3/1994 15/4/1994 27/4/1994 11/5/1994 2/6/1994 16/6/1994 30/6/1994 26/7/1994 13/10/1994 4/11/1994 14/12/1994 ιάγραµµα 2.5. ιακύµανση του ΒOD5 (mg/l) στο νερό του Αξιού κατά το 1992-94.

1A 1B 7 9 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 26/2/1997 26/3/1997 23/4/1997 7/5/1997 14/5/1997 11/6/1997 19/6/1997 25/6/1997 2/7/1997 9/7/1997 16/7/1997 21/8/1997 27/8/1997 3/9/1997 12/9/1997 18/9/1997 1/10/1997 8/10/1997 22/10/1997 5/11/1997 19/11/1997 11/12/1997 24/2/1998 8/4/1998 10/6/1998 24/6/1998 8/7/1998 22/7/1998 25/8/1998 ιάγραµµα 2.6. ιακύµανση του ΒOD5 (mg/l) στο νερό του Αξιού κατά το 1997-98. 23/9/1998 12/10/1998 4/11/1998

Σχήµα 2.4: Η διακύµανση της ηλεκτρικής αγωγιµότητας (Conductivity, mmhos/cm) στα νερά του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.4: Conductivity - Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (mmhos/cm) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσ. όροι 1Α 0.51+0.1ABa 0.51+0.1Ba 0.46+0.1Ba 0.39+0.1Bb 0.45+0.1Ba 0.47+0.1B 1Β 0.48+0.1ABCab 0.52+0.1Ba 0.46+0.1Bbc 0.42+0.1Bc 0.44+0.1ABbc 0.47+0.1B 2 0.48+0.1ABCb 0.52+0.1Ba 0.47+0.1Bb 0.49+0.1B 3 0.46+0.1BCb 0.52+0.1Ba 0.47+0.1Bb 0.48+0.1B 4 0.46+0.1ABCb 0.52+0.2Ba 0.48+0.2Bb 0.49+0.1B 5 0.47+0.1ABCb 0.52+0.2Ba 0.47+0.1Bb 0.49+0.1B 6 0.43+0.2Cb 0.51+0.1Ba 0.46+0.1Bb 0.47+0.1B 7 0.52+0.2ABa 0.52+0.1Ba 0.46+0.1Bab 0.45+0.1Bb 0.43+0.1ABb 0.48+0.1B 8 0.47+0.2ABCb 0.51+0.1Ba 0.45+0.1Bb 0.48+0.1B 9 0.53+0.2Ab 0.80+0.8Aa 0.72+0.6Aab 0.61+0.3Aab 0.55+0.2Aab 0.67+0.5A Η ηλεκτρική αγωγιµότητα των νερών του Αξιού,όπως και για τις προηγούµενες παραµέτρους, µετρήθηκε σε 10 Σ κατά την περίοδο 1992-94 και σε 4 Σ κατά την περίοδο 1997-98 και τα αποτελέσµατα των µετρήσεων παρατίθενται στον Πίνακα 2.4 και στο αντίστοιχο Σχήµα 2.4. Γενικότερα, αυξηµένες τιµές αγωγιµότητας µετρήθηκαν το 1993 (αγωγ.>0.51) ενώ ακολούθησε ελαφρά πτώση των τιµών την περίοδο 1994-98, χωρίς οι διαφορές αυτές να είναι στατιστικώς σηµαντικές. Μία γενική παρατήρηση είναι ότι υπάρχει µια σταθερή τάση αύξησης της αγωγιµότητας κατά µήκος του Αξιού. Οι υψηλότερες τιµές αγωγιµότητας µετρήθηκαν στο σηµείο 9 όπως γίνεται φανερό και από τους µέσους όρους όλων των ετών για κάθε σηµείο. Οι αυξηµένες τιµές αγωγιµότητας στο σηµείο 9 οφείλονται κατά κύριο λόγο στην διείσδυση θαλασσινού νερού. Ειδικότερα, η τιµή αγωγιµότητας στο σηµείο 9 κατά το

έτος 1992 ήταν υψηλότερη των τιµών αγωγιµότητας στα υπόλοιπα σηµεία αλλά σηµαντικά υψηλότερη µόνο των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 3 και 6. Η τιµή αγωγιµότητας στο σηµείο 9 παρέµεινε σηµαντικά υψηλότερη των τιµών στα υπόλοιπα σηµεία κατά τα έτη 1993, 1994 και 1997, ενώ ήταν σηµαντικά υψηλότερη µόνο της τιµής αγωγιµότητας στο σηµείο 1Α κατά το έτος 1998. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 2.4 οι µέσοι όροι των τιµών της αγωγιµότητας της περιόδου 1992-1998 αυξάνουν σταδιακά κατά µήκος του Αξιού αλλά οι διαφορές της αύξησης δεν είναι στατιστικώς σηµαντικές εκτός από την αύξηση του µέσου όρου των τιµών του σηµείου 9. Το ίδιο συµπέρασµα προκύπτει και από τις πληροφορίες του Σχήµατος 2.4. Οι γεωµετρικοί µέσοι όροι των τιµών της αγωγιµότητας σε όλα τα σηµεία είναι περίπου όµοιοι εκτός από εκείνον του σηµείου 9 που ελαφρώς είναι υψηλότερος. Επίσης στο Σχήµα 2.4 φαίνεται ότι στο σηµείο 9 υπάρχουν και αρκετές τιµές εκτός του στατιστικού εύρους των τιµών (οutliers). Η χρονική διακύµανση της αγωγιµότητας στο νερό του Αξιού παρουσιάζεται στα ιαγράµµατα 2.7 και 2.8. και στις δύο χρονικές περιόδους διαφαίνεται µία περιοδικότητα µε τις υψηλότερες τιµές κατά τους θερινούς µήνες. Μάλιστα η περιοδικότητα αυτή είναι περισσότερο έντονη στο σηµείο 9 που εµφανώς η αύξηση είναι ανάλογη της επιρροής από το θαλασσινό νερό και η οποία αντίστοιχα εξαρτάται από την παροχή του ποταµού κατά τις αντίστοιχες χρονικές περιόδους. Οι υψηλότερες τιµές αγωγιµότητας στο σηµείο 9 καταγράφηκαν κατά την θερινή περίοδο του 1993 και ήταν τότε που οι παροχές του ποταµού ήταν οι ελάχιστες της τελευταίας εικοσαετίας.

3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 9/6/1992 23/6/1992 10/7/1992 31/7/1992 18/8/1992 16/9/1992 14/10/1992 30/10/1992 12/11/1992 3/12/1992 17/12/1992 30/12/1992 15/1/1993 27/1/1993 11/2/1993 18/3/1993 31/3/1993 22/4/1993 7/5/1993 20/5/1993 3/6/1993 16/6/1993 1/7/1993 15/7/1993 29/7/1993 22/9/1993 12/11/1993 16/12/1993 20/1/1994 24/2/1994 15/3/1994 7/4/1994 20/4/1994 5/5/1994 26/5/1994 8/6/1994 24/6/1994 26/7/1994 5/9/1994 13/10/1994 4/11/1994 14/12/1994 1A 4 8 ιάγραµµα 2.7. Χρονική διακύµανση της αγωγιµότητας (mmhoss/cm) στο νερό του Αξιού (1992-94).

14/5/1997 22/5/1997 28/5/1997 11/6/1997 19/6/1997 25/6/1997 2/7/1997 9/7/1997 16/7/1997 21/8/1997 27/8/1997 3/9/1997 12/9/1997 18/9/1997 1/10/1997 8/10/1997 22/10/1997 5/11/1997 19/11/1997 11/12/1997 22/1/1998 24/2/1998 8/4/1998 29/4/1998 13/5/1998 28/5/1998 10/6/1998 24/6/1998 8/7/1998 22/7/1998 25/8/1998 9/9/1998 23/9/1998 12/10/1998 4/11/1998 1A 1B 7 9 ιάγραµµα 2.8. Χρονική διακύµανση της αγωγιµότητας (mmhoss/cm) στο νερό του Αξιού (1997-98).

Σχήµα 2.5: Η διακύµανση των τιµών της ολικής αλκαλικότητας (Total Alkalinity) κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.5: Total Alkality Ολική Αλκαλικότητα (mg CaCO 3 /l) Έτος δειγµατοληψίας Σηµεία 1993 1994 Μέσοι όροι 1Α 180.30+50.78Ba 168.39+19.80Bb 174.14+38.20B 1Β 180.98+47.28Ba 169.74+20.53Bb 175.36+36.59AB 2 178.98+46.30Ba 171.06+21.32Bb 175.09+36.17AB 3 178.65+45.91Ba 171.90+22.23Bb 175.33+36.12AB 4 180.70+51.41Ba 173.09+23.33Ba 177.12+40.51AB 5 181.54+51.84Ba 174.50+24.80Ba 178.18+40.90AB 6 179.03+46.30Ba 172.26+22.69Ba 175.70+36.50AB 7 178.47+47.37Ba 176.26+28.10ABa 177.38+38.80AB 8 179.88+47.39Ba 177.17+31.40ABa 178.57+40.15AB 9 188.25+53.63Aa 186.68+43.81Aa 187.48+48.66A H ολική αλκαλικότητα των νερών του Αξιού µετρήθηκε κατά την διάρκεια των ετών 1993 και 1994 σε 10 σηµεία και τα αποτελέσµατα παρατίθενται στον πίνακα 2.5. Σύγκριση των τιµών που καταγράφηκαν κατά τα δύο έτη δειγµατοληψίας σε κάθε σηµείο, έδειξε µια σταθερή µείωση των τιµών το 1994 η οποία ήταν στατιστικώς σηµαντική στα σηµεία 1Α, 1Β, 2 και 3. Γενικότερα, η διακύµανση µεταξύ των τιµών ολικής αλκαλικότητας που µετρήθηκαν στα 10 σηµεία δειγµατοληψίας ήταν σχετικά χαµηλή. Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο σηµείο είναι η σταδιακή αύξηση των τιµών αλκαλικότητας από το σηµείο 1Α προς το σηµείο 9, η οποία ήταν πιο φανερή κατά το έτος 1994. Σύγκριση µεταξύ σηµείων το έτος 1993 έδειξε ότι η τιµή αλκαλικότητας στο σηµείο 9 ήταν σηµαντικά υψηλότερη των αντιστοίχων τιµών στα υπόλοιπα σηµεία. Παρόµοια αποτελέσµατα παρατηρήθηκαν

και κατά το 1994, όπου η ολική αλκαλικότητα που µετρήθηκε στο σηµείο 9 ήταν σηµαντικά υψηλότερη των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 1Α έως 6. Σύγκριση των µέσων όρων των δύο ετών για κάθε σηµείο έδειξε ότι η τιµή στο σηµείο 9 ήταν υψηλότερη των υπολοίπων αλλά η διαφορά ήταν στατιστικώς σηµαντική µόνο µε αυτές του σηµείου 1Α. Σχήµα 2.6: Η διακύµανση του ph στο νερό του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.6: ph Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 7.7+0.6ABCb 8.1+0.5Aa 7.9+0.3BCab 8.1+0.3Ba 7.8+0.3Ab 7.9+0.4AB 1Β 7.7+0.6ABc 8,0+0.4ABabc 8.0+0.4ABCab 8.2+0.3ABa 7.8+0.3Abc 7.9+0.4AB 2 7.7+0.6ABCb 8,0+0.5ABa 8.0+0.4ABCa 7.9+0.5BC 3 7.7+0.6ABCb 7.9+0.5ABa 8.0+0.4ABCa 7.9+0.5BCD 4 7.7+0.6ABCb 7.9+0.4ABa 7.9+0.3BCab 7.9+0.5BECD 5 7.6+0.5BCb 7.8+0.4ABCa 7.9+0.4Ca 7.8+0.4ECD 6 7.5+0.5DCb 7.8+0.3ABCa 8,0+0.5BCa 7.8+0.5ECD 7 7.0+0.5Ed 7.6+0.4Cc 8.1+0.4ABb 8.3+0.3Aa 7.7+0.5Ac 7.8+0.6ED 8 7.3+0.5Dc 7.7+0.5BCb 8.0+0.4ABCa 7.7+0.5E 9 7.9+0.8Ab 8,0+0.5Ab 8.2+0.5Ab 8.3+0.4Aa 7.9+0.3Ab 8.1+0.5A To ph των νερών του Αξιού µετρήθηκε σε 10 Σ κατά το 1992-94 και σε 4 Σ κατά το 1997-98 και τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.6. Γενικότερα, παρατηρήθηκε µια σταδιακή αύξηση του ph κατά µήκος του Αξιού και από έτος σε έτος. Η αύξηση του ph που εµφανίστηκε σε όλα τα σηµεία κατά το έτος 1993 ήταν στατιστικώς σηµαντική σε όλα τα σηµεία εκτός των 1Β και 9. Η αύξηση των τιµών συνεχίστηκε στην πλειοψηφία των σηµείων δειγµατοληψίας και κατά το 1994. Ιδιαίτερα στα σηµεία 7 και 8, το ph ήταν σηµαντικά αυξηµένο σε σχέση µε την περίοδο 1992-93. Στα σηµεία 2, 3, 5 και 6 η αύξηση των τιµών από το 1993 προς το

1994 δεν ήταν στατιστικώς σηµαντική. Αντιθέτως, οι τιµές στα σηµεία 1Α και 4 παρουσίασαν ελαφρά µείωση κατά το 1994 και επανήλθαν σε επίπεδα τιµών ανάλογα του 1992. Γενικότερα, οι τιµές ph παρουσίασαν σηµαντική αύξηση σε όλα τα σηµεία κατά το έτος 1997. Αντιθέτως, κατά το έτος 1998 παρατηρήθηκε µια στατιστικώς σηµαντική µείωση του ph σε όλα τα σηµεία από τα οποία ελήφθησαν δείγµατα σε σχέση µε τις τιµές του 1997. Οι υψηλότερες τιµές ph µετρήθηκαν στο σηµείο 9 προφανώς λόγω της επίδρασης του θαλασσινού νερού αλλά οι διαφορές αυτές µε τα άλλα σηµεία δειγµατοληψίας δεν ήταν πάντοτε στατιστικώς σηµαντικές.. Σύγκριση µεταξύ των µέσων όρων όλων των ετών για κάθε σηµείο έδειξε σηµαντικά υψηλότερες τιµές στο σηµείο 9 σε σχέση µε όλα τα υπόλοιπα σηµεία εκτός των 1Α και 1Β, όπου οι τιµές ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 5 έως 8. Ταυτόχρονα το ph στο σηµείο 2 ήταν σηµαντικά υψηλότερο του ph στα σηµεία 7 και 8. Όµως ένα άλλο χαρακτηριστικό της διακύµανση του ph στο νερό του Αξιού είναι οι εκτός ορίων τιµές ( outliers) τόσο προς την όξινη περιοχή όσο και προς την αλκαλική (Σχήµα 2.6). Αυτό σηµαίνει ότι συµβαίνουν ξαφνικές ραγδαίες µεταβολές του ph προφανώς λόγω απόρριψης στον Αξιό όξινων ή αλκαλικών αποβλήτων κατά την ροή του εκτός των ελληνικής επικράτειας. Σύγκριση των αποτελεσµάτων του ph της περιόδου 1992-98 µε τα αντίστοιχα αποτελέσµατα της περιόδου 1982-84 δείχνουν ότι και στο ph έχουµε αύξηση κατά την δεκαετία 90. Οι µέσοι όροι τιµών ph στα σηµεία 1Β και 8 ήταν 7.5+0.5 και 7.6+0.7 κατά την περίοδο 1982-84 (Papadopoulou Mourkidou et al, 1986), και αυξήθηκαν σε 7.9+0.4 και 7.7+0.5 αντίστοιχα την περίοδο 1992-98. Σχήµα 2.7: Η διακύµανση της συγκέντρωσης των συνολικών διαλυτών στερεών (TDS, mg/l) στα 10 Σ (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας).

Πίνακας 2.7: ΤDS Total Dissolved Solids (mg/l) Έτος δειγµατοληψίας Σ 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 292.1+79.3Bab 256.3+72.4Bb 276.2+81.6Bb 322.1+67.6Aa 281.42+77.9B 1Β 297.8+74.4Ba 253.8+69.7Bb 294.8+83.8Ba 315.5+59.1Aa 285.74+75.4B 2 295.7+78.9Ba 256.7+70.5Bb 274.72+76.4B 3 294.1+75.8Ba 256.2+71.9Bb 273.76+75.5B 4 298.1+83.7Ba 260.4+82.6Bb 276.90+84.2B 5 298.7+82.1Ba 256.9+80.0Bb 275.27+82.6B 6 289.4+72.4Ba 250.8+67.9Bb 268.67+72.0B 7 289.8+74.1Bb 253.8+69.0Bc 306.8+82.1Bab 308.0+40.7Aa 285.43+72.8B 8 290.2+72.1Ba 248.1+62.4Bb 267.92+69.8B 9 438.7+253.6Aa 379.6+323.5Aa 431.1+233.6Aa 392.3+162.3Aa 410.4+258.5A Τα επεξεργασµένα αποτελέσµατα από τις µετρήσεις των συνολικών διαλυτών στερεών στο νερό του Αξιού παρουσιάζονται στον πίνακα 2.7 και στο αντίστοιχο Σχήµα 2.7. Η µείωση των τιµών που καταγράφηκε κατά το 1994 ήταν στατιστικώς σηµαντική σε όλα τα σηµεία εκτός των 1Α και 9. Αντιθέτως, οι τιµές ΤDS στα σηµεία 1Β και 7 παρουσιάσθηκαν σηµαντικά αυξηµένες κατά το 1997 σε σχέση µε το 1994. Οι τιµές ΤDS συνέχισαν να αυξάνονται και κατά την διάρκεια του επόµενου έτους αλλά µόνο στο σηµείο 1Α ήταν σηµαντικά υψηλότερες σε σχέση µε τις τιµές του 1997. Επίσης οι τιµές που καταγράφηκαν στο σηµείο 7 το 1998 ήταν σηµαντικά αυξηµένες σε σχέση µε την περίοδο 1993-94. Οι τιµές που καταγράφηκαν στο σηµείο 9 καθόλη την διάρκεια των µετρήσεων δεν παρουσίασαν στατιστικώς σηµαντικές αυξοµειώσεις. Γενικότερα, δεν παρατηρήθηκαν µεγάλες διακυµάνσεις µεταξύ των τιµών TDS στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας ανά έτος. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε το σηµείο 9 όπου οι υψηλοί µέσοι όροι χαρακτηρίζονται από υψηλές τυπικές αποκλίσεις. Ειδικότερα, οι τιµές διαλυτών στερεών που µετρήθηκαν στο σηµείο 9 κατά τα έτη 1993, 1994 και 1997 ήταν σηµαντικά υψηλότερες σε σχέση µε τις αντίστοιχες τιµές στα υπόλοιπα σηµεία. Η ίδια κατανοµή τιµών παρατηρήθηκε και στους µέσους όρους όλων των ετών για κάθε σηµείο µε τις τιµές στο σηµείο 9 να είναι σηµαντικά υψηλότερες σε σχέση µε τις αντίστοιχες τιµές στα υπόλοιπα σηµεία. Αντιθέτως, καµία στατιστικώς σηµαντική διαφορά δεν παρατηρήθηκε µεταξύ των τιµών στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας κατά το έτος 1998. Η χρονική διακύµανση του ολικών διαλυτών στερεών παρουσιάζεται στα ιαγράµµατα 2.9 και 2.10. Σε κάθε Σ υπάρχουν µικρές αυξοµειώσεις κατά την διάρκεια του έτους εκτός από το σηµείο 9 που παρατηρούνται σηµαντικές αυξήσεις κατά τους θερινούς µήνες. Οι αυξηµένες τιµές χρονικά συµπίπτουν µε αύξηση της αγωγιµότητας, ph, χλωρίου, ασβεστίου κ.ά και οφείλονται στην διείσδυση του θαλασσινού νερού. Οι τιµές αυτές παρουσιάζονται ως outliers στο σηµείο 9 (Σχήµα 2.7).

ιάγραµµα 2.9. Χρονική διακύµανση της συγκέντρωσης των ολικών διαλυτών στερεών (TDS, mg/l) στο νερού του Αξιού την περίοδο 1992-94. 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 8 4 1A 8/1/1993 20/1/1993 3/2/1993 18/2/1993 24/3/1993 8/4/1993 28/4/1993 13/5/1993 27/5/1993 16/6/1993 1/7/1993 15/7/1993 29/7/1993 22/9/1993 12/11/1993 16/12/1993 20/1/1994 24/2/1994 15/3/1994 7/4/1994 20/4/1994 5/5/1994 26/5/1994 8/6/1994 24/6/1994 26/7/1994 5/9/1994 13/10/1994 4/11/1994 14/12/1994

ιάγραµµα 2.10. Χρονική διακύµανση της συγκέντρωσης των ολικών διαλυτών στερεών (TDS, mg/l) στο νερού του Αξιού την περίοδο 1997-98. 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 23/4/1997 14/5/1997 28/5/1997 19/6/1997 2/7/1997 16/7/1997 27/8/1997 12/9/1997 1/10/1997 22/10/1997 19/11/1997 22/1/1998 8/4/1998 13/5/1998 10/6/1998 8/7/1998 25/8/1998 23/9/1998 4/11/1998 1A 1B 7 9

Σχήµα 2.8: Η διακύµανση του διαλυτού ενεργού φώσφορου εκφρασµένη ως P (SRP) στα νερά του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.8: SRP ιαλυτός Ενεργός Φωσφορος (mg/l) Έτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 Μέσοι όροι 1Α 0.73+0.38Aa 0.84+0.59Aa 1.09+1.69Aa 0.92+1.14A 1Β 0.72+0.43Aa 0.78+0.51ABa 0.98+1.23ABa 0.85+0.84AB 2 0.74+0.43Aa 0.74+0.46ABCa 0.89+0.85ABCa 0.80+0.63AB 3 0.74+0.45Aa 0.74+0.47ABCa 0.92+0.85ABCa 0.81+0.63AB 4 0.67+0.45Aa 0.68+0.42BCa 0.81+0.61ABCa 0.72+0.50ABC 5 0.76+0.62Aa 0.68+0.39BCa 0.78+0.54ABCa 0.74+0.50AB 6 0.64+0.38Aa 0.63+0.32Ca 0.70+0.47BCa 0.66+0.39BC 7 0.78+0.45Aa 0.66+0.29BCa 0.75+0.75ABCa 0.72+0.54ABC 8 0.70+0.41Aa 0.65+0.30Ca 0.77+0.75ABCa 0.71+0.53BC 9 0.61+0.38Aa 0.48+0.35Da 0.55+0.49Ca 0.54+0.42C Τα επεξεργασµένα αποτελέσµατα για τον διαλυτό φώσφορο των νερών του Αξιού παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.8 και στο αντίστοιχο Σχήµα 2.8. εν καταγράφηκαν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές µεταξύ των τιµών σε κάθε σηµείο από έτος σε έτος. Γενικότερα, παρατηρήθηκε µια σταδιακή µείωση των τιµών από το σηµείο 1Α έως το σηµείο 9, η οποία ήταν πιο εµφανής κατά την διάρκεια των ετών 1993 και 1994. Η τάση αυτή είναι εµφανής και στους µέσους όρους όλων των ετών ανά σηµείο. Γενικότερα, δεν παρατηρήθηκαν σηµαντικές διαφορές µεταξύ των τιµών διαλυτών φωσφορικών στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας κατά το έτος 1992. Αντιθέτως, οι τιµές διαλυτών φωσφορικών που µετρήθηκαν στο σηµείο 1Α κατά το έτος 1993 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 4 έως 9. Επίσης, σηµαντικές διαφορές στην συγκέντρωση διαλυτών φωσφορικών παρατηρήθηκαν κατά το ίδιο έτος µεταξύ των σηµείων 1Β και 6,8, 9, µε τις συγκεντρώσεις στο πρώτο

σηµείο να είναι σηµαντικά υψηλότερες. Η χαµηλότερη τιµή SRP κατά το έτος 1993 καταγράφηκε στο σηµείο 9. Σύγκριση τιµών διαλυτών φωσφορικών που µετρήθηκαν στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας κατά το έτος 1994 έδειξε σηµαντικά υψηλότερες τιµές στο σηµείο 1Α σε σχέση µε τα σηµεία 6 και 9, ενώ οι τιµές στο σηµείο 9 ήταν και πάλι οι χαµηλότερες σε σχέση µε τις τιµές στα υπόλοιπα σηµεία. Σύγκριση µεταξύ των µέσων όρων όλων των ετών για κάθε σηµείο έδειξε και πάλι ότι οι υψηλότερες τιµές SRP καταγράφηκαν στο σηµείο 1Α, οι οποίες ήταν σηµαντικά υψηλότερες των τιµών στα σηµεία 6, 8 και 9. Αντίθετα, οι χαµηλότερες τιµές καταγράφηκαν στο σηµείο 9, οι οποίες ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 1Β, 2, 3, και 5. Οι συγκεντρώσεις των διαλυτών φωσφορικών είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο µε τις αντίστοιχες συγκεντρώσεις των ολικών φωσφορικών, που θα συζητηθούν παρακάτω, και οι δύο παράµετροι έχουν το ίδιο προφίλ διακύµανσης κατά µήκος του ποταµού, υποδεικνύοντας ότι το φωσφορικό φορτίο του Αξιού είναι κατά κύριο λόγο ανόργανο. Σχήµα 2.9: Η διακύµανση της συγκέντρωσης του ολικού φωσφόρου (TP) στο νερό του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας).

Πίνακας 2.9: Total Phosphorus (TP) Ολικού φωσφόρου (mg/l) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 0.81+0.4Aab 0.98+0.7Aab 1.19+1.8Aa 0.64+0.5Ab 0.64+0.4Ab 0.90+1.0A 1Β 0.83+0.5Aa 0.95+0.6Aa 1.05+1.3ABa 0.67+0.5Aa 0.68+0.6Aa 0.87+0.8A 2 0.83+0.5Aa 0.93+0.6ABa 0.95+0.9ABCa 0.91+0.7A 3 0.80+0.4Aa 0.91+0.6ABa 1.00+0.9ABa 0.92+0.7A 4 0.80+0.5Aa 0.77+0.4ABa 1.01+0.8ABa 0.85+0.6A 5 0.85+0.6Aa 0.79+0.4ABa 0.84+0.6ABCa 0.82+0.5AB 6 0.74+0.4Aa 0.83+0.6ABa 0.75+0.5BCa 0.78+0.5AB 7 0.85+0.5Aa 0.84+0.6ABa 0.78+0.7BCa 0.61+0.4Aa 0.65+0.3Aa 0.76+0.6AB 8 0.77+0.4Aa 0.88+0.6ABa 0.82+0.8ABCa 0.83+0.6AB 9 0.70+0.4Aa 0.71+0.7Ba 0.59+0.5Ca 0.63+0.3Aa 0.58+0.3Αa 0.65+0.5B Οι τυπικές αυτές αποκλίσεις µειώνονται κατά µήκος του Αξιού που σηµαίνει ότι οι αυξηµένες συγκεντρώσεις φωσφορικών είναι συνδεδεµένες µε φερτές ύλες οι οποίες καθιζάνουν στα πρώτα 30-40 χιλιόµετρα της ροής του Αξιού στο Ελληνικό έδαφος. Η παρατήρηση αυτή συµφωνεί και µε την πτωτική τάση του BOD 5 κατά την πορεία του Αξιού στο Ελληνικό έδαφος. Οι τιµές παρουσιάζουν µια ελαφρά αύξηση στα περισσότερα σηµεία την περίοδο 1993-94 χωρίς όµως να υπάρχουν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές µε τις αντίστοιχες τιµές του 1992. Αντιθέτως, οι τιµές TP παρουσίασαν µια µείωση σε όλα τα σηµεία κατά την περίοδο 1997-98, η οποία και πάλι δεν ήταν στατιστικώς σηµαντική,. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσαν οι σηµαντικά µειωµένες τιµές ολικών φωσφορικών στο σηµείο 1Α κατά την περίοδο 1997-98 σε σχέση µε το 1994. Σε όλα τα έτη παρουσιάζεται µια σταδιακή µείωση των τιµών από το σηµείο 1Α προς το σηµείο 9 και η οποία επιβεβαιώνεται και από τους µέσους όρους όλων των ετών για κάθε σηµείο. Σύγκριση των µέσων όρων όλων των ετών για κάθε σηµείο έδειξαν ότι οι τιµές ολικών φωσφορικών στο σηµείο 9 ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 1Α έως 4. Γενικότερα, οι υψηλότερες τιµές φωσφορικών καταγράφηκαν στα σηµεία 1Α έως 4 µε σταδιακή µείωση των τιµών κατά την πορεία των νερών του Αξιού προς το δέλτα. Η χρονική διακύµανση των ολικών φωσφορικών κατά τις περιόδους 1992-94 και 1997-98 παρουσιάζονται στα ιαγράµµατα 2.11 και 2.12, αντίστοιχα. Οι χαµηλότερες συγκεντρώσεις παρουσιάζονται κατά τους χειµερινούς µήνες και είναι τότε που η παροχή του Αξιού έχει τις υψηλότερες τιµές και συνεπώς η µείωση οφείλεται στην αραίωση σε µεγαλύτερο όγκο νερού κάποιου σταθερού φορτίου ρύπων. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η οι συγκεντρώσεις των διαλυτών φωσφορικών συµπίπτουν περίπου µε κείνες των ολικών υποδηλόντας ότι το φορτίο των φωσφορικών βρίσκεται στο νερού του Αξιού κατά κύριο λόγο υπό την ανόργανο µορφή προερχόµενη από αστικά απόβλητα τα οποία είναι πλούσια σε ανόργανα φωσφορικά προερχόµενα από τα απορρυπαντικά. Σύγκριση των τιµών ολικών φωσφορικών που καταγράφηκαν την περίοδο 1992-98 µε τις αντίστοιχες τιµές της περιόδου 1982-84 θα γίνει στο τέλος του κεφαλαίου.

1/6/1992 16/6/1992 2/7/1992 22/7/1992 6/8/1992 2/9/1992 30/9/1992 23/10/1992 5/11/1992 18/11/1992 9/12/1992 23/12/1992 8/1/1993 20/1/1993 3/2/1993 18/2/1993 24/3/1993 8/4/1993 28/4/1993 13/5/1993 27/5/1993 10/6/1993 24/6/1993 8/7/1993 21/7/1993 9/9/1993 14/10/1993 25/11/1993 14/1/1994 27/1/1994 3/3/1994 30/3/1994 15/4/1994 27/4/1994 11/5/1994 2/6/1994 16/6/1994 30/6/1994 26/7/1994 5/9/1994 13/10/1994 4/11/1994 14/12/1994 1A 4 8 0 2 4 6 8 10 12 ιάγραµµα 2.11. Χρονική διακύµανση της συγκέντρωσης (mg/l) του ολικού φωσφόρου στο νερό του Αξιού (1992-94).

7/5/1997 14/5/1997 22/5/1997 28/5/1997 11/6/1997 19/6/1997 25/6/1997 2/7/1997 9/7/1997 16/7/1997 21/8/1997 27/8/1997 3/9/1997 12/9/1997 18/9/1997 1/10/1997 8/10/1997 22/10/1997 5/11/1997 19/11/1997 11/12/1997 22/1/1998 24/2/1998 8/4/1998 29/4/1998 13/5/1998 28/5/1998 10/6/1998 24/6/1998 8/7/1998 22/7/1998 25/8/1998 9/9/1998 23/9/1998 12/10/1998 4/11/1998 1A 1B 7 9 ιάγραµµα 2.12. Χρονική διακύµανση της συγκέντρωσης (mg/l) του ολικού φωσφόρου στο νερό του Αξιού (1997-98).

Σχήµα 2.10: Η διακύµανση της συγκέντρωσης νιτρικού αζώτου (ΝΟ 3 -Ν) στο νερό του Αξιού στα 10 Σ κατά µήκος του ποταµού στο Ελληνικό έδαφος (1Α: Εύζωνοι και 9 Γέφυρα Χαλάστρας). Πίνακας 2.10: ΝΟ 3 Nιτρικό άζωτο (mg/l) Eτος δειγµατοληψίας Σ 1992 1993 1994 1997 1998 Μέσοι όροι 1Α 17.7+15.8Aa 3.6+1.3Ab 3.9+0.7Ab 2.7+1.4Ab 3.1+0.7Ab 5.9+8.58A 1Β 16.1+16.9Aa 3.4+1.2ABb 3.7+0.7ABb 2.3+1.2ABb 3.0+0.7Ab 5.8+9.18A 2 18.6+19.3Aa 3.1+1.2BCb 3.6+0.7ABCb 7.4+11.9A 3 18.5+19.7Aa 3.1+1.2BCDb 3.5+0.7BCDb 7.3+12.1A 4 12.7+13.9Aa 2.9+0.9ECDb 3.4+0.8EDCb 5.8+8.46A 5 12.9+13.7Aa 2.8+0.9ECDb 3.3+0.8EDb 5.9+8.53A 6 15.4+16.2Aa 2.8+1.0ECDb 3.2+0.7EFb 6.3+9.93A 7 17.3+17.2Aa 2.7+0.9EDb 2.9+0.7Fb 2.1+0.9Bb 2.6+0.7Ab 5.2+9.17A 8 17.6+17.9Aa 2.6+0.9Eb 2.9+0.7Fb 6.7+11.3A 9 18.8+17.9Aa 2.8+1.1ECDb 3.2+0.9EFb 2.3+0.9ABb 2.7+0.9Ab 5.6+9.55A Τα επεξεργασµένα αποτελέσµατα της συγκέντρωσης του νιτρικού αζώτου (mg/l) στο νερό του Αξιού παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.10 και στο σχήµα 2.10. Το πιο αξιοπρόσεχτο σηµείο στον πίνακα 2.10 είναι η σηµαντική µείωση που καταγράφηκε στις τιµές όλων των σηµείων κατά το έτος 1993 σε σχέση µε το 1992. Οι τιµές που καταγράφηκαν το 1992 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών όλων των υπολοίπων ετών και προέκυψαν λόγω υπερβολικά υψηλών µετρήσεων νιτρικού αζώτου κατά το τελευταίο τετράµηνο του 1992 (70-80 mg/l). Οι πολύ υψηλές τιµές νιτρικών που καταγράφηκαν σε όλο το µήκος του Αξιού το 1992 οφείλονταν σε σηµειακή πηγή ρύπανσης όπως ήταν η διαρροή νιτρικών από εργοστάσιο παραγωγής νιτρικών λιπασµάτων. Οι αυξηµένες αυτές τιµές νιτρικού αζώτου παρουσιάζονται στο ιάγραµµα 2.13. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η σταθερή τάση µείωσης των

νιτρικών κατά µήκος του Αξιού λόγω απονιτροποίησης σε συνδυασµό µε την µη σταθερή εισροή νιτρικών κατά την πορεία του Αξιού στο ελληνικό έδαφος. Πιθανή εξαίρεση αποτελεί η περίοδος Ιουνίου-Ιουλίου που γίνεται εντατική άρδευση µετά τις λιπάνσεις και συνεπώς συµβαίνει στράγγιση αγροτικής γης. Γενικότερα, δεν παρατηρήθηκαν υψηλές διακυµάνσεις µεταξύ των τιµών στα διάφορα σηµεία κατά την διάρκεια όλων των ετών. Σύγκριση µεταξύ των τιµών νιτρικού αζώτου που καταγράφηκαν στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας κατά το έτος 1992 δεν έδειξαν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές. Σύγκριση των τιµών κατά το 1993 έδειξε σηµαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις νιτρικών στο σηµείο 1Α σε σχέση µε τα υπόλοιπα σηµεία εκτός του σηµείου 1Β, όπου οι διαφορές δεν ήταν στατιστικώς σηµαντικές. Ταυτόχρονα, η τιµή νιτρικών στο σηµείο 1Β ήταν σηµαντικά υψηλότερη των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 4 έως 9, όπως και οι τιµές στο σηµείο 2 σε σχέση µε τις αντίστοιχες τιµές στα σηµεία 7 και 8. Οι τιµές νιτρικών στο σηµείο 1Α παρέµειναν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 3 έως 9 και κατά το έτος 1994. Οι τιµές νιτρικών που καταγράφηκαν στο σηµείο 2 κατά το έτος 1994 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των τιµών στα σηµεία 5 έως 9, όπως και οι τιµές στο σηµείο 3 ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών στα σηµεία 6 έως 9. Τέλος οι τιµές νιτρικών που µετρήθηκαν στα σηµεία 7 και 8 κατά το έτος 1994 ήταν σηµαντικά χαµηλότερες των τιµών που µετρήθηκαν σε όλα τα υπόλοιπα σηµεία εκτός των σηµείων 6 και 9, όπου οι διαφορές δεν ήταν στατιστικώς σηµαντικές. Σύγκριση των τιµών νιτρικών στα σηµεία 1Α, 1Β, 7 και 9 κατά το έτος 1997 έδειξε υψηλές τιµές στο σηµείο 1Α, οι οποίες ήταν σηµαντικά υψηλότερες των αντιστοίχων τιµών που καταγράφηκαν στο σηµείο 7 κατά το ίδιο έτος. Αντίθετα, δεν καταγράφηκαν στατιστικώς σηµαντικές διαφορές στις συγκεντρώσεις νιτρικών που µετρήθηκαν στα διάφορα σηµεία δειγµατοληψίας κατά το έτος 1998, καθώς και µεταξύ των µέσων όρων όλων των ετών για κάθε σηµείο. Η χρονική διακύµανση της συγκέντρωσης του νιτρικού αζώτου στο νερό του Αξιού κατά τις χρονικές περιόδους 1992-94 και 1997-98 παρουσιάζεται στα ιαγράµµατα 2.13 και 2,14, αντίστοιχα.