ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΝΔΔ ΑΡΥΔ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΣΜΖΜΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΝΔΔ ΑΡΥΔ ΓΗΟΗΚΖΖ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΩΝ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ηνπ Aθαδεκατθνύ Πξνζσπηθνύ. Μηα εκπεηξηθή δηεξεύλεζε ζην Παλεπηζηήκην Παηξώλ. ΛΑΠΑΝΑΪΣΖ ΑΝΝΑ (Α.Μ. 170) ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ ΓΔΧΡΓΙΟ, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο ΣΡΗΜΔΛΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ Οηθνλνκάθεο Γεψξγηνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Αλδξνπιάθεο Γεψξγηνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Πνιπρξνλίνπ Παλαγηψηεο, Λέθηνξαο ΦΔΒΡΟΤΑΡΗΟ 2012 ΠΑΣΡΑ Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 1

ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΩΝ ει. ΠΡΟΛΟΓΟ 6 ΔΗΑΓΩΓΖ 7 1 Ο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 10 Ο ΡΟΛΟ ΚΑΗ Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΟΤ ΠΡΟΩΠΗΚΟΤ Δ ΔΝΑΝ ΟΡΓΑΝΗΜΟ 1.1 Δηζαγσγή 10 1.2 Ιζηνξηθή εμέιημε ηεο επηζηεκνληθήο ζθέςεο ζηα ζέκαηα ηνπ Πξνζσπηθνχ 11 2 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 14 ΣΟ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ 2.1 Δλλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο 14 2.2. Μέηξεζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο 15 2.3 Οη ζεσξίεο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο 16 2.3.1 Η ζεσξία Ιεξάξρεζεο ησλ Αλαγθψλ ηνπ Abraham Maslow 16 2.3.2 Η ζεσξία ησλ δχν Παξαγφλησλ Τγηεηλήο Παξαθίλεζεο ηνπ Frederick Herzberg 2.3.3 Η ζεσξία ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ Victor Vroom 25 2.3.4 Η ζεσξία ηεο ζηνρνζέηεζεο ηνπ Edwin A. Locke 26 2.3.5 Η ζεσξία ηνπ Alderfer ERG 27 2.3.6 Η ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εξγαζίαο ησλ Hackman and Oldham 28 2.4 Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο 28 2.5 Οη πηπρέο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ παλεπηζηεκηαθψλ θαζεγεηψλ 30 3 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 33 ΔΜΠΔΗΡΗΚΔ ΔΡΔΤΝΔ ΓΗΑ ΣΖΝ ΔΡΓΑΗΑΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ 3.1 Η κειέηε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο γεληθά 33 3.2 Δξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη πξνζσπηθέο ζπζρεηίζεηο 36 3.2.1 Φχιν θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 36 3.2.2 Ηιηθία θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 39 3.2.3 Αθαδεκατθή Βαζκίδα θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 40 3.2.4 Έηε πξνυπεξεζίαο ( ζε άιια θαη ζην ίδην Παλεπηζηήκην) θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 3.2.5 Μνληκφηεηα θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 43 22 41 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 2

3.2.6 Δπηζηεκνληθφ πεδίν θαη εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 44 4 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 47 H ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 4.1 Οη εξεπλεηηθνί ζηφρνη ηεο έξεπλαο 47 4.2 Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο έξεπλαο 48 4.3 Η κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο 49 4.3.1 Ο πιεζπζκφο αλαθνξάο ηεο έξεπλαο 49 4.3.2 Σν δείγκα ηεο έξεπλαο 50 4.3.3 Μέζνδνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ 51 4.3.4 Γνκή Δξσηεκαηνινγίνπ 52 4.3.5 Οη κεηαβιεηέο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο 53 5 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 58 ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ 5.1 Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ 58 5.2 Σα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο 60 5.2.1 Σν θχιν ηνπ δείγκαηνο 60 5.2.2 Η ειηθία ηνπ δείγκαηνο 62 5.2.3 Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ηνπ δείγκαηνο 65 5.3 Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ζέζεο εξγαζίαο ηνπ δείγκαηνο 65 5.3.1 Δπηζηεκνληθφο θιάδνο 65 5.3.2 Αθαδεκατθή Βαζκίδα 68 5.3.3 Πξνυπεξεζία ζε άιιν ΑΔΙ 70 5.3.4 Έηε πξνυπεξεζίαο ζε άιιν ΑΔΙ 72 5.3.5 Έηε πξνυπεξεζίαο ζην ίδην ΑΔΙ 74 5.3.6 Βαζκίδα Δηζαγσγήο ζην Παλεπηζηήκην Παηξψλ 76 5.4 Πνζνηηθή Πξνζέγγηζε 80 5.4.1 Η κέηξεζε ηεο ζπλνιηθήο ηθαλνπνίεζεο θαη δηαθφξσλ πηπρψλ ηεο 80 επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο 5.4.2 Οη αιιαγέο ζηελ Διιεληθή ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 83 ηειεπηαίσλ πέληε εηψλ 5.4.3 Τπνθεηκεληθή Αμηνιφγεζε ηνπ Αθαδεκατθνχ Σκήκαηνο 86 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 3

5.5 Αλάιπζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο ηνπ 90 Α.Maslow θαη ηνπ F. Herzberg 5.5.1 Γείθηεο m1/h1 90 5.5.2 Γείθηεο m2/h1 90 5.5.3 Γείθηεο m3/h1 127 5.5.4 Γείθηεο m4/h2 136 5.5.5 Γείθηεο m5/h2 144 5.6 Μνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ησλ δεηθηψλ m2, m3, m4 θαη m5 157 5.7 Μνλνκεηαβιεηή αλάιπζε ησλ δεηθηψλ h1 θαη h2 160 5.8 Γηκεηαβιεηή αλάιπζε ησλ δεηθηψλ m2, m3, m4, m4, h1 θαη h2 162 5.9 εκεία δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξνθίι ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ έλαληη ησλ ππφινηπσλ Διιεληθψλ παλεπηζηεκίσλ 168 6 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ 170 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 6.1 Η ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ θαη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε 170 6.2 πλνιηθή εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη δηάθνξεο πηπρέο ηεο επαγγεικαηηθήο 171 ηθαλνπνίεζεο 6.3 Οη αιιαγέο ζηελ Διιεληθή Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 174 ηειεπηαίσλ πέληε εηψλ 6.4 Πξννπηηθέο γηα κειινληηθή δηεξεχλεζε 175 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ 176 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 179 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 4

Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 5

ΠΡΟΛΟΓΟ Πξνζδνθία ηεο παξνχζαο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο είλαη λα δηεξεπλήζεη ην βαζκφ ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ θαζεγεηψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ. Η έξεπλα πνπ δηεμήρζε - θαη ζε παλειιαδηθφ επίπεδν - θηινδνμεί λα ζπκπιεξψζεη ηα ειάρηζηα εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα, πνπ αθνξνχλ ηα Διιεληθά Ιδξχκαηα Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Η εκπεηξηθή δηεξεχλεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ αλαγθψλ ησλ παλεπηζηεκηαθψλ θαζεγεηψλ θαζψο θαη ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ νξηζκέλεο εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο πηπρέο ηεο ζέζεο εξγαζίαο ηνπο θαη ησλ παξαγφλησλ πνπ ηηο επεξεάδνπλ, πηζαλφλ λα νδεγήζεη ζε πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ηεο θχζεο απηήο ηεο επαγγεικαηηθήο νκάδαο θαζψο θαη ησλ κεηαβιεηψλ πνπ νδεγνχλ ζε κεγαιχηεξε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. Η παξνχζα κεηαπηπρηαθή εξγαζία, ζα ήηαλ αδχλαην λα νινθιεξσζεί, ρσξίο ηελ ακέξηζηε βνήζεηα θαη ππνζηήξημε ηνπ Δπίθνπξνπ Καζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, θνπ Οηθνλνκάθε Γεψξγηνπ. Οη γλψζεηο θαη νη νπζηαζηηθέο παξεκβάζεηο ηνπ, θαηά ηε δηάξθεηα ζπγγξαθήο ηεο παξνχζαο κειέηεο, ήηαλ θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ πιεξφηεηα θαη ηελ επηζηεκνληθφηεηά ηεο. Έλα κεγάιν επραξηζηψ, ζίγνπξα, δελ είλαη αξθεηφ. Έλα κεγάιν επραξηζηψ, νθείιεηαη θαη ζηνλ Δπίθνπξν θαζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Γηνίθεζεο Δπηρεηξήζεσλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, θν Αλδξνπιάθε Γεψξγην, γηα ηελ ζεκαληηθή εξγαζία, ηελ νπνία έθαλε αλαθνξηθά κε ην ζηαηηζηηθφ θνκκάηη ηεο έξεπλαο. Οη ζπκβνπιέο θαη νη παξαηεξήζεηο ηνπ ήηαλ θαίξηεο θαη βνήζεζαλ ζηελ νινθιήξσζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. εκαληηθή ήηαλ θαη ε ζπκβνιή ηνπ θνπ Πνιπρξνλίνπ Παλαγηψηε. Κιείλνληαο, νθείισ έλα κεγάιν επραξηζηψ, ζηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη ζηνπο θίινπο κνπ, νη νπνίνη ήηαλ πάληνηε δίπια κνπ, έηνηκνη λα κε ππνζηεξίμνπλ θαη λα κε ελζαξξχλνπλ ζε απηή ηελ επίπνλε πξνζπάζεηα. ΠΑΣΡΑ, ΦΔΒΡΟΤΑΡΙΟ 2012 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 6

ΔΗΑΓΩΓΖ Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ έρεη εξεπλεζεί γηα πεξηζζφηεξν απφ νγδφληα ρξφληα θαη εμαθνινπζεί θαη ζήκεξα λα απνηειεί ζεκαληηθφ ηνκέα εξεπλεηηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ο θχξηνο ιφγνο γηα ην ελδηαθέξνλ απηφ, κπνξεί λα νθείιεηαη ζηηο επηπηψζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο 1 ζε νξηζκέλεο ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία, φπσο ε παξαγσγηθφηεηα, ε θαη εμαθνινχζεζε απνπζίεο απφ ηελ εξγαζία, ε απνδνηηθφηεηα θαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ (Eyupoglu & Saner, 2009). Δπηπξφζζεηα, γηα πνιινχο εξεπλεηέο (Aronson, Laurenceau, Sieveking and Bellet, 2005) 2, ε βειηίσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη έλαο ζεκαληηθφο ηξφπνο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε νηθνλνκηθή ζέζε ησλ νξγαληζκψλ. Απφ ηελ άπνςε απηή, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε είλαη κηα νξγαλσζηαθή κεηαβιεηή, ε νπνία ζα πξέπεη αξρηθά λα θαηαλνεζεί θαη ζηε ζπλέρεηα λα παξαθνινπζεζεί, επεηδή ζπκβάιιεη ζηελ επεκεξία θάζε νξγαληζκνχ (Eyupoglu & Saner, 2009). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην επίπεδν ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ, είλαη έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ, ην νπνίν νη πεξηζζφηεξνη νξγαληζκνί παξαθνινπζνχλ ζηελά θαη επηζπκνχλ γηα φινπο ηνπο εξγαδφκελνχο ηνπο (Oshagbemi, 2003). Οη πξσηνπφξεο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζηνλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα, έρνπλ εζηηαζηεί θπξίσο ζε βηνκεραληθά εξγαζηαθά πεξηβάιινληα (Oshagbemi, 2003). ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν, έρεη δηεξεπλεζεί εθηελψο ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αιιά ηα εκπεηξηθά δεδνκέλα, ηα νπνία αθνξνχλ ηελ ειιεληθή ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε ζπαλίδνπλ (Πιαηζίδνπ & Γηακαληνπνχινπ, 2009). χκθσλα κε ηνπο Pearson θαη Seiler (1983) 3, ε πεξηνρή ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο δελ έρεη πξνζεγγηζηεί ηθαλνπνηεηηθά απφ ηνπο εξεπλεηέο, επεηδή ζεσξείηαη δεδνκέλν φηη ππάξρεη έλα πςειφ επίπεδν επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο ζ έλα παλεπηζηεκηαθφ πεξηβάιινλ. 1 Ο όροσ «επαγγελματική ικανοποίηςη» θεωρείται ςτην παροφςα εργαςία ταυτόςημοσ με αυτόν τησ «εργαςιακήσ ικανοποίηςησ» και χρηςιμοποιείται εναλλακτικά. 2 Όπωσ παρατίθεται ςτουσ Eyupoglu & Saner, 2009, ςελ. 686 3 Όπωσ παρατίθεται ςτουσ Πλατςίδου & Διαμαντοποφλου, ςελ. 1 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 7

Χζηφζν, νη ζπλζήθεο εξγαζίαο έρνπλ αιιάμεη ζεκαληηθά ηα ηειεπηαία ρξφληα. Η καδηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ θνηηεηψλ, ε κείσζε ηεο δεκφζηαο ρξεκαηνδφηεζεο, ε αλάπηπμε ηεο λννηξνπίαο ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη εξεπλεηηθνχ έξγνπ θαη ε απμαλφκελε πίεζε γηα παξαγσγή πςειψλ πξνδηαγξαθψλ έξεπλαο κε ηαπηφρξνλε δηαηήξεζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ δεκνζηεχζεσλ, έρνπλ ην ηίκεκά ηνπο. Η πίεζε, πνπ νθείιεηαη ζηελ αχμεζε ησλ εξγαζηαθψλ απαηηήζεσλ, ελδέρεηαη λα επηδξά αξλεηηθά θαη ζηνπο ίδηνπο ηνπο παλεπηζηεκηαθνχο, απμάλνληαο ην εξγαζηαθφ ηνπο άγρνο αιιά πηζαλφλ λα έρεη επίδξαζε θαη ζηηο ζρέζεηο κε ηνπο νηθείνπ ηνπο θαη ζηηο ζρέζεηο κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο θαζψο επεξεάδεη ηελ ηζνξξνπία πξνζσπηθήο θαη επαγγεικαηηθήο ηνπο δσήο. Έηζη, ηνλ ηειεπηαίν θαηξφ, δηεμάγνληαη - ζε δηεζλέο επίπεδν - πεξηζζφηεξεο έξεπλεο ζε ζρέζε κε πξηλ, πξνθεηκέλνπ λα απνηππσζεί ν βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ησλ παλεπηζηεκηαθψλ θαζεγεηψλ απφ ηελ εξγαζία ηνπο, ην άγρνο πνπ, πηζαλφλ, βηψλνπλ ζηνλ εξγαζηαθφ ηνπο ρψξν θαζψο θαη ηε ζχγθξνπζε, πνπ πηζαλφλ ππάξρεη κεηαμχ ηεο πξνζσπηθήο θαη εξγαζηαθήο ηνπο δσήο. ην πιαίζην ινηπφλ απηφ, έγηλε κηα πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ησλ δηδαζθφλησλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ, κέζα ζην ζχγρξνλν θαη δηαξθψο εμειηζζφκελν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, θπξίσο κε βάζε ηηο ζεσξίεο ηνπ Abraham Maslow θαη ηνπ Frederick Herzberg. ην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, γίλεηαη αλαθνξά ζην ξφιν θαη ζηε ζεκαζία πνπ έρεη ην πξνζσπηθφ γηα έλαλ νξγαληζκφ θαη παξνπζηάδεηαη ε ηζηνξηθή εμέιημε ηεο επηζηεκνληθήο ζθέςεο ζηα ζέκαηα ηνπ Πξνζσπηθνχ. ην δεχηεξν θεθάιαην γίλεηαη πξνζπάζεηα λα νηθνδνκεζεί ην ελλνηνινγηθφ πιαίζην ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο, ηεο νπνίαο ε θχζε ζεσξείηαη πνιπδηάζηαηε. Δθηφο απφ ηνλ ελλνηνινγηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο, παξνπζηάδνληαη θαη νη βαζηθφηεξεο αηηίεο πνπ πηζαλφλ επεξεάδνπλ ην κέγεζφο ηεο ελψ γίλεηαη ηδηαίηεξε κλεία ζηηο θπξηφηεξεο ζεσξίεο πνπ αθνξνχλ ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε. πλερίδνληαο, ζην ηξίην θεθάιαην, πξαγκαηνπνηείηαη κηα επηιεθηηθή αλαζθφπεζε ηεο δηεζλνχο βηβιηνγξαθίαο, πνπ αθνξά ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ηνπο παξάγνληεο Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 8

πνπ ηελ επεξεάδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά, ελψ ζην ηέηαξην θεθάιαην αλαθέξεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ παξνχζα εξγαζία. ην πέκπην θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ελψ ζην έθην, θαη ηειεπηαίν, θεθάιαην ππάξρνπλ ηα ζπκπεξάζκαηα θαη νη πξννπηηθέο γηα κειινληηθή εξεπλεηηθή δξαζηεξηφηεηα. Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 9

1 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ Ο ΡΟΛΟ ΚΑΗ Ζ ΖΜΑΗΑ ΣΟΤ ΠΡΟΩΠΗΚΟΤ Δ ΔΝΑΝ ΟΡΓΑΝΗΜΟ 1.1 Δηζαγσγή Σα ηέζζεξα βαζηθά ζηνηρεία, ηα νπνία ζπλζέηνπλ ηελ έλλνηα ελφο νξγαληζκνχ είλαη ην πξνζσπηθφ, νη ζρέζεηο, ην πεξηβάιινλ θαη ε εξγαζία. Πξνθεηκέλνπ φκσο, λα εμαζθαιίδεηαη ε κεγηζηνπνίεζε ηεο απφδνζεο ελφο νξγαληζκνχ, ηα ηέζζεξα απηά ζηνηρεία ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ κεηαμχ ηνπο σο κηα ελφηεηα κέζα ζε έλα απνδνηηθφ ζχζηεκα νξγάλσζεο θαη ζπληνληζκνχ. Απφ ηα ηέζζεξα απηά ζηνηρεία, ν ξφινο ηνπ πξνζσπηθνχ είλαη ν πεξηζζφηεξν θπξίαξρνο, δεδνκέλνπ φηη, νη θαηάιιεινη άλζξσπνη θαη ε ππνθίλεζή ηνπο, είλαη απηνί πνπ νδεγνχλ ηελ νξγάλσζε ζηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα, αλεμάξηεηα απφ ηελ ηειεηφηεηα ησλ κεραλεκάησλ ηα νπνία δηαζέηεη ν νξγαληζκφο θαη ηηο νπνηεζδήπνηε ζχγρξνλεο κεζφδνπο εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο εθαξκφδεη (Φαλαξηψηεο, 1997). Ο άλζξσπνο, σο ινγηθφ νλ πνπ είλαη, απαηηεί ινγηθνχο ρεηξηζκνχο, νη νπνίνη ελψ είλαη πξνζαλαηνιηζκέλνη ζην ζπκθέξνλ ηνπ νξγαληζκνχ, ηαπηφρξνλα ζα πξέπεη λα ηθαλνπνηνχλ ηηο πιηθέο θαη ςπρνινγηθέο ηνπ αλάγθεο, σο αλζξψπνπ. Σφηε κφλν κπνξεί έλαο νξγαληζκφο λα επηηχρεη ηελ απνζηνιή ηνπ, φηαλ έρεη πξνζσπηθφ ηθαλνπνηεκέλν απφ ηελ εξγαζία πνπ πξνζθέξεη. Ο βαζκφο ηθαλνπνίεζεο πνπ αληιεί ην πξνζσπηθφ απφ ηελ εξγαζία ηνπ, απνηειεί γηα πνιινχο εξεπλεηέο βαζηθφ θξηηήξην ηεο επηηπρίαο ηνπ νξγαληζκνχ, γη απηφ θαη ζεσξείηαη ζήκεξα απφ πνιινχο, φηη ε παξαγσγηθφηεηα ζπκβαδίδεη κε ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ παξέρεη θάζε νξγαληζκφο ζην πξνζσπηθφ ηνπ (Φαλαξηψηεο, 1997 ). ηνλ ηνκέα ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ν ξφινο ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ είλαη πεξηζζφηεξν θαηαιπηηθφο, αθνχ ν ρψξνο ησλ παλεπηζηεκίσλ είλαη θαη εμνρήλ ν ρψξνο αιιειεπίδξαζεο αηφκσλ θαη παξαγσγήο ηεο γλψζεο. Ο αθαδεκατθφο ρψξνο ζπκβάιιεη ηα κέγηζηα ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε κηαο ρψξαο θαη ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο παλεπηζηεκηαθήο εθπαίδεπζεο θαη έξεπλαο. Καηά ζπλέπεηα, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ησλ παλεπηζηεκηαθψλ θαζεγεηψλ, απνηειεί θαζνξηζηηθή ζπληζηψζα ηεο εθπαηδεπηηθήο θαη εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο, αθνχ, φπσο ππνζηεξίδεηαη απφ πνιινχο εξεπλεηέο, ν βαζκφο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ελφο αηφκνπ Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 10

απνηειεί παξάγνληα απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπ, ηελ απνδνηηθφηεηά ηνπ, ηελ ςπρηθή θαη θνηλσληθή επεκεξία ηνπ ηδίνπ αιιά θαη ησλ αηφκσλ ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληφο ηνπ. 1.2 Ηζηνξηθή εμέιημε ηεο επηζηεκνληθήο ζθέςεο ζηα ζέκαηα ηνπ Πξνζσπηθνχ Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Βηνκεραληθήο Δπαλάζηαζεο, αλαπηχρζεθε εληνλφηεξα ην επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ γηα ηα ζέκαηα ηνπ πξνζσπηθνχ θαη θάησ απφ ηελ πίεζε ησλ πξνβιεκάησλ, ηα νπνία ήηαλ ην απνηέιεζκα ηεο εθαξκνγήο ησλ ζεσξηψλ ηνπ άθξαηνπ νηθνλνκηθνχ θηιειεπζεξηζκνχ. Ο ζθνπφο ησλ εξεπλεηψλ ηελ επνρή απηή ήηαλ ε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη θαηά ζπλέπεηα ε βειηίσζε ηεο απφδνζεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηνπ νξγαληζκνχ σο ζχλνιν (Φαλαξηψηεο, 1997). Ο Robert Owen 4, Οπαιφο επηρεηξεκαηίαο, ην 1800, δηέγλσζε ηελ αλάγθε βειηίσζεο ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο θαη ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ θαη έδσζε ηδηαίηεξε έκθαζε ζην πξφβιεκα ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ αλζξσπίλσλ αλαγθψλ. Ήηαλ ν πξψηνο, ν νπνίνο δελ απαζρνινχζε αλήιηθα παηδηά, ελψ δίδαζθε ζηνπο εξγαδφκελνπο ηα αγαζά ηεο θαζαξηφηεηαο ηεο κεηξηνπάζεηαο θαη ηεο βειηίσζεο ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο. Κάησ απφ ηελ επίδξαζε ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πξσηνβνπιηψλ ηνπ Owen, ηδξχζεθε ζηελ Αγγιία θαη ε πξψηε ζπλδηθαιηζηηθή νξγάλσζε, γλσζηή σο Great Consolidated Trade Union. Ο πξψηνο πνπ ελζσκάησζε ηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα ζηε θηινζνθία ηνπ εξγνζηαζίνπ ήηαλ ν Andrew Ure 5, ζην βηβιίν πνπ εμέδσζε ζην Λνλδίλν ην 1835, The psychology of manufactures. Ο Ure, θαηλνηφκεζε γηα ην ιφγν φηη, εθηφο απφ ηελ αλαγλψξηζε ησλ κεραληθψλ θαη εκπνξηθψλ πιεπξψλ ελφο εξγνζηαζίνπ, πξνζέζεζε θαη κηα ηξίηε πιεπξά, ηελ αλζξψπηλε. Ο αλζξψπηλνο παξάγνληαο ήηαλ, γηα ηνλ ζπγγξαθέα, δσηηθήο ζεκαζίαο θαη ε αλαγλψξηζε απηήο ηεο ζεκαληηθφηεηαο απνδεηθλχεηαη κε δηάθνξεο παξνρέο πξνο ηνπο εξγαδφκελνπο, φπσο ε ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, ε δεκηνπξγία ζηνηρεησδψλ αλέζεσλ ζηελ εξγαζία θαη ε ρνξήγεζε επηδνκάησλ αζζελείαο. 4 Όπωσ παρατίθεται ςτον Φαναριώτη Π., ςελ.33 5 Όπωσ παρατίθεται ςτον Φαναριώτη Π., ςελ.33 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 11

ηε ζπλέρεηα ν Frederick Taylor 6, παηέξαο ηεο Δπηζηήκεο ηεο Οξγάλσζεο θαη Γηνίθεζεο θαη ζεκειησηήο ηεο θίλεζεο «Δπηζηεκνληθή Γηνίθεζε», ππνζηήξημε φηη ν πξσηαξρηθφο ζθνπφο ηεο Γηνίθεζεο, ζα έπξεπε λα είλαη ε κεγηζηνπνίεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, πνπ επηδηψθεη ν εξγνδφηεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ παξάιιειε αλάπηπμε ηνπ επηπέδνπ επεκεξίαο πνπ επηδηψθεη ην πξνζσπηθφ. Με ηνλ φξν κεγηζηνπνίεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, ν Taylor ελλνεί ηελ αλάπηπμε ηεο επηρείξεζεο, έηζη ψζηε ε απνδνηηθφηεηα ηεο λα είλαη κφληκε θαη φρη, απιψο, λα απνζθνπεί ζε κεγαιχηεξα θέξδε βξαρππξφζεζκα. Δπηπξφζζεηα, κε ηελ κεγηζηνπνίεζε ηεο επεκεξίαο ηνπ πξνζσπηθνχ, ελλνεί ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνζσπηθνχ θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα παξνπζηάδεη ηε κεγαιχηεξε δπλαηή απνδνηηθφηεηα ζην φξην πνπ ηνπ επηηξέπνπλ νη θπζηθέο ηνπ δπλάκεηο θαη φρη κηα άκεζε θαη πξνζσξηλή αχμεζε ησλ απνδνρψλ ηνπ. Η θπζηθή απηή αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ηεο Γηνηθήζεσο θαη ηνπ πξνζσπηθνχ θαη ε αλάγθε γηα ζπλεξγαζία πξνο επίηεπμε ησλ θνηλψλ αληηθεηκεληθψλ ζθνπψλ, ζα πξέπεη θαηά βάζε λα εμαθαλίδνπλ ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηελ έιιεηςε απνδνηηθφηεηαο. χκθσλα κε ηνλ Taylor, νη εξγαδφκελνη επηδεηνχλ πςειέο απνδνρέο θαη νη εξγνδφηεο ρακειφ θφζηνο παξαγσγήο θαη ε ζχκπησζε ή ε δηάζηαζε ησλ δχν απηψλ δεηνχκελσλ απνηειεί δείθηε γηα ηελ επηηπρία ή φρη ηεο Γηνίθεζεο. Δπίζεο, ηφληζε ηελ αλάγθε ηεο αλαγλψξηζεο ηνπ πεξηερνκέλνπ κηαο δίθαηεο εκέξαο εξγαζίαο (A fair day s work) κέζσ ηνπ θαζνξηζκνχ επηζηεκνληθψλ πνζνηηθψλ θαη πνηνηηθψλ πξνηχπσλ γηα θάζε είδνο εξγαζίαο, ηα νπνία ζα θαζφξηδαλ ην χςνο ηεο παξαγσγήο ζηελ νπνία ν εξγαδφκελνο ζα κπνξνχζε λα έρεη πςειφηεξεο απνδνρέο. Σέινο, ππνζηήξημε ηελ επηινγή ηνπ πξνζσπηθνχ κε επηζηεκνληθφ ηξφπν, ηε ζπλερή εθπαίδεπζή ηνπ θαη ηελ εμεηδίθεπζε ζε φιεο ηηο βαζκίδεο (Φαλαξηψηεο, 1997). Σν 1920, εκθαλίζηεθαλ νη πξψηνη ακθηζβεηίεο ηεο ζεσξίαο ηνπ Taylor θαη ησλ νπαδψλ ηνπ. Οη θαηεγνξίεο εζηηάδνληαλ ζην γεγνλφο φηη, ην επηζηεκνληθφ κάλαηδκελη κεηαρεηξηδφηαλ ηνπο εξγαδφκελνπο σο εμαξηήκαηα κεραλήο, απαηηψληαο ηππνπνηεκέλεο θηλήζεηο θαη κεζφδνπο. Τπνζηήξημαλ φηη, αλ νη επηρεηξήζεηο επέηξεπαλ ζηνπο εξγαδφκελνπο λα έρνπλ ελεξγφ ζπκκεηνρή ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηηο ζπλζήθεο θαη ηηο κεζφδνπο 6 Όπωσ παρατίθεται ςτον Φαναριώτη Π., ςελ.34-35 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 12

εξγαζίαο, ηφηε ην εζηθφ ηνπο ζα βειηησλφηαλ θαη ζα έδεηρλαλ κεγαιχηεξε πξνζπκία γηα ζπλεξγαζία. Η ζεσξία απηή νλνκάζηεθε «θίλεκα αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ» θαη νη θπξηφηεξνη εθπξφζσπνί ηεο ήηαλ ν Elton Mayo θαη F.Roethlisberger. Απφ ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην 1920 ζε κεγάιεο βηνκεραληθέο επηρεηξήζεηο, πξνέθπςε φηη ε ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζε νκάδεο εξγαζίαο θαη ην γεγνλφο φηη νη εξγαδφκελνη έλησζαλ φηη νη γλψκεο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο είραλ ζεκαζία γηα ηελ επηρείξεζε, βνεζνχζε ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη κάιηζηα αλεμάξηεηα απφ ηε βειηίσζε ή ηελ ρεηξνηέξεπζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο (Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). πγθξίζηκεο έξεπλεο κε απηέο ηνπ Elton Mayo πξαγκαηνπνίεζε θαη ν Καλαδφο E.Jacques ζ έλα εξγνζηάζην ζην Λνλδίλν, σο πξντζηάκελνο κηαο νκάδαο κειέηεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ ηερληθνχ θαη δηνηθεηηθνχ πξνζσπηθνχ. Η εξγαζία ηνπ θαηέιεμε ζηελ ζεκαληηθή δηαπίζησζε φηη, έλα άηνκν πνπ εξγάδεηαη ζε θάπνην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ αηζζάλεηαη ηελ αλάγθε λα γλσξίδεη αθξηβψο πνηνο είλαη ν ξφινο θαη ε ζέζε ηνπ (Status) κέζα ζην πεξηβάιινλ απηφ. Ο ξφινο θαη ε ζέζε ηνπ θάζε εξγαδφκελνπ ζα πξέπεη λα είλαη ζαθψο θαζνξηζκέλα θαη θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα είλαη απνδεθηά απφ ην ίδην θαη απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπ. ηελ πεξίπησζε πνπ δεκηνπξγείηαη θάπνηα ζχγρπζε ζηα φξηα ηνπ ξφινπ ή φηαλ έλα άηνκν εθηειεί πεξηζζφηεξνπο ξφινπο, νη νπνίνη δελ έρνπλ κεηαμχ ηνπο ζαθή δηάθξηζε, ηφηε σο αλαπφθεπθην απνηέιεζκα ζα έρνπκε ηε δεκηνπξγία αηζζήκαηνο αλαζθάιεηαο θαη απνγνήηεπζεο (Φαλαξηψηεο, 1997) Σέινο, ζεκαληηθή ήηαλ θαη ε ζπκβνιή ηνπ θαζεγεηή Chris Argyris 7, ζηα ζέκαηα ηνπ πξνζσπηθνχ. Οη έξεπλέο ηνπ εζηηάζηεθαλ ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηή επεξεάδεηαη απφ ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ. Ο Argyris πίζηεπε φηη, θάζε κεκνλσκέλν άηνκν έρεη νξηζκέλεο δπλαηφηεηεο, ηηο νπνίεο κπνξεί λα αμηνπνηήζεη ζην κέγηζην βαζκφ. Η κέγηζηε αμηνπνίεζε ησλ δπλαηνηήησλ θάζε αηφκνπ σθειεί φρη κφλν ην ίδην ην άηνκν αιιά θαη φινπο φζνπο ην πεξηβάιινπλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ νξγαληζκνχ κέζα ζηνλ νπνίν εξγάδεηαη. Γπζηπρψο φκσο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο νη επηρεηξήζεηο θαη νη άιινη νξγαληζκνί δξνπλ θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα εκπνδίδνπλ ηελ ζπζηεκαηηθή αλάπηπμε ησλ δπλαηνηήησλ ησλ αηφκσλ. 7 Όπωσ παρατίθεται ςτον Φαναριώτη Π., ςελ. 38 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 13

2 ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΟ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ 2.1 Δλλνηνινγηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο Γελ ππάξρεη ζπκθσλία κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθψλ επηζηεκφλσλ, ζε φηη αθνξά ηνλ νξηζκφ ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο θαζψο θαη ηνλ ηξφπν κέηξεζήο ηεο. χκθσλα κε ηηο Πιαηζίδνπ & Γηακαληνπνχινπ (2009), ην επίπεδν ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο επεξεάδεηαη απφ πνιινχο παξάγνληεο θαζψο θαη απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιαηζίνπ, κέζα ζην νπνίν κειεηάηαη. Γηα ην ιφγν απηφ, δελ ππάξρεη έλα κνληέιν γηα ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ζε φια ηα εξγαζηαθά πεξηβάιινληα θαζψο δελ ππάξρνπλ κεραληζκνί, πνπ λα κπνξνχλ λα πεξηγξάςνπλ κηα ηέηνηα αθαζφξηζηε θαη ππνθεηκεληθή έλλνηα (Πιαηζίδνπ & Γηακαληνπνχινπ, 2009). χκθσλα κε νξηζκέλνπο εξεπλεηέο, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ζεσξείηαη φηη είλαη κηα ζηάζε, ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ηηο αληηιήςεηο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ εξγαζία ηνπο ή γηα ην εξγαζηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη αλαθέξεηαη ζην βαζκφ, ζηνλ νπνίν αξέζεη ζε έλαλ εξγαδφκελν ε εξγαζία ηνπ (Πιαηζίδνπ & Γηακαληνπνχινπ, 2009). Απφ άιινπο εξεπλεηέο, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε νξίδεηαη σο κηα ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε ηνπ αηφκνπ απέλαληη ζηελ εξγαζία ηνπ θαη πνιιέο θνξέο κεηξάηαη σο κηα απνηίκεζε αμηνιφγεζεο εξγαζηαθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, πνπ ζπλδπάδνληαη είηε κε εζσηεξηθά είηε κε εμσηεξηθά πξφηππα ζχγθξηζεο (Πεηξίιε, 2007). Άιινη κειεηεηέο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο ππνζηεξίδνπλ φηη, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε απνηειεί κηα έλλνηα, ε νπνία εθθξάδεη ηα ζεηηθά ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ηνπ αηφκνπ πξνο ηελ εξγαζία ηνπ. Γηα πνιινχο εξγαδφκελνπο, ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε πξνζδηνξίδεηαη σο απνπζία αξλεηηθψλ αηζζεκάησλ πεξηζζφηεξν, παξά σο παξνπζία ζεηηθψλ ζηνηρείσλ ζηελ εξγαζία, θαη φηαλ δειψλνπλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ απηήλ δε ζεκαίλεη φηη ζεσξνχλ ηελ δνπιεηά ηνπο σο πξφθιεζε ή φηη ηνπο γεκίδεη ζπλαηζζεκαηηθά αιιά νπζηαζηηθά ελλννχλ φηη νη πιηθέο απνιαβέο θαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο είλαη ηθαλνπνηεηηθέο (Αλαγλσζηνπνχινπ, 2010). Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 14

Καηά ηνπο Lofquist & Dawis (1991) 8, ε ηθαλνπνίεζε είλαη «κηα ιεηηνπξγία ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ηνπ ζπζηήκαηνο θηλήηξσλ ηνπ εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ αλαγθψλ ηνπ αηφκνπ». Χζηφζν, ν νξηζκφο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο πνπ εκθαλίδεηαη σο επί ην πιείζηνλ ζηελ βηβιηνγξαθία είλαη απηφο ηνπ Locke 9, πνπ ηνλ δηαηχπσζε ην 1984 θαη ζπλδέεη ηελ ηθαλνπνίεζε θαη ηε δπζαξέζθεηα απφ ηελ εξγαζία κε ην ζχζηεκα αμηψλ ηνπ αηφκνπ. πγθεθξηκέλα, ν Locke 10 αλαθέξεη : «Δπαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε είλαη κηα ζεηηθή ζπλαηζζεκαηηθή απφθξηζε πξνο ην ζπγθεθξηκέλν έξγν, πνπ πεγάδεη απφ ηελ εθηίκεζε φηη απηφ παξέρεη πιήξσζε ή επηηξέπεη ηελ πιήξσζε ησλ εξγαζηαθψλ αμηψλ ηνπ αηφκνπ». Αληίζεηα, ε επαγγεικαηηθή δπζαξέζθεηα νθείιεηαη ζηε καηαίσζε ησλ εξγαζηαθψλ αμηψλ ηνπ αηφκνπ. 2.2. Μέηξεζε ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο Έλα βαζηθφ εξψηεκα, πνπ απαζρνιεί αξθεηνχο εξεπλεηέο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο είλαη θαηά πφζν απηή κπνξεί λα ζεσξεζεί σο κηα θαη κφλε ζπλνιηθή ζηάζε απέλαληη ζηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ή σο πνιιέο επηκέξνπο ζηάζεηο απέλαληη ζε δηάθνξεο φςεηο ηεο ίδηαο εξγαζίαο, θαη απφ ηηο νπνίεο έλα άηνκν κπνξεί λα είλαη ηθαλνπνηεκέλν απφ νξηζκέλεο θαη δπζαξεζηεκέλν απφ άιιεο (Απνζηνινπνχινπ, 2008). ήκεξα είλαη γεληθψο απνδεθηφ φηη, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε απνηειεί ζπλνιηθή θαη εληαία ζηάζε, πνπ απνηειείηαη βέβαηα απφ δηαθνξεηηθά επηκέξνπο ζηνηρεία. Καηά ζπλέπεηα, ε κέηξεζή ηεο γίλεηαη ζπλνιηθά, ιακβάλνληαο φκσο ππφςε θαη φια ηα επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο (Απνζηνινπνχινπ, 2008). ε απηή ηελ πεξίπησζε, ην πξφβιεκα έγθεηηαη ζηνλ λα θαζνξηζηνχλ ηα ζηνηρεία απηά, ηα νπνία είλαη θνηλά γηα ηα πεξηζζφηεξα εξγαζηαθά πιαίζηα θαη ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε. Ο αξηζκφο θαη ην είδνο ησλ ζηνηρείσλ, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θάζε θνξά, πνηθίιιεη αλάινγα κε ηε θχζε θαη ην ζθνπφ ηεο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο (Πεηξίιε, 2007). ην πιαίζην απηφ, νη εξεπλεηέο κειεηνχλ ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε θαη ηηο εξγαζηαθέο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ζπλεληεχμεσλ ή εξσηεκαηνινγίσλ, ζηα νπνία δεηείηαη απφ ηνπο εξσηεζέληεο σο επί ην πιείζηνλ ηνπο εξγαδφκελνπο λα δειψζνπλ ην 8 Όπωσ παρατίθεται ςτον Oshagbemi, 2003, ςελ.1210 9 Όπωσ παρατίθεται ςτην Πετρίλη, 2007, ςελ. 7 10 Όπωσ παρατίθεται ςτην Πετρίλη, 2007, ςελ. 7 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 15

βαζκφ επαξέζθεηαο ή δπζαξέζθεηαο αλαθνξηθά κε ηηο πνηθίιεο πηπρέο ησλ εξγαζηαθψλ ηνπο ξφισλ. Ο βαζκφο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία πξνθχπηεη απφ ηηο απαληήζεηο ηνπ ζε έλα ή πεξηζζφηεξα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ηξέθεη γηα ηελ εξγαζία ηνπο (Πεηξίιε, 2007). 2.3 Οη ζεσξίεο ηεο εξγαζηαθήο ηθαλνπνίεζεο Απφ ζεσξεηηθή άπνςε, ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε έρεη ζπλδεζεί ζηελά κε ηα θίλεηξα ηεο εξγαζίαο, κε ηηο ζηάζεηο θαη κε ηηο αμίεο (Κάληαο, 1998). Αλ θαη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ηα θίλεηξα δελ ζεσξνχληαη ηαπηφζεκεο έλλνηεο, ηε ζχλδεζή ηνπο ηε βξίζθνπκε ζε δηάθνξεο ζεσξίεο θηλήηξσλ. Ιδηαίηεξα ζηελ ςπρνινγηθή πξνζέγγηζε, νη αλάγθεο πξνζεγγίδνληαη σο θίλεηξα ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Αλαθνξηθά κε ηα θίλεηξα, απηά ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο αλάινγα κε ηηο αλάγθεο, ηηο νπνίεο ηθαλνπνηνχλ : 1) Οη βηνγελεηηθέο, πνπ ηθαλνπνηνχλ ηηο βαζηθέο βηνινγηθέο αλάγθεο ησλ αλζξψπσλ θαη 2) Οη ςπρνγελεηηθέο, πνπ ηθαλνπνηνχλ ηελ ςπρηθή δηάζηαζε ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο. ηελ παξνρή θηλήηξσλ, αξρηθά είλαη ζεκαληηθφ λα εληνπηζηεί πνην ζα πξέπεη λα είλαη ην πεξηερφκελν ησλ θηλήηξσλ θαη δεπηεξεπφλησο λα εθηηκεζεί ν ηξφπνο, κε ηνλ νπνίν κπνξνχλ λα δνζνχλ ηα θίλεηξα απηά. (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006). ηε ζπλέρεηα ζα παξνπζηαζηνχλ νη θπξηφηεξεο ζεσξίεο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε. 2.3.1 Ζ ζεσξία Ηεξάξρεζεο ησλ Αλαγθψλ ηνπ Abraham Maslow Η ζεσξία ησλ αλαγθψλ ηνπ Α.Maslow είλαη κηα απφ ηηο πην δεκνθηιείο ζεσξίεο. Η βαζηθή ηεο παξαδνρή είλαη απηή ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ αλαγθψλ. χκθσλα κε απηή ηελ παξαδνρή, νη άλζξσπνη εξγάδνληαη ή αλαπηχζζνπλ νπνηαδήπνηε άιιε δξάζε, γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο ( Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). πλεπψο, θίλεηξν γηα δξάζε ή πινπνίεζε έξγνπ είλαη αθξηβψο απηή ε επηζπκία. Η ζπκπεξηθνξά ελφο αηφκνπ, επεξεάδεηαη κφλν απφ αλάγθεο, νη νπνίεο είλαη αληθαλνπνίεηεο (Maslow,1970 ). Δίλαη Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 16

θπζηθφ φηη, φζν πεξηζζφηεξν ηθαλνπνηνχληαη νη αλάγθεο ηφζν ιηγφηεξν δεκηνπξγνχλ θίλεηξν γηα δξάζε. Ο δηάζεκνο ςπρνιφγνο ζεσξνχζε φηη νη αλζξψπηλεο αλάγθεο κπνξνχλ λα ηεξαξρεζνχλ, απφ έλα θαηψηεξν επίπεδν ζε έλα αλψηεξν. χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ, νη αλάγθεο, θαηαηαζζφκελεο αλνδηθά, κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ ζε πέληε βαζηθέο θαηεγνξίεο: Φπζηνινγηθέο Βηνινγηθέο αλάγθεο. Απνηεινχλ ην ζεκείν εθθίλεζεο ζηε ζεσξία ηνπ A. Maslow θαη πεξηιακβάλνπλ φιεο ηηο αλάγθεο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ χπαξμε ηνπ αλζξψπνπ σο βηνινγηθνχ νξγαληζκνχ, δειαδή ην νμπγφλν, ην λεξφ, ηελ ηξνθή, ηελ έλδπζε, ηελ θαηνηθία. Βξίζθνληαη ζηε βάζε ηεο ππξακίδαο, δειαδή είλαη νη πξψηεο αλάγθεο, πνπ ν άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ηθαλνπνηήζεη. Δίλαη θαλεξφ ινηπφλ, φηη ζε θαλνληθέο θαηαζηάζεηο, αλ δελ έρεη εμαζθαιηζηεί ε ζηνηρεηψδεο ηθαλνπνίεζή ηνπο, δελ κπνξεί λα γίλεηαη ιφγνο γηα άιιεο αλάγθεο. πσο αλαθέξεη θαη ν Maslow (1970), «έλα άηνκν πνπ ζηεξείηε ηελ ηξνθή, ηελ αζθάιεηα, ηελ αγάπε θαη ηελ εθηίκεζε, θαηά πάζα πηζαλφηεηα ζα ληψζεη ηελ αλάγθε γηα ηξνθή πεξηζζφηεξν απφ νηηδήπνηε άιιν». Αλάγθεο γηα αζθάιεηα. Ο άλζξσπνο έρεη ηελ αλάγθε λα αηζζάλεηαη ζηγνπξηά γηα ηελ χπαξμή ηνπ θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ θπζηνινγηθψλ ηνπ αλαγθψλ ζην κέιινλ, δειαδή έρεη ηελ αλάγθε λα εμαζθαιίζεη απηά πνπ έρεη πεηχρεη ζην πξνεγνχκελν ζηάδην. Θέιεη λα είλαη αζθαιήο απέλαληη ζηνπο θηλδχλνπο ηνπ πεξηβάιινληνο (αλεξγία, αηπρήκαηα θηι.). Πξνζπαζεί, επνκέλσο, ζπγρξφλσο ή ακέζσο κεηά ηε «ινγηθή ζηνηρεηψδε» ηθαλνπνίεζε ησλ θπζηνινγηθψλ ηνπ αλαγθψλ, λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο γηα αζθάιεηα, κφληκε απαζρφιεζε, ζχληαμε, αζθάιηζε πεξηνπζίαο θαη πξνζηαζία ησλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Κνηλσληθέο αλάγθεο. Δθφζνλ νη άλζξσπνη ηθαλνπνηήζνπλ ηηο θπζηνινγηθέο θαη ηηο αλάγθεο αζθαιείαο, εθδειψλνπλ έλα αλψηεξν επίπεδν αλαγθψλ, πνπ αθνξνχλ ην αίζζεκα ηνπ «αλήθεηλ» θαη ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο άιινπο. απηήλ ηελ θαηεγνξία εληάζζνληαη νη αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ λα έρεη κηα ζέζε ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζε κία ή πεξηζζφηεξεο θνηλσληθέο νκάδεο, λα γίλεηαη απνδεθηφο απφ απηέο, λα αλαπηχζζεη θηιηθέο ζρέζεηο, λα πξνζθέξεη θαη λα θεξδίδεη αγάπε θαη ζηνξγή (Maslow,1970). ε εξγαζηαθφ επίπεδν, νη άλζξσπνη Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 17

ζπρλά αλαδεηνχλ ηε θηιία, ην ελδηαθέξνλ θαη ηε ζηνξγή απφ ηνπο ζπλαδέιθνπο ηνπο. Αλάγθεο εθηίκεζεο ή αλαγλψξηζεο. Απνθαινχληαη ζπρλά θαη εγσηζηηθέο αλάγθεο. Οη πην ζεκαληηθέο είλαη ε αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ γηα αλαγλψξηζε απφ ηνπο άιινπο, ε αλάγθε γηα θήκε, θχξνο, εθηίκεζε, ζεβαζκφ, αλάγθε γηα επηηπρία, ηθαλφηεηα, αλεμαξηεζία θαζψο θαη απηνζεβαζκφ θαη απηνεθηίκεζε, πνπ πεγάδνπλ απφ ηηο πξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηα επηηεχγκαηα. Η ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ εθηίκεζεο πξνθαιεί ζηα άηνκα αηζζήκαηα απηνπεπνίζεζεο, αμίαο θαη δχλακεο ελψ ε κε ηθαλνπνίεζή ηνπο πξνθαιεί αηζζήκαηα θαησηεξφηεηαο, αδπλακίαο θαη αληθαλφηεηαο (Maslow,1970). Απνηεινχλ θπξίαξρε παξαθηλεηηθή δχλακε, αθνχ ηθαλνπνηεζνχλ νη αλάγθεο ηνπ πξνεγνχκελνπ ζηαδίνπ. Πξέπεη λα ηνληζηεί ζε απηφ ην ζεκείν φηη, απηή ε θαηεγνξία ησλ αλαγθψλ είλαη πην δχζθνιν λα ηθαλνπνηεζεί απ φηη νη πξνεγνχκελεο. Αλάγθεο απηνπξαγκάησζεο ή νινθιήξσζεο. Πξφθεηηαη γηα ηελ αλάγθε πνπ βξίζθεηαη ζην αλψηεξν επίπεδν ηεξαξρίαο θαη ηειεπηαία απφ άπνςε πξνηεξαηφηεηαο. Η θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη ηηο αλάγθεο πνπ έρεη ν άλζξσπνο λα γίλεη απηφ πνπ ζέιεη λα γίλεη, λα πξαγκαηνπνηήζεη φια ηα φλεηξα, ηα νξάκαηα θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ, λα αλαπηπρζεί θαη λα ηειεηνπνηεζεί, γηα λα θηάζεη ζηνλ «ηδαληθφ» γη απηφλ ηχπν, λα ρξεζηκνπνηήζεη φιε ηνπ ηε δπλακηθφηεηα (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006, Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). Ο Maslow (1970) αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά «ην άηνκν λα θάλεη απηφ πνπ είλαη θαηάιιειν λα θάλεη λα γίλεη νηηδήπνηε είλαη δπλεηηθά ηθαλφ λα γίλεη». Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία απηή, ν άλζξσπνο πξνζπαζεί ζπλερψο λα ηθαλνπνηήζεη θαιχηεξα ηηο αλάγθεο ηνπ, ελψ επηζπκεί φιν θαη πεξηζζφηεξα. Απηά πνπ επηζπκεί εμαξηψληαη απφ απηά πνπ ήδε έρεη. Η πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο ηνπ είλαη αηειείσηε θαη ζπλερίδεηαη γηα φιε ηνπ ηε δσή. Δπίζεο, ε παξαθηλεηηθή δχλακε ησλ αλαγθψλ είλαη αληίζηξνθε ηνπ βαζκνχ ηθαλνπνίεζεο ηνπο. Γειαδή, φζν πην πνιχ ηθαλνπνηείηαη κηα αλάγθε ηφζν ιηγφηεξν παξαθηλεί. ηαλ ηθαλνπνηεζεί «πιήξσο», ηφηε δε «δεκηνπξγεί» θακηά παξαθίλεζε θαη θάπνηα άιιε αλάγθε Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 18

παίξλεη ηε ζέζε ηεο. Φπζηθά, φηαλ κηα αλάγθε ζηακαηήζεη λα ηθαλνπνηείηαη, ηφηε απνηειεί μαλά θίλεηξν ζπκπεξηθνξάο. Απηφ θαηά ζπλέπεηα ζεκαίλεη φηη, θακηά αλάγθε δελ εμαθαλίδεηαη, απιά ράλεη, γηα φζν ρξνληθφ δηάζηεκα ηθαλνπνηείηαη, ηελ παξαθηλεηηθή ηεο δχλακε (Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). Οη αλζξψπηλεο αλάγθεο είλαη ηεξαξρηθά δνκεκέλεο, ζχκθσλα κε ηελ πξνηεξαηφηεηά ηνπο γηα ηθαλνπνίεζε. Η εκθάληζε κηαο αλάγθεο ζηεξίδεηαη ζπλήζσο ζηελ πξνεγνχκελε ηθαλνπνίεζε κηαο άιιεο αλάγθεο, ε νπνία βξίζθεηαη πξνεγνπκέλσο ζε ηζρχ (Maslow, 1970). Δπνκέλσο, φηαλ κηα θαηεγνξία αλαγθψλ ηθαλνπνηεζεί, ηφηε ε επφκελε παίξλεη ηε ζέζε ηεο. Ο άλζξσπνο πξνζπαζεί λα ηθαλνπνηήζεη πξψηα ηηο βηνινγηθέο ηνπ αλάγθεο θαη ζηε ζπλέρεηα ηηο ππφινηπεο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην ζρήκα 1. Πξνθεηκέλνπ λα εκθαληζηεί κηα θαηεγνξία αλαγθψλ, δελ είλαη απαξαίηεην λα έρεη ηθαλνπνηεζεί πιήξσο ε πξνεγνχκελε αιιά ηνπιάρηζηνλ ζε θάπνην ειάρηζην βαζκφ. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Maslow (1970), «ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη, πνπ είλαη θπζηνινγηθνί, έρνπλ κεξηθψο ηθαλνπνηήζεη φιεο ηηο βαζηθέο αλάγθεο ηνπο θαη ελ κέξεη είλαη αληθαλνπνίεηνη απφ φιεο ηηο βαζηθέο αλάγθεο ηνπο. Γηα παξάδεηγκα, είλαη ζαλ ν κέζνο άλζξσπνο λα έρεη ηθαλνπνηήζεη 85% ηηο θπζηνινγηθέο ηνπ αλάγθεο, 70% ηηο αλάγθεο αζθάιεηαο, 50% ηηο αλάγθεο αγάπεο, 40% ηηο αλάγθεο εθηίκεζεο θαη 10% ηηο αλάγθεο απηνπξαγκάησζεο». Η έλλνηα ηεο ππξακίδαο γηα ηελ ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ έρεη θαη έλαλ αθφκε ζηφρν. εκαίλεη φηη, πνιινί πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη επηζπκνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο θπζηνινγηθέο αλάγθεο απ φηη ηηο αλάγθεο απηνπξαγκάησζεο. Μφλν ηα άηνκα ζηηο αλψηεξεο εξγαζηαθέο ζέζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα ηα αλψηεξα δηνηθεηηθά ζηειέρε, κπνξεί λα θαηαθέξνπλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο εθηίκεζεο θαη νινθιήξσζεο. Άξα φζν πιεζηάδνπκε πξνο ηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο, ηφζν ιηγφηεξνη άλζξσπνη θαηαθέξλνπλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο απηέο (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006). Σέινο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη, ν Maslow (1970) ππνζηεξίδεη φηη αλ θαη ε παξαπάλσ ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ, είλαη ζηαζεξή γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο, ππάξρνπλ θαη νξηζκέλεο εμαηξέζεηο, θαηά ηηο νπνίεο παξνπζηάδεηαη αληηζηξνθή απηήο ηεο ηεξαξρίαο. Γηα παξάδεηγκα, ππάξρνπλ κεξηθά άηνκα, ζηα νπνία ε απηνεθηίκεζε είλαη πην ζεκαληηθή απφ ηελ αγάπε ή ππάξρνπλ άλζξσπνη, νη νπνίνη έρνπλ ηθαλνπνηήζεη κηα αλάγθε γηα κεγάιν Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 19

ρξνληθφ δηάζηεκα, κε απνηέιεζκα λα ηελ ππνηηκνχλ θαη λα ηελ ζπζηάδνπλ πξνθεηκέλνπ λα ηθαλνπνηήζνπλ κηα πςειφηεξε αλάγθε ηνπο. Ανάγκεσ Αυτοπραγμάτωςησ ή ολοκλήρωςησ Εγωιςτικζσ ανάγκεσ ή ανάγκεσ αναγνϊριςησ ή εκτίμηςησ Κοινωνικζσ ανάγκεσ Ανάγκεσ για αςφάλεια Φπζηνινγηθέο ή βηνινγηθέο αλάγθεο ρήκα 1 : Ζ ππξακίδα ηεξάξρεζεο ησλ αλαγθψλ ηνπ Α. Maslow Βαζηδφκελνη ζηε ζεσξία ηνπ Maslow, νη επηρεηξήζεηο θαη ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε, πξνθεηκέλνπ λα παξαθηλήζνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο, ζα πξέπεη αθ ελφο λα γλσξίδνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο θαη αθ εηέξνπ λα ζπλδένπλ ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ ή ηελ απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ κε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ηνπο. Σα θίλεηξα, ηα νπνία κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε φισλ ησλ αλαγθψλ, πνηθίιινπλ απφ επίπεδν ζε Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 20

επίπεδν. Σα θίλεηξα απηά δίλνληαη ζπζηεκαηνπνηεκέλα θαηά θαηεγνξία αλαγθψλ ζηνλ παξαθάησ πίλαθα. Πίλαθαο 1 : Κίλεηξα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ δηαθφξσλ αλαγθψλ Αλάγθεο Κίλεηξα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ Φπζηνινγηθέο Ηθαλνπνηεηηθφο κηζζφο, θαιέο ζπλζήθεο εξγαζίαο, δηάθνξα επηδφκαηα, θνππφληα ζίηηζεο, εθπησηηθά θνππφληα αγνξψλ, πξνζθνξά ζηέγεο θαη δψξσλ Αζθάιεηαο Ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, κνληκφηεηα ηεο ζέζεο εξγαζίαο, αζθάιηζε γηα ζπληαμηνδφηεζε, απνδεκίσζε ζε πεξίπησζε απφιπζεο, αζθαιείο θαη πγηεηλέο ζπλζήθεο εξγαζίαο Κνηλσληθέο Οξγάλσζε εθδξνκψλ, ενξηαζηηθψλ εθδειψζεσλ, πνιηηηζηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη αζιεηηθψλ ζπλαληήζεσλ. Αλάπηπμε θηιηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ζπλαδέιθσλ θαη ζπλεξγαηψλ. Δθηίκεζεο Πξναγσγέο, έπαηλνη, εηδηθέο ηηκεηηθέο αλαθνξέο, αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο ππεξεζηψλ θαη γλψζεσλ, παξαρψξεζε πξνζσπηθνχ γξαθείνπ, απφθηεζε γξακκαηέσο. Οινθιήξσζεο θαη Γπλαηφηεηα πξσηνβνπιηψλ, απηνλνκία, επθαηξίεο γηα Απηνπξαγκάησζεο επηηπρία, αλάπηπμε δεκηνπξγηθφηεηαο, αληηθείκελν εξγαζίαο κε ηδηαίηεξεο επζχλεο θαη απαηηήζεηο. Πεγή : Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006 Η ζπγθεθξηκέλε ζεσξία ρξεζηκνπνηήζεθε ζε πνιιέο έξεπλεο, νη νπνίεο δηεξεπλνχζαλ ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε θαη επεξέαζε ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηηο δηνηθήζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ νξγαληζκψλ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη, αθφκε θαη ζήκεξα δηδάζθεηαη ζηα Παλεπηζηήκηα ελψ εμαθνινπζεί λα ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ησλ εξγνδνηψλ ζην ζέκα ηεο δηεξεχλεζεο ησλ αλαγθψλ ησλ ππαιιήισλ ηνπο (Μπάηηνπ Β., 2009). Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 21

2.3.2 Ζ ζεσξία ησλ δχν Παξαγφλησλ Τγηεηλήο Παξαθίλεζεο ηνπ Frederick Herzberg Πνιινί εξεπλεηέο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, αληηκεηψπηζαλ κε ζθεπηηθηζκφ ηε ζεσξία ηνπ Maslow. Απφ κειέηεο πνπ δηεμήγαγαλ, απέδεημαλ φηη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο ππάξρνπλ δχν θαηεγνξίεο αλαγθψλ: νη βηνινγηθέο θαη νη άιιεο αλάγθεο, νη νπνίεο εθδειψλνληαη αθνχ ηθαλνπνηεζνχλ νη βηνινγηθέο. Πεξηζζφηεξν θνληά ζε απηήλ ηελ άπνςε είλαη ε ζεσξία ηνπ F.Herzberg, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία, νη αλάγθεο θαηψηεξνπ επηπέδνπ έρνπλ ιίγν ή πεξηζζφηεξν ηθαλνπνηεζεί, ελψ κφλν νη αλάγθεο αλψηεξνπ επηπέδνπ κπνξνχλ λα πξνζεγγίζνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε. Δπίζεο, ν Herzberg πξφηεηλε φηη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε πξνέξρεηαη απφ έλα ηειείσο δηαθνξεηηθφ ζχλνιν αηηηψλ απ φηη ε εξγαζηαθή δπζαξέζθεηα (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006). Η ζεσξία ησλ δχν Παξαγφλησλ Τγηεηλήο Παξαθίλεζεο, αλαπηχρζεθε ην 1959 θαη μεθίλεζε σο κηα κειέηε ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. χκθσλα κε ηε ζεσξία απηή, ν άλζξσπνο έρεη δχν θαηεγνξίεο αλαγθψλ, πνπ είλαη αλεμάξηεηεο κεηαμχ ηνπο, αιιά κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο. Ο Herzberg δηαπίζησζε φηη, νη άλζξσπνη επεξεάδνληαη απφ ην πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο θαη απφ ηε θχζε ηεο εξγαζίαο πνπ εθηεινχλ. Η πξψηε θαηεγνξία παξαγφλησλ, πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο είλαη ε πνιηηηθή, ε απνζηνιή θαη ν ηχπνο δηνίθεζεο ηεο επηρείξεζεο, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, νη ζπλζήθεο εξγαζίαο, ε ακνηβή, ε παξερφκελε αζθάιηζε, ε θνηλσληθή ζέζε κέζα ζηελ επηρείξεζε θ.α. Σνπο παξάγνληεο απηνχο ν Herzberg ηνπο νλφκαζε Παξάγνληεο Τγηεηλήο, κε ηελ πξνιεπηηθή έλλνηα ηεο ηαηξηθήο. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη παξάγνληεο απηνί δελ ππνθηλνχλ ηνπο εξγαδφκελνπο γηα κεγαιχηεξε απφδνζε, αιιά δξνπλ πξνιεπηηθά, γηαηί ε έιιεηςε ηνπο δεκηνπξγεί δπζαξέζθεηα. Η παξνπζία ηνπο φκσο, ζπληειεί ζε κηα κηθξή, ηθαλνπνηεηηθή απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα ην ιφγν απηφ, νη παξάγνληεο απηνί νλνκάδνληαη θαη παξάγνληεο ζπληήξεζεο ή δηαηήξεζεο (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006). ηε δεχηεξε θαηεγνξία παξαγφλησλ αλήθνπλ απηνί πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηε θχζε ηεο εξγαζίαο θαη νλνκάδνληαη «θίλεηξα». Απηνί δεκηνπξγνχλ επραξίζηεζε θαη παξαθίλεζε ζηνπο εξγαδφκελνπο γηα φζν ην δπλαηφλ πςειφηεξε απφδνζε. Βαζηθνί ηέηνηνη παξάγνληεο είλαη ηα επηηεχγκαηα, ε αλαγλψξηζε ησλ πξνζπαζεηψλ, ην αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο (πςειφο Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 22

βαζκφο ελδηαθέξνληνο), νη δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπνπ, ε ειεπζεξία πξσηνβνπιηψλ, νη πξννπηηθέο επαγγεικαηηθήο εμέιημεο πξναγσγψλ θ.α. Οη παξάγνληεο απηνί νλνκάδνληαη Παξάγνληεο Παξαθίλεζεο, γηαηί πξνθαινχλ αίζζεκα ηθαλνπνίεζεο θαη ε χπαξμή ηνπο νδεγεί ζε αχμεζε ηεο απφδνζεο (Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006, Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). Παξά ην γεγνλφο φηη ε ζεσξία ηνπ Herzberg ζεσξεί φηη ππάξρνπλ δχν θαηεγνξίεο αλαγθψλ, ελψ ε ζεσξία ηνπ Maslow θάλεη ιφγν γηα πέληε θαηεγνξίεο, ελ ηνχηνηο ππάξρεη ζαθήο αληηζηνηρία κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ησλ δχν ζεσξηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη παξάγνληεο παξαθίλεζεο ηνπ Herzberg αληηζηνηρνχλ ζηηο αλάγθεο νινθιήξσζεο θαη εθηίκεζεο ηνπ Maslow, ελψ νη παξάγνληεο πγηεηλήο θαη δηαηήξεζεο ηνπ Herzberg αληηζηνηρνχλ ζηηο θπζηνινγηθέο, θνηλσληθέο θαη αλάγθεο αζθάιεηαο ηνπ Maslow (επφκελε ζειίδα, ζρήκα 2). Η ζεσξία «Τγηεηλήο Παξαθίλεζεο» έηπρε κεγάιεο πξνζνρήο ζην ρψξν ηεο βηνκεραλίαο αιιά θαη ησλ νξγαληζκψλ επξχηεξα, γηαηί ήηαλ ε πξψηε πνπ ππνζηήξημε φηη νη παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ ηθαλνπνίεζε είλαη δηαθνξεηηθνί θαη φρη αληίζεηνη - απφ απηνχο πνπ πξνθαινχλ δπζαξέζθεηα. Παξ φια απηά δέρζεθε αξθεηέο επηθξίζεηο, θπξίσο αλαθνξηθά κε ηε κεζνδνινγία ηεο (Κάληαο, 1998). χκθσλα κε ηνπο Brenner et al. (1971) 11, ηξία είλαη ηα βαζηθά ζεκεία θξηηηθήο ηεο ζεσξίαο : 1) ε εθαξκνγή δηαθνξεηηθψλ ηερληθψλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε δηαθνξεηηθά ζπκπεξάζκαηα, 2) ππάξρεη πηζαλφηεηα ην δείγκα λα κεξνιεπηεί, γεγνλφο πνπ ζίγεη ζε ζνβαξφ βαζκφ ηελ αμηνπηζηία ησλ απνηειεζκάησλ θαη 3) ε κεζνδνινγία πνπ πξνηείλεη ν Herzberg θαη ε νκάδα ηνπ, δελ επηηπγράλεη ηε κέηξεζε ηεο ζπλνιηθήο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ζεσξία ηνπ Herzberg, φπσο θαη απηή ηνπ Maslow, πξνζθέξεη ζηα άηνκα πνπ αζθνχλ δηνίθεζε έλαλ ηξφπν γηα λα επηιχνπλ ηα πξνβιήκαηα απφδνζεο. Απηφ γίλεηαη κε απιφ ηξφπν. Οη δνπιεηέο κπνξνχλ λα επαλαζρεδηαζηνχλ έηζη ψζηε λα θάλνπλ ηελ εξγαζία πην ελδηαθέξνπζα θαη πξνθιεηηθή, πξνζθέξνληαο ζπγρξφλσο ζηνπο εξγαδνκέλνπο επθαηξίεο γηα επηηεχγκαηα. Απηή ε κέζνδνο επαλαζρεδηαζκνχ νλνκάζηεθε απφ ηνλ Herzberg εκπινπηηζκφο ηεο εξγαζίαο. 11 Όπωσ αναφζρεται ςτη Μπάτιου Β., ςελ. 18 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 23

Maslow Herzberg Παράγοντεσ Παρακίνηςησ Ανάγκεσ Αυτοπραγμάτωςησ ή ολοκλήρωςησ Εγωιςτικζσ ανάγκεσ ή ανάγκεσ αναγνϊριςησ ή εκτίμηςησ Αναγνϊριςη Υψηλόσ Βαθμόσ Ευθφνησ Προαγωγή Δυνατότητεσ Ανάπτυξησ και εξζλιξησ Ενδιαφζρον Αντικείμενο Εργαςίασ Ανάπτυξη Πρωτοβουλιϊν Κοινωνικζσ ανάγκεσ Ανάγκεσ για αςφάλεια Φπζηνινγηθέο ή βηνινγηθέο αλάγθεο Παράγοντεσ Υγιεινήσ και Διατήρηςησ Πολιτική, Αποςτολή και Διοίκηςη τησ επιχείρηςησ Εποπτεία Συνθήκεσ Εργαςίασ Συςτήματα Αμοιβϊν Αςφάλεια για την εργαςία Διαπροςωπικζσ ςχζςεισ Κοινωνική θζςη Συμμετοχή ςτα κοινά ρήκα 2: πγθξηηηθή παξνπζίαζε ησλ ζεσξηψλ ηνπ Maslow θαη ηνπ Herzberg. Πεγή Βαμεβαλίδνπ & Ρεθιείηεο, 2006 Η θαηλνηφκν κέζνδνο ηνπ εκπινπηηζκνχ ηεο εξγαζίαο, επίζεο, πεξηιακβάλεη αξθεηά ζηνηρεία απηνλνκίαο θαη πξσηνβνπιηψλ ηνπ εξγαδφκελνπ φπσο, εμάιεηςε ησλ δηνηθεηηθψλ ειέγρσλ, απμεκέλε αξκνδηφηεηα θαη ππεπζπλφηεηα ησλ ππαιιήισλ γηα ηελ εξγαζία ηνπο, ειεπζεξία θαηαλνκήο ηνπ εξγαζηαθνχ ρψξνπ θαη επηινγήο ηνπ ηξφπνπ εξγαζίαο, άκεζε ελεκέξσζε γηα ηελ πνξεία ηνπ έξγνπ θαη ηελ αμηνιφγεζε ηεο δνπιεηάο ηνπο, εηζαγσγή πεξηζζφηεξσλ θαη κεγαιχηεξεο δπζθνιίαο εξγαζηαθψλ αληηθεηκέλσλ ζε έλαλ εξγαδφκελν Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 24

θαη ηέινο, ελζάξξπλζε ηνπ εξγαδφκελνπ λα πξνρσξήζεη ζηελ εμεηδίθεπζε θαη ζηελ επηζηεκνληθή γλψζε ηεο εξγαζίαο ηνπ (Μπάηηνπ, 2009). Αμίδεη λα ηνληζηεί φηη, ε ζεσξία ηνπ Herzberg βξήθε πνιινχο ππνζηεξηθηέο αιιά θαη πνιινχο πνπ ηελ ακθηζβήηεζαλ, κε απνηέιεζκα λα πξνθχςεη κηα πιεζψξα απφ έξεπλεο, σο απνηέιεζκα ηεο ζεσξίαο απηήο. Πξηλ απφ ην 1959, ε έξεπλα πνπ είρε δηεμαρζεί ζε ζρέζε κε ηα θίλεηξα ζην ρψξν εξγαζίαο ήηαλ πνιχ πεξηνξηζκέλε θαη ν Herzberg θάιπςε ην θελφ απηφ, επηθεληξψλνληαο ηελ πξνζνρή ηνπ ζηελ αλάγθε γηα αχμεζε ηεο θαηαλφεζεο ηνπ ξφινπ ησλ θηλήηξσλ ζηελ εξγαζία. 2.3.3 Ζ ζεσξία ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ Victor Vroom Δηζεγεηήο απηήο ηεο ζεσξίαο είλαη ν V. Vroom ην 1964 12, πνπ πξψηνο δηαηχπσζε κηα ζεσξία πξνζδνθίαο ζχκθσλα κε ηελ νπνία, νη πξνζδνθίεο ησλ αλζξψπσλ δηακνξθψλνπλ ηα «θίλεηξα ζπκπεξηθνξάο». Δηδηθφηεξα, ε ειθπζηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θαη θαηά ζπλέπεηα ε ηθαλνπνίεζε πνπ παίξλεη ην άηνκν απφ απηή, είλαη ζπλάξηεζε φζσλ ην άηνκν πηζηεχεη φηη απνθνκίδεη απφ ηελ εξγαζία ηνπ θαζψο θαη ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν ηα απνηειέζκαηα απηά είλαη φλησο επηζπκεηά (ή αλεπηζχκεηα) γηα ην άηνκν. ηε ζεσξία ησλ πξνζδνθηψλ, ππάξρνπλ ηξείο κεηαβιεηέο : ε ειθπζηηθφηεηα (ζζέλνο), ε ζπληειεζηηθφηεηα θαη ε πξνζδνθία (Πεηξίιε, 2007). Δηδηθφηεξα, ππάξρνπλ θαη ηξείο ζρέζεηο : 1. Η ζρέζε πξνζπάζεηαο επίδνζεο. Ο εξγαδφκελνο πηζηεχεη φηη ππάξρεη πηζαλφηεηα, αλ θαηαβάιιεη κηα νξηζκέλε πξνζπάζεηα, λα επηηχρεη νξηζκέλν επίπεδν απφδνζεο / επίδνζεο. 2. Η ζρέζε επίδνζεο ακνηβήο. Ο εξγαδφκελνο πηζηεχεη φηη νξηζκέλε επίδνζε είλαη κνριφο γηα ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα (ακνηβή). 3. Η ειθπζηηθφηεηα ηεο ακνηβήο. Δίλαη ε ζπνπδαηφηεηα, πνπ ν εξγαδφκελνο απνδίδεη ζηελ ακνηβή/απνηέιεζκα, πνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί ζηελ εξγαζία. ην ζεκείν απηφ, ζπλδένληαη νη πξνζσπηθνί ζηφρνη θαη νη αλάγθεο ηνπ εξγαδφκελνπ (Απνζηνινπνχινπ, 2008). 12 Όπωσ παρατίθεται ςτην Πετρίλη Σ., ςελ.11 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 25

Πην αλαιπηηθά, ε ζεσξία ησλ πξνζδνθηψλ ππνζηεξίδεη φηη ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε ηνπ εξγαδφκελνπ είλαη ζπλάξηεζε ησλ ππνθεηκεληθψλ αληηιήςεψλ ηνπ (ηεο πξνζδνθίαο ηνπ) γηα ην βαζκφ ζηνλ νπνίν ε εξγαζία ηνπ δηαθξίλεηαη απφ ζπληειεζηηθφηεηα, δειαδή ζην θαηά πφζν ε εξγαζία ηνπ ζπληειεί ζην λα έρεη θάπνηα επηζπκεηά γηα ηνλ ίδην απνηειέζκαηα. Σα απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα απνθηήζνπλ θάπνην ζζέλνο γηα ην άηνκν θαη ην ζζέλνο απηφ ην απνθηνχλ βάζεη ηνπ βαζκνχ ζηνλ νπνίν είλαη ζπληειεζηηθά ζηελ επίηεπμε ησλ επηδησθφκελσλ απνηειεζκάησλ. Η πξαγκάησζε απηψλ ησλ απνηειεζκάησλ κπνξεί λα έρεη ζεηηθή επηξξνή ζην άηνκν θαη λα ζεκαίλεη θαη επέθηαζε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε γηα ην άηνκν, ελψ ηαπηφρξνλα, κπνξεί λα έρεη θαη αξλεηηθή επηξξνή, λα έρεη αξλεηηθφ ζζέλνο, ην νπνίν κπνξεί λα νθείιεηαη φρη ζηε θχζε ηνπ απνηειέζκαηνο απηνχ θαζεαπηνχ αιιά ζην γεγνλφο φηη δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθά αλακελφκελν. Παξ φια απηά, ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη, ε ζεσξία ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ Vroom, δελ ππνζηεξίρζεθε ηθαλνπνηεηηθά ζε εκπεηξηθφ επίπεδν (Πεηξίιε, 2007). Σέινο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία απηή, ε παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ πξνυπνζέηεη: Σε ζχλδεζε ηεο απφδνζεο ηνπ εξγαδνκέλνπ κε ηηο αληακνηβέο (νπνηαζδήπνηε κνξθήο, πιηθέο ή άπιεο). Σελ αλάζεζε ζ απηφλ εξγαζηψλ πνπ μέξεη θαη κπνξεί λα θάλεη. Να θαηαλνήζεη ν εξγαδφκελνο ηη αθξηβψο πεξηκέλνπλ νη άιινη (ν πξντζηάκελνο, ε επηρείξεζε) λα θάλεη. Σε δίθαηε κεηαρείξηζή ηνπ ζρεηηθά κε ηηο ακνηβέο ηνπ. Σελ πξνζαξκνγή ησλ αληακνηβψλ ζηηο αλάγθεο ηνπ εξγαδφκελνπ, ψζηε λα έρνπλ αμία γηα απηφλ (Μπνπξαληάο & ινηπνί, 1999). 2.3.4 Ζ ζεσξία ηεο ζηνρνζέηεζεο ηνπ Edwin A. Locke Η ζεσξία ηεο ζηνρνζέηεζεο αλαπηχρζεθε ην 1976 θαη ε ινγηθή ζηελ νπνία ζηεξίδεηαη είλαη φηη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε πξνέξρεηαη απφ ηελ αζπκθσλία πνπ ππάξρεη κεηαμχ απηνχ πνπ επηδηψθεη έλαο εξγαδφκελνο απφ ηελ εξγαζία ηνπ θαη απηνχ πνπ ε εξγαζία ηνπ πξνζθέξεη. Δπηπξφζζεηα, ν βαζκφο ζεκαληηθφηεηαο πνπ πξνζδίδεη ην άηνκν ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν παξάγνληα εξγαζίαο, πξνζδηνξίδεη ηελ ηθαλνπνίεζε ή δπζαξέζθεηα πνπ ζα βηψζεη, φηαλ νη πξνζδνθίεο πνπ έρεη γηα ην ζπγθεθξηκέλν παξάγνληα εθπιεξσζνχλ ή φρη. Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 26

ηαλ, γηα παξάδεηγκα, έλαο εξγαζηαθφο παξάγνληαο είλαη ζεκαληηθφο γηα έλαλ εξγαδφκελν, ηφηε ε ηθαλνπνίεζή ηνπ ζα επεξεαζηεί ζεηηθά, εθφζνλ νη πξνζδνθίεο ηνπ θαιπθζνχλ (θαη ην αληίζεην), ζε ζχγθξηζε κε θάπνηνλ άιιν εξγαδφκελν, γηα ηνλ νπνίν ν δεδνκέλνο παξάγνληαο δελ είλαη ζεκαληηθφο (Μπάηηνπ, 2009). Μεξηθά ρξφληα αξγφηεξα, ην 1984, ν Locke ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Latham 13, εμέδσζαλ έλα βηβιίν εγρεηξίδην, ην νπνίν απεπζπλφηαλ ζηα ζηειέρε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη απνηεινχζε πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο ζεσξίαο ηεο ζηνρνζέηεζεο. Οη ζπγγξαθείο, δηαρσξίδνπλ ηελ ηερληθή ηεο ζηνρνζέηεζεο απφ άιιεο έλλνηεο, φπσο ην πιάλν θηλήηξσλ ή ηηο πξαθηηθέο ηξνπνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ελψ φζνλ αθνξά ζηνλ εκπινπηηζκφ ηεο εξγαζίαο, ζεσξνχλ φηη νη δχν απηέο ζεσξίεο ζπλδένληαη ζε θάπνην βαζκφ κεηαμχ ηνπο. πγθεθξηκέλα, δηαηππψλνπλ ηελ άπνςε φηη ε ηερληθή ηεο ζηνρνζέηεζεο απνηειεί εθείλν ην θξπκκέλν ζηνηρείν, ην νπνίν επζχλεηαη γηα ηελ παξαθηλεηηθή επίδξαζε ηνπ εκπινπηηζκνχ. 2.3.5 Ζ ζεσξία ηνπ Alderfer ERG Ο Alderfer βάζηζε ηε ζεσξία ηνπ ζηελ ζεσξία ησλ αλαγθψλ ηνπ Maslow. Οη βαζηθέο ηεο δηαθνξέο φκσο, ζε ζρέζε κε ηελ ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ, είλαη φηη ε ζεσξία απηή θάλεη ιφγν γηα ηξεηο θαηεγνξίεο αλαγθψλ, νη νπνίεο δελ αθνινπζνχλ ηελ απζηεξή ζεηξά αθνινπζίαο πνπ ππνζηεξίδεη ν Maslow. Δπηπιένλ, ε κε ηθαλνπνίεζε καηαίσζε γηα νπνηνδήπνηε ιφγν ησλ αλαγθψλ αλψηεξνπ επηπέδνπ, κπνξεί λα πξνθαιέζεη νπηζζνδξφκεζε ζε αλάγθεο θαηψηεξνπ επηπέδνπ ελψ, αληίζεηα, ε ηθαλνπνίεζε κηαο αλάγθεο δελ ζεκαίλεη φηη απηή παχεη λα απνηειεί θίλεηξν, φπσο ππνζηεξίδεη ν Maslow, αληίζεηα κάιηζηα, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη απμεηηθά γηα ηελ έληαζή ηεο (Πεηξίιε, 2007). Οη αλάγθεο, απφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ νπνίσλ, εμαξηάηαη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε είλαη ηξείο : νη αλάγθεο χπαξμεο, ζρέζεο θαη αλάπηπμεο (Existence, Relatedness, Growth ERG). Η πξψηε θαηεγνξία, δειαδή νη αλάγθεο χπαξμεο, ηθαλνπνηνχληαη κέζσ ηνπ κηζζνχ, ησλ πξφζζεησλ παξνρψλ θαη ελφο αζθαινχο εξγαζηαθνχ πεξηβάιινληνο. Η δεχηεξε θαηεγνξία, νη αλάγθεο ζρέζεο, ηθαλνπνηνχληαη φηαλ νη δηαπξνζσπηθέο επαθέο κεηαμχ ησλ ζπλαδέιθσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ ζεβαζκφ, αλαγλψξηζε, ζπλαηζζεκαηηθή ζηήξημε θαη ηελ 13 Όπωσ παρατίθεται ςτην Μπάτιου Β, ςελ. 14 Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 27

αίζζεζε ηνπ «αλήθεηλ». Σέινο, νη αλάγθεο αλάπηπμεο, ηθαλνπνηνχληαη κέζα απφ ηηο πξνθιήζεηο, ηελ απηνλνκία θαη ηε δεκηνπξγηθή εξγαζία (Πεηξίιε, 2007). 2.3.6 Ζ ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εξγαζίαο ησλ Hackman and Oldham Η ζεσξία ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εξγαζίαο ππνζηεξίρζεθε απφ ηνπο Hackman θαη Oldham ην 1976, νη νπνίνη ήηαλ ζπλερηζηέο ηνπ έξγνπ ηνπ Herzberg. Πξφθεηηαη γηα έλα ζεσξεηηθφ κνληέιν πνιιά ππνζρφκελν ζε φηη αθνξά ηηο δηαζηάζεηο ή ζέκαηα ηεο εξγαζίαο, πνπ πξέπεη λα κεηαβιεζνχλ πξνθεηκέλνπ λα βειηησζνχλ ηα θίλεηξα, ε απφδνζε θαη ε ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ. χκθσλα κε ην κνληέιν απηφ, ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλα εξγαζηαθά ραξαθηεξηζηηθά, ηα νπνία επεξεάδνπλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηηο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ. Σα ραξαθηεξηζηηθά θιεηδηά, ηα νπνία δεκηνπξγνχλ ηηο ζπλζήθεο γηα πςειά επίπεδα εζσηεξηθήο εξγαζηαθήο παξαθίλεζεο απφ ηελ πιεπξά ησλ εξγαδνκέλσλ, είλαη πέληε : ε πνηθηιία δεμηνηήησλ, ε ηαπηφηεηα ηνπ έξγνπ, ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ έξγνπ, ε απηνλνκία θαη ε αλαηξνθνδφηεζε. ζν κεγαιχηεξνο είλαη ν βαζκφο χπαξμεο απηψλ ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ηφζν πςειφηεξα είλαη ηα θίλεηξα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηφζν πην ζεηηθά είλαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο γηα ηελ εξγαζία ηνπο (Πεηξίιε, 2007). Σν 1975, νη Hackman θαη Oldham, εμειίζζνπλ ηε ζεσξία ηνπο κε ηε δεκηνπξγία κηαο εηδηθήο θιίκαθαο, ην Job Diagnostic Survey JDS, ε νπνία ζηνρεχεη ζηε δηάγλσζε ηεο αλάγθεο επαλαζρεδηαζκνχ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε παξαθίλεζε θαη ε παξαγσγηθφηεηα θαζψο θαη λα αμηνινγεζνχλ νη επηδξάζεηο ησλ εξγαζηαθψλ αιιαγψλ ζηνπο εξγαδφκελνπο (Μπάηηνπ, 2009). 2.4 Πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο Απφ ηελ πξνεγνχκελε αλάιπζε ησλ βαζηθφηεξσλ ζεσξηψλ παξαθίλεζεο, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε απνηειεί κηα κεηαβιεηή, ε νπνία έρεη εξεπλεζεί ζε βάζνο θαη απνηειεί ηνλ ζπλδεηηθφ θξίθν αλάκεζα ζηηο ζεσξίεο θηλήηξσλ θαη ζηελ εθαξκνγή ηνπο ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. Έρνπλ γίλεη πνιιέο πξνζπάζεηεο απφ ηνπο εξεπλεηέο λα πξνζδηνξίζνπλ ηνπο παξάγνληεο νη νπνίνη ζπκβάιινπλ ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Η επγαζιακή ικανοποίηζη ηος Ακαδημαφκού Πποζυπικού. Μια εμπειπική διεπεύνηζη ζηο Πανεπιζηήμιο Παηπών 28