ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗΣ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ ΜΕ ΟΖΟΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια εκπόνησης της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας, πραγµατοποιείται µια αναλυτική διερεύνηση της αποτελεσµατικότητας της απολύµανσης δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων µε όζον. Μια πιλοτική µονάδα οζονισµού εγκαταστηµένη στο Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας (Ε.Υ.Τ.) της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών (Σ.Π.Μ.) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) λειτούργησε το χρονικό διάστηµα από τα τέλη Μαΐου έως τις αρχές Αυγούστου 2008 ως σύστηµα απολύµανσης των δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων της Ε.Ε.Λ. της Ψυτάλλειας. Χαρακτηριστικά των λυµάτων όπως το COD, τα ολικά αιωρούµενα στερεά (TSS), η θολότητα, το ph και η θερµοκρασία µετρηθήκαν για να εξεταστεί η αλληλεπίδρασή τους µε την απολύµανση µε όζον. Τα ολικά και περιττωµατικά κολοβακτηρίδια επιλεχθήκαν ως κύριοι δείκτες της αποτελεσµατικότητας της απολύµανσης. Το όζον ως απολυµαντικό µέσο των λυµάτων, αποδείχθηκε αποτελεσµατικότατο, µιας και παρουσιάστηκε ικανό για τη σηµαντική µείωση του µικροβιακού φορτίου. Συγκεκριµένα, τα ολικά και περιττωµατικά κολοβακτηρίδια της τάξης των εκατοντάδων χιλιάδων ανά 100 ml µειώθηκαν σε εκατοντάδες, δεκάδες ή ακόµα και κάτω της δεκάδας ανάλογα µε την εκάστοτε εφαρµοζόµενη δόση όζοντος. Τα δευτεροβάθµια επεξεργασµένα λύµατα έπειτα από την απολύµανσή τους µε όζον αποδείχθηκε ότι πληρούσαν αρκετά από τα κριτήρια διάθεσης και ορισµένα επαναχρησιµοποίησης. Τα τριτοβάθµια επεξεργασµένα λύµατα έπειτα από την απολύµανσή τους µε όζον και συγκεκριµένα έπειτα από την εφαρµογή δόσης όζοντος πάνω από 15 mg/l πληρούσαν όλα τα προτεινόµενα κριτήρια διάθεσης και επαναχρησιµοποίησης. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο στόχος της απολύµανσης των λυµάτων είναι η καταστροφή των παθογόνων µικροοργανισµών σε ικανοποιητικά επίπεδα, ώστε η διάθεση των λυµάτων στους υδάτινους αποδέκτες να µην δηµιουργεί κινδύνους στη δηµόσια υγεία. Η ανάγκη πρόσθετης επεξεργασίας για την απολύµανση των λυµάτων και την περαιτέρω µείωση των παθογόνων µικροοργανισµών είναι σκόπιµο να εξετάζεται ανά περίπτωση ανάλογα µε τα έργα διάθεσης των λυµάτων και τα χαρακτηριστικά του υδάτινου αποδέκτη. Στην περίπτωση διάθεσης των λυµάτων στην ανοικτή θάλασσα, η απολύµανση των λυµάτων είναι συχνά περιττή καθώς λόγω της αραίωσης και της φυσικής φθοράς των µικροοργανισµών οι συγκεντρώσεις τους είναι αρκετά χαµηλές ώστε να µη δηµιουργούν κινδύνους µετάδοσης ασθενειών. Απολύµανση των λυµάτων είναι απαραίτητη όµως στις περιπτώσεις διάθεσης των i
λυµάτων σε κλειστά υδάτινα σώµατα, καθώς και στην περίπτωση επαναχρησιµοποίησης των λυµάτων. Απολύµανση των λυµάτων επιτυγχάνεται κατά κανόνα µε εφαρµογή φυσικών ή χηµικών µεθόδων όπως η χλωρίωση, η οζόνωση ή η υπεριώδης ακτινοβολία. Τα χαρακτηριστικά του ιδανικού απολυµαντικού είναι: α) υψηλός ρυθµός εξουδετέρωσης παθογόνων µικροοργανισµών, β) χαµηλή δραστικότητα µε ουσίες που περιέχονται στο νερό και χαµηλή παραγωγή επικίνδυνων παραπροϊόντων, γ) χαµηλό κόστος λειτουργίας και µικρές απαιτήσεις συντήρησης, δ) µηδενικός κίνδυνος κατά τη χρήση του, ε) εύκολη ανιχνευσιµότητα στο νερό και στ) χαµηλή τοξικότητα στους υδρόβιους οργανισµούς. Οι παραπάνω ιδιότητες δεν είναι συγκεντρωµένες σε ένα απολυµαντικό, θα πρέπει όµως να λαµβάνονται υπόψη κατά την αξιολόγηση των εναλλακτικών µεθόδων. Ο ρυθµός εξουδετέρωσης των παθογόνων µικροοργανισµών που περιέχονται στα λύµατα (ιοί, βακτήρια, παράσιτα) εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως: το είδος του µικροοργανισµού, το είδος, τις ιδιότητες και τη δόση του απολυµαντικού µέσου, το χρόνο έκθεσης των µικροοργανισµών στο απολυµαντικό µέσο, τα υδραυλικά χαρακτηριστικά της δεξαµενής απολύµανσης, τα φυσικοχηµικά χαρακτηριστικά των λυµάτων (π.χ. οργανικό φορτίο, αµµωνιακό άζωτο, συγκέντρωση στερεών, θολότητα, απορροφητικότητα σε 254 nm, ph και θερµοκρασία). Το σύστηµα οζονισµού είναι το σύστηµα στο οποίο εστίασε η παρούσα εργασία µέσω της απολύµανσης λυµάτων µε όζον. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ ΚΑΙ ΣΥΣΚΕΥΕΣ Η πειραµατική διαδικασία έλαβε χώρα το χρονικό διάστηµα από τα τέλη Μαΐου έως τις αρχές Αυγούστου 2008. Για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας της απολύµανσης µε όζον και της καταλληλότητας για επαναχρησιµοποίηση των δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων χρησιµοποιήθηκαν δείγµατα και πραγµατοποιηθήκαν δειγµατοληψίες από την Ε.Ε.Λ. της Ψυτάλλειας. ii
Χαρακτηριστικά των λυµάτων όπως το COD, τα ολικά αιωρούµενα στερεά (TSS), η θολότητα, το ph και η θερµοκρασία µετρηθήκαν για να εξεταστεί η αλληλεπίδρασή τους µε την απολύµανση µε όζον. Τα ολικά και περιττωµατικά κολοβακτηρίδια επιλεχθήκαν ως κύριοι δείκτες της αποτελεσµατικότητας της απολύµανσης. Ο προσδιορισµός των ολικών και περιττωµατικών κολοβακτηριδίων έγινε σύµφωνα µε την µέθοδο των διηθητών µεµβρανών. Η διαδικασία, η οποία ακολουθήθηκε για την καλλιέργεια των δειγµάτων, περιγράφεται από τον πρότυπο κανονισµό 9222D (Fecal Coliform Membrane Filter Procedure) και 9222B (Standard Total Coliform Membrane Filter Procedure), των Standard Methods for the examination of Water and Wastewater, 18 th edition, Washington, D.C (APHA-AWWA-WEF). Μια πιλοτική µονάδα οζονισµού εγκαταστηµένη στο Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας (Ε.Υ.Τ.) της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών (Σ.Π.Μ.) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) λειτούργησε ως σύστηµα απολύµανσης των δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων. Το πιλοτικό σύστηµα παραγωγής όζοντος αποτελείται από 4 βασικά µέρη: Το σύστηµα προετοιµασίας αέρα Τη γεννήτρια όζοντος Το δοχείο επαφής και Την αντλία ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΜΟΝΑ Α ΟΖΟΝΙΣΜΟΥ δοχείο επαφής Γεννήτρια όζοντος ξηραντής αέρα πίνακας ελέγχου φίλτρο στερεών & ελαίων αντλία αεροσυµπιεστής iii
Το προς απολύµανση υγρό 10 συνολικά λίτρων εισάγεται στο ογκοµετρηµένο δοχείο επαφής. Κατά την έναρξη της απολύµανσης το όζον αφήνεται να περάσει µέσω των διαχυτήρων στο δοχείο επαφής και διαχέεται σε όλο το σώµα του υγρού. Ελέγχονται οι µανοµετρικές πιέσεις και η παροχή αέρα τόσο στην πιλοτική µονάδα όσο και στις παγίδες των απαερίων όζοντος οπού µετρούνται οι διαφυγές όζοντος από το υγρό και παράλληλα ξεκινά η χρονοµέτρηση της απολύµανσης. Κάθε χρόνος λειτουργίας αντιστοιχεί σε µια εφαρµοζόµενη δόση όζοντος (οι χρόνοι λειτουργίας για κάθε δόση όζοντος υπολογιστήκαν µε βάση των απόδοση διάλυσης του όζοντος στα λύµατα βλέπε κεφάλαιο Γ). Για κάθε εφαρµοζόµενη δόση λαµβάνεται και ένα δείγµα λυµάτων που προορίζεται για όλες τις φυσικοχηµικές και µικροβιολογικές αναλύσεις και παράλληλα µετράται το υπολειµµατικό όζον µε τη χρωµατοµετρική µέθοδο Indigo (Gordon et al 1987). Στα δευτεροβάθµια λύµατα εφαρµοστήκαν δόσεις όζοντος από 1 έως 20 mg/l, ενώ στα τριτοβάθµια από 1 έως 17 mg/l. Η διαδικασία επαναλαµβάνεται πολλές φορές µέχρι ο αριθµός των δεδοµένων να κριθεί ικανοποιητικός για την διεξαγωγή κάποιων ασφαλών επιστηµονικών συµπερασµάτων και θεωρήσεων. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Η παρουσίαση και ο σχολιασµός των αποτελεσµάτων αναφέρεται και εστιάζει: Στην διερεύνηση απόδοσης του συστήµατος της πιλοτικής µονάδας οζονισµού Στην διερεύνηση της αποτελεσµατικότητας απολύµανσης δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων µε όζον Στον προσδιορισµό των κινητικών σταθερών που περιγράφουν την απολύµανση επεξεργασµένων λυµάτων µε όζον Στον προσδιορισµό της εφαρµογής της µεθόδου απολύµανσης µε όζον στην επαναχρησιµοποίηση λυµάτων. Το εύρος των τιµών του COD, SS, θολότητας, ph, θερµοκρασίας, περιττωµατικών κολοβακτηριδίων, ολικών κολοβακτηριδίων των δευτεροβάθµιων και τριτοβάθµιων λυµάτων πριν την επεξεργασία τους µε όζον συνοψίζεται στους παρακάτω πίνακες. iv
Πίνακας Ι: Χαρακτηριστικά δευτεροβάθµιων λυµάτων παράµετροι - δείκτες εύρος τιµών µέσος όρος COD (mg/l) 15-40 30 TSS (mg/l) 2-11 7 Θολότητα (NTU) 1.5-5 3 ph 7.2-7.7 7.5 Θερµοκρασία ( o C) 19-22 20 Ολικά κολοβακτηρίδια (ΤC/100mL) 1*10 4-3.5*10 6 7*10 5 Περιττωµατικά κολοβακτηρίδια (FC/100mL) 2*10 3-4.6*10 5 1*10 5 Πίνακας ΙΙ: Χαρακτηριστικά τριτοβάθµιων λυµάτων παράµετροι - δείκτες εύρος τιµών µέσος όρος COD (mg/l) 23-27 25 ΤSS (mg/l) 2.8-3.4 3 Θολότητα (NTU) 2-3.5 3 ph 7.4-7.6 7.5 Θερµοκρασία ( o C) 19-22 20 Ολικά κολοβακτηρίδια (ΤC/100mL) Περιττωµατικά κολοβακτηρίδια (FC/100mL) 1.5*10 5-2.5*10 5 2*10 5 9*10 3-4*10 4 2.6*10 4 Τα χαρακτηριστικά των λυµάτων που επιλέχθηκαν για επεξεργασία απολύµανση µε όζον δεν παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, γεγονός που κάνει τα διεξαγόµενα αποτελέσµατα και συµπεράσµατα να παρουσιάζουν µια καλή προσέγγιση για τα δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια αστικά λύµατα στον ελλαδικό χώρο. Σε καµιά περίπτωση όµως δεν είναι ορθή µια γενίκευση, η οποία υποβαθµίζει την κατά περίπτωση διερεύνηση, µιας και το ζήτηµα της ποιότητας των υδάτων και της Υγειονοµικής Τεχνολογίας απαιτεί µια µατιά ανοιχτή, αναιρούµενη και διαπραγµατευόµενη. Μετά από προκαταρτικές δοκιµές, ελέγχθηκε η πραγµατική δυναµικότητα της πιλοτικής µονάδας οζονισµού, επιλέχθηκε ο καταλληλότερος συνδυασµός των παραµέτρων του συστήµατος για την αύξηση της απόδοσης διάλυσης του όζοντος στο προς επεξεργασία υγρό και βρέθηκε ο εκάστοτε χρόνος λειτουργίας της γεννήτριας όζοντος για την εφαρµογή κάθε δόσης. v
Έγινε αξιολόγηση των χαρακτηριστικών των λυµάτων µετά τον οζονισµό τους και ελέγχθηκε η δυνατότητα επαναχρησιµοποίησής τους. Εύκολα διαφάνηκε ότι και οι δύο ποιότητες λυµάτων, αφού υποστούν επεξεργασία µε όζον, εµφανίζουν αισθητά χαµηλότερες τιµές θολότητας απ ότι πριν την εφαρµογή του όζοντος. Άλλωστε, η οζόνωση χρησιµοποιείται για τη µείωση της θολότητας και του χρώµατος στο νερό, γιατί και όχι και στα λύµατα. Παρατηρήθηκε επίσης, ότι η θολότητα των δειγµάτων µειώθηκε αισθητά ακόµη και από την εφαρµογή πολύ χαµηλών δόσεων όζοντος. Οι συγκεντρώσεις ολικού COD στα δευτεροβάθµια λύµατα πριν την επεξεργασία µε όζον κυµαίνονται µεταξύ 15 40 mg/l µε µέση τιµή αυτή των 30 mg/l. Στα τριτοβάθµια λύµατα πριν την επεξεργασία µε όζον η τιµή του COD κυµαίνεται µεταξύ 23 27 mg/l µε µέση τιµή αυτή των 25 mg/l Από την άλλη, οι συγκεντρώσεις ολικού COD στα δευτεροβάθµια λύµατα έπειτα από την επεξεργασία µε όζον κυµαίνονται µεταξύ 12 35 mg/l µε µέση τιµή αυτή των 25 mg/l. Στα τριτοβάθµια λύµατα µετά τον οζονισµό η τιµή του COD κυµαίνεται µεταξύ 16 23 mg/l µε µέση τιµή αυτή των 20 mg/l. Παρατηρείται λοιπόν και στις δυο περιπτώσεις, τόσο στα δευτεροβάθµια όσο και στα τριτοβάθµια, µια µέση µείωση του COD της τάξης των 5 mg/l µετά την απολύµανση µε όζον. Παρατηρήθηκε ότι οι τιµές του ph και στις δυο ποιότητες των λυµάτων πριν την επεξεργασία τους µε όζον είναι γύρω από το 7.5, ενώ µετά την οζόνωση στο 8. Με βάση τα αποτελέσµατα των πιλοτικών πειραµάτων υπολογίσθηκαν οι εξισώσεις που προσοµοιάζουν και περιγράφουν την µείωση αποµάκρυνση τόσο των ολικών όσο και των περιττωµατικών κολοβακτηριδίων σε σχέση µε την εφαρµοζόµενη δόση και τον παράγοντα Ct (υπολειµµατικό όζον επί το χρόνο επαφής). Παρουσιάστηκαν συνοπτικά σε διαγράµµατα νοµογραφήµατα οι αθροιστικές κατανοµές των ολικών και περιττωµατικών κολοβακτηριδίων (TC, FC) µετά την απολύµανση µε όζον. Οι τιµές αυτές υπολογίστηκαν πειραµατικά τόσο για χαµηλές, µέσες και υψηλές τιµές εφαρµοζόµενων δόσεων όζοντος, όσο και για χαµηλές, µέσες και υψηλές τιµές Ct. Ενδεικτικά παρατίθενται τα αποτελέσµατα των περιττωµατικών κολοβακτηριδίων στα τριτοβάθµια οζονισµένα λύµατα σε σχέση µε την εφαρµοζόµενη δόση όζοντος. vi
δόση Ο 3 (mg/l) 1 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 FC - N/No 0,1 0,01 y = e -0,5989x R 2 = 0,8658 0,001 0,0001 0,00001 Γράφηµα Ι: Ο λόγος τελικών προς αρχικά περιττωµατικά κολοβακτηρίδια σε σχέση µε την εφαρµοζόµενη δόση όζοντος στα τριτοβάθµια οζονισµένα λύµατα. Εξίσωση που περιγράφει την µείωση αποµάκρυνση των περιττωµατικών κολοβακτηριδίων σε σχέση µε την εφαρµοζόµενη δόση N = N o * e -0.5989[ ] O 3 Όπου Ν : ο αριθµός των κολοβακτηριδίων µετά την απολύµανση µε όζον Ν ο : ο αριθµός των κολοβακτηριδίων πριν την απολύµανση µε όζον [Ο 3 ]: η εφαρµοζόµενη δόση όζοντος 100000 10000 FC/ 100mL 1000 100 10 1 0 20 40 60 80 100 ποσοστιαία αναλογία (%) δόσεις όζοντος 1-5 mg/l δόσεις όζοντος 9.5-12 mg/l δόσεις όζοντος 6-9 mg/l δόσεις όζοντος 14-17 mg/l Γράφηµα ΙΙ: Αθροιστικές κατανοµές των FC για διάφορα εύρη τιµών εφαρµοζόµενων δόσεων όζοντος vii
Με βάση την επεξεργασία των αποτελεσµάτων των πιλοτικών πειραµάτων όπως ενδεικτικά παρουσιάστηκε παραπάνω, παρατηρήθηκε ότι για τη µείωση µιας τάξης µεγέθους τόσο των ολικών όσο και των περιττωµατικών κολοβακτηριδίων απαιτείται η εφαρµογή µιας δόσης όζοντος της τάξης των 5 mg/l στα δευτεροβάθµια και των 4 mg/l στα τριτοβάθµια οζονισµένα λύµατα ενώ παράλληλα χρειάζεται µια τιµή του Ct της τάξης του 0,3 min.mg/l για να επιτευχθεί µείωση του µικροβιακού φορτίου κατά δύο τάξεις µεγέθους περίπου και για τις δυο ποιότητες λυµάτων. Παράλληλα, τα δευτεροβάθµια επεξεργασµένα λύµατα έπειτα από την απολύµανσή τους µε όζον αποδείχθηκε ότι πληρούσαν αρκετά από τα κριτήρια διάθεσης και ορισµένα επαναχρησιµοποίησης. Τα τριτοβάθµια επεξεργασµένα λύµατα έπειτα από την απολύµανσή τους µε όζον και συγκεκριµένα έπειτα από την εφαρµογή µιας δόσης όζοντος πάνω από 15 mg/l πληρούσαν όλα τα προτεινόµενα κριτήρια διάθεσης και επαναχρησιµοποίησης. Πίνακας ΙΙΙ: Σύγκριση δευτεροβάθµια µε τριτοβάθµια επεξεργασµένα λύµατα µε βάση τα αποτελέσµατα της πιλοτικής διερεύνησης απολύµανσης µε όζον µικροβιακό φορτίο πριν την απολύµανση ποιοτικά χαρακτηριστικά πριν την απολύµανση απόδοση απολύµανσης µε όζον κριτήρια πρότασης επαναχρησιµοποίησης στον ελλαδικό χώρο οζονισµένα δευτεροβάθµια λύµατα σχετικά υψηλό και µε µεγάλες διακυµάνσεις τιµών συνήθεις τιµές - σχετικά µεγάλες διακυµάνσεις τιµών ολική αδρανοποίηση των κολοβακτηριδίων - υψηλός βαθµός αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου ικανοποίηση κριτηρίου για περιορισµένη άρδευση οζονισµένα τριτοβάθµια λύµατα χαµηλότερο από τα δευτεροβάθµια µε µικρότερες διακυµάνσεις τιµών συνήθεις τιµές µε σταθερότητα ολική αδρανοποίηση των κολοβακτηριδίων - υψηλός βαθµός αποµάκρυνσης του µικροβιακού φορτίου για χαµηλότερες εφαρµοζόµενες δόσεις όζοντος από τα δευτεροβάθµια ικανοποίηση κριτηρίων περιορισµένης αλλά και απεριόριστης άρδευσης ιερευνήθηκε η χρονική εξέλιξη της υπολειµµατικής συγκέντρωσης του όζοντος στα προς επεξεργασία δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια λύµατα, συσχετισµένη µε την εφαρµοζόµενη δόση όζοντος, τις απαιτήσεις ζήτησης όζοντος του ίδιου του διαλύµατος (οργανικές ενώσεις, µικροοργανισµούς) και τέλος, των φυσικοχηµικών χαρακτηριστικών του όζοντος ως αέριο. viii
Τα αποτελέσµατα της διερεύνησης παρουσιάζονται ποιοτικά στο παρακάτω γράφηµα C t Τέλος, στα πλαίσια της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας έγινε η απόπειρα διερεύνηση εύρεσης µιας εµπειρικής σχέσης που θα µπορούσε να περιγράφει την απολύµανση των λυµάτων µε όζον. Γενική αρχή, αποτελεί η συνεπικουρία της εφαρµοζόµενης δόσης όζοντος και της τιµής Ct (γινόµενο υπολειµµατικής συγκέντρωσης όζοντος και του χρόνου επαφής) στην απόδοση της οζόνωσης για την απολύµανση των λυµάτων καθώς και η προσπάθεια συσχέτισης των παραγόντων που βιβλιογραφικά τούς αποδίδεται επιρροή στην αποτελεσµατικότητα της απολύµανσης και συγκεκριµένα των TSS. Η προσπάθεια αυτή βρήκε αντίκρισµα στα τριτοβάθµια επεξεργασµένα και απολυµασµένα λύµατα, µα δυστυχώς όχι και στα δευτεροβάθµια, τα οποία πιθανόν να απαιτούν διαφορετική προσέγγιση ή πιο συντονισµένη και εντατική περαιτέρω διερεύνηση. Η εµπειρική σχέση που θα µπορούσε να περιγράφει την απολύµανση των τριτοβάθµια επεξεργασµένων λυµάτων µε όζον παίρνει τη µορφή: N = N o e 1 k TSS [ O ] ( 1+ [ Ct ]) 3 ix
Ευχαριστίες Στο σηµείο αυτό και από τη θέση αυτή, ο γράφων επιθυµεί να εκφράσει και εγγράφως τις ευχαριστίες του στα πρόσωπα εκείνα που µε τρόπο άµεσο ή έµµεσο προσέθεσαν έστω και ένα λιθαράκι στη δόµηση τούτης της διπλωµατικής εργασίας. Πριν απ όλους, και το ελάχιστο που θα µπορούσα να κάνω, ένα τεράστιο ευχαριστώ, στο κ. άνο Μαµάη, επιβλέποντα της εργασίας, για την απέραντη υποµονή και περισσή φροντίδα που έδειξε σε αυτούς τους έξι µήνες δουλειάς. Αποτέλεσε υπόδειγµα και πρότυπο µεθοδικότητας, µεταδίδοντας τη βαθειά του γνώση πάνω στο αντικείµενο, την αγάπη του και τα πιστεύω του για την ουσιαστική συνεργασία. Η παρούσα διπλωµατική εργασία εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Υγειονοµικής Τεχνολογίας του Ε.Μ.Π. Ευχαριστώ θερµά τον διευθυντή του εργαστηρίου και καθηγητή µου τόσα χρόνια κ. Ανδρέα Ανδρεαδάκη για το αµέριστο και συνεχές ενδιαφέρον για την πορεία αυτής της εργασίας και τη συνδροµή του στη λύση των προβληµάτων που ανέκυψαν όλους αυτούς τους µήνες. Ένα µεγάλο ευχαριστώ σε όλους τους ανθρώπους που εργάζονται στο εργαστήριο και καλλιέργησαν παράλληλα ένα ευχάριστο εργασιακό περιβάλλον. Συγκεκριµένα: στην Κλαίρη Γκεγκα, µε την οποία συνεργάστηκα άριστα, αφού µε την εµπειρία και την τεράστια προθυµία της προσέφερε ανιδιοτελώς την βοήθειά της. Στο Νίκο Κουρή, που µε την υποµονή και µεταδοτικότητά του έδωσε πολλές φορές λύσεις και προσέφερε ανά πάσα στιγµή σηµαντική βοήθεια ακόµα και στη συγγραφή του τεύχους αυτού. Στην Έλσα Παντοπούλου και στο Γιώργο Νικητόπουλο, που συνέβαλαν σηµαντικά στην ολοκλήρωση και εκτέλεση πειραµατικών διαδικασιών µε τις πολύ χρήσιµες υποδείξεις τους. Τέλος, στην Βάλια Ανδρονίκου και στο Γιάννη Μαντζιάρα, που βρέθηκαν κοντά µου µε τις συµβουλές τους, όποτε κι αν υπήρξε ανάγκη. x
Θα ήταν σηµαντική παράλειψη, αν δεν ευχαριστούσα τη φίλη µου Κλεοπάτρα Βασιλάκου για τη συµβολή της στη συγγραφή αυτής της διπλωµατικής εργασίας, καθώς και τη φίλη και συµφοιτήτριά µου Εβελίνα Καλαϊτζή, που παράλληλα εκπόνησε τη δική της διπλωµατική εργασία, για την ανταλλαγή απόψεων και ιδεών όλο αυτό το διάστηµα. Τέλος, κλείνοντας, και αφού ευχαριστήσω θερµά την οικογένειά µου για την αµέριστη συµπαράσταση τους, ζήτω συγγνώµη για την τυχόν παράλειψη ευχαριστιών κάποιων προσώπων που, είτε το γνωρίζουν είτε όχι, συνέβαλαν µε τον τρόπο τους στην αποπεράτωση αυτής της εργασίας. Σταχυολόγηµα πολλών στιγµών προβληµατισµού και σκέψεων. Η αποπεράτωση αυτής της εργασίας έρχεται σε µια κρίσιµη καµπή της ζωής µου, τη µετάβαση από το στάδιο αφοµοίωσης γνώσεων, σε αυτό της τεχνολογικής και τεχνικής εφαρµογής τους. Για το λόγο αυτό, είναι βέβαιο πως όλη αυτή η δουλειά, που έγινε µε περισσή αγάπη, θα µε ακολουθεί σε όλη τη µετέπειτα, επαγγελµατική ή µη, πορεία µου. xi