Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται από τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή οποιοδήποτε μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση, και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό, σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΡΕΓΙΑΝΝΗΣ ΕΞΥΠΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ Παγκόσμιες Προκλήσεις Τοπικές Λύσεις διορθώσεις - επιμέλεια: Παναγιώτης Αποστολάτος σχεδιασμός εξωφύλλου: Σεμέλη Χατζηδάκη 2012 εκδόσεις ΙΒΙΣΚΟΣ Ηροδότου 31, 15122 Μαρούσι τηλ: 210 8021333 - φαξ: 211 0135560 http://www.iviskospublications.gr e-mail: info@iviskospublications.gr ISBN 978-960-98547-5-7 εκδόσεις ΙΒΙΣΚΟΣ
περιεχόμενα Εισαγωγή 11 βιώσιμη αστική ανάπτυξη 13 Για την κόρη μου, Ειρήνη Βαρκελώνη, Ισπανία - Αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 15 Κουριτίμπα, Βραζιλία - Σύγχρονος, πρωτοποριακός σχεδιασμός 21 Αρχάνες Κρήτης, Ελλάδα - Ελπίδα και προοπτική από έναν μικρό δήμο της περιφέρειας 28 αστικές αναπλάσεις υποβαθμισμένων περιοχών 36 Πόρτο, Πορτογαλία -Ένα ποδοσφαιρικό στάδιο αλλάζει την πόλη 38 Μπρνο, Τσεχία - Ένα παροπλισμένο συγκρότημα εργοστασίων μετατρέπεται σε εμπορικό και εκπαιδευτικό πολυχώρο 44 Το ενεργειακό ζήτημα στις πόλεις 49 Σάμσο, Δανία - Το νησί με την πράσινη ενέργεια 51 Σάτον, Μ. Βρετανία - Ελαχιστοποιώντας τους ρύπους 55 Λα Μουέλα, Ισπανία - Το χωριό της αιολικής ενέργειας 59 Ριτσάο, Κίνα - Η πόλη του «Ήλιου» 63
Πράσινες Μεταφορές 67 Κουριτίμπα, Βραζιλία - Ένα πρωτοποριακό σύστημα μαζικής μεταφοράς 70 Σίντνεϊ, Αυστραλία - Εναέριο τρένο 74 Καρδίτσα, Ελλάδα - Το ποδήλατο στην πρώτη γραμμή 79 Στοκχόλμη, Σουηδία - διόδια εντός πόλης 83 Διαχείριση Απορριμμάτων 89 Φράιμπουργκ, Γερμανία - Όλο και λιγότερα σκουπίδια 91 Λεόν, Ισπανία - Τα σκουπίδια «εξαφανίζονται» 95 Όσναμπρουκ, Γερμανία - Ενέργεια απ τα σκουπίδια 99 Η πόλη στη σύγχρονη οικονομία 123 Χίος, Ελλάδα - Οι συνεταιρισμοί ως μοχλοί ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας 127 Βανκούβερ, Καναδάς - Το παράδειγμα μιας συνεταιριστικής τράπεζας 131 Τανγκάιλ, Μπαγκλαντές - Η Τράπεζα των Χωριών 134 Τορίνο, Ιταλία - Η μεταμόρφωση μιας πόλης 139 Ψηφιακές πόλεις 143 Τρίκαλα, Ελλάδα - Η πρώτη ελληνική ψηφιακή πόλη 147 Κόρπους Κρίστι, Τέξας, ΗΠΑ - Υποδειγματικές ψηφιακές υπηρεσίες 152 Νερό και διαχείριση υδάτων στις πόλεις 102 Όστιν, ΗΠΑ - Υποδειγματική διαχείριση νερού 105 Τόκιο, Ιαπωνία - Ανίχνευση διαρροών 109 Σιγκαπούρη - Ανακύκλωση νερού 111 Μήλος, Ελλάδα - Αφαλάτωση θαλασσινού νερού 113 Σύγχρονη Τοπική Διακυβέρνηση 116 Πόρτο Αλέγκρε, Βραζιλία - «Άμεση Δημοκρατία» 118 Βαρκελώνη, Ισπανία - Δημοψήφισμα για έναν δρόμο 121
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Περισσότερο από το 50% του σημερινού παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε μεγάλες ή μικρότερες πόλεις, ενώ στα επόμενα είκοσι χρόνια αναμένεται να αυξηθεί στο 60%. Πιο πολύ από κάθε άλλη στιγμή στην ιστορία μας, το μέλλον της ανθρωπότητας, της οικονομίας μας και του πλανήτη που μας τροφοδοτεί θα καθοριστεί στις πόλεις. Αυτή η πρωτοφανής αστικοποίηση αποτελεί καταρχάς μια ένδειξη οικονομικής και κοινωνικής προόδου, κυρίως για τα αναπτυσσόμενα κράτη. Ταυτόχρονα όμως ασκεί και μια πολύ μεγάλη πίεση στις υποδομές και τις αντοχές του πλανήτη. Οι πόλεις του κόσμου αποτελούν κομβικά σημεία, τόσο για τις εκπληκτικές τεχνολογικές καινοτομίες που συντελούνται καθημερινά, όσο και για τη διαρκή περιβαλλοντική υποβάθμιση και τη σπατάλη των φυσικών πόρων. Είναι οι ατμομηχανές της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, αλλά παράλληλα και οι γενεσιουργοί της αποξένωσης και της ανασφάλειας. Ένα πράγμα είναι σίγουρο: μέσα στις μικρές και μεγάλες πόλεις του κόσμου θα κερδηθούν ή θα χαθούν οι μάχες για τα 11
μεγαλύτερα πλανητικά μας προβλήματα, από την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια μέχρι την ανεργία και την παγκόσμια φτώχεια. Στην προσπάθειά μας για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των παραπάνω ζητημάτων, οφείλουμε να προωθήσουμε ένα νέο πολύ διαφορετικό από το σημερινό σύγχρονο μοντέλο αστικής ανάπτυξης με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας των πόλεων, την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής σε αυτές αλλά και τη βιωσιμότητα του ίδιου του πλανήτη. Δηλαδή να διαμορφώσουμε Έξυπνες Πόλεις που αναλαμβάνουν δράση σε τομείς οι οποίοι άλλοτε αποτελούσαν μονοπώλιο της κεντρικής διοίκησης, όπως η βιώσιμη πολεοδόμηση, οι αστικές αναπλάσεις, ο ενεργειακός και περιβαλλοντικός σχεδιασμός, οι μεταφορές και η κινητικότητα, η οικονομία και η απασχόληση, οι νέες τεχνολογίες κ.ά. Στις σελίδες που ακολουθούν θα γνωρίσουμε μέσα από σύντομες ιστορίες πώς μερικές πόλεις του κόσμου αντιμετωπίζουν με επιτυχία τα προβλήματα και τις προκλήσεις του μέλλοντος. Πρόκειται ουσιαστικά για βιώσιμες και ρεαλιστικές πολιτικές που έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα, γνωρίζοντας πως η αντιστροφή της πορείας στην οποία βαδίζει ο πλανήτης βρίσκεται στα χέρια των τοπικών κοινωνιών και των ενεργών πολιτών που αποφασίζουν να δράσουν και να σηκωθούν από τον καναπέ τους. Η καινοτομία είναι να κάνουμε την αρχή! Αλέξανδρος Μπρέγιαννης βιώσιμη αστική ανάπτυξη «Tα προβλήματα που έχουν προκληθεί από τον άνθρωπο μπορούν να επιλυθούν από τον άνθρωπο». Βίλυ Μπραντ Τα σύνθετα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες πόλεις και οι τοπικές κοινωνίες, συχνά μας φέρνουν αντιμέτωπους με το δίλημμα μεταξύ ανάπτυξης και βιώσιμης πόλης. Είναι όμως πλέον φανερό ότι η γενική τάση για οικονομική ευημερία και περισσότερες ατομικές ανέσεις δεν μπορεί να συγκρούεται με τη ζωτική ανάγκη για προστασία του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος. Το μείζον αίτημα της εποχής μας για ποιότητα ζωής μπορεί να ικανοποιηθεί στο χώρο της πόλης μας με την εφαρμογή ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης. Δηλαδή μιας 12 13
ανάπτυξης που θα ελέγχει τη διαρκώς αυξανόμενη ροπή προς την υλική ευημερία, με κριτήριο τη φροντίδα για το περιβάλλον και τη διαφύλαξη των πολύτιμων πόρων του για τη ζωή, ιδιαίτερα για τις ερχόμενες γενιές. Τα μέτρα που λαμβάνονται σε μια πολιτική βιώσιμης ανάπτυξης του αστικού χώρου δεν μπορούν να είναι αποσπασματικά και ξεκομμένα μεταξύ τους. Η πόλη πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ενιαίο σύστημα. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, απαιτείται μια ενιαία στρατηγική που να αντιμετωπίζει συνολικά και συντονισμένα τα προβλήματα του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος. Πολεοδομία, μεταφορές, αναπλάσεις, ενέργεια, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή και άλλες παράμετροι που συνθέτουν το παζλ που λέγεται πόλη, οφείλουν να βρίσκονται υπό τη διαχείριση ενός ενιαίου αστικού στρατηγικού σχεδίου. Τι χρειάζεται για να προχωρήσουμε σε όλα αυτά; Από τη μεριά των τοπικών αρχών χρειάζονται γνώση, πολιτική βούληση, προσεκτικός σχεδιασμός και αγώνες για εξασφάλιση πόρων, ενώ από τη μεριά των πολιτών απαιτούνται ενδιαφέρον για την πόλη τους, ενεργός συμμετοχή και υπεύθυνος προβληματισμός. Οι πόλεις που αντιλήφθηκαν έγκαιρα τη σημασία του ολοκληρωμένου αστικού σχεδιασμού κατάφεραν να μετασχηματιστούν μέσα σε λίγα μόλις χρόνια σε φιλικές, ανθρώπινες, ανταγωνιστικές και βιώσιμες πόλεις - πρότυπα. Ας μάθουμε από τις εμπειρίες τους. Βαρκελώνη, Ισπανία Αξιοποιώντας με τον καλύτερο τρόπο τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992 Τη δεκαετία του 80 υπήρχε ένα συλλογικό όνειρο στη Βαρκελώνη: να δημιουργηθεί μια πόλη που να μπορεί να υποδεχθεί τον νέο αιώνα ανανεωμένη, σύγχρονη, φιλική για τους κατοίκους της και ταυτόχρονα δυναμική στον οικονομικό και εμπορικό τομέα. Το φραγκικό καθεστώς άφησε στο περιθώριο τη δημοκρατική και ανυπάκουη Βαρκελώνη, έχοντας φερθεί προνομιακά στην αγαπημένη του πόλη, τη Μαδρίτη. Μετά την πτώση του φραγκισμού η πρωτεύουσα της Καταλονίας ήταν μια πόλη με σοβαρά προβλήματα, υποφέροντας από έλλειψη υποδομών και ανεργία της τάξης του 20%. Η ιδέα της διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992, η οποία εκπορεύτηκε από τη δημοτική αρχή, κέρδισε γρήγορα έδαφος. Το 1983 δημιουργήθηκε η επιτροπή υποψηφιότη- 14 15