ΕΡΓΟ «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6)

ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΟ «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6) ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Α1 : ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΕΔΙΟΥ ΜΕ ΣΧΕΤΙΚΗ ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΑΝΑΓΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΕΠΕΜ Α.Ε. - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αθήνα, Ιούλιος 2014

Πίνακας περιεχομένων 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 2. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ... 5 2.1 Γενικά στοιχεία... 5 2.2 Τα είδη Κοινοτικού ενδιαφέροντος... 8 2.3 Κατάλογος ειδών της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ... 9 2.4 Συμπληρωματικός κατάλογος εξαιρετικά απειλούμενων ειδών που δεν αναφέρονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ... 17 Βιβλιογραγικές πηγές... 19 II

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6), με Αναθέτουσα Αρχή το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Διευθύνουσα Υπηρεσία τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού / Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 το οποίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΤΠΑ και το ελληνικό ΠΔΕ (εθνικούς πόρους). Συγκεκριμένα, το παρόν αποτελεί το παραδοτέο Α1 του έργου με τίτλο: «Κατάλογος ειδών για τα οποία θα πραγματοποιηθούν εργασίες πεδίου με σχετική εισηγητική έκθεση». Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ζόγκαρης Σ., Μπόμπορη Δ., Λεονάρδος Ι., Κουτράκης Ε., Τάχος Β., Αναγνόπουλος Ν., Λουκάτος Α., Μπουρδανιώτης Ν., Οικονόμου Α. 2014. «Κατάλογος ειδών για τα οποία θα πραγματοποιηθούν εργασίες πεδίου με σχετική εισηγητική έκθεση» στα πλαίσια της Μελέτης 6 «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα». ΥΠΕΚΑ, Αθήνα, ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΑΝΑΓΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ -ΕΠΕΜ Α.Ε.-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΗΛΙΑΣ, Αθήνα 20 σελ. This document may be cited as follows: Zogaris S., Bobori D., Leonardos I., Koutrakis E., Tachos V., Anagnopoulos N., Loukatos A., Bourdaniotis N., Economou A. 2014. List of species for which field work will be carried out and supporting technical report in the framework of the project Monitoring and evaluation of conservation status of EU s interest icthyofanuna species in Greece, GMEECC, Athens, JOINT VENTURE ANAGNOPOULOS NIKOLAOS EPEM S.A. KONSTANTINIDIS ILIAS, Athens, 20 pages. Το σύνολο των μελών της ομάδας έργου που ενεπλάκη στην εκπόνηση του παραδοτέου, δίνεται αναλυτικά στη συνέχεια: Νίκος Αναγνόπουλος Βιολόγος ιχθυολόγος MSc Ανδρέας Λουκάτος Χημικός DEA Ηλίας Κωνσταντινίδης Τοπογράφος Μηχανικός 3

Άλκης Οικονόμου - Υδροβιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Νίκος Μπουρδανιώτης Περιβαλλοντολόγος Ωκεανογράφος MSc Χριστίνα Μαρία Πελεκανάκη - ΓΕΩΛΟΓΟΣ - ΜSc στη Διαχείριση Περιβάλλοντος Γεώργιος Φιρφιλιώνης - Χημικός ΜSc στην Ωκεανογραφία Σταμάτης Ζόγκαρης - Γεωγράφος-Βιολόγος PhD Μάνος Κουτράκης Βιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Δήμητρα Μπόμπορη Βιολόγος PhD Ιωάννης Λεονάρδος - Βιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Βασίλης Τάχος Γεωπόνος-Ιχθυολόγος Νίκος Κούτσικος Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Ρομπέρτα Μπαρμπιέρι Βιολόγος - Ιχθυολόγος MSc Ελένη Καλογιάννη Βιολόγος PhD Μαρία Στουμπούδη - Βιολόγος Ιχθυολόγος PhD Σοφία Γιακουμή - Τεχνολόγος-Ιχθυολόγος Ηλίας Δημητρίου Γεωλόγος MSc Νικόλαος Σκουλικίδης Γεωλόγος PhD Γιώργος Χατζηνικολάου Περιβαλλοντολόγος MSc Στέφανος Καββαδάς - Μαθηματικός-Επιστήμον Πληροφορικής Δημήτρης Κομματάς Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Λεωνίδας Βαρδάκας Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Αργύρης Σαπουνίδης - Βιολόγος-Ιχθυολόγος MSc Φώτης Αράπογλου - Βιολόγος-Ιχθυολόγος MSc Νίκος Καμίδης Περιβαλλοντολόγος PhD Γεώργιος Εμφιετζής - Περιβαλλοντολόγος MSc Δημήτρης Λαχουβάρης Περιβαλλοντολόγος MSc Όλγα Πετρίκη - Δασολόγος Msc. Θεοχάρης Βαβαλίδης - Βιολόγος, Msc. Χρυσούλα Ντισλίδου Βιολόγος MSc Βασίλης Σιαβάλας Τεχνικός για εργασίες πεδίου Γιώργος Ρομανίδης- Κυριακίδης Απόφοιτος Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας MSc Μανώλης Τσακούμης Βιολόγος Παντελής Φιλιππάκης - Δασολόγος Χρυσούλα Αναστασιάδου Βιολόγος PhD Κωνσταντίνος Παπάζογλου - Τεχνολόγος Ιχθυολόγος MSc Μαρία Τσουμάνη Τεχνολόγος Ιχθυολόγος MSc Βαρβάρα Λιούσια - Βιολόγος- MSc Αλέξανδρος Ντάκης - Βιολόγος Ανθή Οικονόμου - Βιολόγος Αντωνία Γαλανάκη Δασολόγος PhD Δημήτριος Ευθυμίου - Απόφοιτος Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών Παν. Ιωαννίνων Ρωμάν Λιάσκο Βιολόγος PhD 4

2. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΘΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΟΥΝ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ 2.1 Γενικά στοιχεία Στη χώρα μας ο ορισμός διατήρηση της βιοποικιλότητας δίνει μεγαλύτερη σημασία στα είδη ιχθύων των εσωτερικών υδάτων. Και αυτό γιατί στα εσωτερικά νερά της χώρας εκεί απαντούν πολλά ενδημικά είδη. Με βάση τις πιο πρόσφατες ανασκοπήσεις, η ιχθυοπανίδα των γλυκών νερών της Ελλάδας αποτελείται από 164 είδη [ 1,2,3,4 ]. Στα μεταβατικά ύδατα (εκβολές ποταμών, λιμνοθάλασσες κ.α.) απαντούν τουλάχιστον άλλα 55 είδη, θαλασσινής προέλευσης, συνεπώς ο συνολικός αριθμός ψαριών των εσωτερικών υδάτων της Ελλάδας ξεπερνά τα 220 είδη[ 4 ]. Από το σύνολο των ειδών του γλυκού νερού, μεγάλο ποσοστό αντιστοιχεί σε ενδημικά της Ελλάδας. Η καταγραφή των Economou et al. (2007) αξιολογεί ως αποκλειστικά ενδημικά της Ελλάδας 47 είδη ή ταξινομικές ομάδες (ορισμένες διακριτές πληθυσμιακές ομάδες ή πρώην υποείδη). Επιπλέον, περιλαμβάνονται 14 ενδημικά είδη της Ελλάδας και των γειτονικών χωρών, ενώ 28 είδη είναι ενδημικά της Βαλκανικής (δηλαδή η παγκόσμια κατανομή τους περιορίζεται στην Ελλάδα καθώς και άλλες Βαλκανικές χώρες). Ο ακριβής αριθμός των στενά ενδημικών ειδών αλλάζει συνεχώς διότι η ταξινόμηση των βαλκανικών ειδών βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Γενικότερα, μετά την επικράτηση της φυλλογεννετικής έννοιας του είδους έχουν γίνει πρόσφατα αρκετές αλλαγές και αναθεωρήσεις στην ταξινόμηση των ειδών ψαριών στην Ευρώπη (βλ. Economou et al. 2007). 1. 1 Η έρευνα της συστηματικής και ταξινόμησης των ειδών ψαριών της Ευρώπης έχει αισθητά οργανωθεί τα τελευταία χρόνια και υπάρχουν σημαντικές εκδόσεις πλέον για την ιχθυοπανίδα, οι οποίες έχουν αλλάξει αισθητά την ονοματολογία πολλών ειδών. Βασική έκδοση για την ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων στην Ευρώπη είναι η: Kottelat M, Freyhof J (2007).Handbook of European freshwater fishes. Publications Kottelat, Cornoland Berlin. 2 Πρόσφατο έργο που συγκέντρωσε την βιβλιογραφία της ιχθυοπανίδας των εσωτερικών υδάτων είναι το εξής; Εconomou, A.N., S. Zogaris, S. Giakoumi, R. Barbieri, and M. Stoumboudi 2004. Pages 8-84 in A. Diapoulis (ed), Collection, compilation and evaluation of the ichthyological bibliography for rivers and lakes in Greece. HellenicCenter for Marine Research, Institute of Inland Waters / Hellenic Ministry of Development. Technical Report. Available at http://www.ypan.gr/docs/d.pdf. 3 Η πιοπρόσφατη συστηματική ανασκόπηση της ιχθυοπανίδας εσωτερικώνυδάτων ανά υδρολογική λεκάνη είναιη εξής: Economou AN, Giakoumi S, Vardakas L, Barbieri R, Stoumboudi M, Zogaris S 2007. The freshwater ichthyofauna of Greece: an update based on a hydrographic basin survey. Mediterranean Marine Science 8(1):91 168. 4 Koutsikos, N., S. Zogaris, L. Vardakas, V. Tachos, E. Kalogianni, R. Sanda, Y. Chatzinikolaou, S. Giakoumi, P.S. Economidis, and A.N. Economou. (2012). Recent contributions to the distribution of the freshwater ichthyofauna in Greece. MediterraneanMarineScience 13(2) (InPress). 5

Περίπου 30 από τα παραπάνω είδη ανήκουν στην κατηγορία των αλλόχθονων ειδών (non-indigenous species 5 ), δηλαδή ειδών που έχουν μεταφερθεί από ξενικά συστήματα στα εσωτερικά ύδατα της χώρας. Ορισμένα από αυτά έχουν εγκατασταθεί πλήρως και κυριαρχούν σε συγκεκριμένα υδάτινα σώματα. Τέτοιες μεταφορές ειδών, ωστόσο, έχουν γίνει και με πληθυσμούς αυτόχθονων ειδών, που έχουν μεταφερθεί σε λεκάνες ή ακόμη και σε άλλες οικοπεριφέρειες εσωτερικών υδάτων της Ελλάδας, όπου δεν προυπήρχαν. Αυτοί οι πληθυσμοί που έχουν μεταφερθεί πέρα απο τα βιογεωγραφικά όρια της δυνητικής τους εξάπλωσης (δηλ. σε άλλες οικοπεριφέρειες) ονομάζονται «αλλότοπα είδη» (translocated species) και πρέπει να θεωρούνται ξενικοί πληθυσμοί για τα συστήματα υποδοχής. Τέλος, είδη που προυπήρχαν στα ελληνικά νερά (π.χ. στουριόνια) και σήμερα οι άγριοι πληθυσμοί τους θεωρούνται εξαφανισμένοι, συχνά επανεισάγονται σε εκτροφές, απ όπου και δύναται να δραπετεύουν. Όπως και με τα ξενικά και αλλότοπα είδη, οι πληθυσμοί αυτοί (που περιλαμβάνουν συνήθως και υβρίδια) δεν έχουν ενδιαφέρον για τη διατήρηση βιοποικιλότητας Ως θαλάσσια είδη ιχθυοπανίδας χαρακτηρίζονται όλα τα είδη που ζουν αποκλειστικά σε θαλάσσιο περιβάλλον[ 6 ]. Τα περισσότερα είδη των ελληνικών θαλασσών απαντούν και σε πολλές άλλες περιοχές της Μεσογείου. Δε φαίνεται, λοιπόν, να υπάρχουν αποκλειστικά ενδημικά θαλάσσια είδη ψαριών στην Ελλάδα. Για την Ελλάδα αναφέρονται 447 θαλάσσια είδη[ 7 ], όμως ο αριθμός πρέπει να ξεπερνά τα 470 είδη [ 8 ], διότι αφενός έχουν ανακαλυφθεί πολλά είδη που έχουν ευρεία εξάπλωση στην Μεσόγειο και αφετέρου πρόσφατα έχουν εισέλθει και αρκετά νέα αλλόχθονα είδη στις θάλασσες της χώρας. Οι Ελληνικές θάλασσες έχουν πολλές ομοιότητες με την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά έχουν και ορισμένες βιογεωγραφικές ιδιαιτερότητες. Δυστυχώς, υπάρχουν λίγες πρόσφατες βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις για την ιχθυοπανίδα των Ελληνικών θαλασσών ή την 1. 5 Στην Ελλάδα τα αλλόχθονα είδη αναφέρονται και ως ξενικά είδη (μια ορολογία που τείνει να επικρατεί στην καθομηλουμένη γλώσσα). Είναι σημαντική η διάκριση μεταξύ ξενικών και αλλότοπων (translocated species). Η έννοια των χωροκατακτιτικών ειδών (invasive species) αναφέρετε επίσης και στη διαχείριση (συνόνημη με «εισβλητικά είδη»). 6 ΜεγαλοφώνουΠ., 2005. Οικολογία και Ηθολογία Ιχθύων. ΕΚΠΑ, 220 σελ. 7Πανιδική ποικιλότητα (http://www.biol.uoa.gr/zoolmuseum/faunagr.htm). 8Labroupoulou, M. 2007. Fish community structure and diversity of demersal species. In State of Hellenic Fisheries (Papaconstantinou, C., Zenetos, A., Vassilopoulou, V., & G. Tsertes). Institute of Marine Biological Resources. Hellenic Center for Marine Research Publication, 466 pp. 6

βιολογία διατήρησης ορισμένων σπάνιων ειδών [ 9 ], ιδιαίτερα δε για τα «νέα είδη» που εισέρχονται μέσω της διώρυγας του Σουέζ (Λεσσεψιανοί μετανάστες). Ως προς τις αξιολογήσεις της κατάστασης διατήρησης των ειδών είναι προφανές ότι ένα σημαντικό έργο έχει ήδη γίνει στα εσωτερικά νερά, ωστόσο για τη θαλάσσια ιχθυοπανίδα η αντίστοιχη προσπάθεια βρίσκεται ακόμη στην αρχή. Ο αριθμός απειλούμενων ειδών ψαριών του Ελληνικού Κόκκινου Βιβλίου Απειλούμενων Ζώων (2009)[ 10 ] στα εσωτερικα νερά στην Ελλάδα αντιστοιχεί σε 37,4 % των ειδών και 2,9 % των ειδών για τα θαλάσσια ύδατα αντιστοίχως. Σε σχέση με άλλες ομάδες σπονδυλόζωων στην Ελλάδα, τα ψάρια των εσωτερικών υδάτων αξιολογούνται από το Ελληνικό Κόκκινο Βιβλιο ως η ομάδα με το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων ειδών [ 11 ]. Παρά το αυξανόμενο ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τα ψάρια εσωτερικών υδάτων, πρόσφατες ανασκοπήσεις έχουν δείξει ότι υπάρχουν ακόμη σημαντικά χάσματα γνώσης για την κατανομή, τους επιμέρους πληθυσμούς, τη συστηματική ταξινόμηση και τις οικολογικές απαιτήσεις πολλών ειδών ψαριών [ 12,13 ]. Η παρούσα μελέτη αντιμετωπίζει την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης των απειλούμενων ειδών ψαριών, αλλά εστιάζει στα είδη εκείνα που έχουν θεσμικά ορισθεί ως είδη Κοινοτικού Ενδιαφέροντος[ 14 ], που αναφέρονται, δηλαδή, στα παραρτήματα της «Οδηγίας για τους Οικοτόπους» (92/43/ΕΟΚ). 1. 9 Stergiou, K. I., Christou, E. D., Georgopoulos, D., Zenetos, A. and Souvermezoglou, C. 1997. The Hellenic seas: physics, chemistry, biology and fisheries. - Oceanog. Mar. Biol. Ann. Rev. 35: 415-538. 10 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο όρος ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων είναι αρκετά ελαστικός και περιλαμβάνει τόσο τα ψάρια που ζουν στα γλυκά νερά, όσο και αυτά που μεταναστεύουν στα γλυκά ή υφάλμυρα νερά των ποταμών και εκβολών για κάποιο σκοπό (συνήθως για αναπαραγωγή ή εύρεση τροφής), σε κάποιο στάδιο της ζωής τους. Ο συνολικός αριθμός των ψαριών των εσωτεριών υδάτων περιλαμβάνει και πολλούς τυχαίους ή σπάνιους μετανάστες θαλασσινής προέλευσης. Παγκωσμίως, περι το 40.8% των ψαριών ζουν αποκλειστικά σε γλυκά νερά ενώ το 1% μετακινείται σε σταθερή βάση μεταξύ γλυκών και θαλασσινών νερών (βλ. Cohen D. M., 1970. How many recent fishes are there? Proceedings of the California. AcademyofSciences. 4:341 346. ). 11 Το Κόκκινο Βιβλιο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις και Μαραγκου 2009) παρουσιάζει την ακόλουθη κατανομή ειδών σε κατηγορία κινδύνου ανα ομάδα ζώων: Ψάρια θαλάσσης 2.99%, Ψάρια γλυκού νερού 37,40%, Αμφίβια 27,27%, Ερπετά 18,75%, Πτηνά 17,76%, Θηλαστικά 26,16%. 12 Economou A.N., Zogaris S., Giakoumi S., Barbieri R. and Stoumboudi M. (2004). Pages 8-84 in A. Diapoulis (ed), Collection, compilation and evaluation of the ichthyological bibliography for rivers and lakes in Greece. HellenicCenter for Marine Research, Institute of Inland Waters / Hellenic Ministry of Development. Technical Report. Available at http://www.ypan.gr/docs/d.pdf. 13 Economou A.N., Giakoumi S., Vardakas L., Barbieri R., Stoumboudi M. and Zogaris S. (2007). The freshwater ichthyofauna of Greece: an update based on a hydrographic basin survey. Mediterranean Marine Science 8(1): 91-168. 14 Τα είδη που αναφέρονται την 93/43/ΕΟΚ παίζουν σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση του συστήματος προστατευόμενων πειροχών καθώς και στην αξιολόγηση των ενεργιών διατήρησης και διαχείρισης της βιοποικιλότητας από της Ελληνικές αρχές. Σημειώνεται ότι για τα καταχωρημένα στην Οδηγία «είδη» Eudontomyzon spp., Barbusplebejus, Cobitistaenia, η ΕΕ είχε εκφράσει επιστημονική επιφύλαξη ως προς την επαρκή κάλυψή τους από Τόπους Κοινοτικής Σημασίας στην Ελλάδα. Επίσης, στα συμπεράσματα του Βιογεωγραφικού Σεμιναρίου για τη θαλάσσια Μεσογειακή Ζώνη, η ΕΕ έκανε συστάσεις στην Ελλάδα να προσδιορίσει θαλάσσιες περιοχές Natura 2000 για το είδος Alosa fallax. 7

2.2 Τα είδη Κοινοτικού ενδιαφέροντος Ως προς τα είδη Κοινοτικού Ενδιαφέροντος η ελληνική ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων της χώρας εκτιμούμε ότι αντιστοιχεί σε 70 ταξινομικές μονάδες (είδη). Σε αυτή την αξιολόγηση προστίθεται ακόμη μία ταξινομική μονάδα (το είδος Pungitius hellenicus) για λόγους που αναλύονται πιο κάτω. Τονίζεται εδώ ότι ο αριθμός των ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος αποτελεί ερμηνεία των αρχικών ονομάτων ειδών στα παραρτήματα της Οδηγίας 92/43 και της σημερινής εκτίμησης των έγκυρων ταξινομικά ειδών στα οποία τα παραπάνω αντιστοιχούν. Ο αριθμός ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος είναι αρκετά μεγαλύτερος από παλαιότερες εκτιμήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί, καθώς αποτελεί μια πιο ολοκληρωμένη εκτίμηση, ως προς την συνολική κάλυψη ειδών που αντιστοιχούν στα αρχικά είδη των παραρτημάτων της Οδηγίας [ 15 ]. Στον Πίνακας 1 που ακολουθεί, όπου και παρατίθεται η λίστα των ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, διαπιστώνει κανείς ότι στην πλειοψηφία τους τα είδη απαντούν στα εσωτερικά νερά (γλυκά και μεταβατικά) και μόνο ένας πολύ μικρός αριθμός ειδών (5 είδη) απαντούν περιστασιακά ή σε κάποια φάση του κύκλου ζωής του και στο θαλάσσιο περιβάλλον (διάδρομα είδη). Ο αριθμός των ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος είναι αρκετά υψηλός, για οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα. Παρ όλ αυτά, ο κατάλογος δεν περιλαμβάνει ορισμένα πολύ σπάνια ή ακόμη και απειλούμενα είδη, με πολύ περιορισμένη κατανομή (είδη που έχουν προσδιοριστεί ως απειλούμενα από το Κόκκινο Βιβλίο και την IUCN). Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του είδους Pungitius hellenicus Stephanidis, 1971, το οποίο χαρακτηρίζεται στην Ελλάδα ως κρισίμως κινδυνεύον, αλλά δεν αναφέρεται στα παραρτήματα της Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Το είδος αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γι αυτό και προτείνεται η παρακολούθησή του στην παρούσα μελέτη (έχει ήδη προστεθεί στον κατάλογο ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος στα πλαίσια του έργου της Εποπτείας 16 ). 1. 15 Παράδειγμα της διαφοράς μεταξύ του αριθμού «εκτιμώμενων» ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος φαίνεται στην ακόλουθη μελέτη, όπου ο αριθμός «ειδών κοινοτικού ενδιαφέροντος» στα ψάρια είναι σαφώς μικρότερος σχετικά με αυτών που παρουσιάζεται στην παρούσα μελέτη. 16 Το είδος Pungitius hellenicus προστέθηκε στα είδη στα οποία η Ελλάδα θα δώσει αναφορά μετά απο παρέμβαση Ελλήνων ερευνητών και την συγκατάθεση του αρμόδιου υπουργείου το 2010. Ο κωδικός αναφοράς για αυτό το είδος ειναι 2559. 8

2.3 Κατάλογος ειδών της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Στον κατάλογο που ακολουθεί αναφέρονται τα είδη Κοινοτικού Ενδιαφέροντος καθώς και το καθεστώς διατήρησής τους. Σημαντικό πρόβλημα στην προσπάθεια σύνταξης αυτού του καταλόγου ήταν ο ακριβής προσδιορισμός και η αντιστοίχιση των ειδών σε σχέση με εκείνα της Οδηγίας 92/43, καθώς η συστηματική ταξινόμηση των ειδών έχει σήμερα αλλάξει δραματικά και πλέον έχουν εκλείψει ορισμένα παλιά ονόματα, που αναφέρονται στα παραρτήματα της Οδηγίας, που καταρτίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 90. Ο Πίνακας 1, συνεπώς, περιλαμβάνει τα ονόματα των ειδών ψαριών του γλυκού νερού της Ελλάδας (συν το είδος Pungitius hellenicus). Ο κατάλογος συντάχθηκε με βάση το ερμηνευτικό έργο των Οικονομίδη κ.α. (1996)[ 17 ] και επεκτάθηκε/επικαιροποιήθηκε, ώστε να περιλάβει τα είδη που θεωρήθηκε ότι σήμερα αντιστοιχούν και σε Ελληνικούς πληθυσμούς[ 18 ]. Για το λόγο αυτό ήταν αναγκαία και η ανάλογη προσαρμογή, ως προς τα σήμερα θεωρούμενα έγκυρα ονόματα (βλ. Kottelat & Freyhof 2007). Η προσαρμογή στηρίζεται στην παραδοχή ότι αν ένα είδος ήταν ακέραιο κατά την δημοσίευση της Οδηγίας, το 1992, και σήμερα έχει διαχωριστεί σε δύο ή περισσότερα, τότε αυτά θα πρέπει να περιληφθούν αυτοδίκαια στον επίσημο κατάλογο της Οδηγίας 92/43. Συνεπώς, μετά τις πρόσφατες ταξινομικές αλλαγές, ο κατάλογος των ειδών που αντιστοιχεί σε είδη της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ έχει μεγεθυνθεί σημαντικά (71 είδη). Ωστόσο, ακόμη και σήμερα υπάρχουν προβλήματα στην ταξινόμηση των ειδών, πράγμα που σημαίνει ότι ενδέχεται στο μέλλον ο κατάλογος αυτός να αναθεωρηθεί. Οι μη έγκυρες ταξινομικές μονάδες δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο. Αναγνωρίζεται όμως η ιδιαίτερη σημασία τους (περιλαμβάνει πρώην υποείδη ή πληθυσμούς που δεν έχουν ακόμη έγκυρη επιστημονική ονομασία, δηλαδή δεν έχουν δημοσιευθεί ως νέα είδη). Βάση της φυλογεννετικής έννοιας του είδους, η έννοια του υποείδους δεν χρησιμοποιείται πια στις συστηματικές λίστες ειδών. Στο βαθμό που δεν υπάρχουν ακριβείς και πειστικές έρευνες για τη συστηματική θέση 1. 17 ΟικονομίδηςΠ.Σ., ΜπόμπορηΔ. &ΒογιατζήςΒ.Π. (1996). Ψάρια. Σ. 613 645 σε : Το έργο των Οικοτόπων στην Ελλάδα: Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. 18 Το 2010 Έλληνες ερευνητές σε συνεργασία με την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΚΑ υποστήρηξαν την επικοινωνία με τις Ευρωπαικές αρχές που καταρτήζουν των επίσημο κατάλογο ειδών και τα «νέα ειδη» ή αντίστοιχα είδη πήραν κωδικούς αναφοράς.η αδημοσίευτη έκθεση προς το ΥΠΕΚΑ που εξετάζει της αντιστοιχίες ονομάτων προωθεί της αρχές των Οικονομίδης κ.α. (1996). 9

διαφόρων πληθυσμών, θα πρέπει αυτοί να θεωρούνται ως εν δυνάμει χωριστές ταξινομικές μονάδες (Οικονομίδης κ.α. 1996). Ο πρακτικός λόγος της παραδοχής αυτής είναι βασικά διαχειριστικός, γιατί τότε μόνο αποκτούν οντότητα οι μεμονωμένοι και διακριτοί ελληνικοί πληθυσμοί και «υπολογίζονται» ως αξιόλογα στοιχεία διατήρησης. Αυτή η παραδοχή έχει πρακτικά υιοθετηθεί κι από τους Kottelat & Freyhof (2007) και Economou et al. (2007), όπου αναφέρονται μη-έγκυρες αλλά διακριτές ταξινομικές μονάδες με το όνομα του συστήματος (π.χ. Squalius sp. Aoos)[ 19 ]. Είναι προφανές ότι αυτές οι μη-έγκυρες ονομασίες δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν πριν δημοσιευθούν. Ωστόσο, στον Πίνακα 1 δεν αναφέρονται τα είδη Barbus rebeli Koller, 1926 (μπριάνα) και Salmo dentex Heckel, 1852 (πέστροφα). Τα δύο αυτά είδη παρατίθενται στον πίνακα ειδών τόσο της προκήρυξης του έργου όσο και της Τεχνική Προσφοράς του αναδόχου. Και τα δύο είδη αναφέρονταν μέχρι πρόσφατα στο σύστημα του ποταμού Αώου. Σήμερα,όμως, νεότερες μελέτες (Markova et al. 2010 20 ) καταδεικνύουν ότι το είδος μπριάνας του Αώου ειναι πολύ κοντά στο είδος Barbus prespensis. Αυτό επιβεβαιώνεται και απο την πρόσφατη μελέτη των Geiger et al. (2014 21 ). Συνεπώς, το είδος Β. rebeli έχει αφαιρεθεί από τον Ελληνικό κατάλογο (Koutsikos et al. 2012 22 ) και η κατανομή του πλέον περιορίζεται στην κεντρική Αλβανία. Παράλληλα, η πέστροφα S. dentex έχει και αυτή αφαιρεθεί από τον κατάλογο ειδών της Ελλάδας, διότι δεν υπάρχει απόδειξη ύπαρξης του είδους στη χώρα. Πρόσφατες μελέτες αμφισβητούν την εγκυρότητα του είδους. Συνολικά, το είδος κρίνετε οτι δεν είναι ταξινομικά έγκυρο από τους Snoj et al. (2010 23 ). Έτσι, όλοι οι πληθυσμοί 1. 19 Κατά τους Kottelat & Freyhof (2007) και Economou et al. (2007) τα ακόλουθα είδη, που αναφέρονται ως απομονωμενοι πληθυσμοί κάτω από την ευρύτερη εξάπλωση του βασικού είδους, είναι ενδεχόμενα χωριστές ταξινομικές μονάδες: Eudontomyzon sp. (Αλμωπαίος), Alburnus cf. scoranza (Αώος), Alburnus sp.volvi (Βόλβη), Gobio cf. skadarensis (Αώος), Rutilus sp.sperchios (Σπερχειός), Squalius sp. Evia (Εύβοια), Squalius sp. Aoos (Αώος) και Squalius sp. Evinos (Εύηνος-Αχελώος), Telestes alfiensis (Αλφειός). Αυτές οι ταξινομικές μονάδες δεν περιλαμβάνονται στον κατάλογο που ακολουθεί, όμως επιβάλλεται η διερεύνηση της ταξινομικής τους θέσης και οι συγκεκριμένοι πληθυσμοί προφανώς πρέπει να αναφερθούν στο έργο της εποπτείας-παρακολούθησης, αν υπάρχει αντιστοιχία με είδος που τοποθετήθηκε στα αρχικά παραρτήματα της Οδηγίας. 20 Markova, S., Šanda, R., Crivelli, A., Shumka, S., Wilson, I.F. et al., 2010. Nuclear and mitochondrial DNA sequence data reveal the evolutionary history of Barbus (Cyprinidae) in the ancient lake systems of the Balkans. Molecular Phylogenetics & Evolution, 55 (2): 488-500. 21 GEIGER M. F. et al. (2014). Spatial heterogeneity in the Mediterranean Biodiversity.Hotspot affects barcoding accuracy of its freshwater fishes.molecular Ecology Resources (2014). doi: 10.1111/1755-0998.12257. 22 N. KOUTSIKOS, S. ZOGARIS, L. VARDAKAS, V. TACHOS, E. KALOGIANNI, R. ŠANDA, Y. CHATZINIKOLAOU, S. GIAKOUMI, P.S. ECONOMIDIS and A.N. ECONOMOU. Recent contributions to the distribution of the freshwater ichthyofauna in Greece. Medit. Mar. Sci., 13/2, 2012, 268-277. 23 Snoj, A., Glamuzina, B., Razpet, A., Zablocki, J., Bogut, I. et al., 2010. Resolving taxonomic uncertainties using molecular systematics: Salmo dentex and the Balkan trout community. Hydrobiologia, 651 (1): 199-212. 10

πέστροφας στο σύστημα του π. Αώου καλύπτονται από το είδος Salmo fariodes (Koutsikos et al. 2012). 1. 2. Πίνακας 1. Κατάλογος ειδών ψαριών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, των εσωτερικών υδάτων της ελληνικής επικράτειας[ 24 ], κατάσταση διατήρησής τους, ενδημισμός και βιογεωγραφική ζώνη μελέτης. Είδος Petromyzonidae Eudontomyzon hellenicus Vladykov, Renaud, Κοtt & Economidis, 1982 Eudontomyzon graecus Renaud & Economidis, 2010 Κόκκινο βιβλίο 2009 IUCN Ενδημισμός 25 Βιογεωγρ. Ζώνη 26 CR CR Ε MED CR CR Ε MED 3. Petromyzon marinus Linnaeus, 1758 DD LC MED, MMED Acipenseridae 4. Acipenser stellatus Pallas, 1771 DD EN MED, MMED 5. Acipenser sturio Linnaeus, 1758 DD CR MED, MMED 6. Acipenser naccarii Bonaparte, 1836 7. Huso huso (Linenaeus) 1758) Clupeidae Πληθυσμοί Εισαχθέντες Πληθυσμοί Εισαχθέντες Πληθυσμοί Εισαχθέντες Πληθυσμοί Εισαχθέντες MED, MMED MED, MMED 8. Alosa fallax (Lacépède, 1803) DD LC MED Alosa macedonica 9. (Vinciguerra, 1921) Alosa vistonica 10. Economidis & Sinis, 1986 Cyprinidae VU VU Ε MED CR CR Ε MED 11. Rhodeus amarus (Bloch, 1782) LC LC MED 12. Rhodeus meridionalis Karaman, 1924 LC LC (Ε) MED Romanogohio elimeius (Kattoulas, 13. Stephanidis & Economidis, 1973) Barbus balcanicus Kotlík, Tsigenopoulos, 14. Ráb and Berrebi, 2002 DD LC (Ε) MED LC LC (Ε) MED 15. Barbus cyclolepis Heckel, 1837 LC LC (Ε) MED 16. Barbus euboicus Stephanidis, 1950 CR CR Ε MED 17. Barbus macedonicus Karaman, 1928 LC DD (Ε) MED 18. Barbus peloponnesius Valenciennes, 1842 LC LC Ε MED 19. Barbus pergamonensis Karaman, 1971 CR LC (Ε) MED 20. Barbus prespensis Karaman, 1924 VU VU (Ε) MED 21. Barbus sperchiensis Stephanidis, 1950 NT NT Ε MED 1. 24 Ο συγκεκριμένος κατάλογος αποτελεί τμήμα καταλόγου που συντάχθηκε από το ΕΛΚΕΘΕ τον Νόεμβριο του 2010, με τη συμβολή των Σ. Ζόγκαρης, Α.Ν. Οικονόμου και Π.Σ. Οικονομίδης. 25 Ως προς τον ενδημισμό των ειδών με Ε αναφέρονται όλα τα ειδη που είναι αποκλειστικά ενδημικά της Ελληνικής επικράτειας, ενώ με (Ε) αναφέρονται τα είδη που είναι «σχεδόν ενδημικά» απαντούν δηλαδή και σε πολύ περιορισμένη χωρική έκταση στα διασυνοριακά λιμναία ή ποτάμια συστήματα που μοιράζεται η Ελλάδα με άλλες βαλκανικές χώρες. 26 MED: ηπειρωτική γεωγραφική ζώνη, MMED: θαλάσσια βιογεωγραφική ζώνη.). 11

22. Barbus strumicae Karaman, 1955 LC LC (Ε) MED Luciobarbus albanicus (Steindachner, 23. 1870) LC LC Ε MED Luciobarbus graecus 24. (Steindachner, 1896) VU EN Ε MED 25. Alburnus belvica Karaman, 1924 VU VU (E) MED Alburnus vistonicus 26. Freyhof & Kottelat, 2007 Alburnus volviticus 27. Freyhof & Kottelat, 2007 CR CR E MED EN EN E MED 28. Aspius aspius (Linnaeus, 1758) DD LC MED Ladigesocypris ghigii 29. (Gianferrari, 1927) Pelasgus epiroticus 30. (Steindachner, 1896) Pelasgus laconicus 31. (Kottelat & Barbieri, 2004) Pelasgus marathonicus (Vinciguerra, 32. 1921) Pelasgus prespensis 33. (Karaman, 1924) Pelasgus stymphalicus (Valenciennes, 34. 1844) Pelasgus thesproticus 35. (Stephanidis, 1939) Rutilus panosi 36. Bogutskaya & Iliadou, 2006 EN VU E MED CR CR E MED CR CR E MED EN NT E MED EN EN (E) MED LC LC Ε MED NT NT Ε MED LC VU Ε MED 37. Rutilus prespensis (Karaman, 1924) VU VU (Ε) MED 38. Rutilus ylikiensis Economidis, 1991 VU EN Ε MED Scardinius graecus 39. Stephanidis, 1937 Squalius keadicus 40. (Stephanidis, 1971) Telestes beoticus 41. (Stephanidis, 1939) Telestes pleurobipunctatus (Stephanidis, 42. 1939) Tropidophoxinellus hellenicus 43. (Stephanidis, 1939) Tropidophoxinellus spartiaticus 44. (Schmidt-Reis, 1943) Cobitidae Cobitis arachthosensis 45. Economidis & Nalbant, 1997 Cobitis hellenica 46. Economidis & Nalbant, 1997 Cobitis meridionalis 47. Karaman, 1924 VU CR Ε MED EN EN Ε MED EN EN Ε MED LC LC (Ε) MED LC LC Ε MED VU VU Ε MED ΕΝ EN Ε MED VU EN Ε MED VU VU (Ε) MED 48. Cobitis ohridana Karaman, 1928 LC LC MED 49. 50. 51. 52. 53. 54. Cobitis puncticulata Erkakan, Atalay-Ekmekçi & Nalbant, 1998 Cobitis punctilineata Economidis & Nalbant, 1997 Cobitis stephanidisi Economidis & Nalbant, 1997 Cobitis strumicae Karaman, 1955 Cobitis trichonica Stephanidis, 1974 Cobitis vardarensis Karaman, 1928 VU CR (Ε) MED VU VU Ε MED CR CR Ε MED LC LC (Ε) MED LC EN Ε MED LC LC (Ε) MED 12

55. Sabanejewia balcanica (Karaman, 1922) Siluridae LC LC MED 56. Silurus aristotelis Garman, 1890 LC DD Ε MED Salmonidae 57. Salmo farioides Karaman, 1938 VU DD MED 58. Salmo macedonicus Karaman, 1924 DD DD (Ε) MED 59. Salmo pelagonicus Karaman, 1938 VU VU (Ε) MED 60. Salmo peristericus Karaman, 1938 EN EN (Ε) MED 61. Salmo louroensis Delling, 2003 EN Ε MED 62. Valenciidae Valencia letourneuxi (Sauvage, 1880) Cyprinodontidae Aphanius almiriensis Kottelat, Barbieri & 63. Stoumboudi, 2007 Aphanius fasciatus 64. (Valenciennes, 1821) 65. Gasterosteidae Pungitius hellenicus Stephanidis, 1971 CR CR (Ε) MED CR CR Ε MED LC LC MED CR CR Ε MED 66. Zingel balcanicus (Karaman, 1936) DD DD (Ε) MED Gobiidae 67. Economidichthys pygmaeus (Holly, 1929) LC LC Ε MED Economidichthys trichonis Economidis & 68. Miller, 1990 Knipowitschia goerneri 69. Ahnelt, 1991 Knipowitschia milleri 70. (Ahnelt & Bianco, 1990) Knipowitschia panizzae 71. (Verga, 1841) LC EN Ε MED CR DD Ε MED VU CR Ε MED LC DD MED Στον Πίνακα 2 που ακολουθεί καταγράφονται και πάλι τα είδη Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, όπως προτείνονται στο έργο της Εποπτείας, μαζί με τους αντίστοιχους για κάθε είδος κωδικούς εισαγωγής που αναφέρονται στα συνοδευτικά έγγραφα της Οδηγίας, την ονομασία του κάθε είδους στα Παραρτήματα της Οδηγίας καθώς και την εναλλακτική ονομασία του κάθε είδους, όπως αυτή καταγράφεται στην Οδηγία. Με γκρι χρώμα εμφανίζονται τα είδη των οποίων η κατανομή περιορίζεται αποκλειστικά σε περιοχές που εποπτεύουν Φορείς Διαχείρισης. 13

Πίνακας 2. Κατάλογος ειδών ψαριών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος των εσωτερικών υδάτων της ελληνικής επικράτειας, κωδικοί ειδών για την Οδηγία, ονομασία ειδών στην Οδηγία και εναλλακτική ονομασία. Είδος Κωδικός εισαγωγής Είδος (Παραρτήμ. Οδ. 92/43) Acipenser naccarii 1100 Acipenser naccarii Acipenser stellatus 2488 Acipenseridae, all species not mentioned in Annex IV Acipenser sturio 1101 Acipenser sturio Alburnus belvica 6290 Chalcalburnus chalcoides Alburnus vistonicus 5269 Chalcalburnus chalcoides Alburnus volviticus 5268 Chalcalburnus chalcoides Alosa fallax 1103 Alosa spp. Alosa macedonica 2490 Alosa spp. Εναλλακτική Ονομασία (Οδ. 92/43) Alosa vistonica 5048 Alosa spp. Alosa caspia vistonica Aphanius almiriensis 5276 Aphanius fasciatus Aphanius fasciatus 1152 Aphanius fasciatus Aspius aspius 1130 Aspius aspius Barbus balcanicus 5261 Barbus meridionalis Barbus cyclolepis 5088 Barbus plebejus Barbus euboicus 5089 Barbus plebejus Barbus macedonicus 5093 Barbus spp. Barbus peloponnesius 5094 Barbus meridionalis Barbus peloponensis Barbus pergamonensis 5254 Barbus plebejus Barbus prespensis 5095 Barbus plebejus Barbus sperchiensis 5256 Barbus plebejus Barbus strumicae 5263 Barbus plebejus Cobitis arachthosensis 5312 Cobitis taenia Cobitis hellenica 5313 Cobitis taenia Cobitis meridionalis 5310 Cobitis taenia Cobitis ohridana 5308 Cobitis taenia Cobitis puncticulata 5311 Cobitis taenia Cobitis punctilineata 5306 Cobitis taenia Cobitis stephanidisi 5307 Cobitis taenia Cobitis strumicae 5299 Cobitis taenia Cobitis trichonica 1144 Cobitis trichonica Cobitis vardarensis 5309 Cobitis taenia Economidichthys pygmaeus 5337 Pomatoschistus canestrini Economidichthys trichonis 5338 Pomatoschistus canestrini Eudontomyzon graecus 5260 Eudontomyzon spp. Eudontomyzon hellenicus 2483 Eudontomyzon spp. Huso huso 2489 Acipenseridae, all species not mentioned in Annex IV Knipowitschia goerneri 6292 Knipowitschia (Padogobius) panizzae Knipowitschia milleri 6293 Knipowitschia (Padogobius) panizzae Knipowitschia panizzae 1155 Knipowitschia (Padogobius) panizzae 14

Ladigesocypris ghigii 1117 Ladigesocypris ghigii Luciobarbus albanicus 5280 Barbus spp. Barbus albanicus (5180) Luciobarbus graecus 5282 Barbus spp. Barbus graecus Pelasgus epiroticus 6263 Phoxinellus spp. Phoxinellus epiroticus Pelasgus laconicus 6291 Phoxinellus spp Pelasgus marathonicus 5336 Phoxinellus spp. Pelasgus prespensis 6264 Phoxinellus spp. Phoxinellus prespensis Pelasgus stymphalicus 5333 Pseudophoxinus stymphalicus, Phoxinellus Phoxinellus spp. stymphalicus Pelasgus thesproticus 5279 Phoxinellus spp. Petromyzon marinus 1095 Petromyzon marinus Pungitius hellenicus 2559 Δεν απαντά στα Παραρτήματα της Οδηγίας Rhodeus amarus 5339 Rhodeus sericeus amarus Rhodeus sericeus amarus Rhodeus meridionalis 5340 Rhodeus sericeus amarus Romanogobio elimeius 5330 Gobio uranoscopus Gobio elimeius Rutilus panosi 5344 Rutilus rubilio Rutilus prespensis 5342 Rutilus rubilio Rutilus ylikiensis 5343 Rutilus rubilio Sabanejewia balcanica 5197 Sabanejewia aurata Salmo farioides 5350 Salmo macrostigma Salmo lourosensis 5352 Salmo macrostigma Salmo macedonicus 5353 Salmo macrostigma Salmo pelagonicus 5354 Salmo macrostigma Salmo peristericus 5355 Salmo macrostigma Scardinius graecus 1121 Scardinius graecus Silurus aristotelis 1150 Silurus aristotelis Squalius keadicus 5332 Leuciscus souffia Leuciscus keadicus Telestes beoticus 5335 Phoxinellus spp. Telestes pleurobipunctatus 5334 Phoxinellus spp. Tropidophoxinellus hellenicus 5341 Rutilus alburnoides Leuciscus pleurobipunctatus Tropidophoxinellus spartiaticus 6289 Rutilus alburnoides Valencia letourneuxi 1992 Valencia letourneuxi (Valencia hispanica) Zingel spp. (except Zingel Zingel balcanicus 5356 asper and Zingel zingel) Τέλος, στον Πίνακα 3 που ακολουθεί καταγράφονται τα είδη Κοινοτικού Ενδιαφέροντος σε σχέση με την αναφορά τους στα Παραρτήματα της Οδηγίας καθώς και ο τύπος παρουσίας τους, σύμφωνα με την Οδηγία. 15

Πίνακας 3. Κατάλογος ειδών ψαριών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος της ελληνικής επικράτειας, η αναφορά τους στα Παραρτήματα (Annex) της Οδηγίας και ο τύπος παρουσίας τους. Είδος Annex II Annex IV Annex V Annex PRIORITY Presence Acipenser naccarii Y Y N Y SR Acipenser stellatus N N Y-HTL N 1 Acipenser sturio Y Y N Y 1 Alburnus belvica N N N LR Alburnus vistonicus Y-CTC N N N 1 Alburnus volviticus Y-CTC N N N 1 Alosa fallax Y-HTL N Y-HTL N 1 Alosa macedonica Y-HTL N Y-HTL N 1 Alosa vistonica Y-HTL N Y-HTL N 1 Aphanius almiriensis Y-CTC N N N LR Aphanius fasciatus Y N N N 1 Aspius aspius Y N Y N 1 Barbus balcanicus Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus cyclolepis Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus euboicus Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus macedonicus N N Y-HTL N 1 Barbus peloponnesius Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus pergamonensis Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus prespensis Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus sperchiensis Y-CTC N Y-CTC N LR Barbus strumicae Y-CTC N Y-CTC N LR Cobitis arachthosensis Y-CTC N N N 1 Cobitis hellenica Y-CTC N N N 1 Cobitis meridionalis Y-CTC N N N 1 Cobitis ohridana Y-CTC N N N 1 Cobitis puncticulata Y-CTC N N N 1 Cobitis punctilineata Y-CTC N N N 1 Cobitis stephanidisi Y-CTC N N N 1 Cobitis strumicae Y-CTC N N N 1 Cobitis trichonica Y N N N 1 Cobitis vardarensis Y-CTC N N N 1 Economidichthys pygmaeus Y-CTC N N N LR Economidichthys trichonis Y-CTC N N N LR Eudontomyzon graecus Y-HTL N N N 1 Eudontomyzon hellenicus Y-HTL N N N 1 Huso huso N N Y-HTL N 1 Knipowitschia goerneri N N N N LR Knipowitschia milleri N N N N LR Knipowitschia panizzae Y N N N 1 Ladigesocypris ghigii Y N N Y 1 Luciobarbus albanicus N N Y-CTC N 1 16

Luciobarbus graecus N N Y-CTC N 1 Pelasgus epiroticus Y-CTC N N N 1 Pelasgus laconicus N N N 1 Pelasgus marathonicus Y-CTC N N N 1 Pelasgus prespensis Y-CTC N N N 1 Pelasgus stymphalicus Y-CTC N N N 1 Pelasgus thesproticus Y-CTC N N N 1 Petromyzon marinus Y N N N OCC Pungitius hellenicus Rhodeus amarus Y-CTC N N N 1 Rhodeus meridionalis Y-CTC N N N 1 Romanogobio elimeius Y-CTC N N N 1 Rutilus panosi Y-CTC N N N LR Rutilus prespensis Y-CTC N N N 1 Rutilus ylikiensis Y-CTC N N N LR Sabanejewia balcanica Y-CTC N N N 1 Salmo farioides Y-CTC N N N SR TAX Salmo lourosensis Y-CTC N N N LR Salmo macedonicus Y-CTC N N N LR Salmo pelagonicus Y-CTC N N N LR Salmo peristericus Y-CTC N N N LR Scardinius graecus Y N N N 1 Silurus aristotelis Y N Y N 1 Squalius keadicus Y-CTC N N N 1 Telestes beoticus Y-CTC N N N 1 Telestes pleurobipunctatus Y-CTC N N N 1 Tropidophoxinellus hellenicus Y-CTC N N N 1 Tropidophoxinellus spartiaticus N N N N 1 Valencia letourneuxi Y Y N Y 1 Zingel balcanicus Y-HTL N N N 1 * Υ και 1: παρουσία, Ν: απουσία * Y-CTC: είδος που καλύπτεται από την Οδηγία, αλλά με διαφορετικό όνομα λόγω αλλαγής στη συστηματική του κατάταξη * Y-HTL: είδος που περιλαμβάνεται στην Οδηγία αλλά σε ανώτερο ταξονομικό επίπεδο * LR: η συσχέτιση με το προστατευόμενο είδος δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί * SR: επιστημονική επιφύλαξη * SR TAX: η επιστημονική επιφύλαξη αφορά την ταξινόμηση του τάξον * OCC: περιστασιακή παρουσία 2.4 Συμπληρωματικός κατάλογος εξαιρετικά απειλούμενων ειδών που δεν αναφέρονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ Πρόθεση της μελέτης είναι και η κατάρτιση ειδικού καταλόγου ειδών που είναι εξαιρετικά απειλούμενα κατά τη γνώση των ειδικών, σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο. Αυτά είναι είδη που είτε αναφέρονται στο Κόκκινο Βιβλίο Απειλούμενων 17

Σπονδυλόζωων της Ελλάδας είτε υπάρχουν βάσιμες πληροφορίες ότι βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο στην Ελλάδα καθώς και την ευρύτερη περιοχή εξάπλωσής τους. Δυστυχώς, κατά την κατάρτιση των παραρτημάτων της Οδηγίας 92/43 τα είδη αυτά και σχεδόν όλα θαλάσσια είδη, δεν έτυχαν αξιολόγησης, γι αυτό και δε συμπεριλήφθηκαν στους αντίστοιχους καταλόγους. Ο Πίνακας 4 αποτελεί έναν προκαταρκτικό κατάλογο που περιλαμβάνει ορισμένα από τα παραπάνω είδη, τα οποία σήμερα έχουν ενταχθεί σε κατηγορία κινδύνου σε διάφορες ανασκοπήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια (IUCN, Κόκκινο Βιβλίο 2009). Ο πίνακας αυτός θα εμπλουτιστεί και θα ολοκληρωθεί κατά την διάρκεια της μελέτης. Τονίζουμε ότι η γνώση της ιχθυοπανίδας στην Ευρώπη έχει κάνει αλματώδη βήματα από την έκδοση της Οδηγίας 92/43 το 1992 και μετά. Κατά συνέπεια, υπάρχουν σήμερα σοβαρές ενδείξεις ότι ο κατάλογος των ειδών που προτείνει η Οδηγία έχει σοβαρές ελλείψεις, ως προς τη συνολική αξιολόγηση των απειλούμενων ειδών, κάτι που έχει παρατηρηθεί και σε άλλες ανασκοπήσεις ψαριών στην Μεσόγειο[ 27 ]. Πίνακας 4. Προκαταρκτικός συμπληρωματικός κατάλογος ειδών που χρίζουν προστασίας και που δεν αναφέρονται στα παραρτήματα της Κοινοτικής Οδηγίας 92/43. Κατάσταση διατήρησής τους και είδος εξάπλωσης (θάλασσα ή εσωτερικά νερά). Είδος Hexanchiformes Κόκκινο βιβλίο 2009 IUCN Είδος Εξάπλωσης 1 Heptranchias perlo (Bonnaterre, 1788) VU NT (VU) Θαλ. Lamniformes 2 Carcharias taurus (Rafinesque, 1810) CR CR Θαλ. 3 Carcharodon carcharias (Linnaeus, 1758) EN VU (EN) Θαλ. 4 Isurus oxyrinchus (Rafinesque, 1810) CR VU Θαλ. 5 Lamna nasus (Bonnaterre, 1878) CR VU(CR) Θαλ. 6 Cetorhinus maximus (Gunnerus, 1765) VU VU Θαλ. 7 Alopias vulpinus (Bonnaterre, 1978) VU DD(VU) Θαλ. 8 Carcharhinus plumbeus (Nardo, 1827) EN NT (EN) Θαλ. 9 Prionace glauca (Linnaeus, 1758) VU NT (VU) Θαλ. Squaliformes 10 Oxynotus centrina (Linnaeus, 1758) CR VU(CR) Θαλ. 1. 27 Υπάρχουν πολλές πρόσφατες αναφορές για ορισμένα θαλάσσια είδη που δείχνουν ότι η αξιολόγηση κατάστασης διατήρησής τους σε μεσογειακό και εθνικό επίπεδο είναι εξαιρετικά ελλιπείς. Για παράδειγμα οι αναφορές παρακάτω για τους χονδριχθύες (καρχαρίες και σαλάχια): α) IUCN SHARK SPECIALIST GROUP,2010. Mediterranean Sharks Global Redlist:Status of Mediterranean Condrichthyans και β) Cavanagh, R.D., & Gibson, C., 2007. Overview of the Conservation Status of Cartilaginous Fishes (Chondrichthyans) in the Mediterranean Sea. IUCN. 18

Είδος Κόκκινο IUCN Είδος βιβλίο Εξάπλωσης 2009 11 Centrophorus granulosus (Bloch & Schneider, 1801) VU VU Θαλ. Rajiformes 12 Dipturus batis (Linnaeus, 1758) CR CR Θαλ. 13 Mobula mobular (Bonnaterre, 1788) EN EN Θαλ. Perciformes 14 Thunnus thynnus (Linnaeus, 1758) EN EN Θαλ. Στον πιο πάνω κατάλογο δεν αναφέρονται καθόλου είδη εσωτερικών υδάτων, όπως το Alburnus macedonicus Karaman, 1928 και το Squalius moreoticus (Stephanidis, 1971), τα οποία χαρακτηρίζονται, στο Κόκκινο Βιβλίο, ως «Κρισίμος Κινδυνεύον» και «Κινδυνεύον» αντίστοιχα. Όπως και για άλλα ενδημικά είδη εσωτερικων υδάτων που δεν περιλαβμάνονται στα παραρτήματα, απαιτείται μια συνολική αντιμετώπιση του ζητήματος, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις η συστηματική κατάταξη αρκετών από αυτά βρίσκεται ακόμη υπό διερεύνηση. Για το λόγο αυτό, σε αυτή τη φάση, δεν προτείνεται από την ομάδα μελέτης η συμπερίληψή τους στον συμπληρωματικό κατάλογο, παρά μόνο η συμπερίληψή των θαλάσσιων ειδών, για τα οποία υπάρχει σημαντικό κενό συμμετοχής στους αντίστοιχους καταλόγους προστασίας. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της Οδηγίας 92/43, υπάρχει σοβαρή πίεση να εισέλθουν ορισμένα πολύ σπάνια θαλάσσια είδη, όπως αυτά που προτείνονται πιο πάνω. Βιβλιογραγικές πηγές Cavanagh, R.D., & Gibson, C., 2007. Overview of the Conservation Status of Cartilaginous Fishes (Chondrichthyans) in the Mediterranean Sea. IUCN. IUCN SHARK SPECIALIST GROUP,2010. Mediterranean Sharks Global Redlist:Status of Mediterranean Condrichthyans. Koutsikos, N., S. Zogaris, L. Vardakas, V. Tachos, E. Kalogianni, R. Sanda, Y. Chatzinikolaou, S. Giakoumi, P.S. Economidis, and A.N. Economou. (2012). Recent contributions to the distribution of the freshwater ichthyofauna in Greece. Mediterranean Marine Science, 13(2):268-277. 19

Οικονομίδης Π.Σ., Μπόμπορη Δ. & Βογιατζής Β.Π. (1996). Ψάρια. Σ. 613 645 σε : Το έργο των Οικοτόπων στην Ελλάδα: Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα.. Economidis P. S., M. Th. Koutrakis & D. C. Bobori 2000. Distribution and conservation of Acipenser sturio and species in the Greek waters. Boletin Instituto Espanol de Oceanografia, 16(1-4): 81-88. Ζόγκαρης, Σ., Οικονόμου, Α.Ν., και Οικονομίδης, Π.Σ. (2010). Παρατηρήσεις σχετικά με την αντιστοιχία ειδών ιχθυοπανίδας των Παραρτημάτων ΙΙ,IV,και V (Κ.Ο.92/43/ΕΟΚ) στην Ελλάδα. ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ DRAFT 11.2.2010. (Αδημοσίευτoς κατάλογος για το ΥΠΕΚΑ). 20