Παραδειγµατικό διαθεµατικό σενάριο

Π.3.1.4 Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης Παραδειγµατικό διαθεµατικό σενάριο Κριτική διερεύνηση της χρήσης λόγιων ρηµατικών τύπων: το παράδειγµα του -άγω ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2011

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.1.4 Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 19

Περιεχόμενα Ταυτότητα:... 4 Σύντοµη περιγραφή... 5 Στόχοι - Σκεπτικό... 5 Θεωρητικό πλαίσιο... 7 Διδακτική πορεία διδακτικές πρακτικές... 8 Εναλλακτικές πραγµατώσεις:... 18 Επέκταση... 18 Σελίδα 3 από 19

Ταυτότητα: Τίτλος: Κριτική διερεύνηση της χρήσης λόγιων ρηµατικών τύπων: το παράδειγµα του -άγω Δηµιουργός: Δ. Κουτσογιάννης Πεδίο - Ενότητα: διαθεµατικό Τάξη: δια-ταξικό Χρονική διάρκεια: εξέλιξη σε όλη τη χρονιά Προϋποθέσεις υλοποίησης: - Είναι απαραίτητος ένας συνολικός σχεδιασµός του εκπαιδευτικού σε επίπεδο χρονιάς. Προαπαιτείται, εποµένως, να έχουν αποφασιστεί οι θεµατικές και να έχουν ανατεθεί οι εργασίες σε διαφορετικές οµάδες ή και άτοµα από το πρώτο τρίµηνο και οι εργασίες να εξελίσσονται σε όλη τη χρονιά. Οι εργασίες µπορεί να είναι ατοµικές, σε δυάδες ή σε τριάδες (προτεινόµενο). Καλό είναι να αποφευχθούν µεγαλύτερες οµάδες, επειδή προϋποτίθεται καλή εξωσχολική συνεργασία, κάτι που δεν είναι πάντα εύκολο. Η εργασία θα διευκολυνόταν σηµαντικά από ενδεχόµενη προϋπάρχουσα εµπειρία εκπαιδευτικού και µαθητών στον τρόπο αυτό οργάνωσης της διδασκαλίας. - Βασική προϋπόθεση είναι να είναι δυνατή η ανεύρεση χρόνου για συστηµατική συνεργασία µεταξύ δασκάλου και µαθητών. Αυτό µπορεί να γίνει είτε µε την εξοικονόµηση χρόνου από µαθήµατα (π.χ. 15 λεπτά ανά βδοµάδα από αρχαία και γλώσσα, εναλλακτικά) είτε και µε την αξιοποίηση εξωδιδακτικού χρόνου (π.χ. σχολικών γιορτών, εκδροµών κλπ.). Θα βοηθούσε, αν ο εκπαιδευτικός έκανε κάποια εµβόλιµη παρέµβαση στα µαθήµατά του, µε βάση τις επισηµάνσεις που θα συγκεντρώνει κατά διαστήµατα. Θα συνεισέφερε σηµαντικά η προσαρµογή των όσων έχει να Σελίδα 4 από 19

διδάξει ο εκπαιδευτικός στη διάρκεια της χρονιάς στην εξυπηρέτηση και του συγκεκριµένου σχεδίου εργασίας. Χρονική διάρκεια: εξελίσσεται σε όλη τη χρονιά (δια-χρονικό σενάριο) Υλικοτεχνική υποδοµή: δεν είναι απαραίτητη κάποια ιδιαίτερη υποδοµή. Θα αξιοποιηθούν οι υπολογιστές που έχουν τα παιδιά στο σπίτι και ο σχολικός βιντεοπροβολέας για την περιοδική παρουσίαση των εργασιών τους. Εµπλεκόµενα διδακτικά αντικείµενα: νέα και αρχαία ελληνική γλώσσα Το σενάριο δεν δοκιµάστηκε στην τάξη Σύντομη περιγραφή Ένα από τα πιο σηµαντικά προβλήµατα που έχουν οι µαθητές µας στο σχολείο είναι η ορθή χρήση λόγιων τύπων. Στο παρόν σενάριο προτείνεται µια διαθεµατική και διαχρονική προσέγγιση των προβληµάτων αυτών: οι φιλόλογοι καταγράφουν τις σχετικές δυσκολίες της τάξης τους και δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να τα διερευνήσουν, να αποτυπώσουν την κλιτική τους συµπεριφορά και να παρουσιάσουν τις διαπιστώσεις τους στους άλλους συµµαθητές τους. Χρησιµοποιούνται προς τούτο γνώσεις και βιβλία αναφοράς (π.χ. γραµµατικές) που χρησιµοποιούνται στο µάθηµα των Αρχαίων Ελληνικών και της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Το παράδειγµα (µε το ρήµα -άγω) που χρησιµοποιείται στη συνέχεια είναι ενδεικτικό. Στόχοι - Σκεπτικό Γνώσεις για τον κόσµο και στάσεις αξίες πεποιθήσεις Το σενάριο έχει µεταγλωσσική εστίαση, παρόλα αυτά προτείνεται να συνδεθεί µε τον κόσµο σε δύο κυρίως επίπεδα: 1. Στο να συσχετιστεί η χρήση των συγκεκριµένων λόγιων στοιχείων µε συγκεκριµένα κοινωνικά πεδία και γραµµατισµούς. Αναµένεται Σελίδα 5 από 19

να διαπιστώσουν τα παιδιά ότι οι λόγιοι αυτοί τύποι χρησιµοποιούνται πρωτίστως σε συγκεκριµένα γλωσσικά πεδία, όπως σε σχολικού τύπου κείµενα. 2. Στο επίπεδο του λόγου που αναπτύσσεται γύρω από τη χρήση των λόγιων αυτών στοιχείων. Αναµένεται να καταγράψουν δύο τουλάχιστον εκδοχές και να αναδειχθούν τα επιχειρήµατα που χρησιµοποιούν. Γνώσεις για τη γλώσσα Αναµένεται οι µαθητές να κατανοήσουν: Την κλιτική συµπεριφορά ευρέως χρησιµοποιούµενων λόγιων τύπων (στην προκειµένη περίπτωση τα σύνθετα µε το άγω µε εστίαση στο παράγω). Να γνωρίσουν τις ενδεχόµενες διπλοτυπίες και να µπορούν να τις συνδέουν µε το είδος λόγου που χρησιµοποιούνται (π.χ. σχολικός ή καθηµερινός λόγος). Να µπορούν να ερµηνεύουν από µια επιστηµονική οπτική τι σηµαίνει λάθος στη χρήση των συγκεκριµένων γλωσσικών τύπων και κυρίως να µπορούν να το ερµηνεύουν. Να µπορούν να συνδέουν τις γνώσεις αυτές µε τις γνώσεις για τον κόσµο (βλ. παραπάνω). Γραµµατισµοί Γλωσσικός Κλασικός γραµµατισµός Οι µαθητές εξοικειώνονται µε τη διαδικασία της συγγραφής αλλά και τις ιδιαιτερότητες της ερευνητικής εργασίας. Διαβάζουν αρκετά κείµενα µε µεταγλωσσικό ενδιαφέρον. Νέοι γραµµατισµοί Αναµένεται οι µαθητές να ασκηθούν: Στην έρευνα στο διαδίκτυο για τη συλλογή δεδοµένων. Σελίδα 6 από 19

Στη δηµιουργική πραγµάτωση όλου του κύκλου παραγωγής λόγου µε τη χρήση των ψηφιακών µέσων: αναζήτηση υλικού και κριτική αποτίµησή του, αξιοποίηση των ΠΕΚ για γράψιµο και ενσωµάτωση δεδοµένων, παραγωγή τελικών κειµένων µε τη χρήση των ΠΕΚ (ερευνητική εργασία) και τη χρήση του ΠΠ (παρουσίαση εργασίας στην τάξη). Στις ιδιαιτερότητες που έχουν τα συγκεκριµένα περιβάλλοντα και στο πώς τις αξιοποιούν µε βάση τη ρητορική περίσταση (πού θα χρησιµοποιηθούν τα κείµενα και γιατί). Κριτικός γραµµατισµός Αναµένεται οι µαθητές: να κατανοήσουν ότι τα λόγια αυτά στοιχεία συνδέονται µε την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, µε υφολογικές ταυτοτικές επιλογές στη χρήση τους να κατανοήσουν και να ερµηνεύσουν το ιδεολογικό φορτίο που µεταφέρουν οι πολύ συχνές συζητήσεις µε µεταγλωσσική εστίαση στον τόπο µας. Θεωρητικό πλαίσιο Είναι γνωστό ότι η προσέγγιση των λόγιων αυτών τύπων πραγµατοποιείται συνήθως στο πλαίσιο της ύλης (αρχαία ή νέα ελληνική γλώσσα), όπου ο ρόλος των παιδιών είναι συγκεκριµένος, όπως και η αντίληψη για τη γλώσσα. Η γλώσσα στην περίπτωση αυτή αντιµετωπίζεται ως κώδικας αποκοµµένος από την κοινωνία και τη χρήση, η δε διδασκαλία της αντιµετωπίζεται ως άθροισµα επιµέρους δοµών και κλιτικών τύπων, οι οποίοι θα πρέπει να διδαχθούν στα παιδιά, για «να µάθουν να χρησιµοποιούν τη γλώσσα τους σωστά και να µην κάνουν ορθογραφικά λάθη». Οι συγκεκριµένες παραδοσιακού τύπου αντιλήψεις συνεισφέρουν στη διαµόρφωση και συγκεκριµένου τύπου µαθητών: οι γνώσεις τους αφορούν τη δοµή της γλώσσας, οι δυνατότητες δε ανάληψης πρωτοβουλιών συνεργασίας, κριτικής σκέψης κτλ. που αποκτούν είναι Σελίδα 7 από 19

ανύπαρκτες. Στο πλαίσιο αυτό οι ΤΠΕ το πολύ να αξιοποιηθούν ως περιβάλλοντα διδασκαλίας, λογική αρκετά παλιά και ξεπερασµένη. Θεωρητική µας αφετηρία είναι τα εξής: το παιδί µαθαίνει, όταν ψάχνει η µελέτη της γλώσσας πρέπει να συνδέεται µε τη χρήση της σε στενή συνάρτηση µε το σύνθετο κοινωνικοπολιτισµικό πλαίσιο και η κατανόηση της γραµµατικής δεν πρέπει να γίνεται αποκοµµένα από το πλαίσιο αυτό. Παράλληλα, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην κριτική διάσταση, αλλά και στην καλλιέργεια νέων γραµµατισµών. Είναι προφανές ότι µια τέτοιου είδους προσέγγιση είναι δύσκολο να αντιµετωπιστεί θετικά από εκπαιδευτικούς που αντιµετωπίζουν τη διδασκαλία της γλώσσας ως ένα άθροισµα σελίδων που θα πρέπει να «καλυφθούν», αγνοώντας τι πράγµατι είναι απαραίτητο να µάθουν τα παιδιά και πώς. Βασική αρχή του σεναρίου που ακολουθεί είναι ότι τα ψηφιακά µέσα αποτελούν περιβάλλοντα πρακτικής γραµµατισµού. Στο πλαίσιο αυτό χρησιµοποιούνται: ως περιβάλλοντα έρευνας, αναζήτησης και παραγωγής λόγου, κάτι που εντάσσεται στο δεύτερο κύκλο. Βαρύτητα δίνεται και στο να γίνει αντιληπτό από τα παιδιά ότι οι γλωσσικές βάσεις δεδοµένων (π.χ. σώµατα κειµένων σχολικού λόγου και διαδίκτυο) δεν εµπεριέχουν τις ίδιες και µάλιστα ουδέτερες πληροφορίες, κάτι που κινείται στον τρίτο κύκλο. Διδακτική πορεία διδακτικές πρακτικές 1 η φάση: Προετοιµασία της εργασίας (το ακριβές περιεχόµενο και η έκταση θα εξαρτηθεί από την ιδιαιτερότητα της κάθε τάξης). - Κατά τη φάση αυτή συζητείται µε παραδείγµατα η δυσκολία που παρουσιάζεται στη χρήση κάποιων λόγιων τύπων. Η συζήτηση διεξάγεται µε όλη την τάξη και έχει προετοιµαστεί κατάλληλα από τον εκπαιδευτικό. Ενδείκνυται η αξιοποίηση ενδεικτικών παραδειγµάτων από τα σώµατα Σελίδα 8 από 19

κειµένων, από το διαδίκτυο ή από δικά τους γραπτά κείµενα. Η συζήτηση µπορεί να γίνει και στη λογική επίλυσης προβλήµατος: «τι είναι σωστό αυτό ή το άλλο παράδειγµα και γιατί;». - Παραπέµπονται τα παιδιά στις συγκεκριµένες σελίδες των γραµµατικών της αρχαίας και της νέας ελληνικής. Βλέπουν και συζητούν τις διαφορές στην κλίση των ρηµάτων (η εστίαση στο ρήµα παράγω για τη νέα ελληνική, κυρίως). Οι συγκεκριµένες σελίδες αποτελούν υλικό αναφοράς καθόλη τη διάρκεια της εξέλιξης της εργασίας. - Ο δάσκαλος αναθέτει τις εργασίες µε βάση και τις προτιµήσεις των παιδιών. - Εξηγεί λεπτοµερώς τι αναµένει από τα παιδιά. Δίνει παραδείγµατα από αναζητήσεις σε σώµατα κειµένων, δείχνει πώς µπορούν να χρησιµοποιήσουν τα βιβλία αναφοράς (ηλεκτρονικά και µη) κλπ. Καλό είναι τα παιδιά να έχουν ξαναδουλέψει µε σώµατα κειµένων και να έχουν κάποια εξοικείωση µε την έρευνα στο διαδίκτυο. Αν δεν είναι εξοικειωµένα µε τα κειµενικά είδη της παρουσίασης και της ερευνητικής εργασίας, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξοικείωση των παιδιών µε τις ιδιαιτερότητές τους. Στην τελευταία περίπτωση αφιερώνει πολύ περισσότερο χρόνο, δίνει παραδείγµατα και βεβαιώνεται ότι α. εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις, για να διεκπεραιώσουν και παρουσιάσουν τις εργασίες τους β. Έχουν το κατάλληλο και απαραίτητο υλικό αναφοράς (π.χ. παραδείγµατα παρουσιάσεων, παραδείγµατα γραπτών κειµενικών ειδών κλπ.). Το β. αξιοποιείται και ως πλαίσιο για την κατάλληλη υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς. - Υπογραµµίζεται το γεγονός ότι τα παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν καλά τα κειµενικά είδη που θα πραγµατώσουν αλλά και τη διαδικασία που θα ακολουθήσουν. Σελίδα 9 από 19

2η φάση: Τα παιδιά αναλαµβάνουν να διερευνήσουν την κλιτική συµπεριφορά του συγκεκριµένου ρήµατος (µπορεί να είναι οποιοδήποτε άλλο λόγιο γλωσσικό στοιχείο), να συνδέσουν την κλίση του µε τη χρήση (π.χ. σε ποια είδη κειµένων χρησιµοποιείται και σε ποιους χρόνους, κυρίως) και να κατανοήσουν πώς προκύπτουν οι γραµµατικοί κανόνες από τη χρήση της γλώσσας. Παρακάτω δίνονται ενδεικτικά αποτελέσµατα από την έρευνα στο σώµα κειµένων σχολικού λόγου, όπου µπορεί να ερευνηθεί η κλιτική συµπεριφορά του συγκεκριµένου ρήµατος (εδώ το παράγω). http://www.greek-language.gr/greeklang/modern_greek/tools/corpora/pi/index.html Έτσι, τα παιδιά µπορούν να καταγράψουν µόνα τους πώς κλίνεται το συγκεκριµένο ρήµα κτλ. (εξαγωγή του κανόνα και όχι αποµνηµόνευση). Σελίδα 10 από 19

Εικόνα 1 Αποσπάσµατα από την κλιτική συµπεριφορά του παράγω (Σώµατα Κειµένων ΚΕΓ). Διαπιστώνουν, επίσης, τα παιδιά από την έρευνα ότι ο συγκεκριµένος ρηµατικός τύπος χρησιµοποιείται περισσότερο σε κάποια κειµενικά είδη (π.χ. επιστηµονικές περιγραφές, βλ. εικόνα 5) και προσπαθούν να κατανοήσουν γιατί. Εικόνα 2. Αποτέλεσµα από την αναζήτηση στο Σώµα Κειµένων µε τα βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (Σώµατα κειµένων ΚΕΓ). Τα παιδιά καταγράφουν και οργανώνουν λεπτοµερώς τα ευρήµατά τους. Αυτό µπορεί να γίνει µε διαφορετικούς τρόπους, όπως µε τη δηµιουργία µιας λίστας της κλιτικής συµπεριφοράς του ρήµατος στο πρότυπο που δίνουν οι σχολικές γραµµατικές. Μια διεύρυνση αυτής της λογικής µέσω ενδεικτικών παραδειγµάτων και ποσοστών θα Σελίδα 11 από 19

ήταν περισσότερο πρόσφορη για τη συγκεκριµένη εργασία. Σε κάθε περίπτωση, µέσω της συνεργασίας ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να ασκήσει τα παιδιά στο να συλλέγουν, να οµαδοποιούν και να ταξινοµούν δεδοµένα. Το πώς θα γίνει αυτό θα εξαρτηθεί σε σηµαντικό βαθµό και µε το είδος των τελικών εργασιών που θα πρέπει να κάνουν τα παιδιά και από το πώς θα αξιοποιήσουν τα δεδοµένα αυτά. Αυτό που αναµένει ο εκπαιδευτικός στη συγκεκριµένη φάση να επιτευχθεί είναι: - Τα παιδιά να εµπλακούν ενεργά στη διερεύνηση της γνώσης και µέσω των δεδοµένων που θα συλλέξουν να οδηγηθούν σε διαπιστώσεις. Πρόκειται για µια πολύ σηµαντική δεξιότητα, απαραίτητη στο σχολικό γραµµατισµό, γενικότερα. - Να κατανοήσουν ότι οι κανόνες στη γλώσσα προκύπτουν µέσα από τη χρήση της και δεν βρίσκονται στα κεφάλια κάποιων ειδικών που γράφουν τις γραµµατικές. Πρόκειται για γνώση ιδιαίτερα χρήσιµη για την σε βάθος κατανόηση της λειτουργίας της γλώσσας, αλλά και την κατανόηση του πώς διαµορφώνονται οι κανόνες που υπάρχουν στα σχολικά βιβλία αναφοράς. - Να συνδέουν τη γραµµατική µε τα κείµενα. Στην προκειµένη περίπτωση θα αντιληφθούν ότι το αυξηµένο ποσοστό χρήσης του συγκεκριµένου ρήµατος στις περιγραφές έχει σχέση µε το γεγονός ότι οι περιγραφές αυτές υπάρχουν σε µαθήµατα των θετικών επιστηµών, όπου η χρήση λόγιας γλώσσας παίζει σηµαντικό ρόλο στη συγκρότηση της γλωσσικής τους ιδιοµορφίας. -Να µπορούν να αξιοποιούν τις ΤΠΕ, προκειµένου να κρατούν σηµειώσεις και να οργανώνουν τα δεδοµένα τους σε πίνακες. Για να επιτευχθούν καλύτερα οι συγκεκριµένοι στόχοι είναι απαραίτητη η στενή συνεργασία εκπαιδευτικού µε τις οµάδες των παιδιών: παρακολουθεί και ενηµερώνεται ως προς το πώς αναζήτησαν, τι βρήκαν, πού δυσκολεύτηκαν, πώς οργάνωσαν τα δεδοµένα τους κλπ. και τα υποστηρίζει όπου υπάρχει ανάγκη. Η Σελίδα 12 από 19

συνεργασία αυτή µπορεί να γίνεται σε χρόνο και χώρο που θα οριστεί από τον εκπαιδευτικό. 3η φάση Μετά από τη διερεύνηση της κλιτικής συµπεριφοράς του συγκεκριµένου γλωσσικού στοιχείου στα σώµατα κειµένων σχολικού λόγου, προτείνεται να επεκταθεί η αναζήτηση αυτή και στο χώρο του διαδικτύου. Η συµπληρωµατική αυτή αναζήτηση είναι αρκετά χρήσιµη, όπως θα διαπιστώσουµε στη συνέχεια. Αν τα παιδιά δεν είναι αρκετά εξοικειωµένα µε ερευνητικού τύπου εργασίες στο διαδίκτυο, ο εκπαιδευτικός θα µπορούσε να αναθέσει αυτή και τις επόµενες φάσεις που ακολουθούν (βλ. παρακάτω) σε διαφορετικές οµάδες, ζητώντας τους να συνεργαστούν στην εξαγωγή των συµπερασµάτων. Τα ερωτήµατα που απασχολούν τα παιδιά στη φάση αυτή είναι: 1. Πώς συµπεριφέρονται τα συγκεκριµένα ρήµατα στον καθηµερινό λόγο, όπως αυτός αποτυπώνεται στο διαδίκτυο; Υπάρχουν διαφορές στη χρήση σε σχέση µε ό,τι διαπίστωσαν στο σώµα κειµένων σχολικού λόγου; Σε τι είδους κείµενα τις βρίσκουµε και πού οφείλονται οι διαφορές αυτές; 2. Διαφέρουν οι επίσηµες απόψεις (π.χ. σχολική γραµµατική) από την πραγµατικότητα; Η διαδικασία στην εργασία είναι παραπλήσια µε αυτή της 2 ης φάσης: προσεχτική συλλογή δεδοµένων, οργάνωση και ταξινόµησή τους. Εδώ είναι απαραίτητο να γίνει ένας ή περισσότεροι συγκριτικοί πίνακες, οι οποίοι θα αποτυπώνουν τις διαφορές ανάµεσα στην πρώτη και τη δεύτερη έρευνα και ανάµεσα στην έρευνα και στην επίσηµη σχολική εκδοχή, όπως δίνεται στη σχολική γραµµατική ή τα σχολικά βιβλία. Δάσκαλος και µαθητές θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι τα δεδοµένα που συλλέγονται, και κυρίως οι πίνακες µε τα παραδείγµατα, θα αξιοποιηθούν στην τελική παρουσίαση της εργασίας που θα κάνουν τα παιδιά. Καλό, εποµένως, είναι να Σελίδα 13 από 19

έχουν υπόψη τους το κειµενικό είδος της τελικής παρουσίασης, προκειµένου να διαµορφώσουν και τους κατάλληλους πίνακες. Κατά την αναζήτηση αυτή στο διαδίκτυο τα παιδιά θα πρέπει να είναι εξοικειωµένα όχι µόνο µε τις τεχνικές διαστάσεις αλλά και µε λειτουργικές κριτικές διαστάσεις της έρευνας στο διαδίκτυο. Αν πληκτρολογήσουν για παράδειγµα «παράγω», σε αντίθεση µε τα σώµατα κειµένων, θα τους δοθούν παραδείγµατα µόνο για το συγκεκριµένο πρώτο πρόσωπο και το συγκεκριµένο χρόνο και για να έχουν παραδείγµατα διπλοτυπίας (π.χ. παράξω) ή άλλων χρόνων προσώπων αυτό θα πρέπει να γίνει ακριβώς µε τον συγκεκριµένο τύπο που ερευνούν. Θα δουν, επίσης, ότι δεν µπορούν να έχουν στατιστικά στοιχεία, όπως στα σώµατα κειµένων, γιατί είναι διαφορετική η γλωσσική οργάνωση της πληροφορίας στο διαδίκτυο. Αυτό καθιστά την ερευνητική διαδικασία χρονοβόρα, γι αυτό και µπορεί να είναι περισσότερο εστιασµένη (π.χ. στο πρώτο πρόσωπο των χρόνων) και θα βοηθούσε, αν ήταν ενήµερος ο καθηγητής της πληροφορικής και συνεισέφερε στο µάθηµά του, προκειµένου να κατανοήσουν τα παιδιά κάποιες τεχνικές τουλάχιστον ιδιαιτερότητες. Από την έρευνα αυτή των παιδιών αναµένεται να προκύψουν ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις, όπως για παράδειγµα ότι χρησιµοποιούνται οι δεύτεροι τύποι (παράξω, έχω παράξει) (βλ. παρακάτω), κάτι που δεν συµβαίνει στα σχολικά σώµατα κειµένων. Είναι προφανές ότι τόσο η καταγραφή όσο και η ερµηνεία αυτή έχει µεγάλο ενδιαφέρον, αφού αναδεικνύει από τη µια µεριά φυγόκεντρες τάσεις για αλλαγές στο σύστηµα της γλώσσας, αλλά και κεντροµόλες τάσεις προστασίας από τις αλλαγές, µε το ρόλο αυτό να τον έχει πρωτίστως το σχολείο. Θα διαπιστώσουν επίσης ότι οι τύποι αυτοί χρησιµοποιούνταν και στην αρχαία ελληνική. Εικόνα 3. Παραδείγµατα από το διαδίκτυο Σελίδα 14 από 19

Αυτό που αναµένει ο εκπαιδευτικός στη συγκεκριµένη φάση να επιτευχθεί είναι: - Να κατακτήσουν τα παιδιά τη δυνατότητα για λειτουργική και κριτική αξιοποίηση (η τεχνική προϋποτίθεται ούτως ή άλλως) του διαδικτύου για αναζήτηση, ανεύρεση και κριτική αποτίµηση των πληροφοριών (νέος γραµµατισµός, δεύτερος και τρίτος κύκλος). - Να προετοιµάζουν πίνακες, παραδείγµατα και άλλο υλικό µε βάση το ρόλο που παίξει το υλικό αυτό στην εργασία τους: σε ποια κειµενικά είδη θα ενταχθεί; Πώς θα δοθεί; Αν οι πίνακες ενσωµατωθούν, για παράδειγµα, στο υλικό που θα δοθεί κατά την παρουσίαση της εργασίας (hand out) θα είναι διαφορετικοί από ό,τι αν ενσωµατωθούν στο ΠΠ που θα κάνουν κλπ. - Να τεκµηριώνουν µε παραδείγµατα και καλές συγκρίσεις τις απόψεις τους. - Να µάθουν να κρατούν τις απαραίτητες σηµειώσεις, προκειµένου να τις ενσωµατώσουν στα τελικά κείµενά τους. - Να κατανοήσουν ότι δεν είναι ενιαία η κλιτική συµπεριφορά του συγκεκριµένου γλωσσικού τύπου και ότι υπάρχουν σαφείς τάσεις αλλαγής, αλλά και σταθερότητα σε κάποια πεδία (π.χ. σχολικός λόγος). 4 η φάση Μεταγλωσσικές συζητήσεις και κριτική ανάγνωσή τους Σελίδα 15 από 19

Από την έρευνά τους στο διαδίκτυο τα παιδιά θα διαπιστώσουν ότι στο διαδίκτυο χρησιµοποιούνται σε ευρεία έκταση οι δεύτεροι τύποι και ότι υπάρχουν έντονες συζητήσεις για το αν πρέπει ή όχι να χρησιµοποιούνται οι τύποι αυτοί (βλ. παρακάτω εικόνα). Εικόνα 4 (http://mundusphilologiae.blogspot.com/2009/03/blog-post_31.html) [10.5.2010] Τα παιδιά αναλαµβάνουν να καταγράψουν τα επιχειρήµατα και ενδεικτικά παραδείγµατα των δύο απόψεων: όσων διάκεινται θετικά και όσων διάκεινται αρνητικά στη χρήση των δεύτερων τύπων. Η καταγραφή αυτή χρειάζεται καλή καθοδήγηση από το δάσκαλο, έτσι ώστε τα παιδιά να µην αντιγράφουν αλλά να κρατούν την ουσία του κάθε επιχειρήµατος, να κρατούν τις διαδικτυακές διευθύνσεις που βρήκαν τα παραδείγµατα και να τις αξιοποιούν ως βιβλιογραφικές παραποµπές, να οµαδοποιούν τα επιχειρήµατα και να ανιχνεύουν ενδεχόµενη διαφοροποίηση. Είναι απαραίτητο στη φάση αυτή τα παιδιά να συγκεντρώνουν το απαραίτητο υλικό, προκειµένου να το αξιοποιήσουν στην εργασία τους. Είναι απαραίτητο επίσης Σελίδα 16 από 19

να λάβουν υπόψη τους τα δικά τους δεδοµένα για την αποτίµηση των όσων λέγονται: ισχύουν ή όχι, τι διαπίστωσαν οι ίδιοι από τη δική τους έρευνα; Αυτό που αναµένει ο εκπαιδευτικός στη συγκεκριµένη φάση να επιτευχθεί είναι: - Καλές καταγραφές και οµαδοποιήσεις, εποµένως καλή χρήση του ΠΕΚ και οργάνωση του υλικού σε διαφορετικά αρχεία και υπο- φακέλους. - Δηµιουργία, ενδεχοµένως, πινάκων µε την καταγραφή των κυριότερων επιχειρηµάτων εκατέρωθεν. - Εξοικείωση µε το πώς αξιοποιούµε τις πηγές, πώς καταγράφουµε την ουσία των δεδοµένων και πώς παραπέµπουµε βιβλιογραφικά σε ψηφιακές πηγές. Φάση 5 η Κατά τη φάση αυτή θα παραχθούν τα τελικά κείµενα, τα οποία θα παρουσιαστούν. Τα κείµενα αυτά µπορεί να είναι: - Ένα κείµενο σε µορφή παρουσίασης στην τάξη (µε τη χρήση του προγράµµατος παρουσίασης), όπου θα αποτυπώνονται οι κυριότερες διαπιστώσεις. Το κείµενο αυτό καλό είναι να συνοδεύεται µε επιµέρους υποστηρικτικά κείµενα, όπως: προσωπικές πρόχειρες σηµειώσεις που θα αξιοποιηθούν κατά την παρουσίαση, σηµειώσεις που θα δοθούν στα παιδιά κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, προκειµένου να παρακολουθήσουν καλύτερα την παρουσίαση (π.χ. συγκριτικοί πίνακες από την έρευνά τους). - Ένα κείµενο σε µορφή συνεχούς λόγου και στο κειµενικό είδος της ερευνητικής εργασίας. Το κείµενο αυτό µπορεί να δηµοσιευτεί στο ιστολόγιό τους (blog) ή σε οποιοδήποτε άλλο περιβάλλον θα προκριθεί από το δάσκαλο και τα παιδιά. - Σε κάθε περίπτωση τα κείµενα αυτά µπορεί να είναι τελείως διαφορετικά, ανάλογα µε τη ρητορική περίσταση στην οποία θα παρουσιαστούν (π.χ. παρουσίαση σε εκδήλωση του σχολείου, σε εκδήλωση µε τους γονείς κλπ.). Σελίδα 17 από 19

- Η παρουσίαση ενώπιον ακροατηρίου αποτελεί από µόνη της ένα συγκεκριµένο κειµενικό είδος που χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα τόσο κατά την προετοιµασία όσο και κατά την παρουσίαση. Εναλλακτικές πραγματώσεις: 1. Η εστίαση να γίνει σε µία ή δύο από τις συγκεκριµένες φάσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αυτό προτείνεται, αν τα παιδιά είναι µικρών τάξεων του Γυµνασίου και δεν έχουν εµπειρία στις προτεινόµενες διαδικασίες. Προτείνεται επίσης σε περίπτωση που ο χρόνος ο οποίος µπορεί να εξοικονοµηθεί εκ µέρους του εκπαιδευτικού είναι περιορισµένος. 2. Κάθε οµάδα αναλαµβάνει µία µόνο από τις φάσεις που περιγράφηκαν παραπάνω. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στη σύνθεσή τους. 3. Η εστίαση µπορεί να είναι σε διαφορετικές γραµµατικές κατηγορίες (ουσιαστικά, ρήµατα) και κάθε οµάδα να διερευνά µία από αυτές. Μπορεί να είναι επίσης σε διαφορετικά κλιτικά παραδείγµατα από τις κατηγορίες αυτές. 4. Η δηµιουργία ενός συνολικού περιβάλλοντος µε µεταγλωσσικό ενδιαφέρον (π.χ. wiki, ιστρολόγιο, αλλά και η έκδοση ενός συλλογικού τόµου) θα αποτελούσε σηµαντικό κίνητρο για τα παιδιά. Επέκταση Το συγκεκριµένο σενάριο εστίασε σε ένα συγκεκριµένο µεταγλωσσικό ζήτηµα. Είναι προφανές ότι το ίδιο µπορεί να γίνει και µε άλλα µεταγλωσσικά ζητήµατα. Η βαθύτερη όµως λογική της πρότασης είναι η διαφορετική διαχείριση της σχέσης ανάµεσα στο σχολικό και τον εξωσχολικό χρόνο των παιδιών. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά στο σπίτι κάνουν πολύ συχνά διεκπεραιωτικές εργασίες, χωρίς ουσία και Σελίδα 18 από 19

ενδιαφέρον για τα ίδια. Το συγκεκριµένο σενάριο προσπαθεί να δώσει άλλο περιεχόµενο στις εργασίες που γίνονται στο σπίτι. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε πολλές άλλες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες που µπορεί να έχουν σχέση µε ποικίλα ζητήµατα που ενδιαφέρουν τα παιδιά. Αναφέρονται ενδεικτικά: - Τα παιδιά ως εθνογράφοι: τα παιδιά συλλέγουν δεδοµένα που αφορούν ζητήµατα της τοπικής τους κοινωνίας (κοινωνικά, πολιτισµικά, νέων, ψυχαγωγίας κλπ.). Στην προκειµένη περίπτωση η διαδικασία είναι η ίδια, αλλά δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στο να µάθουν να συλλέγουν τα παιδιά δεδοµένα ως εθνογράφοι. Προϋποτίθεται, εποµένως, κάποια στοιχειώδης γνώση του εκπαιδευτικού στην εθνογραφική έρευνα. - Τα παιδιά ως ιστορικοί (συνδυασµός µε το µάθηµα της Ιστορίας). Προσφέρεται σε περιοχές µε ιδιαιτερότητες στην τοπική ιστορία. Σελίδα 19 από 19