ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΝΟΕΜ ΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜ ΒΡΙΟΣ 333 π.χ. Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΙΣ ΣΟΥ Στην πε διά δα της Ισ σού, τον Νο έμ βριο του έτους 333 π.χ., έ λα βε χώ ρα μία από τις ση μα ντι κό τε ρες μά χες του έν δο ξου Έλληνα Στρα τη λά τη. Ο Μέ γας Α λέ ξαν δρος, που α πό και ρό εί χε πλη ρο φο ρη θεί την ά φιξη του Δα ρεί ου στους Σώ χους της Συ ρί ας, διέ σχι σε την πα ρα λια κή πε διά δα της Ισ σού, σχε διά ζο ντας να βα δί σει ε ναντί ον των Περ σών α πό νό τια, δια μέ σου των Συ ρια κών Πυ λών. Η κα θυ στέ ρη ση ό μως του Μα κε δό να βα σι λιά στην Ταρ σό, ε ξαι τί ας της αρ ρώ στιας του, πα ρέ συ ρε τον Δα ρεί ο στην α πό φα ση να σπεύ σει να τον συ να ντή σει στο στε νό τα το για τον 162 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
στρα τό του ση μεί ο της Ισ σού, με απο τέλε σμα να βρε θεί στα νώ τα των Ελ λή νων, οι ο ποί οι ή δη βρί σκο νταν στη Μυρί ανδρο. Ο στρα τός του Δα ρεί ου α νερ χό ταν σε 500.000-600.000 Πέρ σες, Μή δους, Σκύ θες, Χαλδαί ους, Αρ μέ νιους, αλ λά και Έλ λη νες μι σθο φό ρους (30.000). Ο Α λέ ξαν δρος εκ με ταλ λεύ τη κε το στρατη γι κό σφάλ μα των Περ σών και, γυ ρίζοντας πί σω με έ να με γα λο φυές σχέ διο, διέ ταξε τα στρα τεύ μα τα του, μό λις πλη σιά σουν την πα ρά τα ξη του Δα ρεί ου, να γο να τί σουν και να μεί νουν με τα χέρια τους στο χώ μα, ω σάν να προ σκυ νούν. Το τέ χνα σμα του Α λέ ξαν δρου α πέ δω σε, για τί οι Πέρ σες ψυχο λο γι κά προ ε τοι μα σμέ νοι για μά χη, ό ταν εί δαν τους Έλ ληνες να γο να τί ζουν και να τους προ σκυ νούν, α πώ λε σαν την πο λε μι κή τους ορ μή και σά στι σαν. Ο Δα ρεί ος πί στεψε ό τι κέρ δι σε τον πό λε μο χω ρίς μά χη. Οι Μακε δό νες ό μως ση κώ θη καν και ε πι τέθη καν με αν δρεί α και ορ μή ε να ντί ον των εχθρών, οι ο ποί οι ευ ρε θέ ντες ψυ χο λο γι κά ά ο πλοι ητ τή θη καν κα τά κρά τος. Κα τά τη διάρ κεια της μά χης, οι Πέρ σες έ χα σαν 100.000 πε ζούς και 10.000 ιπ πείς, ε νώ οι α πώ λειες των Μα κε δό νων ή ταν μό νο 300 πε ζοί και 150 ιπ πείς. Η με γα λοπρέ πεια του νου και του χα ρα κτή ρα του Με γά λου Α λέ ξαν δρου, ο ο ποί ος πο λέ μη σε α τρόμη τα, εκ θέ το ντας τον ε αυ τό του σε κίν δυ νο και προ κα λώ ντας τον θαυ μα σμό και την ε μπι στο σύ νη των στρα τιω τών του, φαί νε ται και στη συ μπε ρι φο ρά του προς την αιχ μά λω τη βα σι λι κή οι κο γέ νεια, καθώς υ πο χρέ ω σε τους Έλ λη νες να με τα χειρί ζο νται τα μέ λη της α νά λο γα με τη θέ ση τους στην ιε ραρ χί α της περσι κής αυ λής. Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 163 Ιστορικές Μνήμες
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 18 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1803 Ο ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΖΑΛΟΓΓΟΥ Στις 12 Δε κεμ βρί ου του 1803, ύ στε ρα α πό πο λυετείς και αι μα τη ρές μά χες, το η ρω ι κό Σού λι έ πε σε στα χέρια του Α λή πα σά. Ό σοι δεν ά ντε ξαν, ε ξα ντλη μέ νοι α πό την πεί να και τις κα κου χί ες, πα ρα δόθη καν με τον ό ρο να α πο συρ θούν με τα ό πλα τους ε λεύ θε ροι ε κεί ό που θα ε πι θυμού σαν. Την ί δια η μέ ρα, ο κα λό γε ρος Σαμου ήλ, αρ νού με νος να ε γκα τα λεί ψει τον τόπο, του έ βα λε φω τιά και α να τί να ξε την α πο θή κη τρο φί μων και πο λε μο φο δί ων στο Κού γκι. Ο πα σάς θε ω ρώ ντας α πό το γε γο νός αυ τό α πο δε σμευ μέ νο τον ε αυ τό του α πό τους ό ρους της συν θή κης, διέ ταξε να κυ κλω θούν τα μέ ρη απ ό που θα περνού σαν οι οι κο γέ νειες των Σου λιω τών. Η πρώ τη ο μά δα που κα τευ θυ νό ταν προς την Πάρ γα υ πό τις ο δη γί ες του Φώ τη Τζα βέ λα και του Δή μου Δρά κου, κά που 2.000 ά το μα, κα τά φε ρε πο λε μώντας σκλη ρά να φθά σει στον προ ο ρι σμό της. Ό μως, οι ε κα τό και πλέ ον οι κο γένειες που εί χαν κα τα φύ γει στο Ζά λογ γο α ντι με τώ πι σαν και πά λι τη μα νί α των Αλ βα νών. Έ να σώ μα 160 αν δρών α πό τον Κί τσο Μπό τσα ρη πέ τυ χε να δια σπά- 164 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
σει τις γραμ μές των πο λιορ κη τών, οι υ πό λοι ποι ό μως βρή καν τον θά να το ή αιχ μα λω τί στη καν. Στις 18 Δε κεμ βρί ου του 1866, 57 γυναί κες με τα παι διά τους προ τί μη σαν να γκρε μιστούν στο βά ρα θρο α πό το υ ψη λό τε ρο μέ ρος του Ζα λόγ γου πα ρά να χά σουν την ε λευ θε ρί α τους. Ο Χο ρός του Ζα λόγ γου, πα ρα μο νές Χρι στου γέννων του 1803, α πο τε λεί αιώ νιο σύμ βολο για τη γυ ναί κα που προ τί μη σε τον θάνα το α πό την α τί μω ση και τη δυ στυ χί α, δί νο ντας νέ α ώ θη ση στους α γώ νες των Ελ λή νων για την α πο τί να ξη του τουρ κικού ζυ γού. Οι ει κό νες των γυ ναι κών με τα βρέ φη στην α γκα λιά και οι η ρω ι κές στιγμές τους έ χουν χα ρα χθεί α νε ξί τη λα στις μνή μες κά θε Έλ λη να κι έ χουν ε μπνεύ σει τη δη μο τι κή μας ποί η ση: «Στη στε ριά δε ζει το ψά ρι / ούτ αν θός στην αμ μου διά / κ οι Σου λιώ τισ σες δε ζού νε / μέσ τη μαύρη τη σκλα βιά». Προς τι μήν τους, στο σημεί ο ό που έ πε σαν, α νεγέρ θη κε μνη μεί ο ύ στε ρα α πό Πα νελ λή νιο έ ρα νο. Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 165 Ιστορικές Μνήμες
ΝΟΕΜ ΒΡΙΟΣ 9 ΝΟ ΕΜ ΒΡΙ ΟΥ 1866 ΤΟ Ο ΛΟ ΚΑΥ ΤΩ ΜΑ ΤΗΣ ΜΟ ΝΗΣ ΤΟΥ ΑΡ ΚΑ ΔΙ ΟΥ Την πε ρί ο δο της Κρη τι κής Ε πα νά στα σης (1866-1869), το ι στο ρι κό Αρ κά δι στο Ρέ θυμνο της Κρή της α να δεί χθη κε σε α νυ πέρβλη το σύμ βο λο η ρω ισμού για ο λό κλη ρο το Ελ λη νι κό Έ θνος. Το βρά δυ της 7 ης Νο εμβρί ου του 1866 ο Μου στα φά πα σάς ξε κί νησε να πο λιορ κεί το μο να στή ρι με δύ να μη 15.000 αν δρών έ να ντι 250 μό λις Ελ λή νων πο λε μι στών και πολ λών α μά χων. Α νά με σα τους και 45 κα λό γε ροι. Οι πο λιορ κη μέ νοι κρά τη σαν ά μυνα ε πί 3 συ νε χό με νες η μέ ρες, έ χο ντας ως αρ χη γούς τους τον η γού με νο Γα βρι ήλ Μα ρι νά κη και τον Πε λο πον νή σιο Αν θυ πο λο χα γό Ιω άν νη Δη μα κό που λο. Στις 9 Νο εμ βρί ου, οι Τούρ κοι με τα φέ ρα- νε α πό το Ρέ θυ μνο έ να με γά λο πυ ρο βόλο και γκρε μί ζο ντας τη δυ τι κή πύ λη της Μο νής ει σχώ ρη σαν στο ε σω τε ρι κό της. Τό τε έ νας γεν ναί ος πο λε μι στής, ο Κων στα ντί νος Γιαμπου δά κης, ή κατ άλλους ο Α νω γεια νός δά σκα λος Εμ μα νου ήλ Σκου λάς, ά δεια σε το πι στό λι του στα γε μά τα α πό μπα ρού τι βα ρέλια της πυ ρι τι δα πο θή κης και η μια πλευ ρά της Μονής α να τι νά χτη κε στον α έ ρα, πέ φτοντας πά νω στα κε φά λια των ε φορ μώ ντων Τούρ κων, οι ο ποί οι ε ξα γριω μέ νοι άρ χι σαν τη γε νι κή σφα γή των γυ ναι κο παί δων. Αρ κε τοί Έλ λη νες (πε ρί τους 800) και πά νω α πό 3.000 Τούρ κοι θά φτη καν στα ε ρεί πια της Μο νής, ε νώ πε ρί τα τέ λη Νο- 166 Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
εμ βρί ου η Γε νι κή Συ νέ λευ ση των Κρη τών α πο κήρυ ξε τον αρ χιε ρέ α Λά μπη Πα ΐ σιο, α πο δί δο ντας σ αυ τόν ευ θύ νες για την κατα στρο φή. H έ ρι δα Α νω γεια νών και Ρε θυμνιωτών που υ πάρ χει σή με ρα για το πρό σωπο της πυρ πό λη σης της Μο νής έ γκει ται σε δια φο ρε τι κές ι στο ρι κές πη γές. Ό πως και να χει, υ πήρ ξαν και οι δυο τους ή ρω ες, κα θώς με τη στά ση τους συ νε τέ λε σαν με θαυ μαστό τρό πο στη συ νέ χι ση του Α γώ να κα τά του βάρ βα ρου δυ νά στη και κα τέ στη σαν τη Μο νή του Αρ κα δί ου πρό τυ πο ε θε λο θυσί ας κι αυ τα πάρ νη σης για τις ε περ χό με νες γε νιές. Αρ γό τερα, η Μο νή α νοι κο δο μή θη κε και συ νέ χι σε να λει τουρ γεί α κο λου θώ ντας μέ χρι σή με ρα την ιε ρά α πο στο λή της. 25 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1942 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΑΝΑΤΙΝΑΞΗΣ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΤΟΥ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ Το φθι νό πω ρο του 1942 δώ δε κα Άγ γλοι κο μά ντος με ε πι κε φα λής τον Συ νταγ ματάρ χη Έ ντυ Μά γιερς και υ παρ χη γό τον Ταγ μα τάρ χη Γου ντχά ουζ (ο μά δα Harling ) έ πε σαν με α λε ξί πτω τα στην πε ριο χή της Γκιό νας. Σκοπός τους ή ταν να έρ θουν σε ε πα φή με τους Έλ λη νες α ντάρ τες και να συ ντο νί σουν ε πι χεί ρη ση που εί χε σχε διά σει το Συμ μα χι κό Στρα τη γεί ο της Μέ σης Α νατολής για τη δια κο πή του α νε φο δια σμού της γερ μα νι κής στρα τιάς στην Α φρική. Α φορ μή του γε γο νό τος υ πήρ ξε η τό τε υ πε ρί σχυ ση του Ρόμ μελ, Διοι κη τή του Afrika-Korps, που προ η γου μέ νως εί χε α να γκά σει την 8η Βρε τα νι κή Στρα τιά σε υ πο χώ ρη ση πέ ραν των Αι γυ πτια κών Συ νό ρων. Τη νύ χτα της 25 ης προς την 26 η Νο εμβρί ου 1942, α ντάρ τες του Ε ΛΑΣ και του Ε ΔΕΣ με ε πι κε φα λής τον Ά ρη Βε λου χιώ τη και τον Να πο λέ ο ντα Ζέρ βα, μαζί με την ο μά δα των Άγ γλων σα μπο τέρ, ξε κί νη σαν την ε πι χεί ρη ση, η ο ποί α ο λοκλη ρώ θη κε με α πό λυ τη ε πι τυ χί α στις 2.21 π.μ. Η α να τί να ξη της γέ φυ ρας του Γορ γο πο τά μου υ πήρ ξε βα ρύ τα το πλήγ μα για τον Ά ξο να, κα θώς η δια κο πή του α νε φοδια σμού των Γερ μα νών στη Βό ρεια Α φρι κή ε πί 6 ε βδο μά δες ή ταν κα θο ρι στι κής ση μα σί ας για την πο ρεί α των ε πι χει ρή σε ων στην Κυ ρη να ϊ κή χερ σό νη σο. Το κα τόρ θω μα των Ελ λή νων α νταρ τών προ κά λε σε τον θαυ μα σμό της κα τε χό με νης Ευ ρώ πης. Σε α ντί ποι να, ό μως, λί γες η μέ ρες αρ γό τε ρα στον χώ ρο της κα τε στραμμέ νης γέ φυ ρας ε κτε λέ στη καν 19 Έλ λη νες πα τριώτες και 3 στα Κα στέ λια της Γραβιάς. Η γέ φυρα α να κα τα σκευά στη κε το 1948, ε νώ στο ύ ψω μά της α νε γέρ θη κε μνη μεί ο προς τι μήν των πε σό ντων η ρώ ων. Σ Τ ΡΑΤ Ι ΩΤ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 167 Ιστορικές Μνήμες