ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Ν.Ο.Π.Ε. - Τμήμα Νομικής Εκπόνηση Εργασίας με θέμα: ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Εξάμηνο μαθήματος:δ ΕΛΕΝΑ ΚΟΝΟΜΟΔΗ Α.Μ.:1340200300198 Δ Εξάμηνο Φοίτησης Μ ά ι ο ς 2005 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Συμβούλιο της Επικρατείας: ΣτΕ Άρειος Πάγος: ΑΠ Εφετείο Αθηνών: Εφ.Αθ. Πλημμελειοδικείο: Πλημ. Τριμελές: Τριμ. Το Σύνταγμα (περιοδικό): ΤοΣ Νομικό Βήμα (περοδικό): ΝοΒ Ποινικά Χρονικά (περιοδικό): Ποιν.Χρ. Σελίδα(ες): σελ. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: Μ.Μ.Ε. Άρθρο _ του Συντάγματος: άρθρ._σ 1

ΤΟ ΘΕΜΑ (Περίληψη) Το ζήτημα που θα μας απασχολήσει στην παρούσα εργασία έχει να κάνει με την έννοια του Αθλητικού Τύπου. Αφού γίνει μια πρώτη προσέγγιση του θέματος μέσα από την αποσαφήνιση αυτού του όρου, θα ακολουθήσει μια συνταγματολογική ανάλυσή του. Καθώς ο αθλητικός τύπος αποτελεί ένα μικτό συνταγματικό δικαίωμα, θα γίνει η παρουσίαση των δύο βασικών δικαιωμάτων που το συνθέτουν, δηλαδή του δικαιώματος στην ελευθερία του τύπου (άρθρ.14σ) και αυτού στην αθλητική δράση(άρθρ.16 9Σ).Θα αναφερθούμε για το καθένα από αυτά στη φύση και το περιεχόμενό του, στους φορείς του, την τριτενέργεια που αναπτύσσει στις ανθρώπινες σχέσεις και τους περιορισμούς του. Έπειτα θα γίνει μια λεπτομερειακή αναφορά στον αθλητικό τύπο μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής ζωής. Σημαντική είναι και η προσπάθεια για την ανεύρεση του σημείου επαφής των δικαιωμάτων που το αποτελούν, για να τελειώσουμε με την παράθεση ορισμένων αποφάσεων ελληνικών δικαστηρίων που αφορούν τόσο τον τύπο και τον αθλητισμό όσο και τον αθλητικό τύπο. 2

ΤΟ ΘΕΜΑ (Περίληψη)...2 Α. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ...4 Β. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ-...5 ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΩΣ ΜΙΚΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ...5 1)Γενική Θεωρία: Συρροή συνταγματικών δικαιωμάτων-...5 Το μικτό συνταγματικό δικαίωμα...5 2) Το δικαίωμα του άρθρου 14Σ...8 α. Το Δικαίωμα στην Πληροφόρηση...8 β. Ιστορική αναδρομή της κατοχύρωσης του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου...11 γ. Η έννοια του τύπου και άλλων όρων σχετικών με την ελευθερία του τύπου...12 δ. Η ελευθερία του τύπου...15 ε. Οι επιμέρους ελευθερίες του τύπου...16 στ. Οι φορείς του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου...18 ζ. Πεδίο ισχύος του δικαιώματος / Τριτενέργεια...19 η. Περιορισμοί...20 θ. Αναστολή του άρθρου 14Σ...23 ι. Επίλογος...23 3) Το δικαίωμα του άρθρου 16 9Σ...24 α. Η κατοχύρωση του δικαιώματος στον αθλητισμό σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο...24 β. Η έννοια του Αθλητισμού και της Φυσικής Αγωγής...26 γ. Η ελευθερία της αθλητικής δράσης...27 δ. Τα συναφή δικαιώματα με αυτό του Αθλητισμού...28 ε. Οι Φορείς του δικαιώματος στον αθλητισμό...29 στ. Οι Αποδέκτες του δικαιώματος στον αθλητισμό...29 ζ. Οι Περιορισμοί του δικαιώματος στον αθλητισμό...30 η. Επίλογος...33 Γ. Αθλητικός Τύπος- Ανάλυση...33 1. Ο Αθλητικός Τύπος στην Ελλάδα...33 α. Η σύζευξη Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και Αθλητισμού στη χώρα μας...33 β. Η θέση του αθλητικού τύπου στην Ελλάδα...34 γ. Ο αθλητικός τύπος σε σχέση με τον υπόλοιπο τύπο...35 δ. Λόγοι ανάπτυξης του αθλητικού τύπου...36 ε. Το αναγνωστικό κοινό...37 στ. Πόλωση στον αθλητικό τύπο...37 ζ. Αθλητικά Περιοδικά...37 η. Το μέλλον του αθλητικού τύπου...38 2. Η σύζευξη Αθλητισμού και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας...38 α. Γενική άποψη του ζητήματος...38 β. Αναδυόμενο Πρόβλημα: Η εμπορευματοποίηση των αθλητικών Μ.Μ.Ε. στη μεταμοντέρνα εποχή...39 γ. Αθλητική δημοσιογραφία και δεοντολογία...40 δ. Δικαιώματα των αθλητών και κώδικες δεοντολογίας...41 ε. Εξισορρόπηση των αναγκών των αθλητικών ΜΜΕ και των δικαιωμάτων των αθλητών...43 3. Οι συνέπειες της σύζευξης Αθλητισμού και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης...45 Δ. Νομολογία...46 1. Σχετικά με τον τύπο...46 2. Σχετικά με τον αθλητισμό...47 3. Σχετικά με τον αθλητικό τύπο...47 Ε. Βιβλιογραφία...47 3

Α. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ Στην προσπάθειά μας να διερευνήσουμε την έννοια του όρου αθλητικός τύπος, δεν οφείλουμε να κάνουμε τίποτε άλλο, παρά να οριοθετήσουμε το περιεχόμενο της λέξης που δηλώνει ποιο είναι το γενικότερο αντικείμενο στο οποίο αναφερόμαστε και το οποίο μας απασχολεί στην παρούσα εργασία - δηλαδή το ουσιαστικό τύπος - και έπειτα να υπεισέλθουμε στα ενδότερα του όρου μέσω της λέξης που χαρακτηρίζει το αντικείμενό μας και το εξειδικεύει - δηλαδή το επίθετο αθλητικός -. Έτσι, θα μπορούμε να έχουμε μια σαφή πρώτη εικόνα για το περιεχόμενο του όρου τον οποίο καλούμαστε να εξετάσουμε. Ο όρος τύπος μπορεί να γίνει αντιληπτός υπό δύο έννοιες: την υποκειμενική, αφ ενός και την αντικειμενική, αφ ετέρου. Υποκειμενικά ο τύπος αποτελεί το υποκείμενο ή τη μέθοδο της παραγωγής εντύπων. Δηλαδή, είναι η μονάδα παραγωγής μιας εφημερίδας ή ενός περιοδικού κ.ά. Σημαίνει, διαφορετικά, την κάθε μέθοδο εκτυπώσεως του λόγου, της γραφής και της εικόνας, ανεξάρτητα από τον σκοπό της διάδοσής του. Με αυτήν την έννοια, χρησιμοποιείται από τον συντακτικό νομοθέτη στο άρθρ.14 2Σ. Αντικειμενικά, από την άλλη μεριά, εκλαμβάνεται ο τύπος ως το προϊόν του τύπου με την υποκειμενική έννοια που αναφέραμε πριν, ως το προϊόν δηλαδή που δημιουργήθηκε από τη μονάδα παραγωγής. 1 Υπό αυτήν την έννοια ο τύπος ταυτίζεται στην πραγματικότητα με το έντυπο και με τη σημασία αυτή εμφανίζεται στο άρθρ.14 1Σ. Χρησιμοποιείται η λέξη για να δηλώσει, με άλλα λόγια, όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισμένα για διάθεση στο κοινό. 2 Η αντικειμενική αυτή έννοια φαίνεται να προσεγγίζει σε μεγαλύτερο βαθμό το αρχικό περιεχόμενο της λέξης, καθώς τύπος σημαίνει την πράξη, το αποτέλεσμα του ρήματος τύπτω, χτυπώ. Τύπος γενικότερα σημαίνει το αποτύπωμα που αφήνει κάποιο χτύπημα και κατ επέκταση το αποτύπωμα κάποιας εικόνας ή γράμματος ή παράστασης. Τέλος το γράμμα του άρθρ.1 του α.ν. 1092/1938 περί τύπου δίνει έναν σαφή ορισμό του όρου, καθώς ταυτίζει τον τύπο με το έντυπον και το ορίζει ως κάθε προϊόν μέσου μαζικής παραγωγής στο οποίο απεικονίζεται κείμενο ή παράσταση. 3 Αφού δόθηκε μια πρώτη εικόνα για τον όρο τύπο καθώς λεπτομερέστερη ανάλυση και καθορισμός και των 1 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.271 2 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.397 3 άρθρ.1, α.ν.1092/38: τύπος και έντυπον επί των οποίων εφαρμόζονται αι διατάξεις του νόμου τούτου είναι παν ότι εκ τυπογραφίας ή οιουδήποτε άλλου μηχανικού ή χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμόν ή διάδοσιν χειρόγραφων, εικόνων, παραστάσεων, μετά ή άνευ σημειώσεων, ή μουσικών έργων μετά κειμένου ή επεξηγήσεων ή φωτογραφικών πλακών. 4

άλλων σχετικών εννοιών θα ακολουθήσουν στη συνέχεια-, οφείλουμε να περάσουμε στη δεύτερη λέξη του όρου αθλητικός τύπος και συγκεκριμένα στη λέξη αθλητικός προκειμένου να αντιληφθούμε την ακριβή διάσταση του αντικειμένου μας. Πράγματι ο αθλητικός τύπος δεν είναι τίποτε άλλα παρά ένα είδος τύπου που ως χαρακτηριστικό και ταυτόχρονα, ειδοποιό διαφορά του σε σχέση με το ευρύτερο γένος του τύπου έχει το αντικείμενο της ενασχόλησής του. Το αντικείμενο αυτό είναι γενικότερα η αθλητική δράση των ατόμων που λόγω της μεγάλης αξίας της έχει αναχθεί κοινωνιολογικά, δηλαδή μέσω της κοινωνικής ζωής αλλά και νομικά, μέσω του Συντάγματος σε θεσμό. Στην πράξη, και πιο συγκεκριμένα, ο αθλητικός τύπος είναι ο τύπος που αναφέρεται σε πάρα πολλούς τομείς, όπως στην αγωνιστική δράση των αθλητών, την περιγραφή αθλητικών συναντήσεων, τη συγκέντρωση και την έκθεση αποτελεσμάτων των αγώνων, τις δραστηριότητες των αθλητικών σωματείων κάθε αθλήματος από του πιο δημοφιλούς όπως το ποδοσφαίρου, μέχρι αυτού με τους λιγότερους φιλάθλους και των ανωνύμων εταιριών του χώρου αυτού (κυρίως Π.Α.Ε., δηλ.ποδοσφαιρικές ανώνυμες εταιρίες).ακόμη, μπορεί να αφορά και διάφορες αρχές που έχουν να κάνουν με την αθλητική δράση, όπως τις δικαστικές αρχές που είναι υπεύθυνες για την τήρηση της νομιμότητας στο χώρο του αθλητισμού, τους συλλόγους φιλάθλων κυρίως των μεγάλων ομάδων του ποδοσφαίρου ή του μπάσκετ -, τους συνδέσμους διαιτητών, τους συνδικαλιστικούς συλλόγους αθλητών και άλλων φορέων που ασχολούνται με το χώρο αυτό. Τέλος, αντικείμενο του είναι οι συνεντεύξεις με ανθρώπους του αθλητισμού, η αρθρογραφία ή ακόμη και ο σχολιασμός ζητημάτων που αφορούν την αθλητική δράση και επίκαιρων προβλημάτων. 4 Αυτή είναι η οριοθέτηση του περιεχομένου του όρου αθλητικός τύπος, η οποία γίνεται πιο σαφής στη συνέχεια με την ανάλυση όλων των παραμέτρων που σχετίζονται με το ζήτημα αυτό. Β. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ- ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΩΣ ΜΙΚΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ 1)Γενική Θεωρία: Συρροή συνταγματικών δικαιωμάτων- Το μικτό συνταγματικό δικαίωμα Ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό τους συνταγματολόγους και που πλέον αποτελεί το μέλλον του χώρου των Συνταγματικών Δικαιωμάτων είναι αυτό που αφορά τη συρροή 4 Κομίνης Λυκ., Τα μυστικά της δημοσιογραφίας, 2. Εφαρμοσμένη δημοσιογραφία. 2 η έκδ., εκδ.καστανιώτη, Αθήνα 1993, σελ.249 5

θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων (Grundrechtskonkurrenz). 5 Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται από ορισμένους επιστήμονες και σύγκρουση δικαιωμάτων ενός μόνο ατόμου. 6 Η συρροή αυτή συνέχει όταν μια και η αυτή ανθρώπινη ενέργεια καλύπτεται από το περιεχόμενο περισσοτέρων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, όταν μια συμπεριφορά συνιστά ταυτόχρονη άσκηση περισσοτέρων ατομικών ελευθεριών. Έτσι, συναντώνται περισσότερα δικαιώματα και συντρέχει η ταυτόχρονη εφαρμογή των αντίστοιχων διατάξεων στο ίδιο πραγματικό περιστατικό. Το γεγονός ότι μια ανθρώπινη πράξη ρυθμίζεται από περισσότερους κανόνες δικαίου, σημαίνει πως η πράξη αυτή εμπίπτει στο πεδίο προστασίας περισσοτέρων θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στην πράξη, είναι σαφώς περισσότερες οι ανθρώπινες ενέργειες στις περιπτώσεις των οποίων συντρέχουν πάνω από μία συνταγματικές διατάξεις, και σαφώς λιγότερες οι ενέργειες που αποτελούν έκφανση μόνο μιας συνταγματικής ελευθερίας. Μια περίπτωση στην οποία μπορεί να εφαρμοστεί ο παραπάνω κανόνας περί συρροής θεμελιωδών δικαιωμάτων είναι αυτή του αθλητικού τύπου. Η ανθρώπινη αυτή ενέργεια καλύπτεται από δύο βασικές ελευθερίες που κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα. Η πρώτη είναι η ελευθερία του τύπου και της έκφρασης μέσω αυτού (άρθρ.14σ και κυρίως 14 1,2Σ) 7, ενώ η δεύτερη είναι αυτή του αθλητισμού και της αθλητικής δράσης (άρθρ.16 9Σ) 8. Η συρροή θεμελιωδών δικαιωμάτων εμφανίζεται με δύο μορφές και συγκεκριμένα, με τη μορφή της μερικής καλύψεως της συμπεριφοράς του προσώπου από τα συρρέοντα θεμελιώδη δικαιώματα (διασταύρωση δικαιωμάτων) και με τη μορφή της πλήρους καλύψεως αυτής από τα συρρέοντα θεμελιώδη δικαιώματα (σώρευση δικαιωμάτων). 9 Στην περίπτωση του δικαιώματος του αθλητικού τύπου, η ενέργεια ενός ατόμου να εκφράζει τη γνώμη του διαμέσου του τύπου για ζητήματα αθλητικά, καλύπτεται αφ ενός από το δικαίωμα στην ελευθερία του τύπου (άρθρ. 14 2Σ) και αφ ετέρου από το δικαίωμα στον αθλητισμό (άρθρ.16 9Σ). Ωστόσο μπορούμε να πούμε πως η επικάλυψη είναι μόνο μερική, δηλαδή πρόκειται για διασταύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και άλλα μητρικά δικαιώματα όπως αυτά της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (άρθρ.5σ), της 5 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.100 6 Ραΐκος Αθ.Γ., Συνταγματικό Δίκαιο, Θεμελιώδη δικαιώματα τόμος 2 ος, 2 η έκδ., εκδ.αντ.ν.σάκκουλα, Αθήνα 2002, σελ.228 7 άρθρ.14 1Σ: Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και διά του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους. άρθρ.14 2Σ: Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 8 άρθρ.16 9Σ: Ο αθλητισμός τελεί υπό την προστασία και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Το Κράτος επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωματείων κάθε είδους, όπως νόμος ορίζει. Νόμος ορίζει επίσης τη διάθεση των ενισχύσεων που παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούμενες ενώσεις σύμφωνα με τον προορισμό τους. 9 Ράικος Αθ.Γ., Συνταγματικό Δίκαιο, Θεμελιώδη δικαιώματα τόμος 2 ος, 2 η έκδ., εκδ.αντ.ν.σάκκουλα, Αθήνα 2002, σελ.228-9 6

ελευθερίας εκδηλώσεως της γνώμης (άρθρ.14 2Σ) αλλά και ακόμη περισσότερα μπορούν να καλύψουν την πράξη αυτή. Τα δικαιώματα αυτά που αποτελούν σύνθεση επιμέρους δικαιωμάτων, δηλαδή δύο ή περισσοτέρων δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται σε δύο ή περισσότερες διατάξεις, ονομάζονται μικτά δικαιώματα. Τα δικαιώματα αυτά γεννήθηκαν με την για δεκαετίες εφαρμογή των αρχικών θεμελιωδών δικαιωμάτων, την ολοένα και πιο πολύπλοκη χρήση των δικαιωμάτων αυτών, την εξέλιξη του τρόπου ζωής των ανθρώπων και την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Τα περιθώρια για τη δημιουργία μικτών δικαιωμάτων είναι πολύ ευρεία, διότι τα δικαιώματα που μπορούν να διαμορφωθούν είναι αναρίθμητα. Αν αναλογισθεί κανείς πόσοι δυνατοί συνδυασμοί θεμελιωδών δικαιωμάτων μπορούν να γίνουν και πόσα ήδη θεμελιώδη δικαιώματα υπάρχουν, θα διαπιστώσει γιατί ο αριθμός των μικτών δικαιωμάτων δεν μπορεί να είναι υπολογίσιμος. 10 Ένα σημαντικό ζήτημα που συνδέεται με το φαινόμενο της συρροής δικαιωμάτων ή των μικτών δικαιωμάτων - είναι αυτό του περιορισμού αυτών. Μέσα από τη συρροή αυτή υπάρχει μία σύγκρουση δικαιωμάτων. Για τη λύση του προβλήματος αυτού των περιορισμών στους οποίους υπόκειται η συμπεριφορά του φορέα αυτών ή η σχετική πράξη των αποδεκτών τους, σημασία έχει η άρση της σύγκρουσης αυτής. Συνεπώς, η συρροή αντιμετωπίζει προβλήματα ως προς τους περιορισμούς που πρέπει να τεθούν όταν είτε ένα δικαίωμα θεμελιώδες δεν υπόκειται καθόλου σε περιορισμό (απεριόριστο) ενώ τα άλλα υπόκεινται, είτε όταν τα διάφορα συρρέοντα δικαιώματα υπόκεινται σε διάφορους περιορισμούς. Η συρροή, αντίθετα, δεν αντιμετωπίζει προβλήματα εάν είτε όλα τα συρρέοντα δικαιώματα δεν υπόκεινται σε περιορισμούς (απεριόριστα) ή υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς. Στην περίπτωση του αθλητικού τύπου, η συρροή δεν είναι απροβλημάτιστη. Καθώς, όπως θα αναλυθεί και παρακάτω πιο εμπεριστατωμένα, το κάθε ένα από τα συρρέοντα δικαιώματα υπόκεινται σε διαφορετικούς περιορισμούς και έτσι καθίσταται πιο δύσκολο το έργο της ευρέσεως κοινού περιορισμού που να αφορά το μικτό δικαίωμα του αθλητικού τύπου. Για τη λύση αυτού του ζητήματος έχουν εκφραστεί πάρα πολλές γνώμες. Άλλοι υποστηρίζουν πως θα πρέπει να αποφεύγεται η δημιουργία συρροής θεμελιωδών δικαιωμάτων με την ερμηνεία και την ακριβή οριοθέτηση του περιεχομένου τους άλλοι υποστηρίζουν πως το προβάδισμα θα πρέπει να δίνεται στο περισσότερο περιορίσιμο δικαίωμα άλλοι πως θα πρέπει να δίνεται το προβάδισμα στο λιγότερο περιορίσιμο δικαίωμα ενώ μια τέταρτη άποψη ισχυρίζεται πως οι κανόνες της συρροής νόμων και η στάθμιση συμφερόντων θα πρέπει να εφαρμόζονται μαζί και παράλληλα. Ενώ, νομολογιακά, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο λύνει το πρόβλημα της συρροής θεμελιωδών δικαιωμάτων με την εφαρμογή της γενικότερης ερμηνευτικής αρχής της επικρατήσεως της 10 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.101 7

ειδικής ή ειδικότερης συνταγματικής διάταξης απέναντι στην άλλη ή τις άλλες συρρέουσες συνταγματικές διατάξει που είναι γενικές. 11 Ο κανόνας αυτός, lex specialis derogat legi generali, πράγματι έχει ιδιαίτερη αξία και εφαρμόζεται σημαντικά στο χώρο των συνταγματικών δικαιωμάτων. Και αυτό διότι το Σύνταγμα κατοχυρώνει ορισμένα γενικά, θεμελιώδη, μητρικά δικαιώματα από τα οποία προήλθαν, λογικά και ιστορικά, άλλα νεότερα θεμελιώδη δικαιώματα. Για παράδειγμα, όλα τα θεμελιώδη δικαιώματα εξειδικεύουν την ανθρώπινη αξία, άρα και κάθε παράβαση θεμελιώδους δικαιώματος αποτελεί ταυτόχρονα και παράβαση της ανθρώπινης αξίας. Ετσι, κατά μια άλλη, ορθότερη άποψη 12, στην περίπτωση της συρροής και όταν τίθεται το ερώτημα της προτίμησης και της εφαρμογής μιας από τις επιμέρους διατάξεις, το ζήτημα δε θα πρέπει να τίθεται διαζευκτικά. Στην περίπτωση, λόγου χάριν, του αθλητικού τύπου αν το ζήτημα τίθετο διαζευκτικά θα έπρεπε να επιλέξουμε είτε την εφαρμογή ου άρθρου περί ελευθερίας του τύπου είτε περί ελευθερίας της αθλητικής δράσης. Σωστότερο, όμως, είναι σε περιπτώσεις μικτών δικαιωμάτων να γίνεται μια σύνθεση περισσοτέρων συνταγματικών διατάξεων σε ενιαία ρύθμιση, και όχι της επιλογής μιας από αυτές. Κατ αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η παροχή όσο το δυνατόν μεγαλύτερης συνταγματικής προστασίας, πράγμα που είναι και το ζητούμενο κάθε φορά. Συνεπώς, και στην περίπτωση του αθλητικού τύπου, προκειμένου να βρούμε τους περιορισμούς στους οποίους υπόκειται, θα πρέπει να συνθέσουμε τους περιορισμούς καθενός από τα δύο συρρέοντα δικαιώματα με αυτούς του άλλου. 2) Το δικαίωμα του άρθρου 14Σ α. Το Δικαίωμα στην Πληροφόρηση Ανάγκη για Πληροφόρηση Ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2001 κατοχύρωσε στο Σύνταγμα, ρητά πλέον, το δικαίωμα στην Πληροφόρηση. Καθένας, σύμφωνα με το γράμμα του νομοθετικού κειμένου στο άρθρο 5Α 1Σ, έχει δικαίωμα στην Πληροφόρηση, όπως ορίζει ο νόμος, υπό την επιφύλαξη βέβαια ορισμένων περιορισμών απολύτως αναγκαίων ή άλλων που δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας 11 Ράικος Αθ.Γ., Συνταγματικό Δίκαιο, Θεμελιώδη δικαιώματα τόμος 2 ος, 2 η έκδ., εκδ.αντ.ν.σάκκουλα, Αθήνα 2002, σελ.231-2 12 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.101 8

δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 13 Παράλληλα, στην παράγραφο 2 του ίδιου άρθρου κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του καθενός στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Ενώ, θεσπίστηκε ως κρατική υποχρέωση η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής ανταλλαγής και διάδοσής τους. 14 Ο νομοθέτης προέβη σε αυτήν τη ρητή κατοχύρωση του δικαιώματος της πληροφόρησης αντιλαμβανόμενος προφανώς την αξία που έχει σήμερα το δικαίωμα αυτό στα πλαίσια της κοινωνικής μας ζωής. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι αυτοί που χαρακτηρίζουν τη σημερινή κοινωνία ως Κοινωνία της Πληροφορίας, ανάμεσά τους και ο αναθεωρητικός νομοθέτης. Στη σύγχρονη εποχή, η πληροφορία έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του κάθε ανθρώπου. Η ανάγκη για πληροφόρηση είναι συνυφασμένη με την ανάγκη για επικοινωνία, ανάγκη που κρίνεται ως απαραίτητη για την κοινωνικοποίηση του κάθε ατόμου. Χωρίς πληροφόρηση, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει τη δυνατότητα να ασκήσει όπως πρέπει και όπως ο ίδιος μπορεί, τα θεμελιώδη δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης της γνώμης ή της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε έναν ακατάπαυστο βομβαρδισμό πληροφοριών που ως στόχο του δεν έχει τίποτε άλλο παρά το κάθε μέλος της κοινωνίας μας. Η ραγδαία εξέλιξη των διαφόρων μέσων, είτε ηλεκτρονικών είτε όχι, έχει καταστήσει απαραίτητη τη συμμετοχή όλων μας στη σύγχρονη Κοινωνία της Πληροφορίας. Η πληροφορία αποτελεί ένα έννομο αγαθό και ταυτόχρονα το αντικείμενο του δικαιώματος στην ελευθερία της πληροφόρησης. Μάλιστα, από τον δεύτερο κιόλας Παγκόσμιο πόλεμο αποτέλεσε το νομικό θεμέλιο όλων των δημοκρατιών που εγκαθιδρύθηκαν στα διάφορα κράτη του κόσμου και κυρίως τα ευρωπαϊκά. Η ελευθερία της πληροφόρησης κατοχυρώθηκε θεσμικά 15, πρώτα στην Οικουμενική διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948), στο Θεμελιώδη Νόμο της Βόννης (1949) και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1950),η οποία κατοχυρώνει το δικαίωμα της παθητικής και της ενεργητικής πληροφόρησης στο άρθρο 10 16. Ελευθερία της Πληροφόρησης σε αλληλεξάρτηση με αυτήν του Τύπου 13 άρθρ.5α 1Σ: Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει. Περιορισμοί στο δικαίωμα αυτό είναι δυνατόν να επιβληθούν με νόμο μόνο εφ όσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέμησης του εγκλήματος ή προστασίας δικαιωμάτων και συμφερόντων τρίτων. 14 άρθρ.5α 2Σ: Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19. 15 Κική Γ.Π., ΜΜΕ / Δίκαιο της Πληροφόρησης, αναλύσεις-κείμενα, εκδ.προσκήνιο και Γ.Κική, Αθήνα,1998, σελ.17 16 άρθρ.10 Σύμβ.Ρώμης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ΝΔ 53/1974): Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν της γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων 9

Ο τύπος, όπως θα αναλυθεί παρακάτω, ύστερα από πολλές πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις, αλλά και ύστερα από δύο αιώνες διεκδικήσεων, κατόρθωσε να απολαμβάνει πλέον την ελευθερία του. Η ελευθεροτυπία αυτή διασφαλίζει υπό όρους και περιορισμούς βεβαίως- αφ ενός το πρόσωπο του εκδότη και αφ ετέρου τα υπόλοιπα πρόσωπα που ανήκουν στο χώρο του τύπου, όπως τους δημοσιογράφους ή τους αναγνώστες. Για να μπορέσει όμως πραγματικά να συμβεί αυτό που κατοχυρώνεται και συνταγματικά, είναι απαραίτητη η ανάγκη για ευρεία διάδοση πληροφοριών, κυρίως πολιτικού περιεχομένου. Ωστόσο, αναγκαία είναι επίσης και η ελεύθερη έκφραση των ατόμων, καθώς οι δύο αυτές ανάγκες αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία ενός φιλελεύθερου και δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελευθερία της έκφρασης μέσω του τύπου, ήταν ανέκαθεν απαραίτητη η κατοχύρωση της ελευθερίας της πληροφόρησης. Κατ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να πούμε πως το δικαίωμα στην πληροφόρηση, αλλά και το ίδιο το αντικείμενό του δικαιώματος αυτού, δηλαδή η πληροφορία λειτουργούν ως προϋποθέσεις εφαρμογής του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου. Από την άλλη βέβαια πλευρά δεν είναι δυνατή η εφαρμογή των διατάξεων περί ελευθερίας τύπου, χωρίς να είναι κατοχυρωμένη και συνταγματικά η ελεύθερη διάδοση πληροφοριών. Όπως επισημαίνουν πολλοί επιστήμονες είναι απαραίτητη η ελευθερία του τύπου, γιατί μέσω αυτού υφίσταται η δυνατότητα ενημέρωσης του πολίτη και διακίνησης, διάδοσης και ανταλλαγής πληροφοριών. 17 Η έκφραση και προπάντων η διάδοση της γνώμης και της πληροφορίας γίνεται σήμερα με μεθόδους πολλαπλής αποτυπώσεως του λόγου, του ήχου, της γραφής και της εικόνας. Μάλιστα, όπως επισημαίνει και Δαγτόγλου 18, στην παλαιότερη εφεύρεση της τυπογραφίας και στις σύγχρονες ηλεκτρονικές της μορφές, έχουν προστεθεί και άλλες εφευρέσεις όπως αυτή της φωνογραφίας, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης και της ραδιοφωνίας. Γι αυτό και ο τύπος, μαζί με τα υπόλοιπα μέσα μαζικής επικοινωνίας, καθίσταται απαραίτητος για τη διάδοση οποιουδήποτε μηνύματος και οποιασδήποτε πληροφορίας κάθε περιεχομένου. Επομένως, αντιλαμβανόμαστε πως τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στα άρθρα 5Α και 14 τελούν σε σχέσης αλληλεξάρτησης και αποτελούν ταυτόχρονα την προϋπόθεση για τη σωστή και ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. 17 Κική Γ.Π., ΜΜΕ / Δίκαιο της Πληροφόρησης, αναλύσεις-κείμενα, εκδ.προσκήνιο και Γ.Κική, Αθήνα,1998, σελ.37 Ratio της ελευθεροτυπίας αποτέλεσε η ανάγκη ευρείας διάδοσης πληροφοριών 18 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.377 10

β. Ιστορική αναδρομή της κατοχύρωσης του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου Σε Διεθνές επίπεδο Η ελευθερία του τύπου ολοκληρώθηκε ως δικαίωμα πριν τριακόσια περίπου χρόνια στην Αγγλία, ενώ διακηρύχθηκε κατά τον 18 ο αιώνα από την αμερικανική και έπειτα από τη γαλλική επανάσταση. Η αναγνώρισή του στην αλλοδαπή υπήρξε αργή, ανισοταχής και συχνά παλίνδρομη. Η Αγγλία ήταν η πρώτη χώρα που απέκτησε πριν από τρεις αιώνες πλήρη ελευθερία του τύπου. Ο λόγος είναι ότι στη χώρα αυτή επικράτησε στο τέλος του 18 ου αιώνα η άποψη ότι το κράτος δεν καθοδηγεί την κοινή γνώμη, ούτε λογοκρίνει εκ των προτέρων τον τύπο, αλλά περιορίζεται στην εκ των υστέρων τιμώρηση δυσφημιστικών εκδηλώσεων ή αποκαλύψεων κρατικών απορρήτων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το Bill of Rights της 12 ης Ιουνίου του 1776 διακήρυσσε πως ο τύπος είναι one of the great bulworks of Liberty 19. Μάλιστα, το 1871, η πρώτη τροποποίηση του ομοσπονδιακού συντάγματος (First Amendment) περιείχε γενική απαγόρευση των νόμων που περιορίζουν την ελευθερία του τύπου. 20 Στις μη αγγλοσαξονικές χώρες, όπως για παράδειγμα στη Γαλλία, επικράτησε η άποψη ότι η καθοδήγηση και η κηδεμονία του εντύπου λόγου και της κοινής γνώμης, αποτελεί μέριμνα του Κράτους. Πριν από την Επανάσταση δεν υπήρχε ελευθερία του τύπου, αλλά εξάρτηση από την ευαρέσκεια της κυβέρνησης (régime du bon plaisir).γι αυτό και τα διασημότερα έργα της γαλλικής διανοήσεως πχ. έργα του Montesquieu ή του Voltaire, δημοσιεύτηκαν σε άλλες χώρες και όχι στη Γαλλία. Τελικά, η ελευθερία του τύπου καθιερώθηκε προς το τέλος του 19 ου αιώνα. Στη Γερμανία, η παράδοση του αναρχικού και πατερναλιστικού κράτους καθυστέρησε την ανάπτυξη της ελευθερίας του τύπου, αν και η εξέλιξή του δεν ήταν ενιαία ε όλα τα κρατίδια. Το 1848 έγινε η πρώτη διακήρυξη της ελευθερίας του τύπου από την Επανάσταση, ενώ ακολούθησε το 1874, ο νόμος περί κατοχύρωσης του τύπου και το 1919 με τη Συνθήκη της Βαϊμάρης η τελική κατοχύρωση του δικαιώματος αυτού. 21 Σε Εθνικό επίπεδο Η ελευθερία του τύπου διακηρύχθηκε στη χώρα μας πρώτη φορά στο συνταγματικό σχέδιο του Ρήγα Βενεστινλή και με το άρθρο η του 19 δηλ. ένα από τα προπύργια της Δημοκρατίας 20 Congress shall make no law abridging the freedom of speech, or of the press 21 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.388-90 11

Συντάγματος του Άστρους (Νόμος της Επιδαύρου) του 1823. 22 Το άρθρο 26 του Συντάγματος της Τροιζήνας του 1827, προσέθεσε τη ρητή απαγόρευση της λογοκρισίας και αντικατέστησε τις κοινώς αποδεδειγμένες αρχές της ηθικής με τη σεμνότητα. Το άρθρο 10 του Συντάγματος του 1844 ακολούθησε βασικά το υπόδειγμα του άρθρου 18 του βελγικού Συντάγματος του 1831, απαγορεύοντας ρητώς την εγγυοδοσία. Η σημερινή διατύπωση ανατρέχει στο άρθρο 14 του Συντάγματος του 1864. Κατοχυρώθηκε πληρέστερα η ελευθερία του τύπου διότι απαγόρευσε όχι μόνο τη λογοκρισία αλλά και κάθε προληπτικό μέτρο, περιόρισε τις περιπτώσεις επιτρεπόμενης κατασχέσεως εντύπων και τις περιέβαλε με ιδιαίτερες εγγυήσεις. Η αναθεώρηση του 1911 προσέθεσε στο άρθρο 14 την απαγόρευση δημοσιεύσεως ειδήσεων που ανάγονται σε στρατιωτικές κινήσεις, ή έργα οχυρώσεως και καθιέρωσε την αστική ευθύνη του εκδότη εφημερίδας και του συγγραφέα επιλήψιμου δημοσιεύματος αναφερόμενου στον ιδιωτικό βίο. Το έτος 1952 έγιναν και ορισμένες ακόμη συμπληρώσεις. Το διάστημα 1936-1974, λόγω της αυγουστιανής δικτατορίας, του πολέμου, του εμφύλιου πολέμου και της δικτατορίας που ακολούθησε επικρατούσε ανελευθερία του τύπου. Το Σύνταγμα του 1975 έκανε τη σαφή διάκριση ανάμεσα στο ατομικό δικαίωμα του εκφράζεσθαι δια του τύπου και της θεσμικής εγγύησης της ελευθερίας του τύπου. Όπως θα αναλυθεί και παρακάτω, στο πρώτο αναφέρεται το άρθρο 14 1 και στο δεύτερο το άρθρο 14 2. Δεν επανέλαβε τη διάταξη που επιτρέπει τη λήψη δια του νόμου ιδιαίτερων κατασταλτικών μέτρων προς την καταπολέμισιν της επικινδύνου επί το ήθος της νεότητος φιλολογίας. Προσέθεσε την εξουσιοδότηση προς τον νομοθέτη να ορίσει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα ασκήσεως του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Σε γενικές γραμμές, βασίζεται στο συνταγματικό κείμενο του 1952. 23 Το περιεχόμενο του Συντάγματος 1975/86/01 ως προς την κατοχύρωση του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου θα εξεταστεί αναλυτικά στη συνέχεια. γ. Η έννοια του τύπου και άλλων όρων σχετικών με την ελευθερία του τύπου Στο δικαίωμα του τύπου εκτός από τον όρο τύπος εμπεριέχονται και άλλοι όροι, εξίσου σημαντικοί που χρησιμοποιούμε ακόμη και στην καθημερινή μας ζωή, χωρίς ωστόσο να έχουμε διερευνήσει το περιεχόμενό 22 Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα να κοινοποιώσι άλλως τε και δια των τυπων τας δοξασίας των. Αλλά και με τους ακόλουθους τρεις όρους:α -Να μη γίνεται λόγος κατά της χριστιανικής θρησκείας,β -Να μην αντιβαίνωσιν εις τας κοινώς αποδεδειγμένας αρχάς της ηθικής,γ -Να αποφεύγωσι πάσαν την προσωπικήν ύβριν 23 Zilemenos Constantin, Droit de la Presse, Hellénique Librairie générale de droit et de jurisprudence, Paris, 1970, pg.42 12

τους. Το ίδιο αποφεύγει να κάνει και ο συντακτικός νομοθέτης, αφού εάν προβεί σε τέτοιου είδους διευκρινήσεις ίσως να οδηγηθεί σε ακαμψία του κειμένου και σε έλλειψη επομένως διαχρονικότητας, κάτι που αποτελεί στόχο κάθε νομοθετικού κειμένου. 24 Ο τύπος Ο ορισμός του τύπου περιέχεται στο άρθρ.1 του ά.ν. 1092/1938, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν την έννοιά του είναι κυρίως τα εξής: α) Ο τύπος είναι ένα υλικό αντικείμενο ή, αλλιώς, ένα προϊόν, του οποίου η ύλη είναι αδιάφορη. Γι αυτό και ο τύπος δεν είναι αναγκαίο να αποτυπώνεται μόνο σε χαρτί, αλλά και σε δέρμα, πλαστικό, ξύλο κ.λπ. β) Σημαντικό ωστόσο χαρακτηριστικό του είναι η προέλευσή του, καθώς θα πρέπει να έχει παραχθεί από μέσο μαζικής παραγωγής. Σημασία δεν έχει ο αριθμός των αντιτύπων αλλά το μέσο παραγωγής που θα πρέπει να έχει δυνατότητα να παράγει μεγάλο αριθμό από όμοια αντίτυπα. Έτσι, τα χειρόγραφα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως τύπος, διότι δεν παράγονται από μηχανικό, χημικό, ηλεκτρονικό ή φυσικοχημικό μέσο όπως προβλέπει ο σχετικός νόμος. Όπως και αντίστοιχα, τα γραφομηχανημένα κείμενα παρά το γεγονός ότι πληρούν την παραπάνω προϋπόθεση, δεν μπορούν ούτε αυτά να χαρακτηρισθούν ως τύπος διότι δεν έχουν τη δυνατότητα να παραχθούν μαζικά, δηλαδή σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων. Αντίθετα, το φωτοαντίγραφο αποτελεί τύπο σε κάθε περίπτωση. γ) Ο ειδικός τρόπος με τον οποίο αναπαράγονται τα αντίτυπα δεν έχει σημασία, αρκεί να είναι προϊόντα μηχανικής, χημικής, ηλεκτρονικής ή φυσικοχημικής διαδικασίας. Έτσι, δεν αποτελούν τύπο οι χειρόγραφες αφίσες, οι εφημερίδες τοίχου ή οι χειρόγραφες αφίσες, προκηρύξεις και ανακοινώσεις. δ) Επίσης, δεν παίζει κανέναν ρόλο η μορφή του περιεχομένου του εντύπου καθώς μπορεί να απεικονίζει είτε κείμενο είτε φωτογραφίες είτε παραστάσεις. Θα πρέπει το περιεχόμενο να γίνεται αντιληπτό με την αίσθηση της όρασης, γι αυτό αποτυπώσεις ήχων ή κινητών εικόνων δεν θεωρούνται τύπος όπως και φωνογραφικές πλάκες ή κασέτες μαγνητοφώνων. ε) Για να θεωρηθεί τύπος, θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει ένα μήνυμα, αφού και σύμφωνα με το άρθρ.14 στον τύπο πρέπει να περιέχεται έκφραση γνώμης. Τέλος, επισημαίνουμε πως εν στενή εννοία, ως τύπος μπορεί να εκληφθούν και η δημοσιογραφία, η τυπογραφία, το σύνολο των εκδιδόμενων βιβλίων, εφημερίδων και πάσης φύσης περιοδικά, ακόμη και πιο στενά ο δημοσιογραφικός τύπος. 25 24 Δαγτόγλου Π.Δ., Τύπος και Σύνταγμα, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αθήνα, 1989, σελ.170 25 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.272 13

Το έντυπο Παρά το γεγονός ότι αφ ενός ο συνταγματικός νομοθέτης δεν δίνει ορισμό του εντύπου και αφ ετέρου ότι ο νόμος 1092/38 ταυτίζει τον τύπο με το έντυπο, δεν μπορούμε παρά να αναφέρουμε ότι υπάρχει μια διαφορά ανάμεσά τους. Το έντυπο είναι -ή συνηθίζεται να είναι- το προϊόν του τύπου. Ο τύπος, ειδικά με την υποκειμενική του έννοια 26 αποτελεί τη διαδικασία με την οποία παράγονται τα έντυπα. Ο νομοθέτης επιλέγει ωστόσο να ταυτίσει τους δύο όρους αντιλαμβανόμενος αυτούς ίσως και κατά συνεκδοχή. Περιοδικός και ημερήσιος τύπος Περιοδικός τύπος είναι κάθε έντυπο που εκδίδεται σε μη καθημερινή βάση. Αυτό μπορεί να είναι εφημερίδα, περιοδικό ή οποιαδήποτε εξειδικευμένη έκδοση. Περιοδικός χαρακτηρίζεται από άλλους ο τύπος που εκδίδεται σε τακτικά χρονικά διαστήματα. Σε άγραφη διεθνή βάση, χαρακτηρίζονται έτσι τα έντυπα που εκδίδονται σε εβδομαδιαία, δεκαπενθήμερη, μηνιαία και ετήσια βάση και κάθε είδους δελτία που εκδίδονται δυο, τρεις ή τέσσερις φορές το χρόνο τουλάχιστον. 27 Διαφορετικά μπορεί να ειπωθεί πως αρκεί ένα έντυπο να μην εκδίδεται μόνο για μια φορά και κάθε έκδοσή του να είναι αυτοτελής και διαφορετική από την άλλη. Η εφημερίδα, το περιοδικό, το φύλλο διαφημίσεων και αγγελιών και τα δημοσιεύματα των πρακτορείων ειδήσεων υπάγονται κυρίως σ αυτό το είδος του τύπου. Ημερήσιος είναι αντίθετα ο τύπος που εκδίδεται καθημερινά ή έξι φορές την εβδομάδα ακόμη και αν σε ορισμένες εκδόσεις εμφανίζεται με παραλλαγμένο τίτλο (άρθρ.6παρ.1 του ν.1436/84). 28 Συμπληρωματικά αναφέρεται ότι ημερήσια επαρχιακή εφημερίδα είναι η εκδιδόμενη εκτός πόλεων Αθηνών και Θεσσαλονίκης, καθημερινά και συνεχώς επί τουλάχιστον ένα χρόνο (άρθρ.1 ΝΔ 1263/72). 29 Ο περιοδικός διαφέρει από τον ημερήσιο τύπο κυρίως στο σχήμα και στον αριθμό των σελίδων αλλά και στην επιλογή των θεμάτων και τον τρόπο που παρουσιάζονται. Ακόμη, ο περιοδικός τύπος έχει ως σκοπό να πληροφορεί, να ενημερώνει, να ψυχαγωγεί, να διατυπώνει μια πιο μελετημένη κρίση και να προβαίνει σε μια πιο βαθιά ανάλυση διαφόρων πολιτικών, οικονομικών, πολιτισμικών και εξειδικευμένης μορφής θεμάτων. Ο ημερήσιος δηλαδή τύπος ασχολείται περισσότερο με την επικαιρότητα για να μεταδώσει τις πληροφορίες που την αφορούν. 26 βλ. σελ. 1-2 27 Σκλαβούνης Γ.Ν., Περιοδικός Τύπος, εκδ. Ελλην, Αθήνα, 1996, σελ.39 28 Καράκωστας Ι., Το Δίκαιο των ΜΜΕ, εκδ. Αντ. Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003, σελ.33 29 Καράκωστας Ι., Το Δίκαιο των ΜΜΕ, εκδ. Αντ. Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003, σελ.34 14

Εφημερίδα και Περιοδικό Εφημερίδα σύμφωνα με το άρθρ.4 του ά.ν.1092/1938, που αναπληρώθηκε από το άρθρ.1παρ.1 του 1683/1939 30, παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: α) Η τακτική έκδοση, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν στη χώρα μας και στο εξωτερικό εφημερίδες που εκδίδονταν σε μέρες χωρίς καθορισμένο και συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ανάμεσά τους. Ωστόσο, κριτήριο παραμένει η σταθερή περιοδικότητα της έκδοσής τους και πράγματι οι σοβαρότερες εφημερίδες είτε για λόγους τεχνικούς είτε για λόγους εμπορικούς, εκδίδονται σε τακτά διαστήματα. β) Η συχνότητα της έκδοσης είναι επίσης αυτονόητη για τις ημερήσιες και για τις εβδομαδιαίες εφημερίδες. Ο παραπάνω νόμος θεωρεί και το διάστημα του ενός μήνα ως δυνατό για έκδοση εφημερίδας, η κοινή όμως αντίληψη δέχεται μέχρι δεκαπέντε μέρες την έκδοση εφημερίδας. γ) Η έκδοση σημαντικού αριθμού αντιτύπων απαιτείται ούτως ή άλλως για κάθε έντυπο. Για την εφημερίδα ισχύει ακόμη το προσιτό των αντιτύπων αυτών στο κοινό, να μην απευθύνονται δηλαδή σε συγκεκριμένο αριθμό ατόμων. δ) Υπάρχει επίσης και το σχετικό κριτήριο του είδους της ύλης, με την έννοια ότι μπορεί μια εφημερίδα να δημοσιεύσει οποιαδήποτε ύλη, αλλά μόνο το έντυπο που περιέχει κυρίως ειδησεογραφικό και επίκαιρο σχολιασμό, και δευτερευόντως άλλα γενικά θέματα, χαρακτηρίζεται ως εφημερίδα. Περιοδικό από την άλλη πλευρά είναι το είδος εντύπου που πληροί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις, όπως και η εφημερίδα, διαφέρει συνήθως καθώς εκδίδεται σε μικρότερη συχνότητα και η ύλη του αφορά πιο γενικά θέματα, ή πιο εξειδικευμένα εάν το περιοδικό έχει συγκεκριμένο 31 32 χαρακτήρα (π.χ. περιοδικό αστροφυσικής). δ. Η ελευθερία του τύπου Η ελευθερία του τύπου που αποτελεί ταυτόχρονα μια conditio sine qua non της φιλελεύθερης δημοκρατίας, είναι μια ελευθερία του πολιτικού 30 άρθρ.4 του ά.ν.1092/1938: Εφημερίς κατά την έννοια του παρόντος νόμου είναι παν έντυπον καθ εκάστην ή κατά μεγαλύτερα, αλλά τακτά χρονικά διαστήματα μέχρις ενός, κατ ανώτατον χρονικόν όριον, μηνός εκδιδόμενον και περιέχον ύλην γενικού πολιτικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, ήτοι ειδήσεις, κρίσεις επί ζητημάτων απασχολούντων τη δημόσιαν γνώμην, αναγγελίας και διαφημίσεις. 31 άρθρ.5 του ά.ν.1092/1938: Περιοδικόν κατά την έννοιαν του παρόντος νόμου είναι παν έντυπον, όπερ εκδίδεται άπαξ τουλάχιστον κατά τριμηνίαν, εις τακτάς εκδόσεις, και του οποίου το εν γένει περιεχόμενον δεν δύναται να προσδώση αυτώ την κατά το άρθρον 4 του παρόντος την έννοιαν της εφημερίδος 32 Δαγτόγλου Π.Δ., Τύπος και Σύνταγμα, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αθήνα, 1989, σελ.175-7 15

τύπου από τη λογοκρισία και την διοικητική άδεια. Στη σύνδεση αυτή του τύπου με την πολιτική γίνεται σαφής η μετάβαση από το φιλελεύθεροατομικό δικαίωμα (status libertatis) στο δημοκρατικό-πολιτικό δικαίωμα (status activus). Το δικαίωμα αυτό εκτός από ένα ατομικό δικαίωμα αποτέλεσε και θεσμική εγγύηση 33, δηλαδή συνταγματική κατοχύρωση ενός θεσμού όχι για χάρη των συγκεκριμένων σε δεδομένο χρόνο φορέων του, αλλά ανεξάρτητα από αυτούς. Η αποστολή και ο σκοπός αυτής της κατοχύρωσης είναι η προστασία του δημοσίου συμφέροντος, γι αυτό και συντελείται μια μετατόπιση του κέντρου βάρους από το ατομικό δικαίωμα, στη θεσμική εγγύηση που ισχύει βέβαια παράλληλα με το πρώτο. 34 Προσπαθώντας να εξηγήσουμε την έννοια του όρου τύπος έχουμε εξαντλήσει τη διερεύνηση του αντικειμένου του συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου. Ωστόσο, ως προς το περιεχόμενο του δικαιώματος αυτού θα πρέπει να εξετάσουμε ποιες είναι οι ελευθερίες του τύπου που κατοχυρώνονται στο άρθρ.14παρ.1 παράλληλα προς το γενικότερο δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου, ποιοι είναι οι φορείς του δικαιώματος αυτού και το πεδίο ισχύος του, ποιοι οι περιορισμοί του και πότε μπορεί να ανασταλεί. ε. Οι επιμέρους ελευθερίες του τύπου Η ελευθερία του τύπου μπορεί να θεωρηθεί μια σύνθεση επιμέρους ελευθεριών που καλύπτουν έτσι όλες τις πτυχές του ζητήματος αυτού. Ακολουθεί η ανάλυση της κάθε μιας ξεχωριστά: Α)Η ελευθερία εκδόσεως, η οποία αποτελείται από άλλες ακόμη πιο εξειδικευμένες ελευθερίες: α) Η απαγόρευση θεσπίσεως προσόντων ή προϋποθέσεων, τεχνικών ή υλικών, προς έκδοση εντύπων. Δηλαδή, κάθε ομάδα ατόμων και κάθε άτομο ξεχωριστά μπορεί να εκδώσει οποτεδήποτε, οποιοδήποτε έντυπο. Ακόμη, απαγορεύεται η καθιέρωση άδειας (διοικητικής, δικαστικής ή ακόμη και νομοθετικής) εγγυοδοσίας για την έκδοση εντύπου. β) Η ελευθερία ιδρύσεως και διευθύνσεως επιχειρήσεως τύπου. Η ελευθερία του τύπου είναι η ελευθερία του ιδιωτικού τύπου, καθώς -σύμφωνα με τον Δαγτόγλου- οι φορείς του θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα και φορείς του επιχειρηματικού κινδύνου. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν επιτρέπεται στους φορείς της δημόσιας εξουσίας να εκδίδουν έντυπα, αλλά ότι το άρθρ.14παρ.2 αναφέρεται στα έντυπα φορέων ιδιωτών. Η επιμέρους αυτή ελευθερία περιλαμβάνει και το δικαίωμα της συγχωνεύσεως και επεκτάσεως των επιχειρήσεων. γ) Η ελευθερία καθορισμού είδους, τόπου και χρόνου 33 δηλ. συνταγματικές εγγυήσεις θεσμών του δημοσίου αλλά και του ιδιωτικού δικαίου πχ. ελευθερία τύπου, ελευθερία ανταγωνισμού 34 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.54 16

εκδόσεως του τύπου. Επιτρέπεται η έκδοση παραρτημάτων και ιδιαίτερων εκδόσεων. δ) Η ελευθερία επιλογής τίτλου είναι επίσης δεδομένη, θα πρέπει ωστόσο να βρίσκεται στα όρια της νομοθεσίας περί σημάτων. ε) Η ελευθερία διορισμού κυρίως συντακτικού προσωπικού, σύμφωνα με την οποία απαγορεύεται οποιαδήποτε υποχρέωση ή απαγόρευση προσλήψεως ορισμένου προσώπου. Β)Η ελευθερία συντάξεως, που αναλύεται στις εξής ελευθερίες: α) Η ελευθερία συγκεντρώσεως της ύλης, η οποία συνεπάγεται το ανεπίτρεπτο οποιασδήποτε διάκρισης μεταξύ των εφημερίδων (π.χ. της απαγόρευσης σε ορισμένους δημοσιογράφους ή τους συντάκτες εφημερίδων να συμμετάσχουν σε συνέντευξη τύπου). Ακόμη, υπάρχει ως κατοχυρωμένη η αξίωση για πρόσβαση σε όλες τις δημόσια προσιτές ιδιωτικές συγκεντρώσεις, ίσως έναντι του συνηθισμένου εισιτηρίου. Άλλη μία ελευθερία που πηγάζει απ αυτήν της συγκεντρώσεως της ύλης είναι η ελευθερία χρησιμοποιήσεως οποιωνδήποτε γενικά νόμιμων μέσων και εγκαταστάσεων υποδοχής και μεταδόσεως ειδήσεων και επομένως, απαγορεύεται η κρατική μονοπώληση των ειδήσεων. Συμπλήρωση αυτού είναι η ελευθερία χρησιμοποιήσεως οποιουδήποτε ημεδαπού ή αλλοδαπού πρακτορείου ειδήσεων, και η αποστολή ανταποκριτών οπουδήποτε στον κόσμο. β) Η ελευθερία καθορισμού της πολιτικής ή άλλης κατευθύνσεως του εντύπου καθώς επίσης και η ελευθερία στην επιλογή και την παρουσίαση της ύλης. γ) Η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου (όπως η επιβολή ειδικών φορολογικών επιβαρύνσεων ή χορήγηση ειδικών παροχών ή η κατάσχεση του εντύπου πριν την κυκλοφορία του) αφορά την ελευθερία του περιεχομένου του εντύπου. Η συνταγματική αυτή επιταγή έχει απόλυτη ισχύ και είναι αντισυνταγματική κάθε διάταξη νόμου που απαγορεύει δημοσιεύματα συγκεκριμένου περιεχομένου ή τη δημοσίευση προκηρύξεων ή δηλώσεων που προέρχονται από συγκεκριμένες οργανώσεις ή άλλους φορείς. Σημαντική επίσης είναι και η ελευθερία δημοσιεύσεως αγγελιών και διαφημίσεων. Γ)Η ελευθερία εκτυπώσεως, που αποτελείται από τις παρακάτω ελευθερίες: α) Η ελευθερία επιλογής σχήματος, επιφάνειας εκδόσεως και αριθμού αντιτύπων του εντύπου. β) Η ελευθερία επιλογής μεθόδου και προσωπικού εκτυπώσεως, δηλαδή η ελευθερία της εφαρμογής οποιασδήποτε μεθόδου εκτυπώσεως του εντύπου και οποτεδήποτε, προσλήψεως του κατάλληλου προσωπικού και εγκαταστάσεως των αναγκαίων μηχανημάτων. Δε συνάδει ωστόσο η ελευθερία αυτή με την κρατική αναγνώριση του κλειστού επαγγέλματος των τυπογράφων. Δ)Η ελευθερία κυκλοφορίας, η οποία αποτελεί την ουσία του γενικότερου δικαιώματος στην ελευθερία του τύπου, καθώς κάθε έντυπο τυπώνεται για να κυκλοφορήσει και να φτάσει στα χέρια του κοινού. Οι 17

επιμέρους μορφές της ελευθερίας κυκλοφορίας είναι οι εξής: α) Η ελευθερία αποστολής με οποιονδήποτε τρόπο από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πωλήσεως. Σημαντική είναι και η ελεύθερη ίδρυση και λειτουργία πρακτορείων τύπου που υπόκειται μόνο σε γενικές διατάξεις ασφάλειας των συναλλαγών και απαλλάσσεται από οποιονδήποτε διοικητικό έλεγχο σκοπιμότητας. β) Η ελευθερία διανομής στους αναγνώστες με ή χωρίς την μεσολάβηση πρακτορείων διανομής τύπου. γ) Η ελευθερία πωλήσεως σε όλους με οποιονδήποτε τρόπο, σε οποιονδήποτε δημόσιο τόπο και σε οποιονδήποτε χρόνο. 35 Κατοχυρώνονται συνταγματικά επίσης και η ελευθερία επιλογής πωλητών και μεθόδων πωλήσεως (όπως πώληση με εγγραφή συνδρομητών, μέσω καταστημάτων ή περιπτέρων, με υπαίθριους ή πλανόδιους μικροπωλητές ή με αυτόματα μηχανήματα). Οι ελευθερίες αυτές ωστόσο πρέπει να βρίσκονται στα όρια της προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού και ειδικά της απαγόρευσης του αθέμιτου ανταγωνισμού. Ο καθορισμός της τιμής πωλήσεων των εντύπων και μάλιστα των εφημερίδων από το Κράτος, προσκρούει πάντοτε στην ελευθερία του τύπου, διότι η ελευθερία του τύπου πρέπει να διαχωρίζεται από την οικονομική ελευθερία. Δυνατή είναι ακόμη και η δωρεάν διάθεση εντύπων στα πλαίσια της ελευθερίας καθορισμού της τιμής, όπως και αυτή της άλλης διαδόσεως του εντύπου, όπως μέσω τοιχοκόλλησης, έκθεσης του εντύπου σε δημόσιο μέρος κ.λπ. Ε)Η ελευθερία ασκήσεως επαγγελμάτων του τύπου, στην οποία ωστόσο αντίκεινται διατάξεις α) που θεσπίζουν την έκδοση διοικητικών αδειών επαγγέλματος δημοσιογράφου, τυπογράφου, εφημεριδοπώλη κ.λπ., β) που εγκαθιδρύουν κλειστό επάγγελμα και επιτρέπουν την απασχόληση σε ορισμένο επάγγελμα μόνο των μελών ενός σωματείου και την απόλυση όλων όσοι δεν είναι ή παύουν να είναι μέλη του σωματείου αυτού. γ) Απαγορεύεται επίσης η απαγόρευση της άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος ύστερα από ορισμένη ηλικία. δ) Η θέσπιση αναγκαστικής συμμετοχής των επαγγελματιών σε επαγγελματικές ενώσεις αντίκειται στην ελευθερία ασκήσεως του επαγγέλματος, εκτός όμως εάν αυτή επιβάλλεται από ιδιαίτερο σπουδαίο γενικό συμφέρον και όχι από το οικονομικό απλώς συμφέρον του κάθε ενδιαφερόμενου. 36 στ. Οι φορείς του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου Φορείς ή υποκείμενα της ελευθερίας του τύπου μπορούν να είναι κατ αρχήν φυσικά πρόσωπα. Σύμφωνα με τον Δαγτόγλου, μόνο ιδιώτες μπορούν 35 νόμος 5060/1931: Η πώληση και διανομή χειρογράφων ή εντύπων εις τας οδούς και δημοσίους τόπους είναι ελευθέρα 36 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.399-417 18

να είναι φορείς του δικαιώματος αυτού, καθώς το κράτος και οι υπόλοιποι φορείς κρατικής εξουσίας αποκλείονται διότι η ελευθερία του τύπου όπως και κάθε άλλη ατομική ελευθερία δεν είναι δικαίωμα του κράτους αλλά δικαίωμα έναντι του κράτους. 37 Ωστόσο, ορθότερη πρέπει να θεωρηθεί η άποψη σύμφωνα με την οποία φορείς του δικαιώματος αυτού δεν είναι μόνο ιδιώτες, είτε ως φυσικά είτε ως νομικά πρόσωπα, αλλά και το νομικό πρόσωπο του Κράτους όπως και τα υπόλοιπα δημόσια νομικά πρόσωπα. Συνταγματικά δηλαδή προστατεύεται και η έκδοση εφημερίδας από Ο.Τ.Α. (Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης). Έτσι, η ελευθερία του τύπου δεν προστατεύεται μόνο έναντι της κρατικής αλλά και της ιδιωτικής εξουσίας. 38 Φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι γενικά όλοι όσοι ασκούν κατ επάγγελμα ή παρεμπιπτόντως οποιαδήποτε δραστηριότητα του τύπου, είτε είναι ιδιοκτήτες, εκδότες, διευθυντές, αρχισυντάκτες, συντάκτες, ανταποκριτές, συνεργάτες, τυπογράφοι, εφημεριδοπώλες κ.λπ., δουλεύοντας ως επαγγελματίες, ως ερασιτέχνες ή ως εθελοντές, είτε είναι αγοραστές και αναγνώστες του εντύπου. Ανήλικοι μπορούν επίσης να απολαύουν την ελευθερία του τύπου, καθώς το ατομικό τους δικαίωμα δεν τους προστατεύει έναντι του γονικού δικαιώματος της μορφώσεως και εκπαιδεύσεως των παιδιών. Όμως, είναι απαραίτητη η δικαιοπρακτική ικανότητα για την έκδοση εφημερίδων ή για την πώληση εντύπων σε άτομα τα οποία βλάπτονται από τα έντυπα αυτά. Όπως συνάγεται και από τα παραπάνω, φορέας μπορεί να είναι είτε φυσικό είτε νομικό πρόσωπο. Αυτό ισχύει κυρίως για την έκδοση εφημερίδας, παρά το γεγονός ότι σε προηγούμενα συντάγματα προβλεπόταν ο εκδότης της εφημερίδας μόνο ως φυσικό πρόσωπο. Επίσης, σύμφωνα με το σύνταγμα του 1844, μόνο οι εκδότες εφημερίδων έπρεπε να είναι Έλληνες και αλλοδαποί, όχι όμως και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι. Σήμερα, οι εφημερίδες και τα περιοδικά μπορούν να ανήκουν σε αλλοδαπούς, απαιτείται από νομοθετική διάταξη όμως ο καθορισμός ως αστικών και ποινικών υπεύθυνων φυσικών προσώπων που διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα. ζ. Πεδίο ισχύος του δικαιώματος / Τριτενέργεια Σύμφωνα με τον Δαγτόγλου 39, το δικαίωμα στην ελευθερία του τύπου προστατεύουν τον πολίτη μόνο έναντι του Κράτους και των άλλων φορέων δημόσιας εξουσίας. Δεν αναπτύσσουν άμεση τριτενέργεια, δηλαδή δεν 37 Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1991, σελ.420 38 Δημητρόπουλος Ανδρ., Συνταγματικά Δικαιώματα, (σημειώσεις) ι έκδ., Απρίλιος 2004 σελ.273 39 Δαγτόγλου Π.Δ., Τύπος και Σύνταγμα, Ελληνικές Πανεπιστημιακές Εκδόσεις, Αθήνα, 1989, σελ.98-100 19

ισχύουν και δε λαμβάνονται υπ όψιν στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών. 40 Οι έννομες συνέπειες που συνάγονται από την κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου ως ατομικό δικαίωμα αλλά και ως θεσμική εγγύηση, είναι οι εξής: -Δε συνάγεται ούτε υποχρέωση των ιδιωτών για πληροφόρηση, ούτε υποχρέωση των πολιτών για πληροφόρηση του τύπου. Το μόνο δικαίωμα που μπορεί να συναχθεί είναι αυτό της προσβάσεως του τύπου σε δημόσια προσιτές συγκεντρώσεις, όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα ως μία από τις ελευθερίες του τύπου. -Δε συνάγεται υποχρέωση δημοσιεύσεως διαφήμισης σε έντυπο, εκτός εάν αυτό έχει μονοπωλιακή θέση στον τόπο εκδόσεως ή στην ειδικότητά του. -Δε συνάγεται επίσης δικαίωμα εργαζομένου σε εφημερίδα ή περιοδικό κ.λπ. να επικαλεστεί την ελευθερία του τύπου έναντι του ιδιοκτήτη ή του εκδότη (αυτό χαρακτηρίζεται ως εσωτερική ελευθερία του τύπου ). Κατά τον Δαγτόγλου αυτό διέλυε την οργάνωση του συγκεκριμένου εντύπου και θα διαχώριζε τον επιχειρηματικό κίνδυνο του ιδιοκτήτη/εκδότη από το διευθυντικό του δικαίωμα, πράγμα οικονομικά άτοπο, αλλά και αντίθετο προς τη θεμελιώδη ιδέα της ελευθερίας του ιδιωτικού τύπου. Πρέπει ωστόσο να τονιστεί πως η ελευθερία του τύπου αναπτύσσει έστω και έμμεση τριτενέργεια, καθώς οι σχέσεις μεταξύ ιδιοκτήτη και εργαζομένων στον τύπο διέπονται μεν από το ιδιωτικό δίκαιο αλλά διαμορφώνονται επίσης υπό το πρίσμα της συνταγματικής κατοχύρωσης της ελευθερίας του τύπου. η. Περιορισμοί Γενικοί Περιορισμοί Γενικοί είναι οι περιορισμοί αυτοί στους οποίους υπάγεται κάθε έκφραση και διάδοση γνώμης ή πληροφορίας με οποιονδήποτε τρόπο. α) Έτσι στο άρθρ.14 41 περιέχεται μια γενική επιφύλαξη νόμου, καθώς υπαγάγει την ελευθερία του τύπου στους γενικούς νομικούς κανόνες συμβιώσεως και γι αυτό ελευθερία του τύπου δε σημαίνει απαλλαγή από τις δεσμεύσεις των γενικών νόμων. Για παράδειγμα, το δικαίωμα αυτό δεν περιλαμβάνει και το δικαίωμα της εξύβρισης ή της συκοφαντίας. Στους νόμους αυτούς συμπεριλαμβάνονται τόσο οι τυπικοί νόμοι που ψηφίζονται 40 Ά μ ε σ η τριτενέργεια είναι η δεσμευτικότητα όλων ή ορισμένων δικαιωμάτων στο ιδιωτικό δίκαιο με συνέπεια την ακυρότητα δικαιοπραξιών.έ μ μ ε σ η τριτενέργεια είναι η προσδιοριστική ενέργεια των ατομικών δικαιωμάτων κατά την ερμηνεία αόριστων νομικών εννοιών ή γνικών ρήτρων του Αστικού Κώδικα. Βλ. Δαγτόγλου Π.Δ., Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, τεύχ.α,εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1991, σελ.118-9. 41 Καθένας τ η ρ ώ ν τ α ς τους ν ό μ ο υ ς του Κράτους 20

από τη Βουλή κατά τη νομοθετική διαδικασία, όσο και οι κανονιστικές πράξεις της διοικήσεως που εκδίδονται βάσει νομοθετικής εξουσιοδότησης. Οι νόμοι αυτοί βέβαια δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να παραβιάζουν τον πυρήνα του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου, απαγορεύοντας για παράδειγμα εκδόσεως εντύπων. β) Άλλος ένας γενικός περιορισμός είναι αυτός που προκύπτει από το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής. Το έννομο αγαθό της ζωής προστατεύεται από το Σύνταγμα και αναπτύσσει έμμεση τριτενέργεια καθώς οι σχετικές συνταγματικές διατάξεις ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ των ιδιωτών έμμεσα. Το δικαίωμα της προσωπικότητας προστατεύεται και από τον Αστικό Κώδικα και Ποινικό Κώδικα αλλά και από τις διεθνείς Διακηρύξεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. 42 Στην ουσία δεν πρόκειται για σύγκρουση των δικαιωμάτων της ελευθερίας του τύπου και της προσωπικότητας, αλλά για διαπλοκή τους η οποία εκτός του γεγονότος ότι εμφανίζει ιδιαίτερο νομικό και πραγματικό ενδιαφέρον, μπορεί να λυθεί μέσω της στάθμισης των δύο αυτών έννομων αγαθών. Η στάθμιση αυτή θα πρέπει να γίνεται στα πλαίσια συγκεκριμένης περίπτωσης και όχι γενικά και αφηρημένα, αφού κανένα από τα δύο αυτά δικαιώματα δεν μπορούμε να πούμε ότι θεωρείται a priori υπέρτερο του άλλου. γ) Υπάρχουν επίσης και ορισμένοι νομοθετικοί περιορισμοί δημοσίευσης στον τύπο ειδήσεων και απεικονίσεων που προστατεύουν συνταγματικώς προστατευτέα έννομα αγαθά σε περιπτώσεις που δεν συντρέχει επιτακτικός λόγος δημοσίου συμφέροντος για την πληροφόρηση του κοινού. Ορισμένες από αυτές τις περιπτώσεις είναι οι εξής: α. Απαγορεύσεις δημοσιεύσεων που αφορούν την ιδιωτική ζωή, όπως για παράδειγμα η απαγόρευση δημοσιεύσεως κατά τη διάρκεια και μετά την περάτωση ποινικής διώξεως ή δίκης εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, άμεσων ή έμμεσων πληροφοριών για την ταυτότητα των θυμάτων, β. Νόμοι που έχουν ως στόχο τους την απροκατάληπτη, ανεπηρέαστη και αποτελεσματική λειτουργία της δικαιοσύνης και την προστασία των παραγόντων της δίκης, των θυμάτων του εγκλήματος και του κατηγορουμένου, όπως για παράδειγμα τέτοιοι που απαγορεύουν τη δημοσίευση κατηγορητηρίου βουλεύματος και όποιου εγγράφου αφορά τη διαδικασία που εξετάζει πλημμελήματα ή κακουργήματα πριν την αναγνώρισή του σε δημόσια συνεδρίαση του δικστηρίου. Ειδικοί Περιορισμοί Ειδικοί είναι οι περιορισμοί που προχωρούν πέρα από τους περιορισμούς των γενικών νόμων και αφορούν ειδικά τον τύπο. Αυτοί δεν θεσπίζονται από κοινό νομοθέτη αλλά πρέπει να επιβάλλονται από το Σύνταγμα. Το ελληνικό συνταγματικό κείμενο περιέχει ένα μακρό κατάλογο 42 άρθρ.8 Σύμβ.Ρώμης περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ΝΔ 53/1974): Παν πρόσωπον δικαιούται εις τον σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 21