ΘΕΜΑ: ΤΟ Υ ΑΤΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΝΑΝΣΥ ΣΑΚΚΑ Το νερό, προϋπόθεση για την ύπαρξη και ανάπτυξη κάθε µορφής ζωής, δεν θα µπορούσε παρά να σχετίζεται άµεσα και καθοριστικά µε ένα ευρύτατο φάσµα δραστηριοτήτων, όπως επίσης και να σηµασιοδοτείται ποικιλοτρόπως, ανάλογα µε το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο των διακεκριµένων χρονικών περιόδων χαρακτηριστικά αναφέρουµε τη χρήση του νερού στη διαδικασία της Κάθαρσης των αρχαίων Ελληνικών χρόνων. Στην προκειµένη περίπτωση λοιπόν, θα µας απασχολήσει ο ρόλος αυτού ως στοιχείο σύνθεσης στην αρχιτεκτονική, αποβλέποντας στην αποκάλυψη της δυναµικής, την οποία το τελευταίο δύναται να κατέχει. Καταρχήν, πριν προχωρήσουµε στη διερεύνηση της σχέσης, που διέπει ένα µεµονωµένο κέλυφος µε κάθε υδάτινη επιφάνεια, η οποία δυνάµει εντάσσεται σε αυτό, οφείλουµε να επισηµάνουµε την άρρηκτη σχέση που συνδέει γενικά τις δραστηριότητες οικιστικής ανάπτυξης µε την αφθονία υδάτινων πόρων. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι βασικό κριτήριο, όσον αφορά στη διαδικασία επιλογής του πεδίου χωροθέτησης ενός οικιστικού πυρήνα, αποτελεί η γειτνίαση µε διαφόρων µορφών υδάτινους πόρους παραδείγµατος χάριν, θάλασσα, λίµνη, ποτάµι-, γεγονός το οποίο επιτρέπει την άµεση αξιοποίηση αυτών και κατ επέκταση την εύρωστη ανάπτυξη του οικιστικού συνόλου. Πέρα όµως από αυτή την πολύ βασική αρχή, η οποία συνδέει το δοµηµένο περιβάλλον µε το υδάτινο στοιχείο, υπάρχει ένα πολυδιάστατο πλέγµα αλληλεπιδράσεων µεταξύ των δύο αυτών στοιχείων, το οποίο έχει ως τελικό αποδέκτη το χρήστη. Ανατρέχοντας στην ιστορία της αρχιτεκτονικής είµαστε σε θέση να επισηµάνουµε µία πληθώρα πραγµατικά ξεχωριστών δηµιουργιών, στις οποίες το υδάτινο στοιχείο κυριαρχεί. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η οικία του Edgar Kaufmann στην Pennsylvania, το περίφηµο Fallingwater του Frank Lloyd Wright. Στην περίπτωση αυτή, το κέλυφος είναι κυριολεκτικά γαντζωµένο στο φυσικό βράχο, επάνω στον οποίο κυλάνε µε ορµή τα νερά του καταρράκτη. Τόσο ο ογκοπλαστικός χαρακτήρας του
κτίσµατος, όσο και η υφή και τα χρώµατα των επιλεγµένων υλικών, δηµιουργούν ένα τεχνητό σύνολο, το οποίο εντάσσεται µε απόλυτη αρµονία στο φυσικό περιβάλλον. Ο Tadao Ando επίσης αποτελεί ένα ξεχωριστό παράδειγµα σύγχρονου αρχιτέκτονα, ο οποίος ενσωµατώνει πολύ συχνά και συνειδητά υδάτινες επιφάνειες στα έργα του. Και λέµε συνειδητά, γιατί δεν εντάσσει απλά τις κατασκευές του σε κάποιο φυσικό περιβάλλον, όπου η παρουσία του νερού είναι έντονη, αλλά δηµιουργεί τεχνητά τις προϋποθέσεις προκειµένης της υλοποίησης της προαναφερθείσας κατάστασης. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε το Water Temple στο Hyogo της Ιαπωνίας, ένα Βουδιστικό ναό, του οποίου οι χαράξεις ακολουθούν τις αρχές της Μάνταλα. Η οροφή του ναού διαµορφώνεται από µία τεχνητή λίµνη γεµάτη νούφαρα σύµβολο της Βουδιστικής φιλοσοφίας-, την οποία διαπερνά η επιµήκης κλίµακα που οδηγεί τον επισκέπτη στο εσωτερικό του. Επίσης, ιδιαίτερη µνεία αξίζει το Church on the water στο Hokkaido και πάλι της Ιαπωνίας, στο οποίο ο αρχιτέκτονας µε µοναδικό τρόπο επιτρέπει το «πέρασµα» του φυσικού τοπίου, µε τις όποιες αλλαγές επιφέρει σε αυτό η κυκλική ροή των εποχών του έτους, στο εσωτερικό του ναού, µέσα από ένα εκτενές υαλοστάσιο. Η πλευρά του κτίσµατος που καλύπτεται από το υαλοστάσιο «βλέπει» σε µία τεχνητή λίµνη, από την οποία αναδύεται ένας µεταλλικός σταυρός. Σύµφωνα µε τον Tadao Ando λοιπόν, οι Ιάπωνες δεν αντιλαµβάνονται το υδάτινο στοιχείο αποκλειστικά µε βάση την υλική του υπόσταση, αλλά αποδίδουν σε αυτό και πνευµατική διάσταση. Υπάρχει στην παράδοση τους έκφραση, σύµφωνα µε την οποία «µπορείς να ξεχάσεις το παρελθόν πετώντας το µέσα στο νερό». Υπό αυτό το πρίσµα, ο αρχιτέκτονας υποστηρίζει ότι η χρήση του υδάτινου στοιχείου στις δηµιουργίες του, αποτελεί προσπάθεια, για απόδοση σε αυτή µίας πνευµατικής διάστασης συµβατής µε την Ιαπωνική φιλοσοφία και παράδοση. Πέρα όµως από τις όποιες συµβολικές προεκτάσεις είµαστε σε θέση να αποδόσουµε στην παρουσία του υδάτινου στοιχείου στην εκάστοτε αρχιτεκτονική δηµιουργία, όπως θα διαπιστώσουµε και στη συνέχεια, το νερό αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιµο συνθετικό εργαλείο. Μάλιστα, εκτός από την ποιοτική αναβάθµιση του τελικού αποτελέσµατος, την οποία δύναται να παρέχει, όσον αφορά στο ζήτηµα της αισθητικής, είναι σε θέση να δώσει
απάντηση και σε ορισµένα πρακτικά προβλήµατα, όπως για παράδειγµα σε αυτό του φυσικού δροσισµού. Πιο συγκεκριµένα, παραδοσιακά, σε περιοχές όπου η παρουσία θερµών και ξηρών ανέµων είναι έντονη, έχουν αναπτυχθεί συστήµατα ψύξης, τα οποία αξιοποιούν το φαινόµενο της εξάτµισης του νερού. Το νερό προκειµένης της εξάτµισής του, απορροφά θερµότητα από τις κινούµενες αέριες µάζες, επιτυγχάνοντας τελικά την ψύξη τους και κατ επέκταση τη βελτίωση του τοπικού µικροκλίµατος. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε το παράδειγµα του Αιγυπτιακού Malquaf, το οποίο αποτελεί σύστηµα παραγωγής αιωρούµενων σταγονιδίων νερού που τοποθετείται στο σηµείο εισόδου του αέρα από το φυσικό περιβάλλον στο εσωτερικό του κελύφους. Έτσι, µε τη διαδικασία που προαναφέραµε, επιτυγχάνεται ο φυσικός δροσισµός και κατ επέκταση η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης εντός του κτίσµατος. Στην ίδια φιλοσοφία στηρίχθηκε και το σύστηµα φυσικού δροσισµού, το οποίο εφαρµόστηκε στην Expo 92 της Σεβίλλης, η οποία πραγµατοποιήθηκε σε εποχή υψηλών θερµοκρασιών, ενώ παράλληλα ήταν αναπόφευκτη η µακρά παραµονή των επισκεπτών σε υπαίθριους χώρους. Στη συγκεκριµένη περίπτωση λοιπόν, µε την ταυτόχρονη εγκατάσταση στους υπαίθριους χώρους υδάτινων επιφανειών, πύργων ψύξης και επιφανειών σκίασης διαµορφωµένων µε φύτευση, βελτιώθηκαν σηµαντικά οι περιβαλλοντικές συνθήκες, όσον αφορά στο ζήτηµα του δροσισµού, ενώ παράλληλα εξασφαλίσθηκε ένα τελικό αποτέλεσµα υψηλής αισθητικής ποιότητας. Τέλος, σηµειώνουµε ότι και τα συντριβάνια, τα οποία πολύ συχνά εντάσσονται στις διαµορφώσεις των δηµόσιων υπαίθριων χώρων, έχουν διττό ρόλο, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως στοιχεία εξωραϊσµού,αλλά και ως στοιχεία βελτίωσης του µικροκλίµατος. Πέρα από τα όσα έχουµε µέχρι στιγµής αναφέρει, οφείλουµε να υπογραµµίσουµε επιπλέον ορισµένες ιδιότητες του νερού, οι οποίες µε τους κατάλληλους χειρισµούς, δύνανται να το µετουσιώσουν σε κυρίαρχο στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Καταρχήν, πρόκειται για ένα διαφανές στοιχείο, το οποίο επιτρέπει τη διέλευση του φωτός µέσα από αυτό και γενικότερα µπορεί να παρεµβάλλεται µεταξύ του παρατηρητή και οποιουδήποτε δοµικού ή διακοσµητικού στοιχείου, χωρίς να καταργεί την έννοια της οπτικής επαφής. Μάλιστα, εικονογραφικό ενδιαφέρον δύνανται να παρουσιάζουν οι µεταβολές των σχηµάτων και των χρωµάτων, οι οποίες
συντελούνται λόγω της διάθλασης του διερχόµενου από το υδάτινο «φίλτρο» φωτός. Από την άλλη µεριά, αυξηµένο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιδιότητα κάθε υδάτινης επιφάνειας, η οποία της επιτρέπει να λειτουργεί ως κάτοπτρο. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται, ότι ο µελετητής εάν αρχιτεκτονικοί λόγοι το «επιβάλλουν»- είναι σε θέση να αναπαράγει την εικόνα µέρους ή του συνόλου του κελύφους. Στο σηµείο αυτό µπορούµε να βρούµε µία αντιστοιχία µεταξύ του προαναφερθέντος λειτουργικού πλαισίου και αυτού των γυάλινων όψεων των σύγχρονων κτιριακών όγκων, µε τη διαφορά ότι στη δεύτερη περίπτωση το ζητούµενο δεν είναι η αναπαραγωγή του ίδιου του κελύφους, αλλά των στοιχείων φυσικών ή τεχνητών- που το περιβάλλουν. Ολοκληρώνοντας τη διερεύνηση της δυναµικής που δύναται να κατέχει η ενσωµάτωση του υδάτινου στοιχείου στο αρχιτεκτονικό έργο, οφείλουµε να επισηµάνουµε και ορισµένες άµεσες επιδράσεις του τελευταίου στο χρήστη. Καταρχήν, το νερό αποτελεί φυσικό στοιχείο και µάλιστα προαπαιτούµενο για την ανάπτυξη κάθε µορφής ζωής. Η επαφή λοιπόν του χρήστη µε το συγκεκριµένο φυσικό στοιχείο, αναπόφευκτα δηµιουργεί µία αίσθηση οικειότητας και ψυχολογικής άνεσης. Εν τω µεταξύ, το νερό, το οποίο µπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ηρεµίας, έντονης κινητικότητας, ή ακόµη και σε µία ενδιάµεση των δύο αυτών ακραίων συνθηκών κατάσταση ανάλογα µε τους χειρισµούς που έχουν προηγηθεί-, είναι σε θέση να ανακινήσει πληθώρα διαφορετικών συναισθηµάτων. Επιπρόσθετα, δεν θα πρέπει να παραβλέψουµε και να µη σηµασιολογήσουµε ανάλογα, το ρόλο του εκάστοτε υδάτινου στοιχείου ως οπτικό, ακουστικό, ή συνδυασµό και των δύο ερέθισµα. Καταλήγοντας, µπορούµε µε βεβαιότητα να υποστηρίξουµε, ότι το νερό δύναται να ενταχθεί µε ποικίλους τρόπους στην αρχιτεκτονική, προσφέροντας αυξηµένου ενδιαφέροντος και έντονα διαφοροποιηµένου χαρακτήρα τελικά αποτελέσµατα, ανάλογα πάντα µε τις υφιστάµενες απαιτήσεις και τα όρια της φαντασίας του µελετητή.