Ανισότητες και Ικανοποίηση από τις Οδοντιατρικές Υπηρεσίες και Σχέση της Στοµατικής Υγείας µε την Ποιότητα Ζωής των Ελλήνων

ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Ανισότητες και Ικανοποίηση από τις Οδοντιατρικές Υπηρεσίες και Σχέση της Στοµατικής Υγείας µε την Ποιότητα Ζωής των Ελλήνων Ιωάννης Ν. Υφαντόπουλος Κωνσταντίνος Ι. Ουλής Με την υποστήριξη της ΑΘΗΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2011

ΕΛΛΗΝΙΚΗ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΡΑΣΗ ΙΙ. Ανισότητες και Ικανοποίηση από τις Οδοντιατρικές Υπηρεσίες και Σχέση της Στοµατικής Υγείας µε την Ποιότητα Ζωής των Ελλήνων ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Κύριοι Ερευνητές Ιωάννης Ν. Υφαντόπουλος Κωνσταντίνος Ι. Ουλής Επιστηµονικοί Συνεργάτες ήµητρα Λατσού Βιλελµίνη Ψαρριανού 3

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Ανισότητες και Ικανοποίηση από τις Οδοντιατρικές Υπηρεσίες και Σχέση της Στοµατικής Υγείας µε την Ποιότητα Ζωής των Ελλήνων Η Οµάδα Έργου ιοικητική Επιτροπή: Π. Αλεξίου, Πρόεδρος Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας, Κ. Ουλής, Αναπληρωτής Καθηγητής, Μέλος.Σ Ε.Ο.Ο, Π. Τσουραπάς, Γενικός ιευθυντής Colgate Επιστηµονικός Υπεύθυνος Προγράµµατος: Κωνσταντίνος Ουλής Κύριοι Ερευνητές ράσης ΙΙ: Υφαντόπουλος Ι., Καθηγητής Οικονοµικού Τµήµατος Νοµικής Αθηνών, Ουλής Κ., Αναπληρωτής Καθηγητής Παιδοδοντιατρικής ΕΚΠΑ Επιστηµονική Επιτροπή: Τοπίτσογλου Β., Αναπλ. Καθηγήτρια, Προληπτικής και Περιοδοντολογίας ΑΠΘ, Συντονίστρια Βορείου Ελλάδος, Βαδιάκας Γ., ιδάκτωρ, Λέκτορας Παιδοδοντιατρικής Πανεπιστηµίου Αθηνών, Παπαγιαννοπούλου Β., Υποψήφια ιδάκτωρ, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Οικονοµικού τµήµατος Νο- µικής Σχολής Αθηνών, Μπουγά Αδαµαντία, Οδοντίατρος, ίπλωµα Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης στη Παιδοδοντιατρική, Ρου- µάνη Θεώνη, Οδοντίατρος, ίπλωµα Μεταπτυχιακής Ειδίκευσης στη Παιδοδοντιατρική Μέλη Ερευνητικής Οµάδας: Λατσού ήµητρα, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια τής Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Ψαρριανού Βιλ., Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια της Σχολής ΝΟΠΕ του Πανεπιστηµίου Αθηνών Οδοντίατροι Εξεταστές Μελέτης: Αθήνα: Πάσχος Κωνσταντίνος, Μπουγά Αδαµαντία, Ρουµάνη Θεώνη Θεσσαλονίκη: Μπαξεβάνος Κωνσταντίνος, Γιασσίν Παναγιώτα Ναντίν, Ιωαννίδου Βαρβάρα, Κακλαµάνος Ελευθέριος, εµερτζή Αποστολία Πάτρα: Ηλιόπουλος Παναγιώτης, Στραγαλινού Κωνσταντίνα Ιωάννινα: Γκόγκας Ευάγγελος, Μάκης Ηλίας Καστοριά: Γκαµπέσης ηµήτρης, Σούλιος Γρηγόρης Project Manager: C.M.T. Προοπτική ΕΠΕ 4 5

Μετά από κοπιώδη προσπάθεια τόσων χρόνων, ο Οδοντιατρικός κλάδος, υλοποιεί ένα µακρόπνοο όραµα µε τα αποτελέσµατα του «Προγράµµατος Προαγωγής και Καταγραφής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού» και φέρνει τη Στοµατική Υγεία στην πρώτη γραµµή. Είµαστε υπερήφανοι που ολοκληρώσαµε άλλη µία τριετία δράσεων του προγράµµατος και µε εργαλείο τον πρώτο Επιδηµιολογικό Χάρτη Στοµατικής Υγείας, προχωρήσαµε στη διερεύνηση των ανισοτήτων και της ικανοποίησης των χρηστών από τις οδοντιατρικές υπηρεσίες και τη σχέση της στοµατικής υγείας µε την ποιότητα ζωής των Ελλήνων. Στα αποτελέσµατα παρουσιάζονται οι λόγοι ανισοτήτων στην εµφάνιση των νόσων αλλά και στη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών. Επίσης αποδεικνύεται ο τρόπος διασύνδεσης της Στοµατικής µε τη Γενική Υγεία που αποτελεί αντικείµενο της παγκόσµιας οδοντιατρικής έρευνας. Βάσει όλων αυτών, η Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία διαµόρφωσε χρήσιµες προτάσεις για τη διαµόρφωση πολιτικών από τον αρµόδιο φορέα, το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η υλοποίηση του προγράµµατος θα ήταν αδύνατη χωρίς τη συµµετοχή των Οδοντιατρικών Συλλόγων και των Ελλήνων οδοντιάτρων που συνεργάστηκαν πρόθυµα στους νοµούς Αττικής, Θεσσαλονίκης, Αχαΐας, Ιωαννίνων και Καστοριάς όπου διεξήχθη η έρευνα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες σε όλη την Επιστηµονική Επιτροπή που στήριξε την έρευνα, στο ΙΠΟΚΕ και τον Καθηγητή Οικονοµικών της Υγείας κ. Ιωάννη Υφαντόπουλο και βεβαίως στο Συντονιστή του προγράµµατος Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Ουλή. Αξίζει να προσπαθήσουµε όλοι για ένα υγιέστερο χαµόγελο. O Πρόεδρος της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΤΣΙΚΗΣ Η συνεργασία της Colgate µε την Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία, στο πλαίσιο του «Προγράµµατος Προαγωγής και Καταγραφής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού», αποτελεί για µας µια µεγάλη ευκαιρία να κάνουµε πράξη και στην Ελλάδα τη σταθερή µας δέσµευση για ανάληψη πρωτοβουλιών που προάγουν τη στοµατική υγεία εκατοµµυρίων οικογενειών σε όλο τον κόσµο. Μέσα από την υποστήριξη του εν λόγω προγράµµατος για δεύτερη συνεχόµενη τριετία, η Colgate έχει συµβάλλει στη διερεύνηση της σχέσης της στοµατικής υγείας και της ποιότητας ζωής, αναδεικνύοντας τη διασύνδεση Γενικής και Στοµατικής Υγείας. Παράλληλα, έχουν εκπαιδευθεί περίπου 300.000 παιδιά σε θέµατα που αφορούν τη σωστή στοµατική υγιεινή, µία προσπάθεια που προστίθεται στην παγκόσµια πρωτοβουλία Bright Smiles Bright Futures της Colgate, στο πλαίσιο της οποίας έχουν εκπαιδευθεί περισσότερα από 500.000.000 παιδιά σε 80 χώρες. Η προσπάθειά µας αυτή συµβαδίζει µε τη γενικότερη φιλοσοφία και την κοινωνική ευαισθησία που επιδεικνύει η εταιρία µας σε όλες τις χώρες που δραστηριοποιείται, προσπαθώντας να αποδώσει σε αυτές κοινωνική προσφορά µε τη µορφή πολλαπλών εκπαιδευτικών και ερευνητικών προγραµµάτων. Με την ολοκλήρωση της δεύτερης τριετίας του προγράµµατος Καταγραφής και Προαγωγής της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε όλους τους συντελεστές αυτής της προσπάθειας και ειδικότερα την Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία. Mε τη σειρά µας, δεσµευόµαστε να συνεχίσουµε να είµαστε αρωγοί ανάλογων προσπαθειών της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας για ακόµη περισσότερα υγιή χαµόγελα στη χώρα µας. O Γενικός ιευθυντής της Colgate Palmolive Ελλάς ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΠΥΡΙ ΑΚΟΣ 6 7

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...9 ΣΚΟΠΟΣ...10 ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...10 ΟΜΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...10 Κεφάλαιο 1...11 Η Επιδηµιολογική Κατάσταση της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού...11 1.1. Αποτελέσµατα Μελέτης...11 1.2.Αποτελέσµατα Μελέτης WHO...13 Κεφάλαιο 2...17 Αξιοποίηση των επιδηµιολογικών δεδοµένων και ανάλυση της ποιότητας και χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών στην Ελλάδα...17 Σκοπός...17 Υλικό και Μέθοδος...17 οµή Ερωτηµατολογίου Έρευνας...18 2.1. Αποτελέσµατα Μελέτης...19 2.2. ηµογραφικά Χαρακτηριστικά του δείγµατος...20 2.3. Απώλεια Παραγωγικότητας...21 2.4. Φορέας Παροχής Υπηρεσιών...21 2.5. Συχνότητα χρήσης οδοντιατρικών υπηρεσιών...23 2.6. Κύριος λόγος χρήσης υπηρεσιών...25 2.7. Λόγοι µη χρήσης υπηρεσιών...25 2.8. απάνες ιδιωτικών οδοντιατρικών υπηρεσιών...27 2.9. Εάν το ταµείο κάλυπτε υψηλότερο ποσοστό των δαπανών σας θα κάνατε συχνότερη χρήση των ιδιωτικών οδοντιατρικών υπηρεσιών;...27 2.10. Ικανοποίηση από τη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών...28 2.11. Σχετιζόµενη µε τη Στοµατική Υγεία Ποιότητα Ζωής...31 2.12. Κλίµακα DAS -28...40 2.13. Ανισότητες ως προς την Ικανοποίηση των Οδοντιατρικών Υπηρεσιών και την Ποιότητα Ζωής...41 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...45 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ...46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...50 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σηµασία και η συµβολή της Στοµατικής Υγείας στη ζωή όλων των ανθρώπων είναι σε όλους γνωστή. Η οδοντική τερηδόνα και οι νόσοι του περιοδοντίου (ουλίτιδα-περιοδοντίτιδα), είναι οι πιο διαδεδοµένες νόσοι στον άνθρωπο προσβάλλοντας το 60-90% του πληθυσµού όλης της γης. Η στοµατική υγεία του πληθυσµού αποτελεί παγκοσµίως έναν εξελισσόµενο τοµέα έρευνας για πολλούς επιδηµιολόγους, οικονοµολόγους και κοινωνικούς αναλυτές. ιεθνείς οργανισµοί όπως οι ΟΟΣΑ (OECD), ΠΟΥ (WHO), Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (EUROSTAT) και Council of European Chief Dental Officers (CECDO), τα τελευταία χρόνια ενασχολούνται µε την υγεία του στόµατος και τις επιπτώσεις αυτής στην κοινωνία, την οικονοµία και την ποιότητα ζωής των ατόµων. Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία, οι ασθένειες µε οδοντιατρικά προβλήµατα έχουν συγκριθεί µε χρόνιες ασθένειες, όπως για παράδειγµα τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, οι καρκίνοι, ο διαβήτης και τα χρόνια αναπνευστικά προβλήµατα 1. Έτσι, είναι φανερή η σηµαντικότητα µελέτης της στοµατικής υγείας αλλά κυρίως η προώθηση πολιτικών δράσεων, οι οποίες θα πρέπει να εφαρµοστούν στα συστήµατα υγείας των χωρών µε σκοπό τη βελτίωση αυτής. Τα προβλήµατα στη στοµατική υγεία, όπως προαναφέρθηκε, επηρεάζουν άµεσα το ίδιο το άτοµο, αλλά έµµεσα και την κοινωνία. Ειδικότερα, σύµφωνα µε την Έκθεση του Ευρωβαρόµετρου του 2009 για τη Στοµατική Υγεία, τα άτοµα µε κακή στοµατική υγεία έχουν πόνο και χαµηλή αυτοεκτίµηση. Επιπλέον, σε πολλές χώρες τα ποσοστά για δαπάνες των οδοντιατρικών υπηρεσιών έχουν εκτιµηθεί υψηλά, περίπου 5% έως 10% των δηµόσιων δαπανών 2. Στην Ελλάδα το 80% των οδοντιατρικών υπηρεσιών καλύπτεται από τον ιδιωτικό τοµέα. Το ποσοστό αυτό σε οικονοµικά µεγέθη µεταφράζεται σε 31,1% του συνόλου της δαπάνης υγείας των νοικοκυριών να απορροφάται για εξω-νοσοκοµειακή οδοντιατρική φροντίδα ( 1.912 εκατοµµύρια) ή το 1,5% του ΑΕΠ για το 2005 3. Ωστόσο, σε χώρες του ΟΟΣΑ το 2004 το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 0,5% και το αντίστοιχο στις ΗΠΑ σε 0,7% παρά το γεγονός ότι το σύστηµα είναι ιδιαίτερα ιδιωτικοποιηµένο. Τα υψηλά ποσοστά για ιδιωτικές οδοντιατρικές υπηρεσίες στην Ελλάδα αποδίδονται στην έλλειψη προσφοράς οδοντιατρικών υπηρεσιών από το δηµόσιο σύστηµα, καθώς το 1998 µόνο το 1,23% (από τις δηµόσιες δαπάνες για την υγεία) αποδόθηκε στην οδοντιατρική φροντίδα. Άρα, οι νόσοι του στόµατος σε συνδυασµό µε τις νόσους του βλεννογόνου του στόµατος, το στοµατοφαρυγγικό καρκίνο και το τραύµα, συνεχίζουν να είναι ένα σοβαρό δηµόσιο πρόβληµα για κάθε χώρα και συγκαταλέγονται µεταξύ των τεσσάρων πιο δαπανηρών νόσων να θεραπευτούν. Οι παράγοντες 4 που επηρεάζουν τη στοµατική υγεία, σύµφωνα µε το Oral Health Report 2003 του WHO, είναι οι ακόλουθοι: η πρόληψη έλεγχος της στοµατικής υγείας, η συνεχής στοµατική φροντίδα, η συχνότητα των επισκέψεων στον οδοντίατρο, το προφίλ του οδοντιάτρου, ο τρόπος ζωής και οι συνήθειες, η ποιότητα ζωής, το κόστος της οδοντιατρικής περίθαλψης, καθώς και άλλες κοινωνικό-δηµογραφικές παράµετροι όπως είναι το φύλο, η ηλικία, το εκπαιδευτικό επίπεδο, το επάγγελµα, η εισοδη- µατική τάξη, και η ασφαλιστική κάλυψη. Επιπλέον, τις τελευταίες δεκαετίες πολλές έρευνες έχουν αναδείξει πως η στοµατική υγεία επηρεάζεται άµεσα από κοινωνικοοικονοµικούς, ψυχολογικούς και παθολογικούς παράγοντες αλλά και από τη συµπεριφορά των ατόµων 5. Έτσι λοιπόν, έχει πραγµατοποιηθεί µια ταξινόµηση ως προς τους εν λόγω παράγοντες: στα συστήµατα υγείας και κυρίως στις οδοντιατρικές υπηρεσίες, δηλαδή στην προσβασιµότητα, στη διαθεσιµότητα, στην πρόληψη, και ιδιαίτερα στην πρωτοβάθµια περίθαλψη. στους κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες όσον αφορά την εκπαίδευση, την απασχόληση, το εισόδηµα, την εθνικότητα, τον τρόπο ζωής και την υποστήριξη κοινωνικού δικτύου. στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, οι οποίοι αναφέρονται στο πόσιµο νερό, την υγιεινή και τη διατροφή. στη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών, που σχετίζονται µε τη ζήτηση, τους κύριους λόγους χρήσης των υπηρεσιών και τη συχνότητα χρήσης. στη συµπεριφορά των ατόµων αναφορικά µε την προσωπική τους υγιεινή, την κατανάλωση ζάχαρης (ποσότητα, συχνότητα, τύπο). Έτσι λοιπόν, η Στοµατική Υγεία αποτελεί σηµαντικό δείκτη υγείας για έναν πληθυσµό. Βάσει αυτού, πραγµατοποιήθηκε µια επιδηµιολογική µελέτη για τον ελληνικό πληθυσµό σε επιλεγµένες περιοχές της χώρας το 2005, η οποία υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος «Προαγωγής και Καταγραφή της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού». Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της µελέτης αυτής διαπιστώθηκε ότι ένα µεγάλο µέρος των οδοντιατρικών αναγκών του πληθυσµού δεν λαµβάνει την απαραίτητη θεραπεία, παρά το γεγονός ότι ο Έλληνας Οδοντίατρος υποαπασχολείται. Μία ενδελεχής διερεύνηση των αιτιών, που οδηγούν τον ελληνικό πληθυσµό να µην επισκέπτεται τακτικά τον οδοντίατρο σε συνδυασµό 1 http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs318/fr/index.html 2 http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs318/fr/index.html 3 Υφαντόπουλος Ι. Τα Οικονοµικά της Υγείας Θεωρία και Πολιτική Εκδόσεις Γ. αρδανός 2008 4 The World Oral Health Report 2003 5 The World Oral Health Report 2003 8 9

µε το βαθµό ικανοποίησης και τα κριτήρια που την καθορίζουν, θα µας παρείχε µία πληρέστερη εικόνα προκειµένου να διαµορφώσουµε τις προτάσεις µας και να προσεγγίσουµε καλύτερα τη λύση του προβλήµατος. Επιπλέον, στο Πρόγραµµα της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας (ΕΟΟ) για την προαγωγή της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού, βασικό σκοπό αποτέλεσε η προώθηση του µηνύµατος ότι «η Στοµατική Υγεία συνδέεται άµεσα µε τη Γενική Υγεία». Ωστόσο, προκειµένου το εν λόγω µήνυµα να αποδειχθεί έγκυρο και αξιόπιστο στο κοινό, θα πρέπει να επιβεβαιώνεται µέσα από δύο κατευθύνσεις. Πρώτον, παγκόσµιες ερευνητικές µελέτες που αποδεικνύουν ότι η κακή Στοµατική Υγεία λειτουργεί ανασταλτικά στη Γενική Υγεία, και δεύτερον ότι η Στοµατική Υγεία αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα για την ποιότητα ζωής και κατ επέκταση για την κακή Γενική Υγεία. Έτσι, η επαλήθευση των δύο εν λόγω θεωριών θα προσδώσει στην έννοια Στοµατική Υγεία την ορθή θέση τόσο στην επιστήµη όσο και στο ευρύ κοινό καθιστώντας σαφές ότι «το στόµα συνδέεται άµεσα µε το υπόλοιπο σώµα». ΣΚΟΠΟΣ Η παρούσα µελέτη επικεντρώνεται σε πέντε βασικούς άξονες σχετικά µε τη στοµατική υγεία του ελληνικού πληθυσµού: 1. στην διερεύνηση των ανισοτήτων βάση της επιδηµιολογικής κατάστασης των Ελλήνων, 2. στην αξιολόγηση των αιτίων για χρήση ή µη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών, 3. στην ικανοποίηση των χρηστών από τις οδοντιατρικές υπηρεσίες και τις παραµέτρους που την επηρεάζουν. 4. στη σχετιζόµενη µε τη στοµατική υγεία ποιότητα ζωής των χρηστών και 5. στη σύγκριση των ανωτέρω στοιχείων µε τα αντίστοιχα άλλων επιλεγµένων ευρωπαϊκών χωρών. Η αποτύπωση των αποτελεσµάτων της εν λόγω διερεύνησης θα οδηγήσει στην ανάπτυξη από µέρους της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας (ΕΟΟ) µιας ολοκληρωµένης πολιτικής στοµατικής υγείας, ικανής να συντελέσει στη µείωση των σχετικών µε τη στοµατική υγεία ανισοτήτων που εντοπίζονται στην Ελλάδα. Συµπερασµατικά η διερεύνηση και ο εντοπισµός των παραγόντων και των αιτίων που συµβάλλουν στην ύπαρξη ανισοτήτων στην παροχή και στη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών, σε συνδυασµό µε την επίδραση στην ποιότητα ζωής των ατόµων είναι σηµαντικά για το σχεδιασµό και την εφαρµογή στρατηγικών, µε στόχο τη βελτίωση του συστήµατος παροχής οδοντιατρικής φροντίδας, σύµφωνα µε τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της χώρας µας και του επιπέδου στοµατικής υγείας του πληθυσµού της. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Προκειµένου τα στατιστικά στοιχεία των ερευνητικών µας µελετών σχετικά µε την επιδηµιολογική κατάσταση του ελληνικού πληθυσµού και τη σχετιζόµενη µε την στοµατική υγεία ποιότητα ζωής, να θεωρηθούν αξιόπιστα πραγµατοποιήθηκε µια ανάλυση και έπειτα σύγκριση µε δυο µεγάλες έρευνες σχετικά µε τη στοµατική υγεία. 1. Όσον αφορά την επιδηµιολογική κατάσταση του πληθυσµού επιλέχθηκε η έρευνα για τη στοµατική υγεία του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας και βάσει αυτής πραγµατοποιήθηκε σύγκριση µε τη µελέτη του 2005 στην Ελλάδα. Ο δείκτης DMFT χρησιµοποιήθηκε για την εν λόγω ανάλυση. 2. Σχετικά µε τη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών και την ικανοποίηση από αυτές επιλέχθηκε να χρησιµοποιηθεί ως βάση σύγκρισης το Ευρωβαρόµετρο του 2009 για τη στοµατική υγεία. Έτσι στηριζόµενοι στις στατιστικές αναλύσεις αυτού πραγµατοποιείται σύγκριση µε τα ελληνικά δεδοµένα. ΟΜΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ανάλυση της µελέτης εξελίσσεται µε την παρουσίαση ως εξής: Στο κεφάλαιο 1 αναλύεται η επιδηµιολογική κατάσταση της στοµατικής υγείας του ελληνικού πληθυσµού σε τρεις ηλικιακές οµάδες (15-18, 35-44, 65-74) και σε επιλεγµένες περιοχές της Ελλάδας (Ν. Ιωαννίνων, Ν. Αχαΐας, Νάξος, Ν. Καστοριάς, Ν. Λαρίσης, Λέσβος, Ν. Έβρου, Ν. Χανίων, Κεφαλλονιά, Αθήνα, Θεσσαλονίκη). Τα στοιχεία είχαν ως βάση την έκθεση του κ. Ουλή και συν. «Η Επιδηµιολογική Κατάσταση της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού». Επιπλέον, πραγµατοποιείται σύγκριση µε τους δείκτες DMFT από την έρευνα του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Malmö της Σουηδίας. Στο κεφάλαιο 2 παρουσιάζεται η χρήση και η ικανοποίηση από τις οδοντιατρικές υπηρεσίες καθώς και η σχετιζόµενη µε τη στοµατική υγεία ποιότητα ζωής του ελληνικού πληθυσµού. Ειδικότερα, η εν λόγω ενότητα έχει βασιστεί στα στοιχεία της µελέτης «Αξιοποίηση των επιδηµιολογικών δεδοµένων και Ανάλυση της Ποιότητας και της Χρήσης των Οδοντιατρικών Υπηρεσιών στην Ελλάδα», που αποτελεί συνέχεια του Προγράµµατος «Προαγωγή και Καταγραφή της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού». Η µελέτη επικεντρώνεται σε τρεις ηλικιακές οµάδες (15-18, 35-44, 65-74) και σε πέντε επιλεγµένες πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ιωάννινα και Καστοριά). Επιπλέον, γίνεται λόγος για την επιλογή του δηµόσιου ή ιδιωτικού φορέα όσον αφορά τις οδοντιατρικές υπηρεσίες, τη συχνότητα των επισκέψεων στον οδοντίατρο καθώς και τον κύριο λόγο επίσκεψης σε αυτόν σύµφωνα µε τις απαντήσεις του δείγµατος. Πραγµατοποιείται µέτρηση της ικανοποίησης από τη χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών και τέλος αξιολογείται η επιρροή των οδοντιατρικών προβληµάτων στην ποιότητα ζωής των χρηστών. Τέλος, πραγµατοποιείται σύγκριση µε την έρευνα του Ευρωβαρόµετρου του 2009 για τη στοµατική υγεία των χωρών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κεφάλαιο 1 Η Επιδηµιολογική Κατάσταση της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού Τα τελευταία χρόνια έχει σηµειωθεί σηµαντική πρόοδος των δοµών του Συστήµατος Υγείας στην Ελλάδα. Ωστόσο, χαµηλή ακόµη είναι η κρατική µέριµνα που δίδεται για τη Στοµατική Υγεία, µε αποτέλεσµα η διαφύλαξη αυτής να εναποτίθεται στην ατοµική πρωτοβουλία. Επιπλέον, δεν υφίστανται επαρκής κάλυψη των οδοντιατρικών αναγκών, δράσεις πρόληψης των οδοντιατρικών προβλη- µάτων υγείας, ενώ ανακύπτει και το ζήτηµα της ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών για τα θέµατα στοµατικής υγιεινής. Έτσι, λαµβάνοντας υπ όψιν την ανάγκη καταγραφής της επιδηµιολογικής κατάστασης των οδοντιατρικών προβληµάτων µε σκοπό τη διαµόρφωση ενός οργανωµένου και αποτελεσµατικού πλαισίου πολιτικής δράσης και πρόληψης, δηµιουργήθηκε το πρόγραµµα «Στο- µατικής Υγείας της Ελληνικής Οδοντιατρικής Οµοσπονδίας». Ειδικότερα, µέσα από την παρουσίαση του µεγέθους των προβλη- µάτων στοµατικής υγείας, το εν λόγω πρόγραµµα επιχειρεί να αναδείξει τις πραγµατικές οδοντιατρικές ανάγκες του πληθυσµού. Με αυτόν τον τρόπο, οι κρατικοί φορείς και η Ελληνική Οδοντιατρική Οµοσπονδία θα είναι σε θέση να αναπτύξουν τις κατάλληλες πολιτικές δράσης. Τέλος, σηµειώνεται ότι οι επιµέρους ενότητες του προγράµµατος συνίστανται στη δηµιουργία του επιδηµιολογικού χάρτη, την υλοποίηση προγράµµατος αγωγής της στοµατικής υγείας, καθώς και στο µήνα της στοµατικής υγείας. Αρωγό στο έργο αυτό αποτέλεσε η Colgate µέσα από τη συνεργασία, καθώς και τη χρηµατοδότηση του προγράµµατος. Στη µελέτη συµµετείχαν 6.048 Έλληνες πολίτες ηλικίας 5, 12, 15, 35-44 και 65-74 ετών. Το δείγµα προήλθε από τους νοµούς Αττικής, Αχαΐας, Έβρου, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Καστοριάς, Κεφαλληνίας, Κυκλάδων (Νάξος), Λαρίσης, Λέσβου (Μυτιλήνης) και Χανίων, ενώ συµπεριλήφθησαν 14 αστικές και 8 αγροτικές περιοχές. Η επιδηµιολογική µελέτη διήρκησε από τον Οκτώβριο του 2001 έως το Μάιο του 2005 6. Επιπλέον, προκειµένου να υπάρξει η κατάλληλη αντιπροσώπευση των ερωτηθέντων µε πιθανή διαφορετική συχνότητα των νοσηµάτων, η έρευνα πραγµατοποιήθηκε µε στρωµατοποιηµένη τυχαία δειγ- µατοληψία κατά οµάδες (stratified cluster sampling). Ειδικότερα, οι ηλικίες 5, 12 και 15 ετών προήλθαν από νηπιαγωγεία και σχολεία, η ηλικιακή οµάδα 35-44 ετών από τον εργασιακό τους χώρο και η οµάδα των 65-74 ετών κυρίως από τους χώρους συνάθροισής τους (π.χ. ΚΑΠΗ). Εν συνεχεία, η συγκέντρωση των επιδηµιολογικών στοιχείων πραγµατοποιήθηκε µέσα από 3 ξεχωριστά ερωτηµατολόγια. Πιο συγκεκριµένα, το πρώτο ερωτηµατολόγιο απευθυνόταν στο δείγµα έως 5 ετών, το δεύτερο στο δείγµα 12 και 15 ετών και το τρίτο στις ηλικιακές οµάδες 35-44 και 65-74 ετών. Τα εν λόγω ερωτηµατολόγια περιελάµβαναν τα δηµογραφικά δεδοµένα των ερωτηθέντων και τις παραµέτρους της στοµατικής υγείας (παραδείγµατος χάριν την ουλίτιδα και την τερηδόνα). Επιπρόσθετα, η µελέτη συµπεριέλαβε ειδικά ερωτηµατολόγια, αποτελούµενα από 12 ερωτήσεις κλειστού τύπου. Τα ερωτηµατολόγια αυτά απευθύνονταν σε όλο το δείγµα εκτός από τα παιδιά έως 5 ετών και σχετίζονταν µε τις συνήθειές του για τη στοµατική υγιεινή, καθώς και µε την υποκειµενική του γνώµη για την κατάσταση της στοµατικής του υγείας. Στην παρούσα µελέτη αναλύονται οι ηλικιακές οµάδες: 12-15, 35-44 και 65-74 ετών. Επιπλέον, αξίζει να σηµειωθεί ότι για την παρουσίαση των παρα- µέτρων στοµατικής υγείας σε κωδικοποιηµένη µορφή αξιοποιούνται οι ακόλουθοι δείκτες: 1. Για το δείγµα των 12-15, 35-44 και 65-74 ετών χρησιµοποιείται ο δείκτης DMFT, ο οποίος αποτελεί άθροισµα των δοντιών που έχουν εξαχθεί, των τερηδονισµένων δοντιών και των δοντιών που έχουν εµφραχθεί. Πιο συγκεκριµένα, οι δείκτες σχετίζονται µε τα τερηδονισµένα δόντια ή επιφάνειες (d decayed teeth/surfaces), τα εξαχθέντα δόντια ή επιφάνειες (m missing teeth/surfaces) και τα εµφραγµένα δόντια ή επιφάνειες (f filled teeth/surfaces). Για τον υπολογισµό των δεικτών προστίθενται τα τρία αυτά στοιχεία των δοντιών ή επιφανειών κάθε ατόµου. 2. Ο δείκτης CI καταµετρά το βαθµό της παρεχόµενης ή µη θεραπείας. 1.1. Αποτελέσµατα Μελέτης Έπειτα από τη συλλογή των στοιχείων της µελέτης, που πραγµατοποιήθηκε προκειµένου να καταγραφεί η επιδηµιολογική κατάσταση της στοµατικής υγείας του ελληνικού πληθυσµού και η ανάλογη στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων, παρουσιάζονται στην ενότητα αυτή τα αποτελέσµατα της µελέτης. Το διάγραµµα 1 παρουσιάζει το επίπεδο τερηδόνας για την ηλικιακή οµάδα των εφήβων (12-15 ετών), των ενηλίκων (35-44 ετών) και των υπερηλίκων (65-74 ετών) µε βάση το δείκτη DMFT. Σε πρώτο επίπεδο παρατηρείται ότι σε όλους τους υπό εξέταση νοµούς οι υπερήλικες σηµειώνουν την υψηλότερη µέση τιµή του δείκτη DMFT. Ακολουθούν οι ενήλικες και µε ακόµα χαµηλότερη µέση τιµή DMFT οι έφηβοι. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τους υπερήλικες η υψηλότερη µέση τιµή του εν λόγω δείκτη προέρχεται από το δείγµα του νοµού Θεσσαλονίκης ακολουθούµενη από αυτό του νοµού Λαρίσης. Το αντίστοιχο χαρακτηριστικό για την ηλικιακή οµάδα των ενηλίκων ση- µειώνεται στο νοµό Ιωαννίνων, ενώ µε πολύ µικρή διαφοροποίηση ακολουθεί το δείγµα του νοµού Έβρου. Τέλος, όσον αφορά τους εφήβους η υψηλότερη µέση τιµή του δείκτη DMFT παρατηρείται στο νοµό Λέσβου. Ωστόσο, ελάχιστα διαφοροποιείται το δείγµα από τους νοµούς Αχαΐας και Έβρου. Στη συνέχεια, σύµφωνα µε το διάγραµµα 2, που παρουσιάζει τις τιµές του δείκτη DMFT µε βάση την ηλικιακή οµάδα και την κατηγορία πληθυσµού, δεν σηµειώνεται αξιοσηµείωτη διαφοροποίηση µεταξύ των δειγµάτων της αστικής και αγροτικής περιοχής. Ωστόσο, αναφορικά µε την οµάδα των υπερηλίκων (65-74 ετών), ο δείκτης λαµβάνει χαµηλότερη τιµή στον αγροτικό πληθυσµό από ό,τι στον αστικό (20,12 έναντι 21,35). Από την άλλη πλευρά, παρατηρείται σχετικά υψηλότερη µέση τιµή του δείκτη για το δείγµα των ενηλίκων και των εφήβων της αγροτικής περιοχής (14,91 έναντι 13,64 και 2,975 έναντι 2,53 αντίστοιχα). 6 Ουλής Κ. και συν. 2005. 10 11

ιάγραµµα 1: Μέση Τιµή δείκτη DMFT ανά ηλικιακή οµάδα. Όπως σηµειώθηκε και στην αρχή ο δείκτης DMFT υπολογίζεται από το άθροισµα των σφραγισµένων, των εξαχθέντων και των τερηδονισµένων δοντιών. Έτσι λοιπόν, στο διάγραµµα 3 παρουσιάζονται τα επιµέρους στοιχεία του εν λόγω δείκτη. Παρατηρούµε ότι οι έφηβοι παρουσιάζουν τις χαµηλότερες µέσες τιµές σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες υπό εξέταση ηλικιακές οµάδες. Ωστόσο, οι ενήλικες έχουν την υψηλότερη τιµή στα σφραγισµένα (7,22) και τερηδονισµένα δόντια (1,70). Σηµαντική είναι η πολύ υψηλή τιµή των εξαχθέντων δοντιών των υπερηλίκων (17,22) σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες ηλικιακές οµάδες. Έτσι, οι χαµηλές τιµές στα σφραγισµένα και τερηδονισµένα δόντια των υπερηλίκων δικαιολογούνται από το γεγονός ότι η εν λόγω ηλικία έχει πραγµατοποιήσει πολλές εξαγωγές στην οδοντοστοιχία της. Συγκεντρώνοντας όλα τα παραπάνω είναι αναµενόµενο ότι οι έφηβοι και οι ενήλικες σηµειώνουν χαµηλή µέση τιµή του DMFT σε σύγκριση µε τους υπερήλικες. Ο δείκτης Care Index προσδιορίζει το ποσοστό της θεραπείας που έχει παρασχεθεί στο πληθυσµό. Στο διάγραµµα 4 παρουσιάζεται ο εν λόγω δείκτης ανά ηλικιακή οµάδα, όπου παρατηρούµε ότι στους έφηβους και τους ενήλικες µόνο οι µισές ανάγκες του πληθυσµού είναι καλυµµένες (50,18% και 51,27% αντίστοιχα), ενώ στην ηλικιακή οµάδα των 65-74 ετών το αντίστοιχο ποσοστό είναι µόνο 11,76%. Που σηµαίνει ότι το σύνολο των αναγκών τους είναι αθεράπευτο και χρήζει θεραπείας. 1.2. Αποτελέσµατα Μελέτης WHO Το διάγραµµα 5 παρουσιάζει το δείκτη DMFT σε παιδιά ηλικίας 12 ετών σε χώρες της Ευρώπης σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία από το WHO-CAPP. Στην Κροατία παρατηρείται η υψηλότερη µέση τιµή του δείκτη DMFT (6,7), ενώ ακολουθούν η Βουλγαρία και η Σλοβακία (4,4 και 4,3 αντίστοιχα). Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα η µέση τιµή του εν λόγω δείκτη δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή (2,2), ενώ στις χα- µηλότερες θέσεις βρίσκονται η Ολλανδία (0,9), η ανία και η Γερ- µανία (0,7 εκάστη). Σε χώρες, που διαθέτουν ένα οργανωµένο σύστηµα υγείας ( ανία, Γερµανία, Σουηδία), παρατηρούµε ότι τα παιδιά ηλικίας 12 ετών έχουν το χαµηλότερο δείκτη DMFT σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αντιθέτως, σε χώρες, όπου το σύστηµα δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικό, τα παιδιά στην εν λόγω ηλικία έχουν υψηλό δείκτη. Στη συνέχεια, στο διάγραµµα 6 παρουσιάζεται η µέση τιµή του δείκτη DMFT στους ενήλικες (35 44 ετών) σύµφωνα µε τα στοιχεία του WHO CAPP για τις χώρες της Ευρώπης. Σε γενικό επίπεδο, παρατηρούνται υψηλές µέσες τιµές του δείκτη σε όλες τις χώρες, όπως επίσης και σε σύγκριση µε τα παιδιά ηλικίας 12 και 15 ετών. Ειδικότερα, στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Πολωνία, η Ιρλανδία και η Λετονία (µέσες τιµές: 19,3, 18,9 και 18,5 αντίστοιχα), ενώ στις χαµηλότερες η Μάλτα (10) και η Ιταλία (9,44). Σχετικά υψηλό είναι το επίπεδο της τερηδονισµένης οδοντοστοιχίας και για τους ενήλικες της Ελλάδας (µέση τιµή του δείκτη: 15,8). Πηγή: Ουλής Κ. και συν. ιάγραµµα 2: Μέση Τιµή δείκτη DMFT ανά ηλικιακές οµάδες και κατηγορία πληθυσµού. ιάγραµµα 3: Τα επιµέρους στοιχεία του DMFT. Πηγή: Ουλής Κ. και συν. Πηγή: Ουλής Κ. και συν. 12 13

ιάγραµµα 4: είκτης θεραπείας (Care Index CI) ανά ηλικιακή οµάδα. Ακολούθως, παρατίθενται τα αντίστοιχα στοιχεία για τους υπερήλικες (65 74 ετών) στις χώρες της Ευρώπης και την Τουρκία (διάγραµµα 7). Ο δείκτης DMFT λαµβάνει ακόµα υψηλότερες µέσες τιµές στην εν λόγω ηλικιακή οµάδα σε όλες τις χώρες συγκριτικά µε τους ενήλικες και τα παιδιά ηλικίας 12 και 15 ετών. Πιο συγκεκριµένα, η Σλοβενία και η Πολωνία βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις (30 και 29 αντίστοιχα), ενώ οι χαµηλότερες µέσες τιµές εντοπίζονται στην Τουρκία, τη Γερµανία (22,1 εκάστη) και την Ουγγαρία (21,9). Συµπερασµατικά λοιπόν, οι οδοντιατρικές ανάγκες µετά την ηλικία των 15 ετών χειροτερεύουν τόσο σε απόλυτους αριθµούς όσο και σε ποσοστό ατόµων ελεύθερων τερηδόνας, µε τους υπερήλικες (65-74 ετών) ανεξαρτήτως νοµού να σηµειώνουν την υψηλότερη µέση τιµή του δείκτη DMFT. Αυτό σηµαίνει ότι οι τιµές των δεικτών της τερηδόνας συνδέονται θετικά µε την ηλικία και χειροτερεύουν δραµατικά φθάνοντας στις µέγιστες τιµές στους ενήλικες όπου εξισώνονται µε τους δείκτες παρελθόντων ετών (1988). Στην εξίσωση αυτή ίσως να οφείλεται και το ότι ενώ οι δείκτες τερηδόνας στις ηλικίες των παιδιών και των εφήβων επηρεάζονται από την κατηγορία του πληθυσµού -αγροτικός ή αστικός- και το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων τους, στην περίπτωση των ενηλίκων-υπερηλίκων αυτό δεν συµβαίνει λόγω του ότι οι ανάγκες έχουν φθάσει στα ανώτατα επίπεδα και δεν µπορούν να ανδειχθούν διαφορές αυτού του είδους. Σε κάθε περίπτωση όµως αυτές οι διαφοροποιήσεις επιβεβαιώνουν αυτό που όλες σχεδόν οι έρευνες διεθνώς καταγράφουν. Ότι δηλαδή το επίπεδο της στοµατικής υγείας συνδέεται µε κοινωνικό-οικονοµικούς, δηµογραφικούς και συµπεριφοριστικούς παράγοντες, που οδηγούν σε µεγάλες ανισότητες. Συγκριτικά µε τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες παρατηρούµε ότι οι χαµηλότερες τιµές του δείκτη DMFT για τους έφηβους σηµειώνονται σε χώρες µε οργανωµένο σύστηµα υγείας, ενώ η µέση τιµή του DMFT στην Ελλάδα είναι 2,2. Επιπλέον, υψηλές µέσες τιµές του DMFT σηµειώνονται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες στους ενήλικες και στις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Πολωνία και η Ιρλανδία, ενώ στις χαµηλότερες η Μάλτα και η Ιταλία. Οι Έλληνες ενήλικες έχουν σχετικά υψηλό δείκτη. Τέλος, οι υπερήλικες σηµειώνουν τις υψηλότερες µέσες τιµές συγκριτικά µε όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές οµάδες. Πηγή: Ουλής Κ. και συν. ιάγραµµα 5: Μέση Τιµή δείκτη DMFT σε παιδία ηλικίας 12 ετών. ιάγραµµα 6: Μέση Τιµή DMFT σε ενήλικες ηλικίας 35-44 ετών. Πηγή: WHO-CAPP Πηγή: WHO-CAPP 14 15

Κεφάλαιο 2 Αξιοποίηση των επιδηµιολογικών δεδοµένων και ανάλυση της ποιότητας και χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών στην Ελλάδα Πηγή: WHO-CAPP ιάγραµµα 7: Μέση Τιµή δείκτη DMFT σε υπερήλικες 65-74 ετών. Τα Συστήµατα ιαχείρισης της Ποιότητας έχουν εισαχθεί τόσο στα Συστήµατα Υγείας όσο και στον Οδοντιατρικό Τοµέα των ανεπτυγµένων χωρών και ασκούν έναν αυξανόµενο ρόλο στην αξιολόγηση των προσφεροµένων υπηρεσιών. Σταδιακά, ο Οδοντίατρος και οι Οδοντιατρικές Μονάδες σε πολλές χώρες της Ευρώπης του Καναδά και των ΗΠΑ, επιχειρούν και ασχολούνται µε την εφαρµογή των αρχών της ποιότητας και της ικανοποίησης. Η ανάγκη για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας των υπηρεσιών υγείας και εν προκειµένω των οδοντιατρικών υπηρεσιών οδήγησε τους ερευνητές στη διερεύνηση εργαλείων µέτρησης της ικανοποίησης των ασθενών. Η ικανοποίηση αποτελεί ένα σηµαντικό δείκτη αξιολόγησης των παρεχόµενων υπηρεσιών. Η υποκειµενική άποψη του ασθενή συµβάλλει σηµαντικά στην αποτύπωση των προβληµατικών διαστάσεων των υπηρεσιών υγείας και στη διαµόρφωση των στρατηγικών υγείας. Ειδικότερα, η ικανοποίηση από τη χρήση των παρεχόµενων οδοντιατρικών υπηρεσιών επηρεάζεται άµεσα από την προσβασι- µότητα, το ανθρώπινο δυναµικό, το περιβάλλον και το κόστος και έµµεσα από την ηλικία, το φύλο και το οικονοµικό επίπεδο. Έτσι έχουν δοµηθεί συγκεκριµένα ερωτηµατολόγια τα οποία συνδυάζουν ποσοτικές και ποιοτικές διαστάσεις. Όσον αφορά την ποιότητα ζωής, αρκετούς αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είχε απασχολήσει η έννοια αυτή και συγκεκριµένα ο όρος «ευδαιµονία», που εισήγαγε στις φιλοσοφικές του µελέτες ο Αριστοτέλης, σηµαίνει ό,τι και σήµερα η ποιότητα ζωής 7. Στο σύγγραµµά του «Ηθικά Νικοµάχεια Α» (κεφ 4) έκανε λόγο για την ευδαιµονία: «ουν σχεδόν υπό των πλείστων οµολογείται την γαρ ευδαιµονία και οι πολλοί και οι χαρίεντες λέγουσιν, το δ ευ ζην και το ευ πράττειν ταυτον απολαµβάνουσι τω ευδαιµονείν» Το ενδιαφέρον για την ποιότητα ζωής εκδηλώθηκε στην προσπάθεια των ειδικών να αντιµετωπίσουν προβλήµατα που προκαλούνται από τις ανισότητες κατανοµής των πόρων και αφορούν στο γενικό «ευ ζην» της κοινωνίας, σε σύγκριση µε την αύξηση του πληθυσµού και το ρυθµό ανάπτυξης των φτωχών χωρών. Επίσης, η προώθηση του κράτους πρόνοιας έχει υποκινήσει έρευνες σχετικές µε τη διαµόρφωση και χρήση κοινωνικών δεικτών, που προσπαθούν να διατυπώσουν την ποιότητα των εργασιακών συνθηκών, την οικογενειακή ζωή, την αξιοπιστία του ελεύθερου χρόνου και γενικότερα το κοινωνικό ευ ζην. Έτσι, η ποιότητα ζωής έχει ερµηνευθεί από ορισµένους συγγραφείς ως η δυνατότητα διάθεσης πόρων για κάλυψη των κοινωνικών αναγκών και η ύπαρξη των παραµέτρων εκείνων που σχετίζονται µε την κοινωνία και το περιβάλλον 8. Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία η στοµατική υγεία επηρεάζει άµεσα τη γενική υγεία του πληθυσµού αλλά επηρεάζεται και από διάφορους κοινωνικούς, ψυχολογικούς και οικονοµικούς παράγοντες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τη δηµιουργία ανισοτήτων στην εµφάνιση των νόσων του στόµατος και στη χρήση των υπηρεσιών υγείας. Η ακόλουθη µελέτη για την Ποιότητα και την Ικανοποίηση των ασθενών από τη χρήση οδοντιατρικών υπηρεσιών βασίζεται στην προηγούµενη µελέτη για τη Στοµατική Υγεία του Ελληνικού Πληθυσµού και αποτελεί µια σηµαντική προέκτασή της εστιάζοντας στη διερεύνηση των παραγόντων που αφορούν και επηρεάζουν την αξιολόγηση της ποιότητας και της χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών. Σκοπός Σκοπός της εν λόγω µελέτης, η οποία συνιστά συνέχεια του προγράµµατος «Προαγωγή και Καταγραφή της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού», αποτελεί η διερεύνηση των ανισοτήτων και η αξιολόγηση της ποιότητας των παρεχόµενων οδοντιατρικών υπηρεσιών, καθώς και η µέτρηση της ικανοποίησης των χρηστών από τις εν λόγω υπηρεσίες στην Ελλάδα. εδοµένου ότι στη χώρα µας παρουσιάζονται σηµαντικές διαφορές στο επίπεδο της στοµατικής υγείας του πληθυσµού ανάλογα µε το κοινωνικό-οικονοµικό επίπεδο και τη γεωγραφική του θέση, απώτερο σκοπό της εν λόγω µελέτης αποτελεί η διερεύνηση των αιτιών των κοινωνικών ανισοτήτων στη στοµατική υγεία του πληθυσµού. Ειδικότερα η µελέτη επικεντρώνεται σε έξι άξονες: Τη ιερεύνηση των ανισοτήτων στη παρουσία και την κάλυψη των οδοντιατρικών αναγκών που δεν έχουν ικανοποιηθεί από τη δοµή των υπηρεσιών (unmet needs). Την Ανάλυση της χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών και των κοινωνικο-δηµογραφικών παραγόντων που την επηρεάζουν. Την Ανάλυση των κριτηρίων επιλογής ενός οδοντιάτρου στο δη- µόσιο ή τον ιδιωτικό τοµέα. Τη ιερεύνηση των στάσεων, απόψεων και αντιλήψεων του πληθυσµού για την επίσκεψη στον οδοντίατρο (Πρόληψη, Πόνος, Αιµορραγία, Αισθητική, κ.λπ.). Την Καταγραφή της ικανοποίησης από τις οδοντιατρικές υπηρεσίες Τη ιερεύνηση της επίδρασης της Στοµατικής Υγείας στη Ποιότητα Ζωής των Ελλήνων. Η αποτύπωση των αποτελεσµάτων της εν λόγω διερεύνησης θα οδηγήσει στην ανάπτυξη µιας ολοκληρωµένης πολιτικής στοµατικής υγείας, ικανής να συντελεί στη µείωση των σχετικών µε τη στοµατική υγεία ανισοτήτων που εντοπίζονται στην Ελλάδα. Υλικό και Μέθοδος Η µεθοδολογία, η οποία ακολουθήθηκε προκειµένου να διασφαλιστεί η εκπλήρωση των στόχων της µελέτης, απεικονίζεται στα ακόλουθα στάδια έρευνας: Α. Στο πρώτο στάδιο πραγµατοποιήθηκε ο σχεδιασµός της έρευ- 7,8 Οικονόµου Μ., Κοκκώση Μ., Τριανταφύλλου Ε., Χριστοδούλου Γ., Ποιότητα ζωής και ψυχική υγεία, Εννοιολογκές προσεγγίσεις κλινικές εφαρµογές και αξιολόγηση. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2001, 18 (3): 239-253. 16 17

νας και η βιβλιογραφική επισκόπηση. Παράλληλα σχεδιάστηκε σε συνεργασία µε όλα τα εµπλεκόµενα µέρη και τους φορείς το ερωτηµατολόγιο της µελέτης, το οποίο και χρησιµοποιήθηκε αρχικά ως οδηγός για τη συλλογή δεδοµένων σε µικρό δείγµα (πιλοτική εφαρ- µογή), προκειµένου εν συνεχεία να σχεδιαστεί ένα σύνθετα δοµη- µένο ερωτηµατολόγιο για την κάλυψη των αναγκών της µελέτης. B. Στο δεύτερο στάδιο διεξήχθη πρωτογενής έρευνα στα δύο µητροπολιτικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη), στην Πάτρα, καθώς και στα Ιωάννινα και την Καστοριά, όπου παρουσιάστηκαν σηµαντικά προβλήµατα στοµατικής υγείας, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα του προγράµµατος «Προαγωγής και Καταγραφή της Στοµατικής Υγείας του Ελληνικού Πληθυσµού». Το µέγεθος του δείγµατος ορίστηκε σε 1.500 ερωτηµατολόγια, τα οποία συλλέχθηκαν µε τη µέθοδο της προσωπικής συνέντευξης (face to face interview) και αφορούσαν άτοµα ηλικίας άνω των 15 ετών. Ειδικότερα, οι ηλικιακές οµάδες διακρίνονται ως εξής: 15-18, 35-44 και 65-74 ετών, προκειµένου τα αποτελέσµατα να είναι συγκρίσιµα µε αυτά της προηγούµενης µελέτης. Ο αριθµός των ερωτηµατολογίων ανά ηλικιακή οµάδα ορίσθηκε σε 500. Γ. Στο τρίτο στάδιο πραγµατοποιήθηκε η εισαγωγή των δεδοµένων σε Η/Υ και ο ποιοτικός τους έλεγχος, προκειµένου εν συνεχεία να διεξαχθεί η στατιστική τους επεξεργασία, µε τη χρήση του στατιστικού προγράµµατος S.P.S.S. Τέλος, πραγµατοποιήθηκε αξιολόγηση των αποτελεσµάτων και εξαγωγή των τελικών συµπερασµάτων. Τα βήµατα που ακολουθήθηκαν για την αξιολόγηση των εισερχοµένων στοιχείων στην ενιαία βάση δεδοµένων είναι τα εξής: Ανάγνωση όλων των στοιχείων της βάσης δεδοµένων από τον υπεύθυνο της έρευνας και άµεση διόρθωση όπου κρίθηκε αναγκαίο. Στατιστική επεξεργασία των στοιχείων και έλεγχος σηµείων, όπου εµφανίζονταν πιθανές αποκλίσεις. Τυχαία δειγµατοληψία ερωτηµατολογίων (5%) και έλεγχός τους. οµή Ερωτηµατολογίου Έρευνας Για την καταγραφή της επιλογής του δηµόσιου ή ιδιωτικού φορέα από το δείγµα και για την αξιολόγηση της ικανοποίησης από την παροχή των οδοντιατρικών υπηρεσιών σχεδιάστηκε ένα ερωτηµατολόγιο προκειµένου να εφαρµοστεί σε µικρό δείγµα µε σκοπό την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του, το οποίο στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκε στη µελέτη µας. Επιπλέον, για την επίδραση των οδοντιατρικών προβληµάτων της στοµατικής κοιλότητας στην ποιότητα ζωής χρησιµοποιήθηκαν τα εργαλεία OHIP-14 και DAS καθώς και ερωτήσεις προσωπικής αντίληψης της γενικής κατάστασης υγείας καθώς και της στοµατικής υγείας του δείγµατος. Ειδικότερα: 1. Χαρακτηριστικά χρηστών οδοντιατρικών υπηρεσιών: ηµογραφικά χαρακτηριστικά Κοινωνικό-οικονοµικά χαρακτηριστικά 2. Απώλεια Παραγωγικότητας / Επίδοσης: Ώρες απώλειας εργασίας / µαθηµάτων Ώρες εργασίας /παρακολούθησης µαθηµάτων Αξιολόγηση της παραγωγικότητας / επίδοσης 3. Χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών υγείας: Φορέας παροχής υπηρεσιών Συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών Κύριος λόγος χρήσης των υπηρεσιών Λόγος µη χρήσης των υπηρεσιών απάνες χρήσης των υπηρεσιών 4. Ερωτηµατολόγιο Ικανοποίησης Για τη δόµηση του ερωτηµατολογίου ικανοποίησης, η ερευνητική οµάδα χρησιµοποίησε τη µακρόχρονη εµπειρία των συνεργατών της µε ιεθνή Ερευνητικά ίκτυα (BIOMED, World Health Organization), καθώς και στοιχεία από προηγούµενες ελληνικές έρευνες που έχουν πραγµατοποιηθεί. Έτσι λοιπόν δηµιουργήθηκε ένα ερωτηµατολόγιο µε 7 κλίµακες που αφορούν: Προσπελασιµότητα στις υπηρεσίες Προσβασιµότητα στις υπηρεσίες Ανθρώπινο δυναµικό - Εξυπηρέτηση Ενηµέρωση Περιβάλλον - Προσωπικό Κόστος Ποιότητα παρεχόµενων υπηρεσιών Οι απαντήσεις του ερωτηµατολογίου προέρχονται από την 5- βαθµη κλίµακα του Likert προσαρµοσµένη στις ανάγκες της µελέτης µας. 5. Short- Oral Health Impact Profile 14 Ένα από τα πιο ευρέως γνωστά εργαλεία µέτρησης των επιπτώσεων της στοµατικής υγείας είναι το Oral Health Impact Profile-14 που αποτελείται από 14 ερωτήσεις κλειστού τύπου. Το εν λόγω ερωτηµατολόγιο προήλθε από την αρχική έκδοση του OHIP-49, το οποίο δηµιουργήθηκε από τους Slade & Spencer 9 προκειµένου να µετρήσουν την αναπηρία και τη δυσφορία λόγω προβληµάτων του στόµατος. Το εργαλείο µετατρέπεται σε επτά κλίµακες (1. Περιορισµός ραστηριοτήτων, 2. Σωµατικός Πόνος, 3. Ψυχολογική υσφορία, 4. Σωµατικής Ανικανότητα, 5. Ψυχολογική Ανικανότητα, 6. Κοινωνική Ανικανότητα και 7. Ανικανότητα), οι οποίες βασίζονται σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την υγεία του στόµατος που προτάθηκε από τον Locker και προέρχεται από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (WHO). 6. Οπτική Αναλογική Κλίµακα (VAS) Η οπτική αναλογική κλίµακα (Visual Analogue Scale, VAS) αναφέρεται στην κατάσταση υγείας των ερωτηθέντων, όπως αυτοί την αξιολογούν την ώρα που συµπληρώνουν το ερωτηµατολόγιο - η οποία κυµαίνεται από 0 (χειρότερη κατάσταση υγείας) έως 100 (καλύτερη κατάσταση υγείας). Επιπλέον, στο ερωτηµατολόγιο υπήρξαν 4 ερωτήσεις προσωπικής αντίληψης σχετικά τη γενική και στοµατική υγεία του δείγµατος. Πώς κρίνετε την κατάσταση της υγείας σας; Πώς κρίνετε την κατάσταση της στοµατικής σας υγείας; Είστε ικανοποιηµένος από την κατάσταση της στοµατικής σας υγείας; Σε σύγκριση µε άλλους πώς αξιολογείτε την κατάσταση της στοµατικής σας υγείας; ιάγραµµα 8: Ερωτηµατολόγιο Short- Oral Health Impact Profile 14. 7. Dental Anxiety Scale - 28 (DAS -28) Το ερωτηµατολόγιο DAS χρησιµοποιείται πολύ συχνά από τους οδοντιάτρους προκειµένου να µετρήσουν το άγχος των ασθενών τους. ηµιουργήθηκε από τον Corah 10,11, το 1968 και δηµοσιεύθηκε το 1969. οµείται από 4 ερωτήσεις που αξιολογούν το επίπεδο άγχους που υπάρχει πριν από διαφορετικές οδοντιατρικές πράξεις και κάθε ερώτηση αντιστοιχεί σε 5 απαντήσεις. Το τελικό σκορ για κάθε άτοµο µπορεί να κυµανθεί από 1 έως 20. Έπειτα από τον Corah χρησιµοποιήθηκε και από άλλους µελετητές που έδειξαν ότι το εργαλείο είναι έγκυρο και αξιόπιστο. 2.1. Αποτελέσµατα Μελέτης Η στατιστική ανάλυση των ερωτηµατολογίων εξήγαγε σηµαντικά αποτελέσµατα τα οποία συνάδουν και µε τη µελέτη του Ευρωβαρό- µετρου του 2009 για τη στοµατική υγεία. Έτσι λοιπόν, δύναται να συµπεράνουµε ότι τα αποτελέσµατα της µελέτης είναι ένα έναυσµα για αναπροσδιορισµό των πολιτικών υγείας στο τοµέα των οδοντιατρικών υπηρεσιών, αλλά και για το σχεδιασµό στρατηγικών προγραµ- µάτων. Το ερωτηµατολόγιο διερεύνησε τον τόπο παραµονής του δείγ- µατος (αστικός, αγροτικός), την ασφαλιστική του κάλυψη (ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΕΗ, ΤΕΒΕ) και το είδος αυτής (δηµόσια ή ιδιωτική), καθώς και άλλες κοινωνικό-δηµογραφικές παραµέτρους (φύλο, ηλικία, επάγγελµα, εκπαίδευση), που σύµφωνα µε τη βιβλιογραφία επηρεάζουν την ικανοποίηση των ασθενών από τη χρήση των παρεχόµενων οδοντιατρικών υπηρεσιών και την ποιότητα ζωής αυτών. 9 SladeGD, SpenserAL. 1994. Development and evaluation of the Oral Health Impact Profile. Community Dental Health;11:3-11. 10 Corah NL, Gale EN, Illig SJ. 1978. Assessment of a dental anxiety scale. J Am Dent Assoc; 97: 816-819. 11 Corah NL.1969. Development of dental anxiety scale. J Dent Res; 48:596 18 19

2.2. ηµογραφικά Χαρακτηριστικά του δείγµατος Πίνακας 2: ηµογραφικά Χαρακτηριστικά του δείγµατος 100 ερωτηµατολόγια ανά πόλη εξέτασης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ιωάννινα, Καστοριά) Ποσοστό Φύλο Άνδρας 52,5% Γυναίκα 47,5% Μορφωτικό επίπεδο Κατώτερη 33,3% Μέση 33,1% Ανώτερη 14% Ανώτατη 14% Μεταπτυχιακά 5,6% Επαγγελµατική κατάσταση ηµόσιος Υπάλληλος 17,8% Ιδιωτικός Υπάλληλος 15,9% Ελεύθερος Επαγγελµατίας 17,6% Συνταξιούχος 39,4% Άνεργος 8,4% Νοικοκυρά 0,6% Ασφαλιστικός Φορέας ΙΚΑ 41,9% ΟΑΕΕ 18,7% ΟΓΑ 12,7% Ταµείο Τραπεζών 1,3% ΤΣΜΕ Ε 1,6% Ταµείο ηµοσίου 14,2% ΤΣΑΥ 1,6% ΕΚΟ 2,2% Άλλο 5,7% Εισοδηµατική Τάξη >500 13,7% 500-999 34,7% 1000-1499 33,4% 1500-1999 10,9% 2000-2499 4,1% 2500-2999 0,9% 3000+ 2,3% 2.3. Απώλεια Παραγωγικότητας Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα της µελέτης µας, αν και τα προβλήµατα της στοµατικής υγείας έχουν µερικώς επηρεάσει την παραγωγικότητα των εφήβων και των ενηλίκων, εν τούτοις σηµαντικό είναι το ποσοστό των εφήβων (68,7%), οι οποίοι απώλεσαν έστω και µία ηµέρα από το σχολείο εξαιτίας των προβληµάτων στην οδοντοστοιχία τους. Σε ότι αφορά την ηλικιακή οµάδα των υπερηλίκων το γεγονός ότι η παραγωγικότητά τους δεν έχει µειωθεί, οφείλεται σε µεγάλο ποσοστό στο ότι η πλειοψηφία των ερωτηθέντων έχει συνταξιοδοτηθεί. 2.4. Φορέας Παροχής Υπηρεσιών Εν συνεχεία, γίνεται λόγος για το φορέα παροχής υπηρεσιών των υπό εξέταση ηλικιακών οµάδων (διάγραµµα 9). Σύµφωνα µε τα ευρήµατα της µελέτης (βλ. διάγραµµα 11), διαπιστώνεται ότι οι υπηρεσίες του ιδιωτικού τοµέα προτιµώνται από τη συντριπτική πλειοψηφία όλων των ερωτηθέντων. Ειδικότερα, το 84,7% εφήβων, το 92,5% ενηλίκων και το 81,7% υπερηλίκων κάνουν χρήση των ιδιωτικών οδοντιατρικών υπηρεσιών. Από την άλλη πλευρά, µειοψηφικά είναι τα ιάγραµµα 9: Φορέας Παροχής Υπηρεσιών ανά ηλικιακή οµάδα. Πίνακας 3: Φορέας Παροχής Υπηρεσιών ανά φύλο. ποσοστά του δείγµατος, που επισκέπτονται τους δηµόσιους φορείς. Επιπροσθέτως, αξίζει να σηµειωθεί πως όλοι οι ερωτηθέντες και ιδίως οι υπερήλικες (14,6%) φαίνεται να προτιµούν τις υπηρεσίες του ιατρείου του ασφαλιστικού φορέα για την κάλυψη των οδοντιατρικών τους αναγκών. Παρόµοια αποτελέσµατα εξήχθησαν και στη µελέτη του Ευρωβαρόµετρου 2009, σύµφωνα µε την οποία η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων (79%) επισκέπτεται τα οδοντιατρεία ή τα ιδιωτικά νοσοκοµεία για την κάλυψη των οδοντιατρικών της αναγκών. Σύµφωνα µε τον πίνακα 3 η πλειοψηφία και των δύο φύλων επιλέγει το ιδιωτικό ιατρείο για την κάλυψη της οδοντιατρικής του περίθαλψης (85,6% των αρρένων και 87,1% των θηλέων). Από την άλλη πλευρά µειοψηφικά είναι τα ποσοστά των ερωτηθέντων που προτι- µούν το ιατρείο το ασφαλιστικού τους φορέα. Τα εν λόγω αποτελέσµατα συνάδουν µε τη µελέτη του Ευρωβαρόµετρου 2009. Ειδικότερα, η πλειοψηφία και των δύο φύλων προτιµάει να επισκέπτεται ιδιωτικό οδοντιατρείο ή νοσοκοµείο (79% έκαστο), ενώ υπάρχει και ένα µικρό ποσοστό το οποίο επισκέπτεται δηµόσιο νοσοκοµείο. Φύλο Ιδιωτικό Ιατρείο Ιατρείο Ασφ/κού Φορέα Κέντρο Υγείας Νοσοκοµείο Άρρεν 85,6% 9,2% 2,1% 3% Θήλυ 87,1% 9,3% 1,5% 2,1% 20 21

Εν συνεχεία, ο πίνακας 4 παρουσιάζει το φορέα παροχής οδοντιατρικών υπηρεσιών βάσει του επιπέδου εκπαίδευσης των ερωτηθέντων της µελέτης µας. Σύµφωνα µε αυτά τα στοιχεία, το επίπεδο µόρφωσης δεν φαίνεται να επηρεάζει την προτίµηση του δείγµατος προς τις δηµόσιες ή ιδιωτικές οδοντιατρικές υπηρεσίες, καθώς σε όλα τα επίπεδα η συντριπτική πλειοψηφία επιλέγει τον ιδιωτικό τοµέα. Παραδείγµατος χάριν, το 80,1% των ερωτηθέντων που έχουν αποφοιτήσει από το κατώτερο επίπεδο σπουδών, καθώς και το 94,5% του δείγµατος που έχει λάβει µεταπτυχιακό δίπλωµα επισκέπτεται ιδιωτικό φορέα. Από την άλλη πλευρά, εξαιρετικά χαµηλά είναι τα ποσοστά που αναφέρονται στην επιλογή των δηµοσίων φορέων παροχής υπηρεσιών. Το υψηλότερο ποσοστό επιλογής δηµόσιου φορέα είναι το 15,9% από άτοµα µε κατώτερη εκπαίδευση, ενώ µόνο το 1,8% από άτοµα µε µεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Ωστόσο, η επιλογή αυτή του δηµοσίου φορέα (ασφαλιστικό ταµείο) δύναται να υποθέσουµε ότι δεν επηρεάζεται άµεσα από το επίπεδο εκπαίδευσης αλλά από το χαµηλό κόστος του δηµοσίου. Σηµειώνεται ότι τα εν λόγω αποτελέσµατα, αναφορικά µε το φορέα παροχής οδοντιατρικών υπηρεσιών είναι σε συµφωνία µε τα αποτελέσµατα της επιδηµιολογικής µας µελέτης, σύµφωνα µε την οποία το είδος του ασφαλιστικού φορέα επηρέαζε σηµαντικά την επίσκεψη στον οδοντίατρο και οι δηµογραφικοί παράγοντες κατηγορίας πληθυσµού, οικονοµικής κατάστασης και εκπαίδευσης επηρέαζαν σηµαντικά τους δείκτες της στοµατικής κατάστασης των ατόµων. Τα αίτια του φαινοµένου αυτού ίσως εξηγούνται από µελέτες που έχουν δείξει ότι το είδος της οδοντιατρικής θεραπείας που παρέχεται από το δη- µόσιο ή τον ασφαλιστικό φορέα παροχής οδοντιατρικών υπηρεσιών καθορίζει τόσο τη συχνότητα χρήσης όσο και το επίπεδο στοµατικής υγείας του πληθυσµού (Kronstrφm M et al.,2002 Tickle M et al.,2002) Στον πίνακα 5 παρουσιάζεται ο φορέας παροχής οδοντιατρικών υπηρεσιών µε βάση την επαγγελµατική κατάσταση του δείγµατος. Παρατηρείται ότι ανεξαρτήτως επαγγελµατικής κατάστασης η πλειοψηφία των ερωτηθέντων επιλέγει το ιδιωτικό ιατρείο για την κάλυψη των οδοντιατρικών της αναγκών. Τα υψηλότερα ποσοστά σηµειώνονται στους ελεύθερους επαγγελµατίες (98,7%) και στους ιδιωτικούς υπαλλήλους (97,1%), αλλά και στο σύνολο των ανέργων. Αντιστρόφως, µειοψηφικά είναι τα ποσοστά του δείγµατος, που προτιµά τους δηµόσιους φορείς. Εξαίρεση αποτελεί το σχετικά υψηλό ποσοστό των συνταξιούχων (14,8%) που επισκέπτεται το ιατρεία του ασφαλιστικού φορέα για τη φροντίδα της στοµατικής του υγείας. Σηµειώνεται ότι η µελέτη µας συµφωνεί µε τα αντίστοιχα αποτελέσµατα του Ευρωβαρόµετρου 2009 του WHO, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των δειγµάτων από όλες τις τάξεις επαγγελµάτων προτιµά τους ιδιωτικούς φορείς. Επιπλέον, και στη µελέτη του WHO παρατηρείται υψηλό ποσοστό των συνταξιούχων οι οποίοι επισκέπτονται το δηµόσιο νοσοκοµείο. Ωστόσο, στην εν λόγω µελέτη το χαµηλότερο ποσοστό των ερωτηθέντων που προτιµούν τους ιδιωτικούς φορείς εντοπίζεται στους ανέργους (69%). 2.5. Συχνότητα χρήσης οδοντιατρικών υπηρεσιών Σύµφωνα µε τα στοιχεία της µελέτης µας (διάγραµµα 10), η πλειοψηφία του δείγµατος 44,8%, δήλωσε ότι χρησιµοποιεί 1 έως 2 φορές τις οδοντιατρικές υπηρεσίες ετησίως. Επίσης, ένα µεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων (38,7%) ανέφερε ότι έκανε χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών 3 φορές και άνω τον τελευταίο χρόνο. Ωστόσο, το 7,2% των ερωτηθέντων δεν έχει επισκεφθεί τον οδοντίατρό του για παροχή οδοντιατρικών υπηρεσιών, γεγονός που σηµαίνει ότι το εν λόγω ποσοστό δεν ελέγχει συστηµατικά τη στο- µατική του υγιεινή. Τα αποτελέσµατα της µελέτης µας συνάδουν µε τα αντίστοιχα του Ευρωβαρόµετρου 2009, όπου η πλειοψηφία έχει επισκεφθεί µία έως δύο φορές τον οδοντίατρο, ακολουθούµενη από τους ερωτηθέντες που έχουν χρησιµοποιήσει τις υπηρεσίες άνω των 3 φορών. Ωστόσο, σε αντίθεση µε το προαναφερθέν 7,2% των Ελλήνων, στη µελέτη του Ευρωβαρόµετρου δεν σηµειώθηκε κάποιος, ο οποίος δεν τις έχει χρησιµοποιήσει καθόλου κατά το τελευταίο έτος. Σύµφωνα µε τον πίνακα 6, η πλειοψηφία του δείγµατος (47,9% των ανδρών και 51% των γυναικών) δήλωσε ότι χρησιµοποιεί 1 έως 2 φορές τις οδοντιατρικές υπηρεσίες. Επίσης, ένα υψηλό ποσοστό των ερωτηθέντων και των δύο φύλων ανέφερε ότι έκανε χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών άνω των τριών επισκέψεων ετησίως. Έτσι, δύναται να συµπεράνουµε ότι ένα µεγάλο ποσοστό του δείγµατος επισκέπτεται τακτικά τον οδοντίατρο για πρόληψη της στοµατικής του υγείας. Ωστόσο, σηµαντικά είναι τα ποσοστά και στα δύο φύλα (10,2% των ανδρών - 5,4% των γυναικών), που δεν έχουν επισκεφθεί τον οδοντίατρο το τελευταίο έτος. Ακολούθως, παρόµοια αποτελέσµατα παρατηρούνται και στη µελέτη του Ευρωβαρόµετρου 2009 του WHO, όπου τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες έχουν κάνει χρήση των υπηρεσιών κατά µέσο όρο 2,2 και 2,3 φορές αντίστοιχα. ιάγραµµα 10: Συχνότητα Χρήσης Υπηρεσιών στον Οδοντίατρο το τελευταίο έτος. Πίνακας 4: Φορέας Παροχής Υπηρεσιών ανά επίπεδο εκπαίδευσης. Εκπαίδευση Ιδιωτικό Ιατρείο Ιατρείο Ασφ/κού Φορέα Κέντρο Υγείας Νοσοκοµείο Κατώτερη 80,1% 15,9% 1,2% 2,8% Μέση 89,5% 8,6% 0,6% 1,2% Ανώτερη 89,7% 8,8% 0% 1,5% Ανώτατη 94,9% 2,2% 0,7% 2,2% Μεταπτυχιακό 94,5% 1,8% 0% 3,6% Πίνακας 5: Φορέας Παροχής Υπηρεσιών ανά επαγγελµατική κατάσταση. Επαγ. Kατάσταση Ιδιωτικό Ιατρείo Ιατρείο Ασφ/κού Φορέα Κέντρο Υγείας Νοσοκοµείο ηµόσιος Υπάλληλος 89,2% 7% 0% 3,8% Ιδιωτικός Υπάλληλος 97,1% 2,1% 0% 0,7% Ελεύθερος Επαγγελµατίας 98,7% 0,6% 0,6% 0% Συνταξιούχος 82,9% 14,8% 1,2% 1,2% Νοικοκυρά 90,3% 6,9% 1,4% 1,4% Άνεργος 100% 0% 0% 0% Πίνακας 6: Συχνότητα Χρήσης Οδοντιατρικών Υπηρεσιών ανά φύλο. Φύλο Καµία 1 έως 2 3+ Άρρεν 10,2% 47,9% 41,8% Θήλυ 5,4% 51% 43,6% 22 23

Πίνακας 7: Συχνότητα Χρήσης Υπηρεσιών ανά ηλικιακή οµάδα. Ηλικιακή Οµάδα Μέση Τιµή (S.D.) Καµία 1 έως 2 3 και άνω 5-18 2,3 (0,6) 7,3% 51,6% 41,1% 35-44 2,4 (0,6) 4,8% 52,2% 42,9% 65-74 2,3 ( 0,7) 12,5% 43,4% 44,1% 2.6. Κύριος λόγος χρήσης υπηρεσιών Ο κύριος λόγος χρήσης υπηρεσιών διαφέρει σε κάθε ηλικιακή οµάδα (διάγραµµα 11). Η πλειοψηφία των εφήβων (57,6%) επισκέπτεται τον οδοντίατρο προκειµένου να πραγµατοποιήσει κάποιον έλεγχο στην οδοντοστοιχία του, ενώ σηµαντικό είναι και το ποσοστό αυτών που κάνουν χρήση οδοντιατρικών υπηρεσιών εξαιτίας του πόνου στην στοµατική τους κοιλότητα. Ο σηµαντικότερος λόγος για τον οποίον οι ενήλικες επισκέπτονται τον οδοντίατρο είναι ο έλεγχος (36,2%) και η αποκατάσταση (35,6%). Αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των υπερηλίκων (62,4%) κάνει χρήση οδοντιατρικών υπηρεσιών για αποκατάσταση της οδοντοστοιχίας της και το 21% λόγω πόνου. Συσχέτιση βρέθηκε µεταξύ του κύριου λόγου επίσκεψης στον οδοντίατρο και της ηλικίας (0,356) p 0,01. Ο πίνακας 7 παρουσιάζει τη συχνότητα χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών από τις τρεις υπό εξέταση ηλικιακές οµάδες. Παρατηρούµε ότι το 12,5% των υπερηλίκων δεν έχει επισκεφθεί καµία φορά τον οδοντίατρο, σε αντίθεση µε τα χαµηλότερα ποσοστά των ενηλίκων και των εφήβων. Επιπλέον, η πλειοψηφία των εφήβων (51,6%) και των ενηλίκων (52,2%) έχει επισκεφθεί τον οδοντίατρο µία έως δύο φορές. Τέλος, η πλειοψηφία (44,1%) των υπερηλίκων επισκέφθηκε τον οδοντίατρο πάνω από τρεις φορές. Σε αυτό το σηµείο σηµειώνεται ότι παρόµοια είναι και τα αντίστοιχα αποτελέσµατα του Ευρωβαρό- µετρου 2009 του WHO. Ειδικότερα, το νεώτερο ηλικιακό δείγµα χρησιµοποίησε κατά µέσο όρο 2,4 φορές τις οδοντιατρικές υπηρεσίες, οι ενήλικες 25-39 ετών και 40-54 ετών 2,3 και 2,2 φορές αντίστοιχα, ενώ οι υπερήλικες επισκέφθηκαν τον οδοντίατρο 2,2 φορές. Ο πίνακας 8 παρουσιάζει τη συχνότητα χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών µε βάση το επίπεδο εκπαίδευσης των ερωτηθέντων. Παρατηρείται ότι το 13,1% του δείγµατος µε κατώτερο επίπεδο σπουδών δεν έχει κάνει καθόλου χρήση των οδοντιατρικών υπηρεσιών, ενώ η πλειοψηφία (48%) έχει επισκεφθεί τον οδοντίατρο πάνω από τρεις φορές. Από την άλλη πλευρά, στο δείγµα των κατόχων µεταπτυχιακού τίτλου σπουδών σηµειώνεται αφ ενός µεν το χαµηλότερο ποσοστό εκείνων που δεν έχουν επισκεφθεί καθόλου τον οδοντίατρο (1,9%), αφ ετέρου δε ότι η πλειοψηφία αυτών έχει κάνει χρήση των υπηρεσιών µία έως δύο φορές (64,8%). Κατ επέκταση, δύναται να συµπεράνουµε ότι όσο αυξάνεται το επίπεδο εκπαίδευσης, αυξάνεται και η συχνότητα των επισκέψεων στον οδοντίατρο 1 έως 2 φορές το χρόνο για έλεγχο ή πρόληψη της στοµατικής υγείας. Τέλος, παρόµοια είναι τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από τη µελέτη του Ευρωβαρό- µετρου 2009. Ωστόσο, σε αντίθεση µε τη µελέτη µας, στην εν λόγω µελέτη η χαµηλότερη µέση τιµή της συχνότητας χρήσης των υπηρεσιών σηµειώνεται στο δείγµα µε τα λιγότερα έτη σπουδών (2,1 φορές). ιάγραµµα 11: Κύριος λόγος ανά οµάδα ηλικιών. Πίνακας 8: Συχνότητα Χρήσης Υπηρεσιών ανά επίπεδο εκπαίδευσης. Εκπαίδευση Μέση Τιµή (S.D.) Καµία 1 έως 2 3 και άνω Κατώτερη 2,4 ( 0,7) 13,1% 38,9% 48% Μέση 2,3 (0,6) 8,2% 38,8% 43% Ανώτερη 2,4 (0,6) 5,2% 52,2% 42,5% Ανώτατη 2,3 (0,6) 4,5% 56,4% 39,1% Μεταπτυχιακός Τίτλος 2,3 (0,5) 1,9% 64,8% 33,3% Εν συνεχεία, στον πίνακα 9 παρουσιάζεται η συχνότητα χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών ανά επαγγελµατική κατάσταση των ερωτηθέντων. Πιο συγκεκριµένα, ο παράγοντας αυτός δεν φαίνεται να επηρεάζει ιδιαίτερα τη συχνότητα χρήσης των υπηρεσιών. Ωστόσο, το δείγµα των νοικοκυρών έχει επισκεφθεί πάνω από τρεις φορές τον οδοντίατρο, χαρακτηριστικό που υποδηλώνει τη χρήση των υπηρεσιών για αποκατάσταση. Κατά συνέπεια, στο εν λόγω δείγµα σηµειώνεται η υψηλότερη µέση τιµή της συχνότητας επίσκεψης στον οδοντίατρο (2,5). Η µελέτη µας συµφωνεί µε την αντίστοιχη του Ευρωβαρόµετρου 2009 του WHO. Ωστόσο, η υψηλότερη µέση τιµή της συχνότητας χρήσης των υπηρεσιών σηµειώθηκε στο δείγµα των ανέργων (2,5), ενώ ακολουθούν οι νοικοκυρές και οι χειρώνακτες (µέση τιµή 2,3 έκαστος). Πίνακας 9: Συχνότητα Χρήσης Υπηρεσιών ανά επαγγελµατική κατάσταση. Επαγ. Kατάσταση Μέση Τιµή (S.D.) Καµία 1 έως 2 3 και άνω ηµόσιος Υπάλληλος 2,4 (0,5) 3,3% 54,3% 42,4% Ιδιωτικός Υπάλληλος 2,3 (0,5) 4,3% 61,9% 33,8% Ελ. Επαγγελµατίας 2,3 (0,7) 11,5% 43,2% 45,3% Συνταξιούχος 2,3 (0,7) 13,2% 44,6% 42,2% Νοικοκυρά 2,5 (0,7) 10,9% 28,1% 60,9% Άνεργος 2,4 (0,5) 0% 60% 40% 2.7. Λόγοι µη χρήσης υπηρεσιών Σύµφωνα µε τις απαντήσεις των ηλικιακών δειγµάτων, η ποιότητα και το εύρος των υπηρεσιών καθώς και η γραφειοκρατία αναδεικνύονται στους σηµαντικότερους λόγους µη χρήσης των οδοντιατρικών υπηρεσιών του δηµοσίου τοµέα. Σε ό,τι αφορά τη γραφειοκρατία την απάντηση αυτή έδωσαν το 75,6% των εφήβων, το 86,3% των ενηλίκων και το 68,5% των υπερηλίκων (διάγραµµα 13). Η ποιότητα και το εύρος των υπηρεσιών του δηµοσίου επηρεάζει αρνητικά τη συντριπτική πλειοψηφία των ενηλίκων (94,2%) και των υπερηλίκων (87%) και το 69,7% των εφήβων. Εν συνεχεία, η ανεπαρκής ασφαλιστική κάλυψη στο δηµόσιο τοµέα φαίνεται να αποτελεί λόγο µη χρήσης των υπηρεσιών κυρίως για τους ενήλικες (73,4%), ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των υπερηλίκων ανήλθε σε 55,6%. Από την άλλη πλευρά, ο εν λόγω παράγοντας δεν φαίνεται να λειτουργεί ανασταλτικά στην επιλογή των δηµοσίων φορέων από τους εφήβους. Επιπλέον, αξίζει να σηµειωθεί πως σε όλες τις ηλικιακές οµάδες εξαιρετικά υψηλά είναι τα ποσοστά που δεν συγκαταλέγουν το υψηλό κόστος στους λόγους µη χρήσης των δηµοσίων οδοντιατρικών υπηρεσιών (92,2% των εφήβων, 90,5% των ενηλίκων και 97,2% των υπερηλίκων). Ακολούθως, σε ό,τι αφορά τη µη προτίµηση των υπηρεσιών του ιδιωτικού τοµέα (διάγραµµα 12), βασικότερο παράγοντα αποτελεί το υψηλό κόστος για τους ενήλικες (81,2%) και τους υπερήλικες (72,7%). Σε αντίθεση µε τις προαναφερθείσες ηλικιακές οµάδες, οι έφηβοι δεν φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά από το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό (55,6%). Ακόµη, και στις ιδιωτικές υπηρεσίες αξιοσηµείωτο ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί η ανεπαρκής ασφαλιστική κάλυψη για τους ενήλικες (66,7%) αλλά και για τους υπερήλικες (57,3%). Ωστόσο, οι έφηβοι δεν συγκαταλέγουν τον εν λόγω παράγοντα στους λόγους µη χρήσης των ιδιωτικών οδοντιατρικών υπηρεσιών. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί πως σε αντίθεση µε το δηµόσιο τοµέα, καµία ηλικιακή οµάδα δεν θεωρεί τη γραφειοκρατία και την ποιότητα και το εύρος των υπηρεσιών λόγους µη χρήσης των ιδιωτικών υπηρεσιών. Ειδικότερα, η απάντηση αυτή για τη γραφειοκρατία σηµειώθηκε στο 86,2% των εφήβων, στο 87,5% των ενηλίκων και στο 94,8% των υπερηλίκων. Ακολούθως τα αντίστοιχα ποσοστά για την ποιότητα και το εύρος των υπηρεσιών ανήλθαν στο: 76,1% των εφήβων, 89,2% των ενηλίκων και 89,1%. 24 25