Το άρθρο αυτό 3 που κατοχυρώνει τα δικαιώµατα των παιδιών-µελών µειονοτήτων

ΑΡΘΡΟ 30 [Μειονότητες: δικαίωµα στην πολιτιστική ζωή, θρησκεία και γλώσσα] Στα Κράτη όπου υπάρχουν 1 εθνικές 2, θρησκευτικές ή γλωσσικές µειονότητες ή πρόσωπα αυτόχθονης καταγωγής, ένα παιδί αυτόχθονας ή που ανήκει σε µία από αυτές τις µειονότητες δεν µπορεί να στερηθεί το δικαίωµα να έχει τη δική του πολιτιστική ζωή, να πρεσβεύει και να ασκεί τη δική του θρησκεία ή να χρησιµοποιεί τη δική του γλώσσα από κοινού µε τα άλλα µέλη της οµάδας του. Σχετικές διατάξεις Άρθρ. 27 ιεθνούς Συµφώνου Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων (ν. 2462/1997), άρθρ. 14 Ευρωπαϊκής Σύµβασης ικαιωµάτων του Ανθρώπου (ν. 2329/1953 και ν.δ. 53/1974), ιακήρυξη 47/135 του 1992 του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών για τα δικαιώµατα των προσώπων που ανήκουν σε εθνικές, εθνοτικές, γλωσσικές και θρησκευτικές µειονότητες. Το άρθρο αυτό 3 που κατοχυρώνει τα δικαιώµατα των παιδιών-µελών µειονοτήτων 1 Το άρθρο ισχύει για τις χώρες όπου υπάρχουν τέτοιες µειονότητες. Πρβλ. έτσι την επιφύλαξη της Γαλλίας ότι το άρθρο δεν ισχύει στην επικράτειά της επειδή δεν υπάρχουν τέτοιες µειονότητες, πράγµα που ωστόσο δεν ευσταθεί απόλυτα αν σκεφτεί κανείς τις γλωσσικές µειονότητες (Βάσκους, Φλαµανδούς, Αλσατούς κλπ) αλλά και τις νέες µειονότητες (µετανάστες Αφρικής κυρίως και Ασίας). Η επιφύλαξη ως προς τη συνδροµή των πραγµατικών περιστατικών µπορεί συνεπώς να υποκρύπτει την άρνηση αναγνώρισης υπαρχόντων µειονοτήτων. 2 Μάλλον λανθασµένα αποδίδεται ο όρος ethniques του πρωτοτύπου (βλ. ΦΕΚ 192 της 2.12.1992, αρ. φύλ. 192) ως εθνικές αντί του ορθότερου εθνοτικές. 3 Την πρόταση του άρθρου κατέθεσε το Four Directions Council, µία µη κυβερνητική οργάνωση µε θεµατικό αντικείµενο την αυξηµένη προστασία των πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δικαιωµάτων των αυτόχθονων παιδιών βλ. UN Doc E/CN.4/1986/39, σ. 13 και S. DETRICK (επ.), The United Nations Convention on the Rights of the Child, A Guide to the Travaux Préparatoires, Dordrecht/ Boston / London 1992, σ. 408επ. το άρθρο τροποποιήθηκε µε πρόταση της Αυστραλίας και Νορβηγίας ώστε να συµπεριλάβει και τα δικαιώµατα των παιδιών µελών µειονοτήτων. Βλ. G. VAN BUEREN, The International Law on the Rights of the Child, Dordrecht / Boston / London 1995, σ. 247επ. Για το ρόλο των µη κυβερνητικών οργανώσεων στη σύνταξη της Σύµβασης γενικότερα βλ. C. PRICE COHEN, The Role of Nongovernmental Organizations in the Drafting of the Convention on the Rights of the Child, σε: Human Rights Quarterly 1990, σ. 137επ. και P. MILJETEIG-OLSSEN, Advocacy of Children s Rights-The Convention as More than a Legal Document, Human Rights Quarterly 1990, σ. 151επ. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΥ

312 Παπαδοπούλου στη θρησκεία, τον πολιτισµό 4 και τη γλώσσα 5 τους αποτελεί σχεδόν αντιγραφή του άρθρου 27 του ιεθνούς Συµφώνου για τα Ατοµικά και Πολιτικά ικαιώµατα ( ΣΑΠ ). 6 Σε σχέση µε το τελευταίο 7 το άρθρ. 30 της ιεθνούς Σύµβασης για τα ικαιώµατα του Παιδιού ( Σ Π) επεκτείνει 8 ρητά το προστατευτικό του πεδίο και στους αυτόχθονες 9 πληθυσµούς σκοπεύοντας στην ιδιαίτερη και επιπρόσθετη προστασία των ίδιων δικαιωµάτων για τα παιδιά που ανήκουν σε µειονότητες και σε αυτόχθονες πληθυσµούς 10. Λόγω της οµοιότητας των δύο ρυθµίσεων, των άρθρων 27 4 Η έννοια πολιτισµός περικλείει ό,τι είναι κοινωνικά µεταδόσιµο ή κληρονοµούµενο..., Κ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, Το διεθνές και ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας των γλωσσικών δικαιωµάτων των µειονοτήτων και η ελληνική έννοµη τάξη, Αθήνα / Κοµοτηνή 1996, σ. 102. Βλ. σχετ. και Ι.Γ. ΣΧΙΝΑ, Το δικαίωµα στην ιστορική και πολιτιστική ταυτότητα, σε Σ. Περράκη (επ.), Τα δικαιώµατα των λαών και των µειονοτήτων, Αθήνα / Κοµοτηνή 1993, σ. 69επ. 5 Σχετικά µε το περιεχόµενο των γλωσσικών δικαιωµάτων γενικότερα βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ.73. 6 Ν. 2462/97, και στο τα, 1, 1999, σ. 223επ. Βλ. και Σ. ΜΗΝΑΪ Η, Η θρησκευτική ελευθερία των µουσουλµάνων στην ελληνική έννοµη τάξη, Θεσ/νίκη 1990, σ. 182επ. Η ταυτόσηµη διατύπωση επιτρέπει τη συνεπαγωγή ότι τα ερµηνευτικά συµπεράσµατα σχετικά µε το άρθρο 27 ΣΑΠ µπορούν να µεταφερθούν σχεδόν αυτούσια και στο άρθρο 30 Σ Π. 7 Η µη ρητή αναφορά στους αυτόχθονες δηµιούργησε ερµηνευτικά προβλήµατα σχετικά µε την υπαγωγή τους ή όχι στο πλέγµα προστασίας του άρθρ. 27 ΣΑΠ βλ. M. NOWAK, U.N. Covenant on Civil and Political Rights. C.C.P.R. Commentary, Kehl/ Strasburg / Arlington 1993, σ. 499επ. 8 Το άρθρ. 30 Σ Π επεκτείνει επίσης και το άρθρο 5 της Σύµβασης κατά των διακρίσεων στην Εκπαίδευση που αναγνωρίζει το δικαίωµα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, µεταξύ άλλων και ίδρυσης σχολείων και βέβαια τη διδασκαλία στη µειονοτική γλώσσα, σε µέλη εθνικών µειονοτήτων. Προϋποτίθεται ότι η παρακολούθηση των µειονοτικών σχολείων είναι προαιρετική και ότι το επίπεδο της εκπαίδευσης που προσφέρουν είναι εφάµιλλο µε τα υπόλοιπα, δηµόσια σχολεία. Πρβλ. και άρθρα 12-15 της Σύµβασης-Πλαισίου του 1995 του Συµβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Εθνικών µειονοτήτων (European Treaty Series No. 157, 1.2.1995) βλ. σχετ. H. HARTIG, L élaboration de la Convention-cadre dans le contexte des travaux du conseil de l Europe en matière de protection des minorités, σε: Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου, Η προστασία των µειονοτήτων. Η σύµβαση-πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης, Αθήνα / Κοµοτηνή 1997, σ. 45επ. 9 Πρβλ. και R. MITCHELL, The United Nations Convention on the Rights of the Child and Canadian implementation efforts for indigenous children and youth, óå Child and Family Social Work 1996, 1, σ. 243επ. 10 ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 106.

Άρθρο 30 313 ΣΑΠ και 30 Σ Π, συνάγεται το συµπέρασµα ότι η επέκταση της προστασίας του άρθρ. 27 ΣΑΠ και στους µετανάστες 11, επέκταση την οποία δέχθηκε η Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου 12, ισχύει και για το άρθρ. 30 Σ Π. Η προστασία των δικαιωµάτων των µειονοτήτων 13 µέσω ειδικών ρυθµίσεων αντί της γενικής απαγόρευσης διακρίσεων 14 επανακαταγράφεται 15 ως τάση του διεθνούς 11 Αντίθετος στη συµπερίληψη των µεταναστών στην κατηγορία µειονότητες ο. ΗΜΟΥΛΗΣ, Η νοµική προστασία των εθνικών µειονοτήτων, σε Τσιτσελίκη / Χριστόπουλου (επιµ.), Το µειονοτικό φαινόµενο στην Ελλάδα, 1997, σ. 144 και υποσ. 58, ο οποίος προϋποθέτει το στοιχείο της συγχρονίας στην εγκατάσταση των πληθυσµών και αντιπαραβάλλει τους µετανάστες που είναι προπάντων άτοµα µε τις µειονότητες που είναι πρωταρχικά οµάδες. 12 Επιτροπή ικαιωµάτων του Ανθρώπου του ΣΑΠ, CCPR/C/21/Rev. 1/Add. 5, Γενικό Σχόλιο Νο 23 (50)/1994 στο άρθρο 27. Στο σχόλιο αναφέρεται ότι:... εδοµένου ότι δεν απαιτείται να είναι (τα άτοµα που ανήκουν σε µειονότητες) υπήκοοι ή πολίτες, δεν απαιτείται να είναι µόνιµοι κάτοικοι. Έτσι, οι µετανάστες εργάτες ή ακόµη και οι επισκέπτες σε ένα Κράτος Μέρος, οι οποίοι αποτελούν τέτοιες µειονότητες, έχουν το δικαίωµα να µη στερηθούν την άσκηση εκείνων των δικαιωµάτων...η ύπαρξη µιας εθνικής, θρησκευτικής ή γλωσσικής µειονότητας δεν εξαρτάται από απόφαση του εν λόγω Κράτους Μέρους, αλλά απαιτείται να καθοριστεί µε αντικειµενικά κριτήρια. Βλ. σχετικά S. SPILIOPOULOS, Protection of minorities under Art. 27 of the ICCPR and the Reports of the Human Rigts Committee, Writings in Human Rights, University of Lapland, Finland 1994, σ. 57. 13 Σχετικά µε τον ορισµό της έννοιας µειονότητα βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 31επ. ΜΗΝΑΪ Η, ό.π., σ. 156επ. Σ. ΠΕΡΡΑΚΗ, Οι προβληµατισµοί για το σύγχρονο νοµικό καθεστώς των µειονοτήτων υπό το φως της Σύµβασης-Πλαισίου για την προστασία των εθνικών µειονοτήτων: Η µετεξέλιξη του δικαιικού πλαισίου, σε Ίδρυµα Μαραγκοπούλου για τα ικαιώµατα του Ανθρώπου, Η προστασία των µειονοτήτων. Η σύµβαση-πλαίσιο του Συµβουλίου της Ευρώπης, Αθήνα / Κοµοτηνή 1997, ó. 62åð. M. BOSSUYT, Guide to the Travaux Préparatoires of the International Covenant on Civil and Political Rights, Dordrecht / Boston / Lancaster 1987, Art. 27, σ. 494. Σχετικά µε την ιδιαιτερότητα των δικαιωµάτων των µειονοτήτων έναντι των διακιωµάτων του ανθρώπου, βλ. ΗΜΟΥΛΗ, ό.π., σ. 122επ. 14 Προστασία των γλωσσικών και εθνικών µειονοτήτων µέσω της γενικής ρήτρας απαγόρευσης διακρίσεων παρέχει έτσι ο Καταστατικός Χάρτης του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών (άρθρα 1 3, 13, 55και 76γ ) (πρβλ. σχετ. ΜΗΝΑΪ Η, ό.π., σ. 163επ.), η Οικουµενική ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου (άρθρ. 2) (πρβλ. N. LERNER, Group Rights and Discrimination in International Law, Dordrecht/ Boston / London 1991, σ. 14επ.), το ΣΟΚΜ (άρθρ. 2 2) και η ΕΣ Α (άρθρ. 14) (πρβλ. Χ. ΓΙΑΚΟΥΜΟΠΟΥΛΟΥ, Το µειονοτικό φαινόµενο στην Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, σε Τσιτσελίκη/Χριστόπουλου(επ.), Το µειονοτικό φαινόµενο στην Ελλάδα, Αθήνα 1997, σ. 30, 38επ., W. McKEAN, Equality and Discrimination under International Law, 1983, σ. 204επ.). 15 Σχετικά µε το σύστηµα διεθνούς προστασίας της Κοινωνίας των Εθνών βλ. Λ. ΙΒΑΝΗ, Ελλάδα και Μειονότητες, Αθήνα 1995, passim Σ. ΠΕΡΡΑΚΗ, Η διεθνής προστασία των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Περιφερειακά θεσµικά συστήµατα, Αθήνα / Κοµοτηνή 1984, σ. 30επ. ΜΗΝΑΪ Η, ό.π., σ. 160επ., McKEAN, ό.π., σ. 20επ.

314 Παπαδοπούλου και εθνικών δικαίων µετά το δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. 16 Η αναγκαιότητα ειδικής ρύθµισης απορρέει από το γεγονός ότι αποτελεί συχνό φαινόµενο, και αποτελούσε ακόµη συχνότερο στο παρελθόν, η καταστρατήγηση των δικαιωµάτων των µειονοτήτων, παρότι τα αντίστοιχα δικαιώµατα απολαµβάνουν απρόσκοπτα οι πλειονότητες. Το άρθρο 30 ανήκει σε µια γενιά ειδικών προβλέψεων, οι οποίες έρχονται να αντιµετωπίσουν ένα υπαρκτό πρόβληµα µε σαφήνεια και χωρίς περιθώρια παρερµηνειών. 17 Η κατάστρωση του άρθρου ( δεν µπορεί να στερηθεί το δικαίωµα ) παραπέµπει σε αµυντικού χαρακτήρα δικαίωµα, δεν υποχρεώνει δηλ. ρητά το Κράτος 18 να οργανώσει εκείνο το νοµικό και πραγµατικό πλαίσιο (εκπαίδευση, ευκτήριοι οίκοι, πολιτιστικά κέντρα κλπ.) που να διευκολύνει την ουσιαστική πραγµάτωση του δικαιώµατος. Κατ 16 Η τάση αυτή ειδικής πρόβλεψης για τις µειονότητες έλαβε τελικά για πρώτη φορά γραπτή µορφή σε κείµενο του ΟΗΕ µε το άρθρο 27 ΣΑΠ του 1966. Είχε προηγηθεί ωστόσο η σύνταξη από την ΟΥΝΕΣΚΟ της ιεθνούς Σύµβασης κατά των ιακρίσεων στην Εκπαίδευση το 1960, η οποία στο άρθρο 5 1γ προστατεύει το δικαίωµα στην εκπαίδευση για τα άτοµα που ανήκουν σε γλωσσικές και εθνικές µειονότητες. Πρβλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 29επ. 17 Η αναγκαιότητα αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι, όπως σηµειώνει ο ΗΜΟΥΛΗΣ, ό.π., σ. 131,...τα ατοµικά δικαιώµατα δεν ασκούνται σήµερα σε µια παγκόσµια κοσµοπολιτική έννοµη τάξη (οπότε θα ήταν επαρκής η αρχή της ίσης µεταχείρισης), αλλά στο πλαίσιο εθνικών κρατών µε δεδοµένη- ποικίλως αναπαραγόµενη- την προνοµιούχα θέση της κυρίαρχης εθνότητας και την εχθρότητα για τις µειονότητες. Η αντίρρηση που προβλήθηκε κατά τις εργασίες σύνταξης της Σύµβασης, ότι ειδική πρόβλεψη για τις µειονότητες θα ήταν µάλλον τονισµός της ανισότητας και διαφορετικότητάς τους, αντιµετωπίστηκε µε το επιχείρηµα, ότι µπορεί να είχε και θετικές συνέπειες, και πάντως δε θα είχε αρνητικές, η εστίαση της προσοχής στο καθεστώς και τη µεταχείριση των µειονοτήτων σε διάφορες χώρες βλ. σχετικά L. LEBLANC, The Convention on the Rights of the Child, United Nations Lawmaking on Human Rights, Lincoln / London 1995, σ. 105-106. 18 Αντιρρήσεις εκφράστηκαν εκ µέρους των Κυβερνήσεων Ινδίας, Ιαπωνίας, Μεξικού και Ηνωµένων Πολιτειών στις προτάσεις της Νορβηγίας και του Four Directions Council επειδή φαίνονταν να επιβάλλουν στα Κράτη καθήκον εκπαίδευσης των αυτόχθονων και µειονοτικών πληθυσµών, E/CN.4/1987/25, σ. 12επ., βλ. DETRICK, ό.π., σ. 410. Απορρίφθηκε επίσης η πρόταση E/CN.4/L.222 (SU) στην Επιτροπή Ανθρωπίνων ικαιωµάτων σύµφωνα µε την οποία The State shall ensure to national minorities the right to use their native tongue and to possess their national schools, libraries, museums and other cultural and educational institutions (βλ. BOSSUYT, ό.π., σ. 495). Αντίστοιχα ισχύουν και για το άρθρο 27 ΣΑΠ, βλ. McKEAN, ό.π., σ. 144.

Άρθρο 30 315 αυτήν την έννοια η διάταξη του άρθρου 30 Σ Π υπολείπεται της ιακήρυξης του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών 47/135 του 1992 για τα δικαιώµατα των προσώπων που ανήκουν σε εθνικές, εθνοτικές, γλωσσικές και θρησκευτικές µειονότητες, η οποία στο άρθρο 8 3 προβλέπει τη λήψη θετικών µέτρων για την εξασφάλιση της άσκησης των δικαιωµάτων που κατοχυρώνει, προκειµένου να επιτευχθεί ουσιαστική ισότητα. 19 Βάσει του χαρακτήρα του ως αµυντικού δικαιώµατος, το άρθρο 30 αποτελεί παράλληλα περίπτωση ειδικότερη του άρθρου 2 1, όπου κατοχυρώνεται η απαγόρευση των αρνητικών διακρίσεων, για λόγους µεταξύ άλλων εθνικής ή εθνικιστικής (ορθότερα εθνοτικής) καταγωγής, γλώσσας και θρησκείας. Ήδη από την απαγόρευση αυτή προκύπτει το απαραβίαστο της θρησκευτικής, γλωσσικής και πολιτιστικής ελευθερίας των µειονοτήτων, εφόσον τα δικαιώµατα αυτά κατοχυρώνονται για την πλειονότητα. Το άρθρ. 2 1 είναι από µια άποψη ευρύτερο σε σχέση µε το άρθρ. 30 Σ Π επειδή καλύπτει απαγορευτικά όλες τις περιπτώσεις αρνητικής διάκρισης σε βάρος µελών µειονοτήτων λόγω αυτής τους της ιδιότητας σε συνάρτηση βέβαια µε κάποιο άλλο δικαίωµα το οποίο κατοχυρώνεται στη Σύµβαση. 20 Αντίθετα το άρθρ. 30 κάνει λόγο µόνο για πολιτιστική και θρησκευτική ζωή και χρήση γλώσσας. 21 Το ερώτηµα που τίθεται εν προκειµένω αφορά το υποκείµενο των εν λόγω δικαιωµάτων, αν δηλ. υποκείµενο του άρθρου 30 είναι µόνο το παιδί που ανήκει σε µειονότητα ή αυτόχθονη οµάδα αλλά και η ίδια η µειονότητα ή η οµάδα στο σύνολό της, αναγνώριση που θα εισήγαγε την προβληµατική της κατηγορίας ή οµάδας προσώπων ως υποκειµένου θεµελιωδών δικαιωµάτων. Αν πρόκειται δηλ. για αναγνώριση συλλογικού χαρακτήρα στο δικαίωµα ή όχι. 22 Βάσει και πάλι της 19 Βλ. σχετικά P. THORNBERRY, The UN Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic and Linguistic Minorities: Background, Analysis and Observations, σε A. Phillips / A. Rosas (επ.), The UN Minority Rights Declaration, London 1993. 20 Πρβλ. κεφ. σχετικά µε άρθρο 2 Σ Π. 21 Αν µας επιτρέπεται πάντως να µεταφέρουµε συµπεράσµατα από την ερµηνεία του άρθρ. 27 ΣΑΠ είναι ενδιαφέρον να σηµειώσουµε την παρατήρηση της Επιτροπής Ανθρώπινων ικαιωµάτων, 5η Σύνοδος (1949), Α/2929. Κεφ. VI, 183, ότι...differential treatment might be granted to minorities in order to ensure them real equality of status with the other elements of the population., όπως καταγράφεται στο BOSSUYT, ό.π., σ. 493. 22 Σχετικά µε το συλλογικό ή ατοµικό χαρακτήρα των δικαιωµάτων των µειονοτήτων βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 210επ.

316 Παπαδοπούλου οµοιότητας µε τη ρύθµιση του άρθρου 27 ΣΑΠ πειστικό φαίνεται το επιχείρηµα ότι η ερµηνεία του άρθρ. 30 Σ Π δεν ενδείκνυται να αποστεί από την αντίστοιχη του 27 ΣΑΠ του οποίου ο συλλογικός χαρακτήρας αποκλείστηκε. Ο αποκλεισµός αυτός, ο οποίος δεν προκύπτει µονοσήµαντα 23 από τη γραµµατική διατύπωση των δύο διατάξεων, έγινε σχετικά µε το άρθρ. 27 ΣΑΠ για δυο λόγους 24 : ο πρώτος, απόρροια µιας συστηµατικής ερµηνείας, είναι η διατήρηση της συνοχής των διατάξεων του Συµφώνου που κατοχυρώνουν ατοµικά και πολιτικά δικαιώµατα και δεν ισχύει για τη Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιού αφού αυτή περιέχει σειρά άλλων κοινωνικών, οικονοµικών και πολιτιστικών δικαιωµάτων του παιδιού 25. Ο δεύτερος λόγος, ο οποίος φαίνεται να είναι και ο σηµαντικότερος, είναι η αποφυγή απόδοσης δικαιωµάτων στις µειονότητες ως υποκείµενα δικαίου, αφού κάτι τέτοιο θα µπορούσε να αυξήσει τους ανταγωνισµούς ανάµεσα στα κράτη και τις µειονότητες στο µέτρο, που οι διεκδικήσεις των τελευταίων θα εναντιώνονταν στα συµφέροντα της πλειοψηφίας 26. Πρόκειται δηλαδή για καταγραφή και υποχώρηση έναντι της γνωστής ένστασης 27 ότι η δικαιική αναγνώριση των µειονοτήτων ως φορέων δικαιωµάτων αποτελεί απειλή για την κρατική ενότητα. Ο λόγος αυτός καθώς αφορά λεπτές ισορροπίες στο εσωτερικό των ακόµη ως εθνικά οργανωµένων κρατών είναι καταλυτικός και διατρέχει βέβαια και τη Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιού. Είναι µάλλον δύσκολο να ισχυριστεί ο ερµηνευτής του διεθνούς δικαίου, ότι αυτό που τα Κράτη δε θέλησαν όταν συνέτασσαν το Σύµφωνο Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων, θέλησαν να το συµπεριλάβουν στην πανοµοιότυπη διάταξη της 23 Απόκλιση απόψεων υπάρχει στην ερµηνεία του άρθρου 27 ΣΑΠ, ως προς το συλλογικό του ή µη χαρακτήρα, όπως σηµειώνει ο LERNER, ό.π., σ. 15, ο οποίος και καταγράφει µία γκάµα σχετικών απόψεων, η οποία ξεκινά από την άρνηση του συλλογικού χαρακτήρα (Tomuschat, Sohn), περνά από τη δειλή αναγνώρισή του (Ermacora, ο οποίος παραδέχεται µεν ότι το άρθρο φαίνεται να αποκλείει την άµεση προστασία της µειονότητας ως οµάδας, συµπληρώνει ωστόσο ότι µπορεί να νοηθεί και ως εργαλείο προστασίας της οµάδας ), και φτάνει στη ρητή αναγνώριση (Capotorti, Dinstein, µε το επιχείρηµα, που αρµόζει και στη Σ Π, ότι σε περίπτωση αναγνώρισης µόνο ατοµικού χαρακτήρα το άρθρο 30 ΣΑΠ θα ήταν περιττό ενόψει της ύπαρξης του άρθρ. 18 του Συµφώνου). 24 Βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 101 LERNER, ό.π., σ. 15. 25 Πρβλ. και Π. ΝΑΣΚΟΥ-ΠΕΡΡΑΚΗ, Η Σύµβαση των Ηνωµένων Εθνών για τα ικαιώµατα του Παιδιού, Αθήνα / Κοµοτηνή 1990, σ. 20επ. 26 ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, ό.π., σ. 101. 27 Πρβλ. ΗΜΟΥΛΗ, ό.π., σ. 131.

Άρθρο 30 317 Σύµβασης για τα ικαιώµατα του Παιδιού. Ο περιορισµός αυτός προφανώς προκύπτει από µια τελεολογική και ιστορική ερµηνεία, η οποία πάντως δεν αποκλείεται να ανατραπεί µε την πάροδο του χρόνου και την αλλαγή κάποιων δεδοµένων στην ιστορική στιγµή των κρατών-εθνών. Ωστόσο σε κάθε περίπτωση δίπλα στην ατοµική προβλέπεται και η οµαδική άσκηση του δικαιώµατος, η άσκηση δηλ. από κοινού µε τα άλλα µέλη της µειονοτικής ή αυτόχθονης οµάδας. Παρά την σε πρώτη ανάγνωση αµυντικού χαρακτήρα διάταξη, το άρθρο 30 Σ Π όπως και το πρότυπό του άρθρ. 27 ΣΑΠ αναπτύσσει και µια κανονιστική διάσταση κοινωνικού δικαιώµατος. 28 Η συχνότερη πλέον περίπτωση αντιµετώπισης µιας µειονότητας στα ευρωπαϊκά κράτη δεν είναι αυτή της εξόντωσης ή απαγόρευσης 29 της γλώσσας και του πολιτισµού της, της καταπάτησης δηλ. των αντίστοιχων δικαιωµάτων της, αλλά η περίπτωση της αδιαφορίας για τις διαδικασίες αφοµοίωσης - και όχι πάντα ενσωµάτωσης - που την απειλούν. Η πρακτική ωστόσο αυτή αποτελεί µία µόνο βαθµίδα 30 µετά την πολιτική της εξόντωσης και δεν περιφρουρεί τα γλωσσικά και πολιτιστικά δικαιώµατα των µειονοτήτων και πάντως όχι στο βαθµό που το κάνει για τα αντίστοιχα της πλειονότητας. Η αναγνώριση µιας τέτοιας κοινωνικού δικαιώµατος υφής στο άρθρ. 30 Σ Π σηµαίνει ότι το Κράτος υποχρεούται στη λήψη εκείνων των µέτρων 31 που είναι απαραίτητα για την 28 Η διάσταση αυτή προκύπτει και από το συνδυασµό του άρθρ. 30 µε το άρθρ. 4. Πρβλ. και τη δήλωση κατανόησης που κατέθεσε η Κυβέρνηση του Καναδά, σύµφωνα µε την οποία στην εκπλήρωση της υποχρέωσης που απορρέει από το άρθρο 4 τα Κράτη πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τους τη διάταξη του άρθρ. 30 βλ. LEBLANC, ό.π., σ. 106. 29 Μοναδικό παράδειγµα απαγόρευσης χρήσης γλωσσών στην Ευρώπη αποτελεί το άρθρ. 26c τουρκικού Συντάγµατος, βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 83. 30 Βλ. σχετικά µε τις εναλλακτικές πολιτικές που ένα κράτος µπορεί να ακολουθήσει απέναντι στις µειονότητες ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 62. 31 Σχετικά µε το δίδυµο του άρθρ. 30 Σ Π άρθρο 27 ΣΑΠ βλ. ΜcΚΕΑΝ, ό.π., σ. 145 στο UN doc. E/CN.4/Sub.2/384/add.2, 78, τονίζεται ότι: The implementation of these rights calls for active and sustained intervention by states. A passive attitude on the part of the latter would render such rights inoperative. Στην εφαρµογή του το άρθρο 27 ΣΑΠ σηµειώνει ο ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ, ό.π., σ. 103, τείνει να ξεπεράσει την απλή εγγύηση της αρχής της µη διάκρισης περιλαµβάνοντας συχνά τη λήψη θετικών µέτρων. Σχετικά µε το επιτρεπτό ή µη θετικής δράσης (positive action) ή θετικών διακρίσεων (positive /affirmative/ reverse discrimination) στο διεθνές δίκαιο βλ. LERNER, ό.π., σ. 163, ο οποίος σηµειώνει ότι τέτοια µέτρα επιτρέπονται δειλά από το διεθνές δίκαιο για οµάδες ή µέλη οµάδων προκειµένου να εξισορροπηθούν παλιότερες αρνητικές διακρίσεις σε βάρος τους, µέτρα τα οποία πάντως πρέπει να έχουν προσωρινό χαρακτήρα. Αναφορικά µε τις µειονότητες πάντως από την πρακτική του ΟΗΕ προκύπτει, όπως σηµειώνει ο ΜcΚΕΑΝ, ό.π., σ. 145, ότι η

318 Παπαδοπούλου κατοχύρωση στην πράξη των πολιτιστικών, θρησκευτικών και γλωσσικών δικαιωµάτων των µειονοτήτων, τουλάχιστον τέτοιων που να µην υπολείπονται αναλογικά από τα αντίστοιχα της πλειονότητας, ούτως ώστε να µην παραβιάζεται η αρχή της µη-διάκρισης ως προς αυτά τα δικαιώµατα. 32 Κατ αυτή την έννοια το άρθρ. 30 δεν είναι µια ειδική περίπτωση απ αυτές που καλύπτονται στο άρθρ. 2 1 αλλά ένα ακόµη πλέγµα δικαιωµάτων που πρέπει και αυτό να διέπεται από την αρχή των µη διακρίσεων. Σύµφωνα µ αυτή την ερµηνεία η εφαρµογή του άρθρ. 30 δεν αποκλείει την ταυτόχρονη του άρθρ. 2, όπως θα γινόταν αν το πρώτο άρθρο θεωρούνταν απλώς ειδικότερη περίπτωση του δεύτερου 33, αλλά όπως και µε τα υπόλοιπα δικαιώµατα της Σύµβασης µπορεί να καταφαθεί παραβίαση του δεύτερου παρά την κατ αρχήν φαινοµενική κατοχύρωση του πρώτου (άρθρ. 30). Από τα τρία δικαιώµατα που κατοχυρώνει το άρθρ. 30, δηλ. το δικαίωµα στην πολιτιστική και θρησκευτική ζωή και στη χρήση της µητρικής γλώσσας, τα δύο αποτελούν ειδικότερες εκφάνσεις δικαιωµάτων που αναγνωρίζονται ρητά στη σύµβαση (άρθρ. 31 και 14 αντίστοιχα) ενώ η χρήση της µειονοτικής γλώσσας προβλέπεται ειδικά για τα παιδιά. Θα µπορούσε βέβαια η ρητή αναφορά να θεωρηθεί περιττή δεδοµένου του κεντρικού και αναπόσπαστου χαρακτήρα της γλώσσας ως στοιχείου του πολιτισµού µιας οµάδας, η αναφορά ωστόσο αυτή αντανακλά αφενός τα προβλήµατα παραβίασης των γλωσσικών δικαιωµάτων που συχνά εµφανίζονται, αφετέρου τη δικαιική στοιχειοθέτηση των γλωσσικών δικαιωµάτων ως αυθύπαρκτων και αυτοδύναµων. 34 Πάντως και τα τελευταία αποτελούν δικαιώµατα του ανθρώπου και όχι δικαιώµατα που συνδέονται αποκλειστικά µε την ύπαρξη της µειονότητας (όπως π.χ. το δικαίωµα της αναγνώρισης, του αυτοπροσδιορισµού κλπ.). Με το χαρακτήρα τους αυτό συνάδει η ενδιάµεση, µεταξύ αναγνώρισης συλλογικού και αµιγώς ατοµικού χαρακτήρα στα δικαιώµατα αυτά, λύση της από κοινού άσκησης γενική απαγόρευση διακρίσεων δεν συνιστά εµπόδιο για τη διαφορετική µεταχείριση των µειονοτήτων προκειµένου να διασφαλιστεί γι αυτές πραγµατική ισότητα. 32 εν είναι σαφές αν το συµπέρασµα αυτό µπορεί να συναχθεί και από το σχήµα του ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 63 σχετικά µε τα γλωσσικά δικαιώµατα των µειονοτήτων σε διεθνή κείµενα, όπου τοποθετεί τη σχετική πρόβλεψη της Σ Π στο πεδίο της αρχής των µη διακρίσεων. 33 εν είναι σαφές αν αυτό υπονοεί η επιφύλαξη της Βενεζουέλας στο άρθρ. 30 σύµφωνα µε την οποία το άρθρο αυτό πρέπει να ερµηνευτεί ως περίπτωση εφαρµογής του άρθρου 2 Σ Π.

Άρθρο 30 319 που επιλέχθηκε από το συντάκτη της Σύµβασης, λύση η οποία δε συµβιβάζεται µε τα κατεξοχήν µειονοτικά δικαιώµατα, όπου η οµάδα και µόνο αυτή µπορεί να είναι υποκείµενό τους. Η κατοχύρωση των γλωσσικών δικαιωµάτων των παιδιών που είναι µέλη µειονοτήτων συντελείται και µέσω θετικών δράσεων του ελληνικού Κράτους, κυρίως µέσα από τη λειτουργία µειονοτικών και ξένων σχολείων 35. Τα µειονοτικά σχολεία 36 περιορίζονται στην περιφέρεια της Θράκης και απευθύνονται στα παιδιά της µουσουλµανικής µειονότητας 37. Στη λειτουργία των µειονοτικών 38 σχολείων και άρα στην αποτελεσµατικότερη κατοχύρωση των γλωσσικών δικαιωµάτων των τουρκογενών παιδιών συντελεί και η εδαφική συνοχή του πληθυσµού. Αντίθετα δεν προβλέπεται η λειτουργία µειονοτικών σχολείων για τα παιδιά της αθιγγανικής µειονότητας 39 που βρίσκεται διασκορπισµένη σε όλη την επικράτεια. Τα παιδιά αυτά φοιτούν στα συνήθη σχολεία, όταν βέβαια φοιτούν λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών ζωής αυτών των πληθυσµών. Η χρήση της µητρικής γλώσσας των παιδιών αυτών - µιας γλώσσας κατά βάση προφορικής - είναι ελεύθερη στην ιδιωτική ζωή, δε στηρίζεται ωστόσο από τους εκπαιδευτικούς µηχανισµούς. Σε κάθε περίπτωση πάντως τόσο το άρθρο 27 ΣΑΠ όσο και το οµώνυµο 30 Σ Π θεµελιώνουν το δικαίωµα ίδρυσης 40 και παρακολούθησης µειονοτικών σχολείων. 34 Για τη σχέση γλωσσικών δικαιωµάτων και δικαιωµάτων του ανθρώπου βλ. ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗ, ό.π., σ. 207επ. 35 Σχετικά µε το δικαίωµα στην παιδεία των προσώπων που ανήκουν σε θρησκευτικές µειονότητες, βλ. Κ. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΥ, Περιορισµοί στην ελευθερία διδασκαλίας των µειονοτικών θρησκευµάτων, Θεσ/νίκη 1999, σ. 260επ. 36 Λειτουργούν σχολεία τόσο Πρωτοβάθµιας όσο και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. 37 Σχετικά µε τους µουσουλµάνους Έλληνες βλ. ΜΗΝΑΪ Η, ό.π., σ. 93επ. Σχετικά µε τους Ποµάκους βλ. Κ. ΤΣΙΟΥΜΗ, Οι Ποµάκοι στο ελληνικό κράτος (1920-1950), 1997 Π. ΧΙ ΙΡΟΓΛΟΥ, Οι έλληνες Ποµάκοι και η σχέση τους µε την Τουρκία, Αθήνα 1984. 38 Βλ. Π. ΠΟΥΛΗ, Το νοµικό πλαίσιο λειτουργίας των µειονοτικών σχολείων στη υτική Θράκη, ι ικ 1994, σ. 1001επ. ΕΛ. ΚΑΝΑΚΙ ΟΥ, Η εκπαίδευση στη µουσουλµανική µειονότητα στη υτική Θράκη, Αθήνα 1994 Λ. ΜΠΑΛΤΣΙΩΤΗ, Ελληνική ιοίκηση και µειονοτική εκπαίδευση στη υτική Θράκη, σε Τσιτσελίκη/Χριστόπουλου(επ.), Το µειονοτικό φαινόµενο στην Ελλάδα, 1997, σ. 314επ., ιδ. 325επ. ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΥ, ό.π., σ. 343επ. 39 Βλ. σχετικά και Ε. ΖΕΓΚΙΝΗ, Οι µουσουλµάνοι Αθίγγανοι της Θράκης, Θεσ/νίκη 1994, passim. 40 ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΥ, ό.π., σ. 263 και γενικότερα για την ελευθερία ίδρυσης θρησκευτικών εκπαιδευτηρίων σ. 274επ.