ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑ ΟΡΓΑΝΑ - ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ Tα «παράθυρα» του οργανισμού μας στον κόσμο
Ρόλος συστήματος αισθητηρίων οργάνων Το σύστημα αισθητηρίων οργάνων επιτρέπει στον άνθρωπο να αντιλαμβάνεται τις μεταβολές που συμβαίνουν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό περιβάλλον του.
Γενικός μηχανισμός λειτουργίας o Τα ειδικά κύτταρα-υποδοχείς, που είναι ευαίσθητα σε αλλαγές-ερεθίσματα (συνήθως ευαίσθητα σε έναν τύπο ερεθίσματος), συλλέγουν τις πληροφορίες που αφορούν την κατάσταση στο σώμα μας ή τις μεταβολές στο εξωτερικό περιβάλλον. o Από τους υποδοχείς αυτούς ξεκινούν νευρικές ώσεις οι οποίες μεταφέρουν τις πληροφορίες μέσω των αισθητικών οδών στο αντίστοιχο κέντρο του ΚΝΣ. o Στο κέντρο πραγματοποιείται η ανάλυση και επεξεργασία τους και «επιλέγεται» η κατάλληλη απάντηση.
Τύποι υποδοχέων o Χημειοϋποδοχείς που ανιχνεύουν αλλαγές στη συγκέντρωση χημικών ουσιών. Είναι υπεύθυνοι για την αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης και αυτοί που βρίσκονται σε εσωτερικά όργανα π.χ. στα αιμοφόρα αγγεία ανιχνεύουν αλλαγές στη συγκέντρωση της γλυκόζης, του CO 2 και άλλων ουσιών. o Θερμοϋποδοχείς που ανιχνεύουν αλλαγές στη θερμοκρασία. o Φωτοϋποδοχείς που ανιχνεύουν τη φωτεινή ακτινοβολία και συμμετέχουν στη δημιουργία της αίσθησης της όρασης. o Μηχανοϋποδοχείς που ανιχνεύουν αλλαγές στην πίεση, στην κίνηση ή στην τάση.
Τύποι υποδοχέων
Εντοπισμός υποδοχέων Οι αισθητήριοι υποδοχείς βρίσκονται στο σώμα: o είτε ως ανεξάρτητα κύτταρα, όπως είναι οι ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα o είτε σε ομάδες στα αισθητήρια όργανα π.χ. στον οφθαλμό, συνδεδεμένοι με κύτταρα από άλλους ιστούς οι οποίοι τους προστατεύουν.
Αισθήσεις Αίσθηση ονομάζεται το συνειδητό αποτέλεσμα της ερμηνείας των ερεθισμάτων που φτάνουν στον εγκέφαλο. Παραδείγματα: o η μικρού μήκους κύματος (400 nm) φωτεινή ακτινοβολία που πέφτει στον οφθαλμό γίνεται αντιληπτή ως κυανό χρώμα. o η ζάχαρη στη γλώσσα γίνεται αντιληπτή ως γλυκιά γεύση. Το είδος του αισθήματος εξαρτάται από την περιοχή του φλοιού όπου καταλήγουν οι νευρικές ώσεις π.χ. οι νευρικές ώσεις που φτάνουν στο κέντρο της ακοής ερμηνεύονται, ανεξάρτητα από τον τρόπο δημιουργίας τους, ως ήχος ενώ άλλες που φτάνουν στο κέντρο της γεύσης στο βρεγματικό λοβό ερμηνεύονται πάντα ως γεύση.
Διάκριση αισθήσεων Σωματικές ή γενικές αισθήσεις: o πόνος o αφή και πίεση o θερμοκρασία Ειδικές αισθήσεις: o Όραση o Ακοή o Ισορροπία o Γεύση o Όσφρηση
Σωματικές αισθήσεις o Είναι το αποτέλεσμα της ερμηνείας των νευρικών ώσεων που προέρχονται από υποδοχείς, οι οποίοι βρίσκονται στα διάφορα μέρη του σώματος. o Το κέντρο των σωματικών αισθήσεων βρίσκεται στην πρόσθια περιοχή του βρεγματικού λοβού. o Οι υποδοχείς τους βρίσκονται στο δέρμα, στους μυς, στους συνδέσμους και στα σπλάχνα. o Το όργανο στο οποίο εντοπίζονται οι υποδοχείς όλων των σωματικών αισθήσεων είναι το δέρμα. o Ο αριθμός των διάφορων ομάδων υποδοχέων διαφέρει σημαντικά στα διάφορα μέρη του σώματος π.χ. στα χείλη εμφανίζεται μεγαλύτερη συγκέντρωση υποδοχέων αφής από ό,τι στην πλάτη.
Πόνος o Οι υποδοχείς του πόνου είναι συνήθως ελεύθερες νευρικές απολήξεις. o Εντοπίζονται στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα π.χ. στα οστά, στους μυς και στα αγγεία. o Διεγείρονται από την καταστροφή των ιστών από μηχανικά ή άλλα αίτια (θερμότητα, χημικές ενώσεις). o Οι νευρικές ώσεις που δημιουργούνται από τα παραπάνω ερεθίσματα μεταφέρονται μέσω αισθητικών οδών στο βρεγματικό λοβό, όπου αναλύονται και ερμηνεύονται. o Συνήθως γίνεται διάκριση ανάμεσα στον οξύ πόνο και στον χρόνιο πόνο.
Αφή και πίεση o Οι υποδοχείς της αφής και της πίεσης μπορεί να είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις ή ειδικά σωμάτια και ανήκουν στους μηχανοϋποδοχείς. o Εντοπίζονται στο δέρμα, στους μυς, στους συνδέσμους των αρθρώσεων και στους τένοντες. o Ανιχνεύουν μεταβολές της πίεσης. o Οι νευρικές ώσεις από αυτούς τους υποδοχείς μεταφέρονται μέσω αισθητικών οδών στην πρόσθια περιοχή του βρεγματικού λοβού, όπου αναλύονται και ερμηνεύονται. o Οι υποδοχείς που βρίσκονται στο δέρμα εμφανίζονται με μεγαλύτερη πυκνότητα στις άτριχες περιοχές του, όπως είναι τα χείλη, τα ακροδάκτυλα, οι παλάμες και οι πατούσες και μας βοηθούν να έχουμε αντίληψη της υφής των αντικειμένων.
Θερμοκρασία o Οι υποδοχείς της θερμοκρασίας είναι ελεύθερες νευρικές απολήξεις που βρίσκονται κυρίως στο δέρμα και στους σκελετικούς μυς. o Υπάρχουν δύο διαφορετικές ομάδες υποδοχέων θερμοκρασίας: του θερμού και του ψυχρού. o Οι νευρικές ώσεις από τους υποδοχείς της θερμοκρασίας μεταφέρονται μέσω αισθητικών οδών, αρχικά στον θάλαμο και τελικά στο κέντρο των σωματικών αισθήσεων στον βρεγματικό λοβό όπου αναλύονται και ερμηνεύονται.
Όραση Δομή οφθαλμικού βολβού Ο οφθαλμικός βολβός έχει σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας και διάμετρο περίπου 2,5 cm. Στο σχήμα διακρίνουμε: o τον σκληρό χιτώνα. o τον κερατοειδή χιτώνα. o τον χοριοειδή χιτώνα. o τον αμφιβληστροειδή χιτώνα. o την ίριδα. o το ακτινωτό σώμα. o τον κρυσταλλοειδή φακό. o την ωχρή κηλίδα. o την οπτική θηλή.
Σκληρός χιτώνας οφθαλμού o Είναι το λευκό του ματιού. o Είναι ένας σκληρός και ελαστικός χιτώνας που αποτελείται από πυκνό συνδετικό ιστό και περιβάλλει εξωτερικά το πίσω μέρος του οφθαλμικού βολβού. o Η συνέχεια του σκληρού χιτώνα στο πρόσθιο τμήμα του οφθαλμικού βολβού είναι ο κερατοειδής χιτώνας που είναι διαφανής με μεγάλη κυρτότητα. o Ο ρόλος του κερατοειδή είναι να επιτρέπει την είσοδο του φωτός στον οφθαλμικό βολβό (αποτελεί το πρώτο μέρος της διαθλαστικής συσκευής του ματιού).
Χοριοειδής - Αμφιβληστροειδής Χοριοειδής χιτώνας οφθαλμού o Βρίσκεται εσωτερικά του σκληρού χιτώνα. o Περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό αγγείων και περιέχει χρωστικές, που απορροφούν τις ακτίνες του φωτός, εμποδίζοντας την ανάκλασή τους μέσα στο μάτι. Αμφιβληστροειδής χιτώνας οφθαλμού o Βρίσκεται εσωτερικά του χοριοειδούς χιτώνα. o Περιέχει τροποποιημένα νευρικά κύτταρα, οι απολήξεις των οποίων ονομάζονται ραβδία και κωνία (φωτοϋποδεκτικά κύτταρα). Τα κύτταρα αυτά συνάπτονται με διπολικά κύτταρα. Αυτά στη συνέχεια συνάπτονται με άλλα νευρικά κύτταρα, οι αποφυάδες των οποίων σχηματίζουν το οπτικό νεύρο.
Δομή αμφιβληστροειδούς χιτώνα Φαίνονται: o τα ραβδία και τα κωνία. o τα διπολικά νευρικά κύτταρα. o τα γάγγλια άλλων νευρώνων. o το οπτικό νεύρο. Φαίνονται: o τα ραβδία και τα κωνία. o τα διπολικά νευρικά κύτταρα. o τα γαγγλιακά νευρικά κύτταρα οι αποφυάδες των οποίων σχηματίζουν το οπτικό νεύρο.
Ραβδία Κωνία o Τα ραβδία έχουν σχήμα ράβδου. Εντοπίζονται κυρίως στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδούς και περιέχουν ένα είδος φωτοευαίσθητης χρωστικής, τη ροδοψίνη. Ο αριθμός τους ανέρχεται στα 150 x 10 6. o Τα κωνία έχουν σχήμα κώνου. Εντοπίζονται στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς και κυρίως στην ωχρή κηλίδα και περιέχουν ανάλογα με τον τύπο τους ένα είδος φωτοευαίσθητης χρωστικής, την ιωδοψίνη. Ο αριθμός τους ανέρχεται στα 3 x 10 6.
Ίριδα Ακτινωτό σώμα Κρυσταλλοειδής φακός o Η ίριδα είναι ένας έγχρωμος δίσκος (διάφραγμα) που βρίσκεται στο πρόσθιο τμήμα του οφθαλμικού βολβού, μπροστά από τον φακό και στο κέντρο της υπάρχει μία οπή, η κόρη του οφθαλμού, από την οποία διέρχεται το φως. Η ίριδα περιέχει λείους μυς, που ρυθμίζουν το εύρος της κόρης του οφθαλμού. o Το ακτινωτό σώμα αποτελεί μία μυώδη πάχυνση που συνδέει τον χοριοειδή με την ίριδα και βρίσκεται εσωτερικά της περιοχής σύνδεσης του σκληρού με τον κερατοειδή χιτώνα. Περιέχει λείους μυς που συγκρατούν το φακό στη θέση του αλλά και του μεταβάλλουν την καμπυλότητά του ανάλογα με την απόσταση του αντικειμένου. o Ο κρυσταλλοειδής φακός βρίσκεται πίσω από την κόρη του οφθαλμού και συνδέεται με το ακτινωτό σώμα μέσω λείων μυών (ακτινωτοί μύες).
Υγρά οφθαλμικού βολβού Τα υγρά του οφθαλμικού βολβού είναι τα εξής: o το υδατοειδές υγρό, το οποίο βρίσκεται στην κοιλότητα που σχηματίζεται ανάμεσα στον φακό, την ίριδα και τον κερατοειδή. o το υαλώδες σώμα, που είναι παχύρευστο υγρό και βρίσκεται στην κοιλότητα που σχηματίζεται πίσω από τον φακό. Τα υγρά του οφθαλμικού βολβού ανήκουν στη διαθλαστική συσκευή του ματιού.
Έλεγχος έντασης εισερχόμενου φωτός o Οι λείες μυϊκές ίνες που βρίσκονται στην ίριδα μεταβάλλουν το εύρος της κόρης, ανάλογα με την ένταση του φωτός. Το έντονο φως προκαλεί, αντανακλαστικά, τη μείωση της διαμέτρου της κόρης του οφθαλμού, ενώ αντίθετα, το ασθενές φως την αύξηση. o Η μείωση της διαμέτρου γίνεται από κινητικό νευρώνα του παρασυμπαθητικού, ενώ η αύξηση της διαμέτρου από κινητικό νευρώνα του συμπαθητικού. o Η σημασία αυτών των μεταβολών είναι ότι ελέγχεται η ένταση του φωτός που φτάνει στα φωτοευαίσθητα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς.
Κόρη οφθαλμού
Έλεγχος της εστίασης o Η όραση υψηλής ευκρίνειας εξαρτάται από τον ακριβή σχηματισμό του ειδώλου του παρατηρούμενου αντικειμένου πάνω στον αμφιβληστροειδή (εστίαση αντικειμένου). Το είδωλο σχηματίζεται ανεστραμμένο. o Για να γίνει η εστίαση του αντικειμένου είναι απαραίτητο να διαθλαστούν οι ακτίνες του φωτός που εισέρχονται στον οφθαλμό και μάλιστα η γωνία διάθλασης εξαρτάται από την απόσταση του αντικειμένου από τον αμφιβληστροειδή (μικρή απόσταση μεγάλη γωνία διάθλασης). o Η διαθλαστική συσκευή του οφθαλμού περιλαμβάνει τον κερατοειδή χιτώνα, το υδατοειδές υγρό, τον κρυσταλλοειδή φακό και το υαλώδες σώμα. o Η ικανότητα μεταβολής της κυρτότητας του φακού ανάλογα με τη θέση του αντικειμένου ονομάζεται προσαρμογή και επιτυγχάνεται με τους λείους μυς του ακτινωτού σώματος.
Προβλήματα εστίασης o Πρεσβυωπία: ο κρυσταλλοειδής φακός με την πάροδο του χρόνου χάνει την ελαστικότητά του και στην ηλικία των 45-50 ετών δεν μπορεί να αυξήσει την κυρτότητά του. Έτσι επιτρέπει την εστίαση μόνο μακρινών αντικειμένων. o Μυωπία: τα είδωλα σχηματίζονται σε επίπεδο μπροστά από τον αμφιβληστροειδή γιατί ο βολβός έχει μεγαλύτερη από το φυσιολογικό προσθοπίσθια διάμετρο. o Υπερμετρωπία: τα είδωλα σχηματίζονται σε επίπεδο πίσω από τον αμφιβληστροειδή γιατί η διάμετρος είναι μικρότερη από τη φυσιολογική.
Βιοχημεία της όρασης - Ραβδία o Τα ραβδία είναι εξαιρετικά ευαίσθητα στη φωτεινή ακτινοβολία και είναι υπεύθυνα για την όραση σε συνθήκες χαμηλής έντασης φωτός. Με αυτά, τα αντικείμενα εμφανίζονται θολά, χωρίς σαφή όρια και σε αποχρώσεις του γκρίζου. o Η φωτοευαίσθητη χρωστική των ραβδίων, η ροδοψίνη διασπάται στην πρωτεϊνη οψίνη και στη χρωστική ρετινίνη (παράγωγο βιταμίνης Α) όταν απορροφήσει φωτεινή ενέργεια και έτσι δημιουργείται νευρική ώση που μεταφέρεται με το οπτικό νεύρο στον ινιακό λοβό του εγκεφάλου (κέντρο όρασης). o Η επανασύνθεση της ροδοψίνης χρειάζεται κατανάλωση ενέργειας (ΑΤΡ) και είναι απαραίτητη για να μπορέσουν τα ραβδία να αντιδράσουν και πάλι στη φωτεινή ακτινοβολία.
Βιοχημεία της όρασης - Κωνία o Τα κωνία εντοπίζονται κυρίως στην ωχρή κηλίδα, διεγείρονται σε συνθήκες επαρκούς φωτισμού και μας επιτρέπουν να διακρίνουμε τα χρώματα και τις λεπτομέρειες ενός αντικειμένου. o Η φωτοευαίσθητη χρωστική των κωνίων ονομάζεται ιωδοψίνη. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι ιωδοψίνης (κάθε τύπος κωνίων περιέχει ένα είδος ιωδοψίνης) που παρουσιάζουν μέγιστο απορρόφησης σε τρεις συγκεκριμένες περιοχές του ορατού φάσματος, που αντιστοιχούν στα χρώματα κυανό, πράσινο και κόκκινο. o Η νευρική ώση στα κωνία δημιουργείται από τη διάσπαση της ιωδοψίνης σε συνθήκες έντονου φωτισμού.
Διάκριση των χρωμάτων o Σύμφωνα με την τριχρωματική θεωρία της όρασης, η διέγερση ενός μόνο τύπου κωνίων ερμηνεύεται από τον εγκέφαλο ως κυανό, πράσινο ή κόκκινο χρώμα. Τα υπόλοιπα χρώματα γίνονται αντιληπτά από την ταυτόχρονη διέγερση των τριών τύπων κωνίων σε συγκεκριμένη κάθε φορά αναλογία. o Η περιοχή του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που μπορεί να ανιχνευτεί από τον ανθρώπινο οφθαλμό είναι η περιοχή των 400 700 nm περίπου που αποτελεί το ορατό φάσμα.
Ακοή Δομή αυτιού o Το αυτί είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της ακοής και της ισορροπίας. o Αποτελείται από τρία τμήματα: το εξωτερικό, το μέσο και το εσωτερικό αυτί. o Τα υποδεκτικά όργανα για τη λειτουργία της ακοής και της ισορροπίας εντοπίζονται στο εσωτερικό αυτί και αποτελούνται κυρίως από τριχοφόρα κύτταρα.
Εξωτερικό αυτί Το εξωτερικό αυτί αποτελείται από δύο τμήματα: oτο πτερύγιο που συλλέγει τους ήχους και τους κατευθύνει προς τον ακουστικό πόρο. oτον ακουστικό πόρο η είσοδος του οποίου είναι επενδυμένη με τριχίδια και με πολυάριθμα κύτταρα που εκκρίνουν κυψελίδα. Τα τριχίδια και η κυψελίδα εμποδίζουν την είσοδο σκόνης και μικροοργανισμών στο αυτί. Οι ήχοι που συλλέγονται από το πτερύγιο καταλήγουν μέσω του ακουστικού πόρου στον τυμπανικό υμένα (ανήκει στο μέσο αυτί) τον οποίον θέτουν σε παλμική κίνηση.
Μέσο αυτί Το μέσο αυτί αποτελείται από τα εξής μέρη: oτον τυμπανικό υμένα που κινείται παλμικά όταν ένας ήχος καταλήγει σε αυτόν μέσω του ακουστικού πόρου. Μεταδίδει τις παλμικές κινήσεις στη σφύρα. oτην τυμπανική κοιλότητα που είναι γεμάτη με αέρα και χωρίζει το εξωτερικό από το εσωτερικό αυτί. Στην τυμπανική κοιλότητα καταλήγει η ευσταχιανή σάλπιγγα, ένας σωλήνας που συνδέει το μέσο αυτί με το ρινοφάρυγγα. Η ευσταχιανή σάλπιγγα βοηθά στη διατήρηση ίσης πίεσης στις δύο πλευρές του τυμπανικού υμένα, κάτι που είναι απαραίτητο για τη σωστή ακοή. oτρία ακουστικά οστάρια (σφύρα, άκμονας, αναβολέας) που μεταδίδουν τις παλμικές κινήσεις του τυμπανικού υμένα στο εσωτερικό αυτί. Ο αναβολέας συνδέεται με την ωοειδή μεμβράνη, που καλύπτει ένα άνοιγμα, την ωοειδή θυρίδα στη βάση του κοχλία.
Εσωτερικό αυτί Το εσωτερικό αυτί αποτελείται από τα εξής μέρη: o τον κοχλία που έχει σχήμα κελύφους σαλιγκαριού. Εσωτερικά και σε όλο το μήκος του υπάρχουν τρία κανάλια: το αιθουσαίο κανάλι, το τυμπανικό κανάλι και το κοχλιακό κανάλι (ή κοχλιακός πόρος). Τα κανάλια χωρίζονται μεταξύ τους με μεμβράνη και είναι γεμάτα με λέμφο. o την αίθουσα. o τρεις ημικύκλιους σωλήνες.
Υποδεκτικό όργανο ακοής To υποδεκτικό όργανο της ακοής είναι το όργανο του Corti, που εντοπίζεται στον κοχλία και αποτελείται κυρίως από ειδικά τριχοφόρα κύτταρα (μηχανοϋποδοχείς). Τα κύτταρα αυτά βρίσκονται κατά μήκος του κάτω τοιχώματος του κοχλιακού πόρου (βασική μεμβράνη).
Μηχανισμός της ακοής 1. Το πτερύγιο συλλέγει τους ήχους και τους κατευθύνει προς τον ακουστικό πόρο. 2. Οι ήχοι στο τέλος του ακουστικού πόρου συναντούν τον τυμπανικό υμένα και τον θέτουν σε παλμική κίνηση. 3. Η σφύρα, που βρίσκεται σε επαφή με τον τυμπανικό υμένα, μεταδίδει, μέσω του άκμονα, τις παλμικές κινήσεις στον αναβολέα. 4. Ο αναβολέας θέτει σε παλμικές κινήσεις την ωοειδή θυρίδα. 5. Οι παλμικές κινήσεις μεταβιβάζονται αρχικά στη λέμφο του αιθουσαίου καναλιού και στη συνέχεια στη λέμφο του τυμπανικού καναλιού.
Μηχανισμός της ακοής 6. Οι μετατοπίσεις της λέμφου προκαλούν δονήσεις στη βασική μεμβράνη εξαιτίας των οποίων διεγείρονται τα ειδικά τριχοφόρα κύτταρα του οργάνου του Corti και δημιουργούνται νευρικές ώσεις. 7. Οι νευρικές ώσεις μέσω του κοχλιακού νεύρου φτάνουν στο φλοιό του εγκεφάλου (κροταφικός λοβός), στο κέντρο της ακοής. 8. Στο κέντρο της ακοής οι νευρικές ώσεις αναλύονται και ερμηνεύονται ως ήχος.
Ισορροπία Οι υποδοχείς της ισορροπίας είναι: o οι ακουστικές ακρολοφίες που βρίσκονται στις βάσεις των ημικύκλιων σωλήνων. o οι ακουστικές κηλίδες που βρίσκονται στην αίθουσα. Οι υποδοχείς της ισορροπίας ανήκουν στους μηχανοϋποδοχείς.
Ακουστικές ακρολοφίες o Αποτελούνται από τριχοφόρα κύτταρα, οι βλεφαρίδες των οποίων είναι στερεωμένες σε ζελατινώδη ουσία. o Κατά την περιστροφή της κεφαλής, η ζελατινώδης ουσία κινείται λόγω μετατόπισης της λέμφου μέσα στους ημικύκλιους σωλήνες. o Το αποτέλεσμα είναι η κάμψη των βλεφαρίδων των τριχοφόρων κυττάρων και η δημιουργία νευρικής ώσης.
Ακουστικές κηλίδες o Αποτελούνται από τριχοφόρα κύτταρα, οι βλεφαρίδες των οποίων είναι επίσης στερεωμένες σε ζελατινώδη ουσία, πάνω στην οποία υπάρχουν κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου (ωτόλιθοι). o Όταν το σώμα δεν μετακινείται, οι ωτόλιθοι ηρεμούν. Κατά την κάμψη της κεφαλής ή κατά την επιτάχυνση του σώματος, οι ωτόλιθοι μετακινούνται, προκαλούν κάμψη στις βλεφαρίδες και δημιουργείται νευρική ώση.
Ρύθμιση ισορροπίας σώματος o Οι νευρικές ώσεις από τις ακουστικές ακρολοφίες και τις ακουστικές κηλίδες μεταφέρονται μέσω του αιθουσαίου νεύρου, αρχικά στον προμήκη και τελικά στην παρεγκεφαλίδα. o Το αιθουσαίο νεύρο ανήκει σε αισθητικό εγκεφαλικό νεύρο (στατικοακουστικό). o Η παρεγκεφαλίδα ρυθμίζει αντανακλαστικά την ισορροπία του σώματος.
Όσφρηση και Γεύση o Οι αισθήσεις της όσφρησης και της γεύσης μας δίνουν τη δυνατότητα να αντιληφθούμε και να διακρίνουμε την πληθώρα των χημικών μορίων που βρίσκονται στο περιβάλλον μας (αέρας, τροφή). o Οι υποδοχείς της όσφρησης και της γεύσης είναι χημειοϋποδοχείς και διεγείρονται από χημικές ουσίες. o Οι δύο αυτές αισθήσεις συνδέονται λειτουργικά και μας βοηθούν μαζί με την όραση στην επιλογή της τροφής.
Όσφρηση o Το αισθητήριο της όσφρησης είναι ο οσφρητικός βλεννογόνος, που καλύπτει εσωτερικά το πάνω τμήμα της ρινικής κοιλότητας. o Έχει επιφάνεια περίπου 5 cm 2. o Αποτελείται από επιθηλιακά κύτταρα και υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα, οι βλεφαρίδες των οποίων προεκβάλλουν στη ρινική κοιλότητα. o Υπάρχουν ομάδες υποδοχέων που βρίσκονται στην επιφάνεια των βλεφαρίδων των υποδεκτικών τριχοφόρων κυττάρων που αναγνωρίζουν μία ή περισσότερες οσμηρές ουσίες (ανάλογα με τη χημική δομή των ουσιών). o Ύστερα από την επίδραση μίας συγκεκριμένης ουσίας, για ορισμένο χρόνο, η αίσθηση της όσφρησης μειώνεται ή χάνεται (εξοικείωση υποδοχέα). Οι υποδοχείς της όσφρησης διατηρούν όμως την ικανότητά τους να ανιχνεύουν άλλες οσμηρές ουσίες.
Μηχανισμός της όσφρησης Για να δημιουργηθεί η αίσθηση της όσφρησης θα πρέπει να συμβούν τα παρακάτω: 1. Είσοδος των χημικών ουσιών (οσμηρών ουσιών) στη ρινική κοιλότητα σε αέρια μορφή και διάλυσή τους στα υγρά που περιβάλλουν τις βλεφαρίδες των υποδεκτικών τριχοφόρων κυττάρων. 2. Επαφή των χημικών ουσιών με τις βλεφαρίδες και δημιουργία νευρικών ώσεων. 3. Μεταφορά των νευρικών ώσεων, μέσω του οσφρητικού νεύρου, στο κέντρο της όσφρησης στη βάση του κροταφικού λοβού. 4. Ανάλυση και ερμηνεία των νευρικών ώσεων με αποτέλεσμα την αίσθηση της όσφρησης.
Γεύση Τα ειδικά όργανα της γεύσης είναι οι γευστικοί κάλυκες. Βρίσκονται: o κυρίως στις αναδιπλώσεις του βλεννογόνου της γλώσσας (γευστικές θηλές). o στον ουρανίσκο σε μικρότερους αριθμούς. o στον φάρυγγα σε μικρότερους αριθμούς. Οι γευστικοί κάλυκες αποτελούνται από στηρικτικά και ειδικά υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα (50-150 ανά κάλυκα).
Μηχανισμός της γεύσης Για να δημιουργηθεί η αίσθηση της γεύσης θα πρέπει να συμβούν τα παρακάτω: 1. Διάλυση των χημικών ενώσεων στο σάλιο. 2. Επαφή των διαλυμένων χημικών ενώσεων με τις βλεφαρίδες των υποδεκτικών κυττάρων με αποτέλεσμα τη δημιουργία νευρικών ώσεων. 3. Μεταφορά των νευρικών ώσεων, μέσω της γευστικής οδού (αποτελείται από αισθητικές νευρικές ίνες εγκεφαλικών νεύρων). 4. Διέλευση των νευρικών ώσεων από τον θάλαμο και κατάληξή τους στο κέντρο της γεύσης που βρίσκεται στο βρεγματικό λοβό. 5. Ανάλυση και ερμηνεία των νευρικών ώσεων με αποτέλεσμα την αίσθηση της γεύσης.
Υποδοχείς γεύσης Υπάρχουν τέσσερις, τουλάχιστον, ομάδες υποδοχέων που είναι υπεύθυνες για την ανίχνευση των τεσσάρων βασικών γεύσεων: του γλυκού, του πικρού, του αλμυρού και του ξινού. Τα κύτταρα της καθεμιάς από τις ομάδες των υποδοχέων βρίσκονται σε υψηλή συγκέντρωση σε συγκεκριμένες περιοχές της γλώσσας. Η πολυπλοκότητα των γευστικών αισθημάτων είναι το αποτέλεσμα διέγερσης μίας ή περισσότερων ομάδων γευστικών υποδοχέων.
Απώλεια γεύσης Οι υποδοχείς της γεύσης εξοικειώνονται ταχύτατα με τις χημικές ουσίες που ανιχνεύουν («απώλεια γεύσης»). Η «απώλεια γεύσης» μπορεί να αποφευχθεί, αν η τροφή μετακινείται σε όλη την επιφάνεια της γλώσσας, έτσι ώστε να διεγείρει διαφορετικούς κάθε φορά υποδοχείς.