Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΜΟΝΩΜΕΝΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΟΦΑΔΩΝ Αλεξόπουλος, Α., Β.¹, Καρρής, Γ.,² Κόκκαλη Α.³ 1 Τμήμα Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου aalexopoulos@marine.aegean.gr 2 Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος & Οικολογίας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα gkarris@teiion.gr 3 Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, athkokkali@ath.hcmr.gr Περίληψη Τα Στροφάδια αποτελούν μέρος του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου και χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη πολιτιστική, θρησκευτική και περιβαλλοντική σημασία. Θεωρούνται απομονωμένες περιοχές και δεν έχουν υποστεί ανθρώπινες παρεμβάσεις (οικιστική και τουριστική ανάπτυξη). Σκοπός της εργασίας είναι η πρόταση για μελλοντική έρευνα της περιοχής ώστε να διαμορφωθεί ένα μοντέλο ολοκληρωμένης διαχείρισης των μικρών αυτών ακατοίκητων και απομονωμένων νησιών. Η βιώσιμη ανάπτυξή τους θα επιτευχθεί με την πρόταση/κατάρτιση στρατηγικών σχεδίων για την αειφορική εκμετάλλευση και συντήρηση των προσφερόμενων φυσικών πόρων και την ανάπτυξη κοινωνικοοικονομικών και οικο-τουριστικών δραστηριοτήτων. Η αειφορική ανάπτυξη του νησιωτικού συμπλέγματος των Στροφάδων νήσων θα βασίζεται σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης της ευρύτερης παράκτιας ζώνης όπου σύμφωνα με τον Τοπικό Οδηγό 21 κάθε παράκτιο κράτος θα πρέπει να εφαρμόζει. Λέξεις κλειδιά: Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου Ανάλυση SWOT, Ιόνιο Πέλαγος, στρατηγικό σχέδιο. THE ENVIRONMENTAL USE, THE SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT AND THE INTEGRATED MANAGEMENT OF REMOTE ISLETS UNDER THE CONCEPT OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT. THE CASE OF STROFADES Alexopoulos, A. B. 1, Karris, G. 2, and Kokkali, A 3. 1 Department of Marine Sciences, University of the Aegean,aalexopoulos@marine.aegean.gr 2 Department of Environmental Technology and Ecology, Technological Educational Institute of the Ionian Islands gkarris@teiion.gr 3 Hellenic Center for Marine Research, Institute of Marine Biological Resources athkokkali@ath.hcmr.gr Abstract Strofades Island complex is a part of the National Marine Park of Zakynthos (NMPZ) characterized by a unique and valuable natural and cultural environment. The aim of work is the proposal for future research in order to generate an integrated management plan for this remote island complex, encouraging the sustainable development of these areas with the conservation and sustainable use of natural resources accompanied by socio-economic growth. The methodology of this study is based on the recommended management plan by the Agenda 21 where every coastal nation has to follow. It is anticipated that the main result of this study will be the development of a sound management tool for the Strofades Islands complex that will contribute to the sustainable future of the islands and can be also applicable to other similar cases of small islands in Greece. Key words: National Marine Park of Zakynthos, SWOT Analysis, Ionian Sea, strategic planning.
1. Εισαγωγή Σε μία απόσταση 24 n.m. από το νοτιότερο σημείο της Ζακύνθου, (42 n.m. από το λιμάνι της Zακύνθου) και 27 n.m. από τη δυτικά παράλια της Πελοποννήσου, εντοπίζονται δύο μικρά νησιά που υπάγονται στο Δήμο Ζακυνθίων και τα οποία χαρακτηρίζονται από τεράστια ιστορική, θρησκευτική και πολιτισμική σημασία καθώς επίσης και από ανεκτίμητη περιβαλλοντική αξία. Αποτελούν το νησιωτικό σύμπλεγμα των Στροφάδων Νήσων του Ιονίου με έκταση 2,6 km 2. Το μεγαλύτερο και νοτιότερο από τα δύο νησιά ονομάζεται Σταμφάνι και το μικρότερο Άρπυια, με δεκάδες ξέρες να παρεμβάλλονται στο στενό θαλάσσιο πέρασμα μήκους 800m μεταξύ των δύο κυρίως νησιών. Οι Στροφάδες έγιναν γνωστές για τη φυσική ομορφιά τους, τη μωσαϊκότητα των αδιατάρακτων ενδιαιτημάτων τους, την ύπαρξη μίας εκ των σημαντικότερων αποικιών Αρτέμη (Calonectris diomedea) στη Μεσόγειο και γιατί είναι πέρασμα για πολλά είδη μεταναστευτικών πουλιών (Καρρής & Μαρτίνης 2008, Karris et al. 2009, Mπαρμούτης κ.α. 2011) και τόπος προστασίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta-Caretta - για το λόγο αυτό τα νησιά αποτελούν μέρος του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου της Ζακύνθου. Στο παρελθόν αυτά τα νησιά θεωρούνταν από τα πιο εύφορα στην Ελλάδα αφού υπήρχαν κήποι με οπωροκηπευτικά τα οποία μπορούσαν να στηρίξουν τροφικά τις ανάγκες της μοναστηριακής κοινότητας που απαριθμούσε μέχρι και 100 άτομα (Θεοδωροπούλου, 2006). Σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό της έκτασης στο Σταμφάνι φιλοξενεί εκτατικές σιτηροκαλλιέργειες οι οποίες φροντίζονται από το μοναδικό κάτοικο του νησιού, κληρικό της Ιεράς Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου Ζακύνθου ενώ υπάρχουν ακόμα και κάποια οπωροφόρα. Στη Σταμφάνι βρίσκεται επίσης το Καστρομονάστηρο της Θεοτόκου Παντοχαράς με τείχος ύψους 25μ. το οποίο ανεγέρθηκε το 1241 από την Ειρήνη, θυγατέρα του Αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεοδώρου Λασκάρεως, και το οποίο ανακαινίσθηκε από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Ε` γύρω στα 1440 μ.χ. (Θεοδωροπούλου, 2006). Αναφοράς χρήζει και ο φάρος ο οποίος από το 1887 υπάρχει στο δυτικό άκρο του νησιού, έχει εμβέλεια αρκετών μιλίων και πλέον λειτουργεί με φωτοβολταϊκά. Η δεύτερη και μικρότερη νησίδα βρίσκεται βορειότερα και χωρίζεται από τη Σταμφάνη με επικίνδυνα αβαθή που περιλαμβάνουν σκόπελους και ύφαλους. Το υψόμετρο στο νησιωτικό σύμπλεγμα δεν ξεπερνά τα 22m, γι αυτό και στο παρελθόν τα Στροφάδια είχαν ονομαστεί πλωτές νήσοι. Ο μόνος τρόπος για να επισκευθεί κάποιος τα νησιά είναι το ιδιωτικό σκάφος. Το υποτυπώδες μικρό λιμάνι στη βόρεια ακτογραμμή του μεγάλου νησιού όπως και κολπίσκοι στην Άρπυια δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν μεγάλα πλοία, γεγονός που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την πρόσβαση στο νησιωτικό σύμπλεγμα. Σκοπός της εργασίας είναι η πρόταση για μελλοντική έρευνα της περιοχής ώστε να διαμορφωθεί ένα μοντέλο ολοκληρωμένης διαχείρισης των μικρών αυτών ακατοίκητων και απομονωμένων νησιών. Η βιώσιμη ανάπτυξή τους θα επιτευχθεί με την πρόταση / κατάρτιση στρατηγικών σχεδίων για την αειφορική εκμετάλλευση και συντήρηση των προσφερόμενων φυσικών πόρων και την ανάπτυξη κοινωνικοοικονομικών και οικο-τουριστικών δραστηριοτήτων.
2. Βιοτικά στοιχεία Τα Στροφάδια χαρακτηρίζονται από την πλούσια ορνιθοπανίδα και τα είδη χλωρίδας που φιλοξενούν. Ο χερσαίος καθώς και θαλάσσιος χώρος τους βρίσκεται στη διαχειριστική εποπτεία του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου. Παράλληλα αποτελούν Καταφύγιο Άγριας Ζωής και έχουν ενταχθεί στον αρχικό κατάλογο τόπων κοινοτικής σημασίας (Sites of Community Interest-SCIs) του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000 με κωδικό GR2210003, για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Ε.Ε., 2006), ενώ αποτελoύν και Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά βάσει της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Επιπλέον τα Στροφάδια ανήκουν στο Δίκτυο των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (Ιmportant Bird Areas IBAs) της Ελλάδας με κωδικό GR087 και από το 2008 η περιοχή παρακολουθείται συστηματικά από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία στο πλαίσιο της επικαιροποίησης των ελληνικών IBAs (Καρρής, 2010). Η αξία των νησιών αυτών κατά τη μεταναστευτική περίοδο, και ιδιαίτερα κατά την εαρινή, είναι πολύ μεγάλη διότι αποτελούν έναν ενδιάμεσο σταθμό ξεκούρασης και τροφοληψίας για δεκάδες είδη πουλιών, τα οποία διασχίζουν κάθε χρόνο την έρημο της Σαχάρας και τη Μεσόγειο Θάλασσα προς και από τις περιοχές αναπαραγωγής στην Παλαιαρκτική και τις περιοχές διαχείμασης στην τροπική Αφρική (Βarboutis et al. 2009) Από τα πιο σημαντικά μεταναστευτικά είδη ορνιθοπανίδας που παρατηρούνται σε μεγάλους αριθμούς στα νησιά, περίοπτη θέση κατέχουν τα τρυγόνια (Streptopelia turtur) τα οποία φτάνουν στην Ελλάδα την άνοιξη όταν ταξιδεύουν από την Αφρική προς την Ευρώπη ενώ η φθινοπωρινή τους επιστροφή στα πεδία διαχείμασης περιλαμβάνει και πάλι τα Στροφάδια ως μεταναστευτικό σταθμό. Η προσέλκυση λαθροθήρων έχει ατονίσει τα τελευταία πέντε χρόνια οπότε και έχει ξεκινήσει συστηματική επόπτευση της περιοχής από τις αρμόδιες αρχές (π.χ. ΕΘΠΖ, Λιμενικό, Θηροφυλακή). Η παρουσία επίσης της μεγάλης αποικίας του μεσογειακού υποείδους Αρτέμη (Calonectris d. diomedea) που αποτελεί κορυφαίο καταναλωτή στην ευρύτερη πελαγική ζώνη (Karris et al., 2009) σε συνδυασμό με την παρατήρηση αρκετών ειδών κητωδών στο νότιο Ιόνιο όπως Φυσητήρες (Physeter macrocephalus), Ζιφιοί (Ζiphius cavirostris), Δελφίνια (Delphinus delphis), Ζωνοδέλφινα (Stenella coeruleoalba), Σταχτοδέλφινα (Grampus griseus) και Ρινοδέλφινα (Tursiops truncatus), τεκμηριώνουν τη μεγάλη παραγωγικότητα του θαλάσσιου οικοσυστήματος στην ευρύτερη περιοχή του Ιονίου (Frantzis et al., 2003). 3. Μεθοδολογία Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων ΦΙΛΟΤΗΣ για την Ελληνική φύση σήμερα τα δύο νησιά είναι ακατοίκητα (με εξαίρεση το μοναχό στο Σταμφάνι) και αποτελούν τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (βιότοποι CORINE). Δεδομένης της απομονωμένης θέσης των νησιών και της ελλιπούς εξερεύνησης της πανίδας και χλωρίδας, η βιολογική αξία της περιοχής έχει υποτιμηθεί. Αρχικά πρέπει να γίνει μία καταγραφή των ποιοτικών και ποσοτικών χαρακτηριστικών των νησιών μαζί με τους κινδύνουςαπειλές και τις αδυναμίες που σχετίζονται με αυτά μέσω μίας SWOT ανάλυσης. Στη συνέχεια να καταγραφούν τα στοιχεία σύμφωνα με τον Τοπικό Οδηγό 21 που αφορά στην αειφορική διαχείριση των μικρών νησιών (παράγραφος 17). Με βάση αυτά τα δύο εργαλεία προβλέπεται να δημιουργηθεί
ένα μοντέλο διαχείρισης του νησιώτικου συμπλέγματος με σκοπό την κατάρτιση ενός στρατηγικού σχεδίου για την βιώσιμη ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Σύμφωνα με την Εικ.1 παρουσιάζονται οι αποστάσεις των δύο νησιών από τη Ζάκυνθο και τα πλησιέστερα σημεία της δυτικής Πελοποννήσου όπου καταγράφονται και οι περιοχές που είναι υπό διεθνές ή εθνικό νομικό καθεστώς προστασίας (Αλεξόπουλος, 2011), π.χ. ο κόλπος της Κυπαρισσίας (GR2330008), οι αμμοθίνες των ακτών (GR2550005), το στενό της Μεθώνης μαζί με τα νησιά (Οινούσσες του Ιονίου)-(GR2550007) και οι δυτικές και βορειο-ανατολικές ακτές της Ζακύνθου (GR2210001). Πρόσθετα, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου (GR2210002) καλύπτει μία περιοχή συνολικής έκτασης 52 km² όπου δραστηριοποιείται η θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta). Εικόνα.1: Η θαλάσσια περιοχή των Στροφάδων Τα Στροφάδια είναι απομονωμένα νησιά εκτός των ορίων της αιγιαλίτιδας ζώνης (6 ν.μ.) όπου δεν έχει αναπτυχθεί οποιαδήποτε μορφή τουρισμού. Όμως, η παράκτια ζώνη της Ζακύνθου αποτελεί μία αξιόλογη περιοχή μελέτης αφού συνδυάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φυσικού περιβάλλοντος (διαφορετικούς τύπους ακτών, υγρότοποι, προστατευόμενα είδη πανίδας και χλωρίδας, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου, δασικές και αγροτικές εκτάσεις κτλ) και τουριστικού ενδιαφέροντος (υπάρχον μαζικός τουρισμός, προσπάθειες ενίσχυσης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, κέντρα διασκέδασης κτλ). Επομένως η μέθοδος για την ολοκληρωμένη διαχείριση της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής πρέπει να βασιστεί σε κριτήρια περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά. Η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης στην υπό μελέτη περιοχή επιτυγχάνεται με την εφαρμογή της ανάλυσης SWOT, προβάλλοντας τα δυνατά σημεία της περιοχής και τις ευκαιρίες / δυνατότητες ανάπτυξης δραστηριοτήτων που μπορεί να υποστηρίξει καθώς και να υποδείξει τις αδυναμίες αλλά και τις απειλές που δέχεται από το εξωτερικό περιβάλλον της (Πίνακας 1). Η ανάλυση SWOT συμβάλλει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (decision-making process) και στην ανάληψη δράσεων επιλέγοντας τον στρατηγικό σχεδιασμό που θα ακολουθηθεί (McDowall and Wang, 2009). Η μέθοδος αυτή
επιτρέπει την ποιοτική αξιολόγηση των φυσικών πόρων της υπό μελέτη περιοχής και των προτάσεων ανάπτυξης που επιδρούν άμεσα στο φυσικό περιβάλλον. Η θέσπιση των προτεραιοτήτων καθορίζεται κυρίως από τον βαθμό σημαντικότητας των προτεινόμενων ευκαιριών ανάπτυξης (Gattenlohner et al, 2004). Πίνακας 1. Εφαρμογή της ανάλυσης SWOT ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ INTERNAL Δυνατά Σημεία (Strengths) Γεωλογικό ενδιαφέρον Παλαιοντολογικό ενδιαφέρον Αρχαιολογικό ενδιαφέρον Βιολογικό (βοτανολογικό και ζωολογικό) ενδιαφέρον Πολιτιστική αξία Θρησκευτική αξία ΘΕΤΙΚΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ Αδύναμα Σημεία (Weaknesses) Απομονωμένος χαρακτήρας νησιωτικού συμπλέγματος Έλλειψη αφαλούς λιμανιού Απουσία ακτοπλοϊκής σύνδεσης Απουσία συστήματος ηλεκτροδότησης (χρήση γεννήτριας) Υποτυπώδεις δομές φιλοξενίας ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ EXTERNAL Eυκαιρίες (Opportunities) Ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. καταδυτικός τουρισμός, ορνιθοπαρατήρηση, θρησκευτικός τουρισμός) Δημιουργία θαλασσίων οικολογικών ζωνών Εγκατάσταση μόνιμου ερευνητικού σταθμού για το φυσικό περιβάλλον Χρήση ήπιων μορφών ενέργειας (π.χ. φωτοβολταϊκά) Υιοθέτηση βιολογικών μορφών καλλιεργειών δημητριακών, λαχανικών, οπωροφόρων, σιτηρών Απειλές (Threats) Υπεραλίευση, παράνομη αλιεία Ανεξέλεγκτη λαθροθηρία Εκδήλωση πυρκαγιών Περιοδικές επισκέψεις τουριστών δίχως έλεγχο Περιστατικά τυχαίας ρύπανσης από διέλευση φορτηγών πλοίων και κρουαζιερόπλοιων Η Τοπική Ατζέντα 21 είναι ένα πρόγραμμα δράσης που καταρτίζουν οι τοπικές αρχές με συμμετοχικές διαδικασίες για τη βιώσιμη ανάπτυξη του τόπου. Συνήθως ένα τέτοιο πρόγραμμα θα περιλαμβάνει ζητήματα προστασίας περιβάλλοντος και συνοχής της τοπικής κοινωνίας. Η ΤΑ 21 δεν είναι υποχρέωση προς κάποιον διεθνή οργανισμό αλλά εφαρμόζεται σε εθελοντική βάση. Στην Ελλάδα φαίνεται να λείπει ένας συνολικός σχεδιασμός σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο ανάπτυξης μίας Τοπικής Ατζέντας 21 τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και σε τουριστικό επίπεδο (ΙΣΤΟΣ, 2007). Η Εικόνα 2 που ακολουθεί αποδίδει τα βασικά στάδια για την κατάρτιση μιας Τοπικής Ατζέντας 21 που ακολουθούνται στη διεθνή πρακτική. Τα ουσιαστικά στοιχεία της μεθοδολογίας είναι η ανάληψη της πρωτοβουλίας και διαχείριση του προγράμματος από τις τοπικές αρχές, ο συμμετοχικός
σχεδιασμός, η σύσταση συμβουλευτικού οργάνου, η εξασφάλιση τεχνογνωσίας από ειδικούς, η θέσπιση στόχων και η παρακολούθηση της πορείας με βάση δείκτες παρακολούθησης. Το κλειδί για την επιτυχία της προσπάθειας είναι η κινητοποίηση και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Εικόνα.2 Τα βασικά στάδια για την κατάρτιση της ΤΑ 21 4. Αποτελέσματα Τα βήματα που ακολουθούνται στο σχέδιο διαχείρισης για την περίπτωση των Στροφάδων απεικονίζονται στην Εικόνα 3. Η εφαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου δράσης για την διαχείριση νησιωτικού συμπλέγματος των Στροφάδων νήσων θα βοηθήσει και στην ανάπτυξη «νέων» μορφών
τουρισμού που θα συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη των νησιών με σεβασμό στο περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά τους. Οι «νέες» μορφές τουρισμού (π.χ. οικοτουρισμός, καταδυτικόςθαλάσσιος τουρισμός, φυσιολατρικός τουρισμός, αγροτουρισμός, εκπαιδευτικός τουρισμός, εκκλησιαστικός τουρισμός κλπ.) θα καθοριστούν από τα ιδιαίτερα φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά που προσφέρει η περιοχή, λαμβάνοντας υπόψη και την φέρουσα ικανότητα του τόπου. Εικόνα.3 Μοντέλο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης για τις Στροφάδες Νήσους
Η διαδικασία του στρατηγικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού στην υπό μελέτη περιοχή θα αποτελεί προέκταση του σχεδίου δράσης διαχείρισης των Στροφάδων και θα ακολουθεί τα βήματα όπως έχουν προταθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (WTO, 1993) (Εικόνα 4): Εικόνα.4 Μοντέλο Στρατηγικού Σχεδιασμού για τις Στροφάδες Νήσους Οι κύριοι παράγοντες ανάπτυξης τουρισμού στην υπό μελέτη περιοχή είναι η πολιτιστική κληρονομιά, τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, οι υπάρχουσες πολιτικές προστασίας περιβάλλοντος, η χρήση γης, και η επενδυτική ικανότητα της περιοχής. Αντίστοιχα, τα εναλλακτικά πλάνα σχεδιασμού τουριστικής ανάπτυξης βασίζονται στα οφέλη και τις επιπτώσεις που θα επιφέρουν στην περιοχή, γι αυτό και είναι απαραίτητη η συνδρομή της εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, π.χ. ένα Matrix που να
περιλαμβάνει τις δραστηριότητες, σημερινές και μελλοντικές, και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που θα επιφέρουν (Alexopoulos et al., 2011). Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης των Στροφάδων νήσων είναι απαραίτητο να επιτελείται συνεχής παρακολούθηση (monitoring) των επιλεγμένων τεχνικών. 5. Συμπεράσματα-Συζήτηση Σκοπός της εργασίας είναι η πρόταση για τον σχεδιασμό ενός μοντέλου διαχείρισης των νήσων Στροφάδων το οποίο θα συμβάλλει στην ανάπτυξη της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής και θα αποτελέσει ολοκληρωμένο εργαλείο διαχείρισης (integrated management tool) και άλλων μικρών νησιών με παρόμοια χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερα στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο τα μικρά νησιά χρήζουν άμεσης διαχείρισης και προστασίας ώστε να μην αλλοιώνονται τα κύρια χαρακτηριστικά τους αλλά και να αξιοποιούνται σωστά με την εφαρμογή κατάλληλων πρακτικών και μεθόδων. Ο κατάλληλος σχεδιασμός τουριστικής ανάπτυξης που έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει εναλλακτικές μορφές τουρισμού -μικρότερης κλίμακας και ενδιαφέροντος διαφορετικού από τα καθιερωμένα έως πρόσφατα μοντέλα μαζικής ανάπτυξης- προτείνεται από τη συγκεκριμένη εργασία για αντικείμενο μελλοντικής έρευνας και δράσης. Οι συμμετοχικές διαδικασίες των άμεσα ενδιαφερόμενων με την υπό μελέτη περιοχή θεωρούνται απαραίτητες για τη βέλτιστη αποτελεσματικότητα του σχεδίου διαχείρισης όπως ορίζεται από την Τοπική Ατζέντα 21. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Α.Β., 2011. Problems encountered when Tankers lie at Ports. The Case of Pylos and the Establishment of Marine Protection Zones, Honorary Volume for Prof. Lekkas, University of the Aegean. Alexopoulos, A., Karris, G. & Kokkali, A., 2011. Sustainable research and development of the small uninhabited islands: the case of Ionian Oinousses. Global Nest Journal (under review). Barboutis, C., Karris, G., Xirouchakis, S. & Fransson, Τ., 2009. Are migratory birds in the eastern Mediterranean affected by the distance of sea crossing in spring? In: Poulakakis N. & Vardinoyannis K. (Eds). Abstracts of the International Congress on the Zoography, Ecology and Evolution of Eastern Mediterranean, 11 th ICZEGAR, 21-25 September 2009, Herakleion, Crete, Greece. Hellenic Zoological Society, 218 pages. Ε.Ε., 2006. ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 19ης Ιουλίου 2006 σχετικά με την έγκριση, σύμφωνα με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου, του καταλόγου των τόπων κοινοτικής σημασίας για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή [κοινοποιηθείσα υπό τον αριθμό Ε(2006) 3261] (2006/613/ΕΚ) ΕΜΠ, 2011. ΦΙΛΟΤΗΣ - Βάση Δεδομένων για την Ελληνική Φύση, ΕΜΠ Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Available at: http://filotis.itia.ntua.gr/home/ (Accessed 08 November 2011) Frantzis, A., Alexiadou, P., Paximadis, G., Politi, E., Gannier, A. & Corsini-Foka, M., 2003. Current knowledge of the cetacean fauna of the Greek Seas. Journal of Cetacean Research and Management 5 (3): 219-232.
Gattenlohner, U., Hammerl-Resch M., Jantschke, S., 2004. Reviving Wetlands-Sustainable Management of Wetlands and Shallow Lakes. Available in: www.globalnature.org (Accessed 5 February 2012) ΘΕΟΔΟΡΟΠΟΥΛΟΥ, Α., 2006. Η Μονή Στροφάδων: Αποτύπωση-Παθολογία-Προδιαγραφές- Αποκατάστασης. Διατριβή Διπλώματος Ειδίκευσης. Πανεπιστήμιο Πατρών, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, σελ. 85. ΙΣΤΟΣ, 2007. Μεθοδολογικός Οδηγός για τη Σύνταξη Τοπικών Ατζέντα 21 σε Νησιά, Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών (ΕΤΕΜ). Καρρής, Γ. & Μαρτίνης, Α., 2008. Στροφάδια: Ένας απομονωμένος οικολογικός θησαυρός. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Οιωνός 32: σελ. 24-25. Karris, G., Fraguedakis-Tsolis S., Giokas S., Sfenthourakis S., Xirouchakis S. and Fric J., 2009. Breeding performance and population size of the Cory's Shearwater colony on Strofades Island complex (Ionian Sea,Western Greece). In: Poulakakis N. & Vardinoyannis K. (Eds). Abstracts of the International Congress on the Zoography, Ecology and Evolution of Eastern Mediterranean, 11th ICZEGAR, 21-25 September 2009, Herakleion, Crete, Greece. Hellenic Zoological Society, 218 pages. ΚΑΡΡΗΣ, Γ., 2010. Ετήσια Αναφορά Δράσεων Έρευνας-Διατήρησης-Προστασίας-Διαχείρισης για την Άγρια Ορνιθοπανίδα στο Νησιωτικό Σύμπλεγμα των Στροφάδων Νήσων, ΑΤΕΙ Ιονίων Νήσων και Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, σελ.13 McDowall, S., and Wang, Y., 2009.An analysis of International Tourism Development in Thailand: 1994-2007. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 1741-6507: 351-370 Μπαρμπούτης, Χ., Καρρής, Γ., Ξηρουχάκης, Σ. & Fransson Τ., 2011. H σημασία των Νησιωτικών Οικοσυστημάτων ως ενδιάμεσοι μεταναστευτικοί σταθμοί. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Οιωνός 44: σελ. 26-27. World Tourism Organization, 1993. The Planning Process, p. 43-49 In: Sustainable Development: Guide for Local Planners, WTO (Ed), Spain: A Tourism and the Environment Publication.