ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΦΤΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗΜΟΤ EΡΡΧΝ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΚΑΗ ΑΠΟΦΔΗ ΘΔΑΣΧΝ ΣΧΝ ΠΑΡΑΟΛΤΜΠΗΑΚΧΝ ΑΓΧΝΧΝ «ΠΔΚΗΝΟ 2008» ηεο Νηατιηάλε Εσήο Α.Δ.Μ.: 14/07 Μεηαπηπρηαθή δηαηξηβή πνπ ππνβάιιεηαη ζην θαζεγεηηθό ζώκα γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ ππνρξεώζεσλ απόθηεζεο ηνπ κεηαπηπρηαθνύ ηίηινπ ηνπ πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθώλ Σπνπδώλ ηνπ Τκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνύ (Σέξξεο) ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο 2012 Σέξξεο Δγθεθξηκέλε από ην Καζεγεηηθό ζώκα: Δπηβιέπνπζα: Φ. Δπαγγειηλνύ, Αλαπι. Καζεγήηξηα T.Δ.Φ.Α.Α. Σεξξώλ, Α.Π.Θ. Μέινο: Ν. Θενδσξάθεο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Τ.Δ.Φ.Α.Α Σεξξώλ, Α.Π.Θ. Μέινο: Κ. Αιεμαλδξήο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Τ.Δ.Φ.Α.Α Θεζ/θεο, Α.Π.Θ.
2012 Νηατιηάλε Εσή ALL RIGHTS RESERVED 2
Δπραξηζηίεο Ζ ζπκβνιή θαη ζπκπαξάζηαζε πνιιψλ πξνζψπσλ ήηαλ απαξαίηεηεο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Αξρηθά ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ θ. Υξηζηίλα Δπαγγειηλνχ, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ εξξψλ γηα ηελ επίβιεςε θαη ππνζηήξημή ηεο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ θ. Νηθφιαν Θενδσξάθε, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ εξξψλ θαη ηνλ θ. Κσλζηαληίλν Αιεμαλδξή, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ ΑΠΘ, γηα ηελ θαζνδήγεζή ηνπο θαη ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπο φζνλ αθνξά ηηο παξαηεξήζεηο θαη δηνξζψζεηο ηεο εξγαζίαο. Ηδηαίηεξα επραξηζηψ γηα ηηο ζεκαληηθέο ππνδείμεηο φζνλ αθνξά ηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη αλάιπζε δεδνκέλσλ ηελ Αγάπε Γνπιθεξίδνπ, Καζεγήηξηα Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ, θάηνρν δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ εξξψλ θαη ηελ Μαξία Δκκαλνπήι, Καζεγήηξηα Πιεξνθνξηθήο, θάηνρν κεηαπηπρηαθνχ ηίηινπ ηνπ ηκήκαηνο Πιεξνθνξηθήο ηνπ ΑΠΘ. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο αλζξψπνπο, κηθξνχο θαη κεγάινπο, θίιεο θαη ζπλαδέιθνπο, πνπ βξίζθνληαλ θνληά κνπ θαη κε ζηήξημαλ κε θάζε ηξφπν ζε φιε ηελ πξνζπάζεηα πξαγκαηνπνίεζεο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Ηδηαίηεξα επραξηζηψ ηελ νηθνγέλεηα κνπ, ηνλ Π.Μ., ηελ Γ.Π. θαη ηελ Δ.Ε. γηα ηελ ππνκνλή, ηελ θαηαλφεζε θαη ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο θαζψο επίζεο θαη ηελ αδειθή κνπ Η.Α. γηα ηελ ππνκνλή, ηε ζεκαληηθή βνήζεηα θαη εζηθή ππνζηήξημε πνπ κνπ πξφζθεξε γηα λα έξζεη εηο πέξαο απηή ε εξγαζία. Γφμα ηῷ Θεῷ πάλησλ ἔλεθελ! έξξεο, 2012 Εσή Νηατιηάλε 3
ΠΔΡΗΛΖΦΖ θνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ λα εμεηαζηνχλ ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο απφςεηο ησλ ζεαηψλ ησλ Παξανιπκπηαθψλ Αγψλσλ (Π.Α) «Πεθίλν 2008», δηεξεπλψληαο ηελ γεληθφηεξε ζηάζε απηψλ ησλ αλζξψπσλ απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξία. ηελ έξεπλα ζπκκεηείραλ εζεινληηθά 310 ζεαηέο (Ν=310), άληξεο (n=172) θαη γπλαίθεο (n=138) ειηθίαο 12-69 εηψλ. Γηα ηελ θαηαγξαθή ησλ δεδνκέλσλ δεκηνπξγήζεθε έλα εξσηεκαηνιφγην ην νπνίν βαζίζηεθε ζηα εξσηεκαηνιφγηα Spectator Questionnaire ησλ Evaggelinou θαη Grekinis (1998), θαζψο θαη ζην Sport Spectator Involvement Scale ηνπ Βαhk (2000). Σν ηξνπνπνηεκέλν εξσηεκαηνιφγην απνηεινχληαλ απφ 4 κέξε φπνπ ππήξραλ εξσηήζεηο πνπ αθνξνχζαλ ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζεαηψλ, ηελ χπαξμε ή φρη ζπγγεληθψλ ζρέζεσλ ησλ ζεαηψλ κε άηνκα κε αλαπεξία, ηηο πεγέο πιεξνθφξεζεο ησλ ζεαηψλ γηα ηνπο Π.Α.«Πεθίλν 2008», ηηο ζηάζεηο, ηηο απφςεηο θαη ηα πηζηεχσ ησλ ζεαηψλ απέλαληη ζηνλ αζιεηηζκφ γηα άηνκα κε αλαπεξία θαη ηα θίλεηξα ησλ ζεαηψλ αλαθνξηθά κε ηελ παξαθνινχζεζε ησλ Π.Α. Γηα ηελ αλάιπζε ησλ απαληήζεσλ ησλ ζεαηψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ κέζνδνη πεξηγξαθηθήο ζηαηηζηηθήο, αλαιχζεηο κεηαβιεηψλ γηα αλεμάξηεηα δείγκαηα θαη αλάιπζε κνλήο δηαθχκαλζεο θαη νξίζηεθε επίπεδν ζεκαληηθφηεηαο p<0,05. πκπεξαζκαηηθά, ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ έδεημε φηη ζε θάπνηεο εξσηήζεηο ππήξμαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ησλ ζηάζεσλ ησλ δχν θχισλ απέλαληη ζηνπο αζιεηέο κε αλαπεξία, φπσο θαη ζηηο ζηάζεηο ησλ ζεαηψλ ζχκθσλα κε ηελ ειηθηαθή ηνπο θαηεγνξία. Ζ έξεπλα απηή εληζρχεη ηελ άπνςε φηη πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ ην πξνθίι ησλ ζεαηψλ πνπ παξαθνινπζνχλ ηνπο Π.Α. ψζηε λα γίλεη παξέκβαζε δίλνληαο θίλεηξα θαη ζην ππφινηπν θνηλσληθφ ζχλνιν πνπ έρεη πην αξλεηηθέο απφςεηο ψζηε λα κπνξέζνπλ λα πξνσζεζνχλ νη Παξανιπκπηαθέο Αμίεο. Λέμεηο θιεηδηά: Παξανιπκπηαθνί Αγψλεο, ζεαηέο, άηνκα κε αλαπεξία 4
ABSTRACT The purpose of the present study was to investigate the Paralympic Games Beijing 2008 spectators characteristics, and also the recording of the spectators opinion while it would provide a perspective of the general attitude that they adopt towards the individuals with disabilities. Three hundred and ten spectators (n=310), male (n=172) and female (n=138), aged 12-69 of all educational backgrounds participated voluntarily to the study. The questionnaire used for the data recording was based on the Spectators Questionnaire created by Evaggelinou and Grekinis (1998) and also on the Sport Spectator Involvement Scale created by Bahk (2000). The modified questionnaire consisted of four parts with questions regarding the demographic characteristics of the spectators, the existence or not of kinship between the spectators and the individuals with disabilities, the sources which provided information to the spectators about the Paralympic Games Beijing 2008, the spectators attitudes, opinions and beliefs regarding Sports for the individuals with disabilities and the motivation that led them to attend the Paralympics Games. The analysis of the answers given was held by the use of descriptive statistics methods, t- test for independent samples and one way anova and the defined level of significance was p<0,05. In conclusion, the outcome of the analysis in some questions indicated significant statistical differences regarding not only the attitudes adopted by the two genders towards the athletes with disabilities, but also the spectators attitude according their age. This study underpins the view which claims that the profile of the spectators of the Paralympic Games should be taken into consideration so the appropriate intervention could be made so that the rest of the society who has a more negative opinion could be motivated in a way that the Paralympic Values are promoted. Key Words: Paralympic Games, spectators, individuals with disabilities 5
Πεξηερόκελα ΚΔΦΑΛΑΗΟ I.. ζει.8 ΔΗΑΓΧΓΖ.. ζει.8 1.1) Παξανιπκπηαθνί Αγψλεο..... ζει.10 1.2) ηάζεηο..... ζει.15 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗ.. ζει.18 ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ. ζει.18 2.1) Οιπκπηαθνί θαη Παξανιπκπηαθνί Αγψλεο.. ζει.18 2.2) Θεσξίεο ηάζεσλ.. ζει.19 2.3) Κίλεηξα θαη Θεαηέο... ζει.22 2.4) Θεαηέο θαη Αζιεηηζκφο ζει.24 2.5) Μέζα Δλεκέξσζεο θαη Αζιεηέο κε Αλαπεξία ζει.31 2.6) εκαζία ηεο Έξεπλαο.. ζει.34 2.7) θνπφο ηεο έξεπλαο. ζει.35 2.8) Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο ζει.35 2.9) Οξηνζεηήζεηο ηεο έξεπλαο ζει.35 2.10) Οξηζκνί ζει.35 2.11) Δξεπλεηηθέο Τπνζέζεηο ζει.36 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗΗ ζει.37 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΈΡΔΤΝΑ ζει.37 3.1) πκκεηέρνληεο..... ζει.37 3.2) Όξγαλν Μέηξεζεο.. ζει.37 3.3) Γηαδηθαζία Μέηξεζεο ζει.38 3.4) Αλάιπζε Γεδνκέλσλ.. ζει.39 ΚΔΦΑΛΑΗΟ IV ζει.40 ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ.. ζει.40 4.1. ΜΔΡΟ Α (Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία). ζει.40 4.2. ΜΔΡΟ Β (Απφςεηο ησλ ζεαηψλ γηα ηνλ αζιεηηζκφ αηφκσλ κε αλαπεξίεο.... ζει.46 4.3. ΜΔΡΟ Γ (Σα θίλεηξα ησλ ζεαηψλ) ζει.51 4.4. ΜΔΡΟ Γ (Σα πηζηεχσ ησλ ζεαηψλ)... ζει.53 6
4.5. ηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ησλ δχν θχισλ.. ζει.57 4.6. ηαηηζηηθά ζεκαληηθέο δηαθνξέο ησλ ειηθηαθψλ θαηεγνξηψλ... ζει.60 ΚΔΦΑΛΑΗΟ V. ζει.70 ΤΕΖΣΖΖ. ζει.70 5.1) Πξαθηηθέο εθαξκνγέο. ζει.79 5.2) Πξνηάζεηο γηα κειινληηθέο έξεπλεο... ζει.79 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... ζει.81 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... ζει.88 7
ΚΔΦΑΛΑΗΟ Η Δηζαγσγή Οη Παξανιπκπηαθνί Αγψλεο (Π.Α.) είλαη Αγψλεο πςεινχ επίπεδνπ γηα ηνπο αζιεηέο κε θηλεηηθέο, αηζζεηεξηαθέο θαη ινηπέο αλαπεξίεο. Όπσο θάζε ηέζζεξα ρξφληα (απφ ην 1960) αζιεηέο απφ φιν ηνλ θφζκν ζπλαληήζεθαλ ζην Πεθίλν γηα ηνπο 13νπο Π.Α., νη νπνίνη δηεμήρζεζαλ ζηελ θηλεδηθή πξσηεχνπζα απφ ηηο 6 έσο ηηο 17 επηεκβξίνπ 2008. Αζιεηέο απφ ηνπιάρηζηνλ 150 ρψξεο αγσλίζζεθαλ ζηελ θνξπθαία δηνξγάλσζε γηα ηνπο αζιεηέο πςεινχ επηπέδνπ κε αλαπεξία θαη πην ζπγθεθξηκέλα έιαβαλ κέξνο πεξηζζφηεξνη απφ 4.000 αζιεηέο θαη αζιήηξηεο, αξηζκφο πνπ απνηέιεζε ξεθφξ, νη νπνίνη δηεθδίθεζαλ ζπλνιηθά 471 ρξπζά κεηάιιηα ζε 20 αζιήκαηα (www.paralympic.gr). Οη ΠΑ πξνζθέξνπλ ηελ δπλαηφηεηα γηα νθέιε ζηνλ αζιεηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θαηαζθεπαζηηθφ ηνκέα, παξάιιεια φκσο πξνζθέξνπλ ηδηαίηεξα κνλαδηθέο ζηηγκέο ζε φζνπο ηνπο ζπκκεηέρνπλ, αλαδεηθλχνληαο ηηο δπλαηφηεηεο ησλ αλζξψπσλ κε αλαπεξία θαη πξνβάιινληαο ην δηθαίσκα ηνπο λα ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα ζε θάζε δξαζηεξηφηεηα ηεο θνηλσληθήο δσήο. Δμαηηίαο ηνπ κεγέζνπο, ηεο κνλαδηθφηεηαο θαη ηεο ζπνπδαηφηεηαο ησλ, νη Π.Α., έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ππεξβνχλ ηα φξηα κηαο θνηλήο αζιεηηθήο δηνξγάλσζεο θαη λα κείλνπλ ζηελ ηζηνξία ηνπ αζιεηηζκνχ σο έλα πςειήο θνηλσληθήο θαη εθπαηδεπηηθήο ζεκαζίαο γεγνλφο, πνπ κπνξεί λα ζπκβάιιεη νπζηαζηηθά ζηε δηακφξθσζε λέσλ αλζξσπηζηηθψλ αμηψλ θαη ζεηηθψλ αληηιήςεσλ απέλαληη ζηελ αλαπεξία θαη ζηνλ αζιεηηζκφ (Δπαγγειηλνχ, 2002). Δίλαη γλσζηφ φηη ε ζπκκεηνρή ζε πςεινχ επηπέδνπ αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο αιιά αθφκα θαη ζε ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο «γέθπξα» ζηε δηαδηθαζία ζπληνληζκνχ δηαθνξεηηθψλ λννηξνπηψλ θαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ ηζφηηκε ζπλχπαξμε θαη αιιειναπνδνρή αηφκσλ κε δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο (Block, 1994). Δπηπξφζζεηα, ε ζπκκεηνρή ζε πξνγξάκκαηα θπζηθήο αγσγήο, πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα γηα επαθή θαη ζπλχπαξμε αηφκσλ κε θαη ρσξίο αλαπεξία. Απνηέιεζκα απηήο ηεο θνηλσληθήο επαθήο είλαη ε ελίζρπζε ηεο απηνπεπνίζεζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία θαη ε δηακφξθσζε ζεηηθψλ ζηάζεσλ ησλ αηφκσλ ρσξίο αλαπεξία πνπ νδεγεί ζηελ επηηπρή έληαμε ησλ πξψησλ ζηελ θνηλσλία (Δπαγγειηλνχ, 1995). 8
Όρη κφλν ε ζπκκεηνρή αιιά αθφκα θαη ε παξαθνινχζεζε αζιεηηθψλ γεγνλφησλ απνηειεί έλα ζεκαληηθφ θνηλσληθφ θαηλφκελν. Ζ ζεηηθή ζηάζε ησλ ζεαηψλ απέλαληη ζηηο επηδφζεηο ησλ αζιεηψλ απνηειεί θίλεηξν γηα ηνπο αζιεηέο θαη ζπκβάιιεη ζπγρξφλσο ζηελ ςπρνινγηθή ηνπο επεμία. Ζ παξνπζία ή ε απνπζία ησλ ζεαηψλ ζε νπνηαδήπνηε αζιεηηθή δηνξγάλσζε δεκηνπξγεί δηαθνξεηηθέο θνηλσληθνςπρνινγηθέο θαηαζηάζεηο ζε θάζε αζιεηή. Ζ ςπρνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ αζιεηή επεξεάδεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ζπκπεξηθνξά θαη ηελ άπνςε ηνπ ζεαηή παξά απφ ηνλ αζιεηηθφ ρψξν ή ηελ επίδνζε ηνπ ίδηνπ ηνπ αζιεηή (Bar-Eli, Tenenbaum & Kolker, 1992). Ζ ζεκαζία ησλ Π.A. κεηαμχ άιισλ παξαγφλησλ, έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη νη ζεαηέο πνπ παξαθνινπζνχλ απηφ ην ζπνπδαίν αζιεηηθφ θαη θνηλσληθφ γεγνλφο έρνπλ ηελ επθαηξία λα ηνλψζνπλ ηα ζπλαίζζεκά ηνπο απέλαληη ζηνπο αζιεηέο κε αλαπεξία, λα αληηιεθζνχλ φηη απηνί κπνξνχλ λα παιέςνπλ κε πείζκα, επηκνλή θαη ζέιεζε φρη κφλν ζηηο αζιεηηθέο πξνθιήζεηο αιιά ίζσο θαη ζηηο πξνθιήζεηο πνπ πξνζθέξεη ε δσή. Οη επηηπρίεο ζηνλ αζιεηηθφ ζηίβν κπνξνχλ λα κεηαθεξζνχλ θαη ζε αλάινγεο θαηαζηάζεηο ζηε δσή θφληξα ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ζηελ απαμίσζε πνπ βηψλνπλ ηα άηνκα κε αλαπεξία (www.disabled.gr). Οη ζεαηέο κέζα απφ ηελ παξαθνινχζεζε ησλ Π.Α. καζαίλνπλ λα αλαθαιχπηνπλ, λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα εθηηκνχλ ηνπο αζιεηέο κε αλαπεξία. Βιέπνπλ ηε δίςα ηνπο γηα ηε δσή θαη ηελ αγσληζηηθφηεηά ηνπο παξ φιεο ηηο δπζθνιίεο θαη έηζη καζαίλνπλ λα ηνπο ζέβνληαη θαη λα επαηζζεηνπνηνχληαη απέλαληί ηνπο θαη απηφ έρεη σο θπζηθή απφξξνηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο θαη ζηελ ελίζρπζε ηεο αγσληζηηθήο ηνπο πξνζπάζεηαο (www.disabled.gr). Σέινο, νη ίδηνη νη ζεαηέο έρνπλ γεληθφηεξε σθέιεηα θαη παίξλνπλ καζήκαηα δσήο θαζψο αληηιακβάλνληαη πσο πνιιά κπνξεί λα είλαη ηα πξνβιήκαηα θαη νη ειιείςεηο πνπ παξνπζηάδνληαη αιιά αμίδεη λα πξνζπαζεί θαλείο θαη λα ραίξεηαη ηνλ αγψλα πέξα απφ ην πνην ζα είλαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα. 9
1.1 Παξανιπκπηαθνί Αγώλεο Οη Π.Α ζεσξνχληαη σο ε θνξπθαία αζιεηηθή δηνξγάλσζε γηα αζιεηέο κε αλαπεξία δίλνληαο έκθαζε ζηηο πςειέο αζιεηηθέο επηδφζεηο θαη φρη ζηελ αλαπεξία ηνπο. H ιέμε "Παξανιπκπηαθνί", πξνέξρεηαη απφ ηελ πξφζεζε "παξά" (=καδί, πιεζίνλ) θαη ην επίζεην "Οιπκπηαθνί". Οη Π.Α ζηνρεχνπλ λα θαιιηεξγήζνπλ ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν, ην ζεβαζκφ γηα ηα αζιεηηθά επηηεχγκαηα ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξία θαζψο θαη ηελ απνδνρή ησλ αηνκηθψλ ηνπο δηαθνξψλ. Οη πξψηνη αγψλεο γηα αζιεηέο κε αλαπεξία πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην λνζνθνκείν ηνπ ηφνπθ Μάληεβηι ζηελ Αγγιία ην θαινθαίξη ηνπ 1948. Δκπλεπζηήο απηήο ηεο θηινζνθίαο ππήξμε ν λεπξνρεηξνχξγνο Sir Ludwig Guttmann, ν νπνίνο, κε αίηεκα ηεο Βξεηαληθήο θπβέξλεζεο, ίδξπζε ην Κέληξν γηα Άηνκα κε Σξαπκαηηζκνχο Νσηηαίνπ Μπεινχ, ζην Stoke Mandeville ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο ην Φεβξνπάξην ηνπ 1944. Ζ πξνλνεηηθφηεηα ηνπ Guttmann ήηαλ φηη ζπληέιεζε ψζηε ν αζιεηηζκφο λα γίλεη αλαπφζπαζην κέξνο ηεο ζεξαπείαο θαη απνθαηάζηαζεο ησλ αζζελψλ κε ηξαπκαηηζκνχο λσηηαίνπ κπεινχ (Δθπαηδεπηηθφ Παξανιπκπηαθφ Τιηθφ, 2002). Με ηε ζπκκεηνρή βεηεξάλσλ ηνπ ΗΗ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, νη νπνίνη είραλ ππνζηεί ζνβαξφ πξφβιεκα ζηε ζπνλδπιηθή ζηήιε, δηεμήρζε ε πξψηε αζιεηηθή δηνξγάλσζε γηα αζιεηέο κε ακαμίδην. Σελ ίδηα ρξνληθή ζηηγκή γηλφηαλ ε ηειεηή έλαξμεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ Λνλδίλνπ, ην 1948. Σν 1952 νη αγψλεο δηνξγαλψζεθαλ μαλά. Βεηεξάλνη ζηξαηηψηεο απφ ηελ Οιιαλδία ζπκκεηείραλ ζηνπο αγψλεο θαη έηζη μεθίλεζε ην δηεζλέο θίλεκα, ην νπνίν είλαη γλσζηφ σο Παξανιπκπηαθφ Κίλεκα. Οη πξψηνη Π.Α. ζεσξνχληαη νη αγψλεο πνπ νξγαλψζεθαλ ην 1960 ζηε Ρψκε, χζηεξα απφ ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο, γηα αζιεηέο κε αλαπεξία. Πεξίπνπ 400 αζιεηέο απφ 23 ρψξεο ζπκκεηείραλ ζε νθηψ αζιήκαηα, έμη εθ ησλ νπνίσλ εμαθνινπζνχλ λα πεξηιακβάλνληαη ζην αγσληζηηθφ πξφγξακκα ησλ Π.A. (Σνμνβνιία, Κνιχκβεζε, Ξηθαζθία, Καιαζνζθαίξηζε, Δπηηξαπέδηα Αληηζθαίξηζε, ηίβνο). Απφ ηφηε νη Π.Α. δηεμάγνληαη θάζε ηέζζεξα ρξφληα, πάληα ην ίδην έηνο κε ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. Μέρξη ζήκεξα έρνπλ ηειεζηεί 13 δηνξγαλψζεηο Θεξηλψλ θαη ελλέα Υεηκεξηλψλ Παξανιπκπηαθψλ Αγψλσλ. ην Σνξφλην, ην 1976, πξνζηέζεθαλ θαη άιιεο θαηεγνξίεο αλαπεξίαο θαη γελλήζεθε ε ηδέα ηεο ζπγρψλεπζεο δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ αζιεηψλ κε αλαπεξία γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε δηεζλείο αζιεηηθέο δηνξγαλψζεηο. Σελ ίδηα ρξνληά έιαβαλ ρψξα θαη νη πξψηνη 10
Παξανιπκπηαθνί Υεηκεξηλνί Αγψλεο ζηελ νπεδία (Οξλζθφιληζβηθ, 1976). Οη Π.Α. ηεο ενχι (1988) μερψξηζαλ θαη απφ ην γεγνλφο φηη θηινμελήζεθαλ ζηηο ίδηεο εγθαηαζηάζεηο πνπ δηεμήρζεζαλ νη Οιπκπηαθνί. Απφ ηφηε νη Π.Α. γίλνληαη πάληα ζηηο ίδηεο εγθαηαζηάζεηο κε ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. Άιισζηε, νη Παξανιπκπηαθνί εμειίρζεθαλ σο ην δεχηεξν ζεκαληηθφηεξν αζιεηηθφ γεγνλφο κεηά ηνπο Οιπκπηαθνχο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηνπο πξψηνπο Π.A. ζπκκεηείραλ 400 αζιεηέο απφ 23 ρψξεο, ελψ ζηε δηνξγάλσζε ηεο Αζήλαο έιαβαλ κέξνο 3.969 αζιεηέο θαη αζιήηξηεο απφ 144 ρψξεο, νη νπνίνη δηαγσλίζηεθαλ ζε 19 αζιήκαηα (162 αγσλίζκαηα). Ζ κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή αζιεηψλ, κέρξη ζήκεξα, ζεκεηψζεθε ην 1984 ζην ηφνπθ Μάληεβηι ηεο Αγγιίαο, αθνχ 4.080 αζιεηέο απφ 42 ρψξεο έδσζαλ ην «παξψλ» ζηνπο Αγψλεο (www.paralympic.gr) ηηο 22 επηεκβξίνπ 1989, ηδξχζεθε έλα δηνηθεηηθφ φξγαλν, ε Γηεζλήο Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή (International Paralympic Committee, I.P.C.). ηφρνο ήηαλ ε δεκηνπξγία ελφο Γηεζλνχο νξγαληζκνχ, πνπ ζα αληηπξνζψπεπε ηνλ αζιεηηζκφ θνξπθαίσλ επηδφζεσλ, γηα ηα άηνκα κε αλαπεξία θαη ζα αλαιάκβαλε ηελ επνπηεία θαη ηνλ ζπληνληζκφ ησλ Θεξηλψλ θαη Υεηκεξηλψλ Παξανιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Ζ Γηεζλήο Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή (ΓΠΔ), απνηειεί ηελ αλψηεξε δηνηθεηηθή αξρή ηνπ Γηεζλνχο Παξανιπκπηαθνχ Κηλήκαηνο θαη ζπλεξγάδεηαη άκεζα κε ηελ Γηεζλή Οιπκπηαθή Δπηηξνπή (ΓΟΔ.), ζε ζέκαηα νξγάλσζεο, εθπαίδεπζεο θαη έξεπλαο. Πέληε δηεζλείο αζιεηηθέο νξγαλψζεηο ππάγνληαη ζηελ ΓΠΔ.: ε Γηεζλήο Αζιεηηθή Οκνζπνλδία Σπθιψλ (IBSA), ε Γηεζλήο Αζιεηηθή Οκνζπνλδία γηα Άηνκα κε Αλαπεξίεο (ISOD), ε Γηεζλήο Αζιεηηθή Οκνζπνλδία Αζιεηψλ κε Αλαπεξηθά Ακαμίδηα ηνπ ηφνπθ Μάληεβηι (ISMWSF), ε Γηεζλήο Έλσζε Αζιεηηζκνχ θαη Φπραγσγίαο Αηφκσλ κε Δγθεθαιηθή Παξάιπζε (CP-ISRA) θαη ε Γηεζλήο Αζιεηηθή Οκνζπνλδία Αηφκσλ κε Ννεηηθή Καζπζηέξεζε (INAS-FID) (www.paralympic.org, 2004). To Παξανιπκπηαθφ Κίλεκα θαη ε ΓΠΔ έρνπλ ζεκεηψζεη ζεκαληηθή επηηπρία, ηδηαίηεξα αλ ιεθζεί ππφςε ε κηθξή ηνπο δηαδξνκή ζε ζρέζε κε ην Οιπκπηαθφ Κίλεκα. Ζ πξφνδνο είλαη πξαγκαηηθά ζεκαληηθή, επεηδή, φρη κφλν πξνζέθεξαλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο γηα ζπκκεηνρή θαη άκηιια ζε αζιεηέο κε αλαπεξία, αλαπηχζζνληαο ζηελνχο δεζκνχο κε ην Οιπκπηαθφ Κίλεκα, αιιά ζπλέβαιαλ θαη ζηε 11
δηακφξθσζε κηαο λέαο αληίιεςεο θαη βειηίσζαλ ηελ απνδνρή ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία (Doll- Tepper, 2004). ηελ Διιάδα, ε εμέιημε ηνπ αζιεηηζκνχ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, δελ αθνινχζεζε ην ξπζκφ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ, αλ θαη παξαηεξείηαη ίδξπζε θάπνησλ αζιεηηθψλ ζσκαηείσλ θαη νκνζπνλδηψλ γηα άηνκα κε αλαπεξία. Ζ έιιεηςε λνκηθνχ πιαηζίνπ θαη αλάινγσλ αζιεηηθψλ δνκψλ είρε σο απνηέιεζκα ν αζιεηηζκφο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο λα εκθαλίζεη κεγάιεο πεξηφδνπο εζσζηξέθεηαο, δηαθπκάλζεσλ, αθφκα θαη ζπγθξνχζεσλ, πνπ ιεηηνχξγεζαλ αλαζηαιηηθά ζηελ αλάπηπμή ηνπ (Δθπαηδεπηηθφ Παξανιπκπηαθφ Τιηθφ, 2002). Ζ Διιεληθή Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή είλαη ν θνξέαο πνπ δεκηνπξγήζεθε θαη είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ αλάπηπμε θαη δηάδνζε ηνπ Παξανιπκπηαθνχ θηλήκαηνο ζηελ Διιάδα θαη γηα ηελ επηινγή, ζπγθξφηεζε θαη απνζηνιή ησλ Διιεληθψλ νκάδσλ ζηνπο ΠΑ. Βαζηθφο ζηφρνο ηεο είλαη ε δηεχξπλζε ηνπ Παξανιπκπηαθνχ Κηλήκαηνο ζηελ Διιάδα θαη ζηα πιαίζηα απηά δίλεη θίλεηξα γηα λα παξαθηλήζεη θαη λα ελζαξξχλεη άηνκα κε αλαπεξία θαη ηδηαίηεξα λένπο αλζξψπνπο λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηνλ αζιεηηζκφ. Δπηζπκεί λα δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζε αζιεηέο κε αλαπεξία λα θαηαθέξνπλ λα θηάζνπλ ζε θνξπθαίεο επηδφζεηο θαη κέζα απφ ηηο δηαθξίζεηο ηνπο λα εκπλεχζνπλ θαη λα ελζνπζηάζνπλ φιν ηνλ θφζκν. Ξεθηλψληαο απφ ηνλ αζιεηηζκφ απνθαηάζηαζεο κέρξη ηνλ θνξπθαίν αζιεηηζκφ, ε Διιεληθή Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή επηζπκεί λα πξνζθέξεη επθαηξίεο ζε άηνκα κε αλαπεξία λα θηάζνπλ ζην κέγηζην ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο, λα πεηχρνπλ λα απηνπξνζδηνξηζηνχλ κέζα απφ ηνλ αζιεηηζκφ θαη πάλσ απ φια λα ληψζνπλ ηε ραξά ηνπ αζιεηηζκνχ. Μέζα απφ ηε δηαδηθαζία απηή ζπκβάιιεη δπλακηθά ζηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη ηζφηηκε ελζσκάησζε ζηελ θνηλσλία ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία κέζα απφ ηνλ αζιεηηζκφ αιιά θαη ηελ πιήξε απνδνρή θαη ηζφηηκε αληηκεηψπηζε απφ ηελ θνηλσλία. (www.paralympic.gr) Ζ ςήθηζε ηνπ Νφκνπ 2725/1999 έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζπγθξφηεζεο 5 Αζιεηηθψλ Οκνζπνλδηψλ Αηφκσλ θαηά Αλαπεξία, κε 5 θαηεγνξίεο αλαπεξηψλ πνπ ζα θάιππηε ε ΓΠΔ. Χζηφζν, νη ζπγθεθξηκέλεο Οκνζπνλδίεο πνπ ζα ζπγθξνηνχζαλ θαη ηελ Δζληθή Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή δελ ηδξχζεθαλ ιφγσ έιιεηςεο ζηειερψλ. Καηά ζπλέπεηα θαηαξγήζεθαλ νη ππάξρνπζεο Αζιεηηθέο Οκνζπνλδίεο θαη ζπζηήζεθε πξνζσξηλά ε Διιεληθή Παξανιπκπηαθή Δπηηξνπή, απνηεινχκελε απφ 11 κέιε. Ζ θαηάζηαζε έκεηλε ακεηάβιεηε κέρξη ηελ ςήθηζε ηνπ Νφκνπ 2749/2001, ζχκθσλα 12
κε ηνλ νπνίν πξνβιέπνληαλ ε ίδξπζε λέαο Διιεληθήο Παξανιπκπηαθήο Δπηηξνπήο σο Ννκηθνχ Πξνζψπνπ Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ θαη ε ζπγθξφηεζε κηαο Αζιεηηθήο Οκνζπνλδίαο Αζιεηψλ κε Αλαπεξία. Ζ πξψηε επίζεκε εζληθή απνζηνιή ζηνπο ΠΑ, ήηαλ ην 1988 ζηε ενχι, δειαδή είθνζη νθηψ ρξφληα κεηά ηνπο πξψηνπο ΠΑ, ην 1960 ζηε Ρψκε. Ζ θαζπζηέξεζε απηή απνδίδεηαη ζηε βαζηά ξηδσκέλε λννηξνπία (πξνθαηαιήςεηο, ζηηγκαηηζκφο θ.η.ι.) ηεο θνηλσλίαο, ζηελ άγλνηα ησλ ίδησλ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία, αιιά θαη ησλ αηφκσλ πνπ δνπλ θαη εξγάδνληαη καδί ηνπο, γηα ηηο δπλαηφηεηεο ηνπο, θαζψο θαη ζηελ αδπλακία πξφζβαζεο ησλ αηφκσλ κε αλαπεξίεο ζηνπο αζιεηηθνχο ρψξνπο (www.athens2004.com).. Ζ εκθάληζε ηνπ Παξανιπκπηαθνχ Κηλήκαηνο ζηελ Διιάδα πξνζέθεξε ηελ επθαηξία γηα ζηαδηαθή αλάπηπμε, πιαηηά απνδνρή, αμηνπξεπή εκθάληζε θαη θαηαμίσζε ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξίεο κέζα ζηελ θνηλσλία (Δπαγγειηλνχ, 1997). O αζιεηηζκφο γηα ηα άηνκα κε αλαπεξίεο θαη ηα Παξανιπκπηαθά αζιήκαηα κπνξνχλ λα εξκελεπηνχλ σο θηλεηήξηεο δπλάκεηο γηα ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο νη δηαθνξέο δελ νδεγνχλ ζηνλ απνθιεηζκφ αιιά ζηελ εθηίκεζε θαη ηνλ ακνηβαίν ζεβαζκφ, ζηνηρεία απαξαίηεηα ζε κηα θνηλσλία πνπ δελ απνθιείεη θαλέλαλ. Χζηφζν, παξά ηε ζεκαληηθή πξφνδν ηνπ Παξανιπκπηαθνχ Κηλήκαηνο, ηφζν ζε δηεζλέο φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν, ζα πξέπεη λα θαηαβιεζνχλ αθφκε κεγαιχηεξεο πξνζπάζεηεο γηα ηελ πιήξε απνδνρή ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξίεο ζηνλ θφζκν ηνπ αζιεηηζκνχ (Wolf, 1996). Έιιελεο αζιεηέο θέξδηζαλ ηα πξψηα κεηάιιηα ζηνπο Π.Α. ηεο ενχι ην 1988 θαηαθηψληαο 1 αξγπξφ θαη 3 ράιθηλα κεηάιιηα. ηνπο Παξανιπκπηαθνχο Αγψλεο ηεο Βαξθειψλεο ην 1992 θέξδηζαλ 2 αξγπξά θαη έλα ράιθηλν κεηάιιην. Δλψ ζηνπο Αγψλεο ηεο Αηιάληα ην 1996 θέξδηζαλ 1 ρξπζφ, 1 αξγπξφ θαη 3 ράιθηλα κεηάιιηα. Σν 2000, ζηνπο Π.Α. ηνπ χδλευ, ε Διιεληθή νκάδα ζπκκεηείρε κε 71 άηνκα (42 αζιεηέο). Οη Έιιελεο αζιεηέο αγσλίζηεθαλ ζην ζηίβν, ηελ θνιχκβεζε, ηελ άξζε βαξψλ, ηελ θαιαζνζθαίξηζε θαη ην ηδνχλην. Ζ Διιεληθή νκάδα πνπ ζπκκεηείρε ζην χδλευ θέξδηζε 11 κεηάιιηα (4 ρξπζά, 4 αζεκέληα, 3 ράιθηλα). ηνπο ΠΑ ηεο Αζήλαο, ε Διιάδα ζπκκεηείρε κε ηελ πνιππιεζέζηεξε κέρξη ηφηε Παξανιπκπηαθή Οκάδα, κε 137 αζιεηέο, ε νπνία θαηέδεημε ηελ αλνδηθή πνξεία ηνπ Παξανιπκπηαθνχ θηλήκαηνο ζηε ρψξα καο θαη θίλεζε ην ελδηαθέξνλ ηεο 13
Διιεληθήο Κνηλσλίαο. Οη Έιιελεο αζιεηέο θαη νη Διιελίδεο αζιήηξηεο θαηάθεξαλ λα θαηαθηήζνπλ ζπλνιηθά 20 κεηάιιηα (3 ρξπζά, 13 αξγπξά, 4 ράιθηλα). Δλλέα πεξηζζφηεξα απφ απηά πνπ είραλ θεξδίζεη ζηνπο Παξανιπκπηαθνχο Αγψλεο ζην ίδλετ. Δπίζεο, ζεκεηψζεθαλ ζπλνιηθά 58 πιαζαξίζκαηα ζηηο πξψηεο νρηψ ζέζεηο. Οη Αγψλεο ηεο Αζήλαο αλέδεημαλ ηνλ αζιεηηζκφ ησλ αηφκσλ κε αλαπεξία θαη ηνλ ηνπνζέηεζαλ ζηε ζέζε πνπ ηνπ αξκφδεη ζηελ Παγθφζκηα αζιεηηθή νηθνγέλεηα θαη ηδηαίηεξα ζηελ Διιεληθή αζιεηηθή νηθνγέλεηα. Ζ πξψηε ζπκκεηνρή Έιιελα Αζιεηή ζε Υεηκεξηλνχο Παξανιπκπηαθνχο Αγψλεο έγηλε ην 2002 ζην άιη Λετθ ίηη. Οη Π.Α. ηνπ Σνξίλν ην 2006 ήηαλ νη δεχηεξνη Υεηκεξηλνί Παξανιπκπηαθνί Αγψλεο, φπνπ ζπκκεηείρε Διιεληθή Απνζηνιή.( www.paralympic.gr) Ζ ειιεληθή απνζηνιή πνπ ζπκκεηείρε ζηνπο Π.Α. ηνπ Πεθίλνπ απνηεινχληαλ απφ 69 αζιεηέο (53 αζιεηέο θαη 16 αζιήηξηεο) πνπ έιαβαλ κέξνο ζε 11 αζιήκαηα: Άξζε Βαξψλ ζε πάγθν, Κνιχκβεζε, Μπφηζηα, Πνδειαζία, θνπνβνιή, ηίβν, Σνμνβνιία, Σδνχλην, Ηζηηνπινΐα, Ξηθαζθία κε ακαμίδην θαη Αληηζθαίξηζε κε ακαμίδην. Μεηαμχ ησλ αζιεηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ Παξανιπκπηαθή Οκάδα είλαη θαη πνιινί κεηαιιηνχρνη ηεο Αζήλαο φπσο νη Υαξάιακπνο Σατγαλίδεο, Υξήζηνο Σακπαμήο, Αλζή Καξαγίαλλε, Κσλζηαληίλνο Φχθαο, Γηάλλεο Κσζηάθεο, Αιέμαλδξνο Σαμηιδάξεο, Μαξία Καιπαθίδνπ, Γηψξγνο Καξακελάο, Δπζχκηνο Καιαξάο, Γηψξγνο Καπειάθεο θαη Παξαζθεπή Καληδά. Οη Π.Α. ηνπ Πεθίλνπ ήηαλ νη πην επηηπρεκέλνη αγψλεο γηα ηελ Διιεληθή Οκάδα κέρξη ζηηγκήο. πκκεηέρνληαο ζε 10 αζιήκαηα νη 69 αζιεηέο θαη αζιήηξηεο ηεο Διιεληθήο Οκάδαο θαηάθεξαλ λα θαηαθηήζνπλ 24 κεηάιιηα (5 ρξπζά, 9 αξγπξά θαη 10 ράιθηλα) μεπεξλψληαο θάζε πξνεγνχκελν θαη θαηάθεξαλ λα θαηαηαρζνχλ 20νη ζηε παγθφζκηα θαηάηαμε. Σέζζεξα ρξφληα κεηά ηνπο πνιχ επηηπρεκέλνπο αγψλεο ηεο Αζήλαο, νη Έιιελεο αζιεηέο θαη αζιήηξηεο έδεημαλ ηελ κεγάιε ηνπο θιάζε ππνγξακκίδνληαο ηελ αλάπηπμε ηνπ Παξανιπκπηαθνχ Κηλήκαηνο ζηελ Διιάδα (www.paralympic.gr) ην νπνίν πξνζέθεξε θαηαμίσζε ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξία θαη ζπλέβαιε ζηελ ελεξγνπνίεζε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ησλ ζεαηψλ ησλ Π.Α. θαη ζηε δηακφξθσζε ζεηηθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξία (Δθπαηδεπηηθφ Παξανιπκπηαθφ Τιηθφ, 2002). 14
1.2 ηάζεηο ην παξειζφλ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί πνιιέο πξνζπάζεηεο ησλ επηζηεκφλσλ γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο ζηάζεο, ρσξίο σζηφζν λα πξνθχπηεη κηα εξκελεία δηεζλψο απνδεθηή (Tripp & Sherrill, 1991). Οη ίδηνη ζπγγξαθείο ππνγξακκίδνπλ φηη ν νξηζκφο ηεο ζηάζεο απνδίδεηαη πην ζσζηά απφ ηνλ Alport (Αlport, 1935 cited in Doulkeridou 2011), ν νπνίνο, πεξηγξάθεη ηελ έλλνηα ζηάζεο ζαλ κηα λνεξή θαηάζηαζε εηνηκφηεηαο, πνπ νξγαλψλεηαη απφ εκπεηξίεο θαη αζθεί άκεζε ή δπλακηθή επίδξαζε πάλσ ζηηο αληηδξάζεηο ηνπ αηφκνπ ζε φια ηα αληηθείκελα θαη ηηο θαηαζηάζεηο κε ηηο νπνίεο ζρεηίδεηαη θαη πξνζζέηεη φηη «ζηάζε» δελ είλαη κηα ζπκπεξηθνξά αιιά κηα θαηάζηαζε πνπ πξνεγείηαη απηήο. ηάζε είλαη κηα λνεηηθή θαη ςπρηθή θαηάζηαζε εηνηκφηεηαο, ε νπνία δνκείηαη απφ εκπεηξίεο θαη έρεη κηα θαηεπζχλνπζα θαη δπλακηθή επηξξνή ζηηο αληηδξάζεηο ελφο αηφκνπ, απέλαληη ζε φια ηα αληηθείκελα θαη ηηο θαηαζηάζεηο κε ηηο νπνίεο έξρεηαη ζε επαθή ην άηνκν (Εψληνπ ηδέξε, 1998). Οη ζηάζεηο εληζρχνληαη απφ ηα πηζηεχσ (γλσζηηθφ ζπλζεηηθφ), ηα νπνία πξνθαινχλ αηζζήκαηα (ζπλαηζζεκαηηθφ ζπλζεηηθφ), ηα νπνία νδεγνχλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή ζπκπεξηθνξάο (ζπλζεηηθφ δξάζεο) (Krech, Crutchfield, Ballachey, 1962 cited in Doulkeridou 2011). Ζ ζηάζε ζεσξείηαη ζαλ έλαο απφ ηνπο παξάγνληεο ή ηηο κεηαβιεηέο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά. Οη άιινη είλαη νη θνηλσληθέο λφξκεο, νη αλακελφκελεο ζπλέπεηεο ηεο ζπκπεξηθνξάο, ηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αηφκνπ θαη νη ηδηαίηεξεο πξνζέζεηο γηα ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα (Hall, 1984). Οη ζηάζεηο δηακνξθψλνληαη λσξίο ζηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, είλαη βαζηά ξηδσκέλεο κέζα ηνπ θαη αιιάδνπλ πνιχ δχζθνια. Yπνζηεξίδεηαη φηη πνιιέο απφ ηηο ζηάζεηο πνπ νη άλζξσπνη θαηέρνπλ, είλαη απνηέιεζκα ησλ πξνεγνχκελσλ εκπεηξηψλ, πνπ κπνξεί λα είλαη άκεζεο (γνλείο, ζπγγελείο, θίινη θαζεγεηέο θ.ι.π.) ή έκκεζεο (ηειεφξαζε, θηλεκαηνγξάθνο, βηβιία, πεξηνδηθά θ.η.ι.), (Dattilo, 1994). Οη άλζξσπνη θνβνχληαη φ,ηη δελ γλσξίδνπλ, φ,ηη είλαη δηαθνξεηηθφ θαη φ,ηη ηνπο θάλεη λα αηζζάλνληαη εππαζείο (Patrick, 1987). πλνπηηθά, κπνξεί λα αλαθεξζεί, φηη νη ζηάζεηο είλαη πνιχπινθεο, απνηεινχκελεο απφ πνιιά ζπζηαηηθά κέξε, είλαη ζρεηηθά ζηαζεξέο αιιά άθακπηεο θαη κε αληίζηαζε ζηελ αιιαγή. Έρνπλ ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ αληηθείκελν ζην νπνίν γίλεηαη αλαθνξά (π.ρ. άλζξσπνο, θαηαζηάζεηο, γεγνλφηα, ηδέεο), πνηθίινπλ σο πξνο ηελ πνζφηεηα, έρνπλ δηαθνξεηηθνχο βαζκνχο παξαθίλεζεο 15
(έληαζε, δχλακε) θαη δηαθνξεηηθή θαηεχζπλζε (αληίζεηα, πξνο ην κέξνο ή καθξηά απφ ην αληηθείκελν παξαπνκπήο ηεο ζηάζεο) (Dattilo, 1994). Οη ζηάζεηο απνηεινχλ ην θιεηδί γηα ηελ αιιαγή ζπκπεξηθνξάο απέλαληη ζηα άηνκα κε δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Δίλαη ε νπζία ηεο πξνζαξκνζκέλεο θπζηθήο αγσγήο, ηεο έληαμεο θαη ηεο ελζσκάησζεο. Οη ζηάζεηο δείρλνπλ ηελ πξνδηάζεζε θάπνηνπ λα πξνζεγγίζεη ή λα απνθχγεη θάηη. Πξνζεγγίδνληαο ή απνθεχγνληαο ζπκπεξηθνξέο θάπνηνο, πξνθαιεί λέεο ζηάζεηο γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ην πεξηβάιινλ. Ζ ζρέζε ζηάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο κπνξεί λα ζεσξεζεί έλαο θχθινο πνπ αιιάδεη θαη πξνο ηηο δχν θαηεπζχλζεηο (Sherrill, 2004). ηάζεηο κπνξνχλ επίζεο λα νξηζηνχλ σο ν βαζκφο εχλνηαο ή δπζκέλεηαο ελφο αηφκνπ κε ζεβαζκφ ζε έλα ςπρνινγηθφ αληηθείκελν ή ζηελ εθηίκεζε ελφο αληηθεηκέλνπ, ζθέςεο ή ζπκπεξηθνξάο πξνο κία θαηάζηαζε εχλνηαο ή δπζκέλεηαο, θαινχ ή θαθνχ, αξεζηνχ ή κε αξεζηνχ. Οη ζεηηθέο ζηάζεηο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά κία ζεηηθή πξνζέγγηζε απέλαληη ζην λα κνηξάδνληαη ρψξν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο παηδηά κε θαη ρσξίο αλαπεξίεο (Slininger, Sherrill & Jankowski, 2000, Sherrill, 2004), φπσο επίζεο θαη ηε ζεηηθή πξνζέγγηζε ησλ θαζεγεηψλ λα δηδάμνπλ καζεηέο κε αλαπεξίεο (Jansma & French, 1994). Οη αξλεηηθέο ζηάζεηο εκθαλίδνληαη ζηε ζπκπεξηθνξά δηακέζνπ ηνπ ζηηγκαηηζκνχ, ησλ θνηλσληθψλ ζηεξενηχπσλ θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ. Σα πεξηζζφηεξα άηνκα κε αλαπεξίεο, αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία ηνπο, έρνπλ βηψζεη αξλεηηθέο ζηάζεηο απφ ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο (Sherrill, 1984). Οη θνηλέο δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο γηα άηνκα κε θαη ρσξίο αλαπεξίεο κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο ψζηε λα επηηεπρζεί ε ζπρλή επαθή κεηαμχ ησλ δχν πιεζπζκψλ (Roper, 1990). Οη δξαζηεξηφηεηεο αλαςπρήο πεξηζζφηεξν απφ ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ απαζρφιεζε, δίλνπλ ηηο επθαηξίεο γηα πξνζσπηθή επαθή θαη ζα πξέπεη λα πξνάγνληαη ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο, ζαλ έλα ζεηηθφ κέζν αιιαγήο ζηάζεσλ (Hamilton & Anderson, 1991). Ο νξηζκφο ησλ ζηάζεσλ δηεπξχλζεθε θαη ζπκπεξηέιαβε ζηνηρεία γλσζηηθά, ζπλαηζζεκαηηθά θαη ζπκπεξηθνξάο, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα αλαιπζνχλ ζε κεηξήζηκεο κεηαβιεηέο (Tripp & Sherrill, 1991). Σν γλσζηηθφ ζηνηρείν θαζνξίζηεθε σο νη πεπνηζήζεηο θαη νη ηδέεο πνπ έρεη έλα άηνκν γηα θάπνην αληηθείκελν ζηάζεο. Σν ζπλαηζζεκαηηθφ ζηνηρείν εμειήθζε σο ην αίζζεκα πνπ ηξέθεη θάπνηνο ζρεηηθά κε ην 16
αληηθείκελν ζηάζεο ή κε ηε δπζαξέζθεηα/ απνδνρή πνπ εθθξάδεη θάπνηνο άιινο γηα ην ελ ιφγσ αληηθείκελν. Σν ζηνηρείν ζπκπεξηθνξάο ζπλίζηαηαη ζηελ ηάζε ηνπ αηφκνπ λα πηνζεηεί κηα ζηάζε ζρεηηθά κε ην εθάζηνηε αληηθείκελν. Όηαλ ηα ηξία απηά ζηνηρεία ζπγθεληξψλνληαη ζε έλα άηνκν θαη παξακέλνπλ δηαρξνληθά ακεηάβιεηα, πεξηγξάθνπλ ην θαηλφκελν ηεο ζηάζεο ή ηεο αληίιεςεο γηα ην ζέκα (Rosenberg & Hovland 1960). 17
ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΗΗ Αλαζθόπεζε Βηβιηνγξαθίαο 2.1 Οιπκπηαθνί θαη Παξανιπκπηαθνί Αγώλεο Όηαλ ν Βξεηαλφο λεπξνρεηξνχξγνο Ludwig Guttmann επέιεμε λα δηνξγαλψζεη γηα πξψηε θνξά, ζην λνζνθνκείν ηνπ Stoke Mandeville ηεο Αγγιίαο, ηνπο πξψηνπο αγψλεο γηα ηνπο ηξαπκαηίεο ηνπ 2 νπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ζηηο 28 Ηνπιίνπ 1948 πνπ ήηαλ θαη ε ηειεηή έλαξμεο ησλ 14 σλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζην Λνλδίλν, είρε θχξηα επηδίσμε, πέξα απφ ηελ ςπραγσγία θαη ηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηξαπκαηηψλ, λα πξνσζήζεη κέζα απφ ηνλ αζιεηηζκφ θαη ηελ επαλέληαμε απηψλ ησλ αηφκσλ ζηελ θνηλσλία (Steadward, 1996). Ζ ρξνληθή απηή ζχκπησζε ησλ δχν γεγνλφησλ δελ ήηαλ ηπραία. Αληηζέησο ε ζπκβνιηθή απηή θίλεζε ηνπ Guttmann ήηαλ απφιπηα ζπλεηδεηνπνηεκέλε. Όξακα κνπ είλαη πσο κηα κέξα νη αζιεηέο κε αλαπεξία θαη νη Αγψλεο ηνπ Stoke Mandeville ζα απνθηήζνπλ παγθφζκηα θήκε θαη αλαγλψξηζε ηζνδχλακε κε απηή ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ (Guttmann, 1949). Σν 1960 παξάιιεια κε ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο ζηε Ρψκε πξαγκαηνπνηήζεθαλ θαη νη πξψηνη Π.Α., πνπ απφ ηφηε παξακέλνπλ ην δεχηεξν κεγαιχηεξν αζιεηηθφ γεγνλφο ηνπ πιαλήηε. Παξά ηε ζπνπδαία εμέιημε πνπ έρεη ζπληειεζηεί θαηά ηε δηάξθεηα ησλ 50 ρξφλσλ δηεμαγσγήο ησλ Π.Α., ππάξρνπλ αθφκε πνιιά εκπφδηα πνπ πξέπεη λα μεπεξαζηνχλ, πξνθεηκέλνπ λα γεθπξσζεί ην θελφ αλάκεζα ζηα δχν θνξπθαία αζιεηηθά γεγνλφηα (Doll - Tepper,1999). Ζ παξάιιειε ζπκκεηνρή ησλ αζιεηψλ κε θαη ρσξίο αλαπεξία ζε έλα εληαίν θνξπθαίν αζιεηηθφ γεγνλφο, ζα πξνσζήζεη ηελ ελφηεηα, ζπγρξφλσο φκσο ζα δηαθπιάμεη ηελ αηνκηθφηεηα ησλ αζιεηψλ θαη ζα επαλαπξνζδηνξίζεη ηελ αληζφηεηα. Παξνκνίσο, ε απφιπηε θαη ηζφηηκε απνδνρή ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξία, ζα σξηκάζεη ηηο ζηάζεηο ησλ αλζξψπσλ ζε φια ηα επίπεδα ηεο θνηλσληθήο δσήο ειαρηζηνπνηψληαο ηα θνηλσληθά, πεξηβαιινληνινγηθά, ζπκπεξηθνξηθά θαη θπζηθά εκπφδηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα άηνκα κε αλαπεξία (Ζansen, 1993). Ο ζπλαγσληζκφο αζιεηψλ κε θαη ρσξίο αλαπεξία ζε κηα θνηλή αζιεηηθή δηνξγάλσζε δελ είλαη απηφ πνπ επηδηψθεη ε ΓΠΔ, φηαλ θάλεη ιφγν γηα έληαμε ησλ 18
αζιεηψλ κε αλαπεξίεο. Αληηζέησο βαζηθφ κέιεκα θαη επηζπκία ηεο Γ Π Δ είλαη λα πξνσζήζεη ηελ παξάιιειε δηεμαγσγή ησλ Οιπκπηαθψλ θαη Παξανιπκπηαθψλ αζιεκάησλ ζε κηα εληαία δηνξγάλσζε, λα εμαζθαιίζεη ην δηθαίσκα ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξίεο λα απνιακβάλνπλ ηα ίδηα πξνλφκηα κε ηνπο άιινπο αζιεηέο θαη λα επηηχρεη ηε ζπλχπαξμε ησλ αζιεηψλ ζην Οιπκπηαθφ ρσξηφ θαη ηελ παξάιιειε ζπκκεηνρή ηνπο ζηηο ηειεηέο έλαξμεο θαη ιήμεο ησλ Αγψλσλ (CIAD, 1993). Σα νθέιε απφ κηα ελδερφκελε ζπλεξγαζία ησλ δχν κεγαιχηεξσλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ ζα ήηαλ άκεζα θαη εκθαλή ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δσήο (αζιεηηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηζηηθφ) (Steadward, 1996). Έλαο βαζηθφο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν αθφκε εθθξεκεί κηα ηέηνηα ζπλεξγαζία είλαη ε εζθαικέλε αληίιεςε φηη ην Οιπκπηαθφ θαη Παξανιπκπηαθφ θίλεκα πεγάδνπλ απφ δηαθνξεηηθά ηδαληθά. Γηα πνιινχο, ηα Οιπκπηαθά ηδεψδε ζπλδένληαη κε ηνλ αζιεηηζκφ πςειψλ επηδφζεσλ θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα ζπλερή επηδίσμε (Schantz, 1996). Πνιινί φκσο αλαξσηηνχληαη εάλ απηά ηα ηδεψδε ζπκθσλνχλ κε ηα ηδεψδε ηνπ Παξανιπκπηαθνχ αζιεηηθνχ θηλήκαηνο, φπνπ ε θπζηθή θαηάζηαζε θαη ηα ξεθφξ ησλ αζιεηψλ είλαη ρακειφηεξα απφ εθείλα ησλ Οιπκπηνληθψλ. χκθσλα κε ηνλ Steadward (1996), κηα πηζαλή απάληεζε ηνπ Pierre de Coubertin ζε απηή ηελ εζθαικέλε αληίιεςε ζα απνθάιππηε, πσο φπσο νη Οιπκπηνλίθεο απνηεινχλ αζιεηηθά πξφηππα γηα πνιινχο αλζξψπνπο, αληίζηνηρα θαη ν αζιεηηζκφο πςειψλ επηδφζεσλ αηφκσλ κε αλαπεξία, κπνξεί λα παξαθηλήζεη κηθξνχο θαη κεγάινπο, κε θαη ρσξίο αλαπεξία, ζηε δηα βίνπ άζθεζε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη αζιεηέο κε αλαπεξία αγσλίδνληαη θαη επηδηψθνπλ ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα κε επηκνλή θαη επηδεμηφηεηα ηζάμηα κε απηή ησλ Οιπκπηνληθψλ. Πηζηεχνπλ, πσο νη αζιεηέο πνπ επηζπκνχλ λα αγσληζηνχλ κε φιεο ηνπο δπλάκεηο, αλεμάξηεηα απφ ην είδνο ηεο αλαπεξίαο ηνπο, αλήθνπλ ζην Παξανιπκπηαθφ θίλεκα θαη αμίδνπλ θάζε επθαηξία ζπκκεηνρήο ζηνπο Αγψλεο (Steadward, 1996). 2.2 Θεσξίεο ηάζεσλ Απφ ηελ αλαζθφπεζε ησλ ζεσξηψλ γηα ηηο ζηάζεηο, πξνθχπηεη φηη πνηθίινπλ νη νξηζκνί θαη ε θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο. Τπάξρνπλ αξθεηέο ζεσξίεο απφ ηελ θνηλσληθή ςπρνινγία, πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ εξκελεία ησλ ζηάζεσλ 19
απέλαληη ζηα άηνκα κε αλαπεξίεο (Sherrill, 2004) : α) Ζ ζεσξία ηεο Άκεζεο Δπαθήο (Alport, 1954), β) Ζ ζεσξία ηεο Πεηζηηθήο Δπηθνηλσλίαο (Hovland, 1950), γ) Ζ Κνηλσληθή- Γλσζηηθή ζεσξία (Lewin,1951), δ) Ζ ζεσξία ηεο Αηηηνινγεκέλεο πκπεξηθνξάο (Ajnen & Fishbein, 1980) θαη ε) Ζ ζεσξία ηεο ρεδηαζκέλεο πκπεξηθνξάο (Ajnen, 1985,1991). Θεωπία ηηρ Άμεζηρ Επαθήρ. Ζ ζεσξία ηεο άκεζεο επαθήο αλαθέξεη φηη ε επαθή κεηαμχ αηφκσλ κε δηαθνξέο παξάγεη ζεηηθέο ζηάζεηο φηαλ νη αιιειεπηδξάζεηο είλαη ζπρλέο, επράξηζηεο θαη ζεκαληηθέο. Ο Gordon Allport αλαγλσξίδεηαη σο ν πξσηνπφξνο ν νπνίνο δεκηνχξγεζε ην δνκηθφ πιαίζην γηα απηή ηε ζεσξία, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο βάζε ησλ πξαθηηθψλ έληαμεο ζηα ζρνιεία θαη ηηο θνηλσλίεο (Gordon Allport, 1954). Οη έξεπλεο δείρλνπλ φηη ε έληαμε δελ πξνάγεη ζεηηθέο ζηάζεηο εθηφο αλ ζρεδηάζηεθαλ ζπγθεθξηκέλεο εκπεηξίεο αιιειεπίδξαζεο θαη ην πεξηβάιινλ είλαη πξνζεθηηθά δνκεκέλν (Horne, 1985, Jones, 1984). Δπλντθέο θαηαζηάζεηο νη νπνίεο ηείλνπλ λα πξνάγνπλ ηε δεκηνπξγία ζεηηθψλ ζηάζεσλ είλαη :α) ζρέζεηο φκνηαο θαηάζηαζεο, β) έλαο θνηλσληθφο θαη θαζνδεγεηηθφο εγθιηκαηηζκφο πνπ απαηηεί ζπρλέο επαθέο, γ) ζπλεξγαηηθέο παξά αληαγσληζηηθέο ή εμαηνκηθεπκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, δ) επαθέο πνπ είλαη επράξηζηεο, ε) πξφηππα ζεηηθψλ ζηάζεσλ απφ θαζεγεηέο θαη ζεκαληηθνχο άιινπο θαη ζη) επηζηεκνληθά ζρεδηαζκέλε θαη εθαξκνζκέλε πεηζψ. Θεωπία Πειζηικήρ Επικοινωνίαρ. Ζ ρξήζε ηεο πεηζνχο γηα λα αιιάμεη ζηάζεηο είλαη κία θνηλή πξνζέγγηζε. Ζ πεηζψ κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ άκεζσλ κεζφδσλ (δηαιέμεηο, νκηιίεο πξφζσπν κε πξφζσπν, ζπδεηήζεηο κηθξψλ νκάδσλ, ηαηληψλ, θαη παξνπζηάζεηο απφ άηνκα κε αλαπεξίεο) ή έκκεζσλ κεζφδσλ (πξνζσπηθή επαθή, παίμηκν ξφινπ ή πξνζνκνίσζε δξαζηεξηνηήησλ αηφκσλ πνπ είλαη δηαθνξεηηθά). Ο Karl Hovland δηεπζπληήο ηνπ πξνγξάκκαηνο έξεπλαο ζηελ επηθνηλσλία ηνπ παλεπηζηεκίνπ Γέει αλαγλσξίδεηαη σο ν παηέξαο απηήο ηεο ζεσξίαο, ε νπνία πξσηναλαθέξζεθε ζηηο αξρέο ηνπ 1950. Οη ππνζηεξηθηέο απηήο ηεο ζεσξίαο νξίδνπλ ηηο ζηάζεηο σο πνιπδηάζηαηεο. Ζ αιιαγή ηεο ζηάζεο δηεμάγεηαη κέζα απφ 4 ζηάδηα: α) αιιαγή γλψκεο, β) αιιαγή αληίιεςεο, γ) επίδξαζε ή ζπλαηζζεκαηηθή αιιαγή θαη δ) ε πξάμε ηεο αιιαγήο. Ζ πιεξνθνξία είλαη πξνζεθηηθά ζρεδηαζκέλε γηα λα: α) θεληξίζεη ηελ πξνζνρή, β) απμήζεη ηελ θαηαλφεζε θαη γ) λα πξνσζήζεη ηελ απνδνρή. 20
Κοινωνική - Γνωζηική Θεωπία. Οη θνηλσληθέο-γλσζηηθέο ζεσξίεο εζηηάδνπλ ζηε ζεκαζία ησλ παξαγφλησλ ηεο θαηάζηαζεο ή ηνπ πεξηβάιινληνο, ηδηαίηεξα εθείλσλ ηεο θνηλσληθήο θχζεσο. Ζ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά εξκελεχεηαη σο θνηλσληθφ θαηλφκελν. Δηζήγαγαλ ηελ έλλνηα ηνπ δσηηθνχ ρψξνπ ή ςπρνινγηθνχ πεδίνπ πνπ πεξηιακβάλεη ην πξφζσπν κε ηηο αλάγθεο ηνπ θαη ην ζχλνιν ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, θπζηθφ θαη ςπρηθφ. απηέο ηηο ζεσξίεο νη ςπρνινγηθέο δπλάκεηο, ηα θίλεηξα, νη ζθνπνί θαη ην επίπεδν θηινδνμίαο ηνπ αλζξψπνπ παίδνπλ ζπνπδαίν ξφιν. Αθφκε, νη θνηλσληθέο-γλσζηηθέο ζεσξίεο ππνζηεξίδνπλ φηη νη ζηάζεηο δηακνξθψλνληαη πξψηηζηα απφ ζπλνιηθέο εκπεηξίεο δσήο πεξηζζφηεξν απφ παζεηηθή γλψζε πνπ ηνλίδεηαη ζηε ζεσξία πεηζηηθήο επηθνηλσλίαο. Θεωπία ηηρ Αιηιολογημένηρ ζςμπεπιθοπάρ. Τπνζηεξίδεη φηη νη ζπκπεξηθνξέο πξνέξρνληαη απφ ηα δχν ζπζηήκαηα πεπνηζήζεσλ ησλ αηφκσλ, ησλ πξνζέζεσλ θαη ησλ πξαγκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ θαη φηη νη πεξηζζφηεξεο απφ απηέο εθδειψλνληαη γηα ζπγθεθξηκέλν ιφγν. Σν κνληέιν απηφ ηεο ζεσξίαο πνπ πεξηγξάθνπλ νη Ajnen & Fishbein (1980), εκπεξηέρεη δχν θχξηα ζηνηρεία: α) ην πξνζσπηθφ ή ζπκπεξηθνξηθφ ζηνηρείν θαη β) ην θνηλσληθφ ή θαλνληζηηθφ ζηνηρείν. Σν πξνζσπηθφ ή ζπκπεξηθνξηθφ ζηνηρείν θαζνξίδεηαη σο ε ζηάζε ησλ αηφκσλ απέλαληη ζηελ πξάμε. Ζ πξάμε απηή είλαη απνηέιεζκα δχν παξαγφλησλ: ησλ πεπνηζήζεσλ ηνπ αηφκνπ, φζνλ αθνξά ζηηο ζπλέπεηεο ηεο πξάμεο θαη ηεο εθηίκεζεο ηνπ, ζρεηηθά κε ηα πηζαλά απνηειέζκαηα ηεο πξάμεο. Οη παξάγνληεο απηνί πνηθίιινπλ κεηαμχ ησλ αηφκσλ, φπσο αθξηβψο πνηθίιινπλ θαη νη ζηάζεηο. Σν θνηλσληθφ ή θαλνληζηηθφ ζηνηρείν αλαθέξεηαη ζηηο πεπνηζήζεηο ηνπ αηφκνπ γηα ηε γλψκε πνπ έρνπλ νη άιινη γηα απηφλ ζρεηηθά κε ην πψο ζα ελεξγήζεη, αιιά θαη ζηε δχλακε ηνπ θηλήηξνπ πνπ ζα σζήζεη ην άηνκν ζηε ζπκκφξθσζε κε ηελ αλακελφκελε ζπκπεξηθνξά- ζηάζε (Tripp & Sherrill, 1991). Θεωπία ηηρ ζσεδιαζμένηρ ζςμπεπιθοπάρ. Ζ ζεσξία ηεο ζρεδηαζκέλεο ζπκπεξηθνξάο είλαη κία εμέιημε ηεο ζεσξίαο ηεο αηηηνινγεκέλεο δξάζεο. Ο Ajzen (1985, 1991) πξφηεηλε ηε ζεσξία ηεο ζρεδηαζκέλεο ζπκπεξηθνξάο γηα λα δηνξζψζεη κία αδπλακία ζηα ζπζηήκαηα πεπνηζήζεσλ ηεο ζεσξίαο ηεο αηηηνινγεκέλεο πξάμεο. Ζ αδπλακία ήηαλ ε ππφζεζε φηη ε ζπκπεξηθνξά κπνξεί λα αιιάμεη ήηαλ νινθιεξσηηθά θάησ απφ ηνλ έιεγρν ηνπ αηφκνπ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, πνιινί παξάγνληεο (π.ρ. πγεία, ρξφλνο, ρξήκαηα, ηθαλφηεηεο, ζπλεξγαζία) επηδξνχλ ζην ζχλνιν ηεο ηθαλφηεηαο ησλ αλζξψπσλ πνπ έρνπλ λα αιιάδνπλ ηηο πξνζέζεηο ηνπο. Ζ 21
ζεσξία απηή πξνζζέηεη έλα ηξίην ζχζηεκα πεπνηζήζεσλ, πνπ θαιείηαη έιεγρνο αληηιεπηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη νξίδεηαη σο νη πεπνηζήζεηο πνπ αθνξνχλ ζην πφζν εχθνιν ή δχζθνιν ζα είλαη λα απνδψζεη ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά. 2.3 Κίλεηξα θαη Θεαηέο Ζ παξαθνινχζεζε ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ αληηπξνζσπεχεη ζεκαληηθφ νηθνλνκηθφ φθεινο ησλ αζιεηηθψλ ζπλδέζκσλ θαη ζπιιφγσλ θαη θαη επέθηαζε ηεο ρψξαο. Οη κεγάιεο αζιεηηθέο δηνξγαλψζεηο πξνζειθχνπλ έζνδα απφ ρνξεγνχο θαη επνκέλσο κηα εκπεηξηθή θαηαλφεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ παξαθνινχζεζε ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ είλαη ζεκαληηθή γηα ηε βησζηκφηεηα απηψλ ησλ δηνξγαλψζεσλ. Αξθεηέο κειέηεο απνθάιπςαλ φηη ηα θίλεηξα γηα ηελ παξαθνινχζεζε πνηθίινπλ θαη πξνθχπηνπλ απφ νηθνλνκηθνχο, γεσγξαθηθνχο θαη θνηλσληθν-δεκνγξαθηθνχο παξάγνληεο θαζψο θαη απφ ηελ πξνζβαζηκφηεηα, ηελ ςπραγσγία θαη ηελ παξνπζίαζε ηνπ αγψλα θαη απφ ην ζπλαίζζεκα θαη ηελ πξνηίκεζε ηνπ ζεαηή. Δπνκέλσο, κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ φηη ηα θίλεηξα γηα ηελ παξαθνινχζεζε ζπκπεξηιακβάλνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηνπ αζιεηηθνχ γεγνλφηνο, ην ζηάδην ή ην πεξηβάιινλ πνπ δηεμάγεηαη θαη ηηο θνηλσληθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο εκπεηξίεο ηνπ ζεαηή (Brokaw 2000; Greenstein & Marcum, 1981; Hansen and Gauthier, 1989; Robertson & Pope, 1999; Schofield, 1983; Shamir & Ruskin, 1984). Τπάξρεη έλα απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ην ξφιν ηνπ ζπλαηζζήκαηνο ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαηαλαισηή επεηδή ηα ζπλαηζζήκαηα παίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ θαζέλα (Burns & Neisner, 2006; Sirakaya & al. 2004). Οπφηε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε θαηαλφεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ζε ζρέζε κε ηελ ςπραγσγία θαζψο νη ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο παξακέλνπλ αλεμίηειεο ζηελ ςπρνινγία ησλ ζεαηψλ. πλεπψο, ε θαηαλφεζε ησλ θηλήηξσλ είλαη πνιχηηκε γηα ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηνπ αζιεηηζκνχ θαη ηα θπβεξλεηηθά ζηειέρε. Σα αζιεηηθά γεγνλφηα αληηπξνζσπεχνπλ κηα κεγάιε θαηεγνξία ησλ δηνξγαλψζεσλ πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζεηηθά ζηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ηνπο. Δλψ ε παξαθνινχζεζε αζιεηηθψλ γεγνλφησλ ραξαθηεξίδεηαη σο κία ζεκαληηθή 22
ςπραγσγηθή δξαζηεξηφηεηα, ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα παξνπζηάδεηαη σο έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ δαπαλψλ γηα αλαςπρή (Ross, 2006). πλεπψο, ε θαηαλφεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ παξαθνινχζεζε αζιεηηθψλ γεγνλφησλ είλαη θξίζηκε γηα ηε βησζηκφηεηα απηψλ ησλ δηνξγαλψζεσλ. Μειέηε πνπ έγηλε απφ ηνπο Hall, Mahony θαη Vieceli (2010) δηεπθξηλίδεη ηηο πξνηεξαηφηεηεο ησλ 460 εξσηεζέλησλ γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ ζηε Μειβνχξλε, ε πφιε πνπ ραξαθηεξίζηεθε σο ε πφιε ησλ ζπνξ ην 2008. Υξεζηκνπνηήζεθε έλα εξσηεκαηνιφγην γηα ηε δεκηνπξγία ελφο εκπεηξηθνχ κνληέινπ πνπ κεηξάεη ηα θίλεηξα παξαθνινχζεζεο ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηα πην ζεκαληηθά θίλεηξα είλαη ην ζπλαίζζεκα ηνπ ζεαηή θαη νη εγθαηαζηάζεηο ησλ αζιεηηθψλ δηνξγαλψζεσλ. Ζ παξαθνινχζεζε ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ επεξεάδεηαη απφ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ ζεαηή γηα ην άζιεκα θαη απφ ηελ πνηφηεηα ησλ εγθαηαζηάζεσλ. Οη ζεαηέο ελδηαθέξνληαη γηα ηελ ςπραγσγία ηνπο θαη ηελ άλεζή ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αζιεηηθήο δηνξγάλσζεο. Γηαπηζηψζεθε αθφκε φηη ππάξρεη ζπλαηζζεκαηηθή θαη θνηλσληθή άπνςε ησλ ζεαηψλ γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ αζιεηηθψλ γεγνλφησλ. Σέινο, ε αζιεηηθή αλακεηάδνζε θαη ε ςπραγσγία έρνπλ επίδξαζε ζηελ πξνζπκία ηνπ ζεαηή λα παξαθνινπζήζεη ζην κέιινλ θη άιια αζιεηηθά γεγνλφηα. χκθσλα κε κειέηε ησλ Mahony, Nakazawa, Funk, James θαη Gladden (2002) δεκηνπξγήζεθε έλα φξγαλν κέηξεζεο ησλ θηλήηξσλ πνπ επεξέαζαλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ Γηαπσλέδσλ ζεαηψλ γηα ην πνδφζθαηξν, αθνχ κεηά απφ κηα πεξίνδν έληνλνπ ελδηαθέξνληνο γηα ην άζιεκα, ε παξαθνινχζεζε θαη ζηήξημε ησλ ζεαηψλ γηα ην πνδφζθαηξν κεηψζεθε. Ο δεχηεξνο ζθνπφο ήηαλ λα ρξεζηκνπνηεζεί απηφ ην φξγαλν κέηξεζεο γηα ηελ εμέηαζε ηεο επίδξαζεο ησλ θηλήηξσλ ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζεαηψλ. ηελ παξνχζα κειέηε πξνέθπςαλ εθηά θίλεηξα: ε δξάζε, ε επηηπρία, ε εηθφλα ηνπ αγψλα, ε πξνζθφιιεζε ελφο ζεαηή ζηελ νκάδα, ζηνλ παίθηε θαη ζην άζιεκα θαη ηέινο εάλ είλαη θάηνηθνο ηεο θνηλφηεηαο πνπ ππνζηεξίδεη ηελ νκάδα. Ζ αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ έδεημε ηε ζρεηηθή ζεκαζία ησλ θηλήηξσλ ζηε δηάξθεηα πνπ θάπνηνο παξακέλεη νπαδφο ζε κηα νκάδα θαη ηε ζπρλφηεηα ηεο παξαθνινχζεζεο ηεο νκάδαο ηνπ. Ζ πξνζθφιιεζε ζην άζιεκα επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ην ρξφλν πνπ θάπνηνο παξακέλεη νπαδφο, ελψ ε πξνζθφιιεζε ζηελ νκάδα είλαη ην θίλεηξν πνπ επεξεάδεη πεξηζζφηεξν ηελ ζπρλφηεηα παξαθνινχζεζεο 23
ελφο πνδνζθαηξηθνχ αγψλα. Σα απνηειέζκαηα απηά ζπλεηζθέξνπλ ζηε βειηίσζε ησλ πξνσζεηηθψλ ελεξγεηψλ θαη ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ θηλήηξσλ ησλ νπαδψλ ησλ αζιεκάησλ. ε άιιε έξεπλα ησλ Greenwood, Kanters θαη Casper (2006) εμεηάζηεθε ν βαζκφο πνπ ηαπηίδεηαη έλα άηνκν κε ηελ νκάδα πνπ ππνζηεξίδεη θαη γίλεηαη ζεαηήο ηνπ αζιήκαηνο. θνπφο ηεο κειέηεο ήηαλ λα αμηνινγήζεη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο ηαπηνπνίεζεο ησλ νπαδψλ κε κηα νκάδα θαη ηνπ αξρηθνχ θηλήηξνπ πνπ νδεγεί θάπνηνλ λα γίλεη νπαδφο ελφο κεζαίνπ επαγγεικαηηθνχ αζιήκαηνο. πκκεηείραλ 351 ζεαηέο ακεξηθαληθνχ πνδνζθαίξνπ θαη ηα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη ιφγνη πνπ θάπνηνο ηαπηίδεηαη κε κηα νκάδα θαη γίλεηαη νπαδφο ηεο είλαη νη γνλείο θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ, νη παίθηεο ή ν πξνπνλεηήο ηεο νκάδαο, ε γηνξηηλή αηκφζθαηξα ζην γήπεδν θαη εάλ ν νπαδφο είλαη γελλεκέλνο ή θάηνηθνο ηεο πεξηνρήο ηεο νκάδαο πνπ ππνζηεξίδεη. Σέινο, ηα απνηειέζκαηα έρνπλ πξαθηηθέο εκπνξηθέο ζπλέπεηεο γηα ηα θαηνρπξσκέλα πξνλφκηα ηνπ κεζαίνπ επηπέδνπ ηνπ επαγγεικαηηθνχ αζιεηηζκνχ θαη ηνλίδνπλ ηελ αλάγθε γηα πεξαηηέξσ έξεπλα ζε φιν ην επαγγεικαηηθφ θάζκα ηνπ αζιεηηζκνχ, θαζψο νη νκνζπνλδίεο αγσλίδνληαη γηα ην δηθφ ηνπο κεξίδην ζηελ αγνξά έλαληη ησλ αληαγσληζηηθψλ αζιεηηθψλ θαη ςπραγσγηθψλ επηινγψλ. Μειέηε πνπ έγηλε απφ ηνπο Wang, Zhang θαη Tsuji (2010) εμέηαζε ηα θνηλσληθά θίλεηξα ησλ ζεαηψλ ηεο θηλέδηθεο επαγγεικαηηθήο νκάδαο κπέηδκπνι θαη ηελ αθνζίσζή ηνπο ζηελ νκάδα. Ζ παξνχζα έξεπλα βαζίζηεθε ζε έλα ηξνπνπνηεκέλν εξσηεκαηνιφγην ην νπνίν πεξηειάκβαλε 18 θίλεηξα ησλ νπαδψλ πνπ κεηξνχζαλ ηελ αθνζίσζε θαη ζπγθεθξηκέλα ηε ζηάζε θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη ηνπο δεκνγξαθηθνχο παξάγνληεο. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα ήηαλ 346 νπαδνί ηεο θηλέδηθεο επαγγεικαηηθήο νκάδαο κπέηδκπνι νη νπνίνη νηθεηνζειψο αληαπνθξίζεθαλ ζε κία δηαδηθηπαθή έξεπλα. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ππάξρεη κεγάιε δπλαηφηεηα πξφβιεςεο ηεο δχλακεο ησλ θηλήηξσλ κε βάζε ηελ αθνζίσζε ησλ νπαδψλ ζηελ νκάδα ηνπο. 2.4 Θεαηέο θαη Αζιεηηζκόο ε φιεο ηηο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο ην αθξναηήξην ήηαλ απηφ πνπ δεκηνπξγνχζε ηνπο ήξσεο θαη ηα είδσιά ηνπ, βηψλνληαο ηελ αλαγλψξηζε θαη ηελ επηηπρία καδί ηνπο. 24
Σν γεγνλφο απηφ επηβεβαηψλεηαη κέζα απφ ηελ ηζηνξία, φπνπ παξνπζηάδεηαη ε κεγάιε θαη θαζνξηζηηθή ζεκαζία ησλ ζεαηψλ, θαζψο θαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηνί αληηκεηψπηδαλ, απφ ηελ αξραηφηεηα αθφκα, ηνπο αζιεηέο. Ζ ζεκαζία, φκσο, απηή πνπ απέδηδαλ ηφηε νη αξραίνη, δελ ππάξρεη ζήκεξα ζην βαζκφ απηφ. Χζηφζν, παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ςπραγσγία ησλ ζεαηψλ, θαζψο πξνζέξρνληαη ζηνλ αγσληζηηθφ ρψξν γηα ηελ έληνλε ζπλαηζζεκαηηθή εκπεηξία, ηνλ ελζνπζηαζκφ θαη ηελ έληαζε ηνπ αγψλα ή ηνπ δηαγσληζκνχ. Πνιιέο θνξέο κάιηζηα, νη ζεαηέο είλαη απηνί πνπ επεξεάδνπλ κε ηε ζηάζε ηνπο (αξλεηηθή-ζεηηθή) ηνπο ζπκκεηέρνληεο αζιεηέο (Slepicka, 1990). Όινη νη νπαδνί ησλ δηαθνξεηηθψλ αζιεκάησλ δελ παξνπζηάδνπλ απαξαίηεηα κηα νκνηνγελή νκάδα. Γηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο φζνλ αθνξά ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, ην βαζκφ ησλ ελδηαθεξφλησλ ηνπο θαη ηε γλψκε πνπ έρεη ν θαζέλαο γηα ην άζιεκα πνπ ηνλ εθθξάδεη (Olivova, 1975). Οη ζεαηέο ησλ αζιεκάησλ δηαθέξνπλ ζηελ έθθξαζε ηεο ηθαλνπνίεζήο ηνπο γηα ην άζιεκα, ζηε γλψζε, ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ζην ελδηαθέξνλ γηα ηα απνηειέζκαηα ηνπ αγψλα. Ζ κφλε θνηλή νκνηφηεηα είλαη ε επηζπκία λα αθηεξψζνπλ ιίγν απφ ην ρξφλν ηνπο παξαθνινπζψληαο αζιεηηζκφ (Slepicka,1990). Ο ζχγρξνλνο αζιεηηζκφο πξνζθέξεη πνιιά αγσλίζκαηα θαη αζιήκαηα, θαζέλα απφ ηα νπνία δεκηνπξγεί ηνπο δηθνχο ηνπ νπαδνχο. Οη ζεαηέο ησλ αζιεκάησλ δηαθέξνπλ, επίζεο, ζηελ έθθξαζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηνπο γηα ην άζιεκα. Έηζη, νη ζεαηέο ηνπ ζηίβνπ δηαθέξνπλ απφ ηνπο ζεαηέο ηεο θαιαζνζθαίξηζεο ζηνλ ηξφπν πνπ εθθξάδνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε, θαζψο επίζεο θαη ζηε γλψζε, ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ζην ελδηαθέξνλ πνπ δείρλνπλ γηα ηα απνηειέζκαηα ηνπ αγψλα. Ζ κφλε θνηλή νκνηφηεηα πνπ έρνπλ νη ζεαηέο φισλ ησλ αζιεκάησλ είλαη επηζπκία λα αθηεξψζνπλ ιίγν απφ ην ρξφλν ηνπο παξαθνινπζψληαο αζιεηηζκφ (Slepicka, 1990). Σα ζπνξ ηνπο δίλνπλ ηελ επθαηξία λα μεθχγνπλ απφ ηελ θαζεκεξηλή ξνπηίλα θαη ηα πξνβιήκαηά ηνπο. Γχν κήλεο πξηλ ηελ ελαξθηήξηα ηειεηή ησλ Παξανιπκπηαθψλ Αγψλσλ ζηελ Αηιάληα, ππήξραλ πξνβιεκαηηζκνί αθφκε θαη απφ ηνπο ίδηνπο αζιεηέο ζρεηηθά κε ηελ πξνζέιεπζε ηνπ θφζκνπ. Σελ αλεζπρία απηή ζέιεζαλ λα εμαιείςνπλ νη δηνξγαλσηέο ησλ Αγψλσλ δηαθεκίδνληαο ηνπο Π.Α. ηεο Αηιάληα, σο «νηθνγελεηαθνχο αγψλεο». Παξά ηελ άγλνηα θαη ηελ επηθπιαθηηθφηεηα ηεο ακεξηθαληθήο θνηλσλίαο, ε νξγαλσηηθή επηηξνπή εμέθξαζε ηε ζηγνπξηά ηεο γηα ηελ 25
επηηπρή πξνζέιεπζε ησλ ζεαηψλ. Ζ επηηπρία ησλ Π.Α. ηεο Αηιάληα ην 1996 επηβεβαηψλεηαη ζηε καξηπξία ηεο Little (1996). Χο Παξανιπκπηνλίθεο, αλαθέξεη φηη ε ζηάζε ησλ ζεαηψλ απέλαληη ζηνπο αζιεηέο κε αλαπεξία βειηηψζεθε ζεκαληηθά. ηε ζεηηθή απηή αιιαγή, ζπλέβαιαλ ζε κεγάιν βαζκφ νη δηνξγαλσηέο ησλ Αγψλσλ, νη νπνίνη ρξεζηκνπνίεζαλ άςνγα ηα κέζα ελεκέξσζεο γηα λα πξνβάιινπλ ηηο ηθαλφηεηεο ησλ αζιεηψλ κε αλαπεξίεο. Οη αζιεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηνπο Π.Α. θέξδηζαλ ηηκέο θαη αλαγλψξηζε ηζάμηα κε εθείλε ησλ Οιπκπηνληθψλ, θάλνληαο έλα αθφκε βήκα πξνο ηελ ηζφηηκε απνδνρή. Μειεηψληαο ηε ζπζρέηηζε ησλ ζεαηψλ κε ηα αζιεηηθά γεγνλφηα, εμέηαζε θαηά πφζν ην θχιν ησλ ζεαηψλ, επζχλεηαη γηα ηελ πξνζέιεπζή ηνπο ζηνπο αγσληζηηθνχο ρψξνπο. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηεινχληαλ απφ 273 θνηηεηέο (107 άληξεο, 166 γπλαίθεο), νη νπνίνη ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην Sport Spectator Involvement Scale. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο έδεημαλ, φηη νη θνηηεηέο ζρεηίδνληαλ πεξηζζφηεξν κε ηα αζιήκαηα σο ζεαηέο απ φηη νη θνηηήηξηεο. πγθεθξηκέλα, νη άληξεο παξνπζίαζαλ πςειή αζιεηηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ αζιεηηζκφ σο ζεαηέο, ζε ζρέζε κε ηηο γπλαίθεο. Ζ παξαπάλσ δηαπίζησζε θαλεξψλεηαη απφ ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο δηαθπκάλζεηο πνπ είραλ απφ ηελ επηηφπηα παξαθνινχζεζε αζιεηηθψλ αγψλσλ, ηελ αθηέξσζε ρξφλνπ ζε αλάγλσζε άξζξσλ, ζε αθξφαζε εθπνκπψλ ζην ξαδηφθσλν, ζε ηειενπηηθή παξαθνινχζεζε θαη απφ ηηο ζπδεηήζεηο αζιεηηθνχ πεξηερνκέλνπ (Bank, 2000). Mηα άιιε έξεπλα αλαθέξεηαη ζην κνληέιν ηθαλνπνίεζεο ησλ ζεαηψλ ησλ ζπνξ. χκθσλα κε ηελ έξεπλα, ε ηθαλνπνίεζε ησλ ζεαηψλ ζπλδέεηαη κε ηηο πνιπάξηζκεο ζεηηθέο επηρεηξεζηαθέο εθβάζεηο θαη ζεσξείηαη ζεκαληηθφ πεδίν κειέηεο. Δληνχηνηο, κφλν πεξηνξηζκέλε έξεπλα έρεη εμεηάζεη ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αζιεηηθψλ ζεαηψλ, κε αθφκε ιηγφηεξεο κειέηεο πνπ εμεηάδνπλ ηη θαζνξίδεη απηή ηελ ηθαλνπνίεζε. Αθφκα κηα θαηαλφεζε γηα ην πψο νη ζεαηέο θζάλνπλ ζηελ ηθαλνπνίεζε ή ηε δπζαξέζθεηα παξέρεη κηα ρξήζηκε βαζεηά γλψζε γηα ην πψο ζα θαηεπζχλεη ην κάξθεηηλγθ θαη νη ιεηηνπξγηθέο πξνζπάζεηεο. Σν κνληέιν ηθαλνπνίεζεο ζεαηψλ ησλ ζπνξ είλαη κηα επέθηαζε ηνπ Μνληέινπ Γηάςεπζεο Πξνζδνθηψλ πνπ εμππεξεηεί κνλαδηθέο πηπρέο ηνπ πξντφληνο πνπ ιέγεηαη ζπνξ, θαζψο θαη ηνλ ππξήλα θαη ηηο πεξηθεξεηαθέο δηαζηάζεηο ηεο εμππεξέηεζεο ησλ ζεαηψλ. Σν κνληέιν ηθαλνπνίεζεο ζεαηψλ ησλ ζπνξ απεηθνλίδεη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ιεζρψλ θαη ην θαηλφκελν 26
θεξδίδσ/ράλσ σο πηζαλέο επηξξνέο ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ ζεαηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην παηρλίδη θαη ηηο πεξηθεξεηαθέο ππεξεζίεο ηνπ. Σέινο, ελζσκαηψλεη ηε ζεσξία κάξθεηηλγθ, ηελ ζεσξία θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο θαη ηε ζεσξία αζιεηηθνχ κάξθεηηλγθ γηα λα δηεπξχλεη ηελ θαηαλφεζή ηεο ηθαλνπνίεζεο ησλ ζεαηψλ θαη λα παξέρεη κηα πιαηθφξκα γηα πεξαηηέξσ έξεπλα (Leeuwen, Quick & Daniel, 2002). χκθσλα κε άιιε κειέηε ησλ Cunnigham θαη Kwon (2003), ε ζεσξία ηεο πξνγξακκαηηζκέλεο ζπκπεξηθνξάο ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα θαηαλνεζνχλ θαιχηεξα νη πξνζέζεηο ησλ θαηαλαισηψλ ζην λα παξαθνινπζήζνπλ κηα αζιεηηθή εθδήισζε (δει., ρφθευ). Ζ ζεσξία επεθηάζεθε επίζεο κε ηε ζπκπεξίιεςε ηεο πξνεγνχκελεο ζπκπεξηθνξάο. Σα δεδνκέλα ζπγθεληξψζεθαλ απφ 136 θνηηεηέο παλεπηζηεκίνπ πνπ εγγξάθεθαλ ζηηο ηάμεηο ζσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Μεηά απφ ηνλ έιεγρν γηα αγψλα, νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο έδεημαλ 64% δηαθχκαλζε ζηηο πξνζέζεηο. Οη ζπκπεξηθνξέο, νη ππνθεηκεληθνί θαλφλεο, ε πξνεγνχκελε ζπκπεξηθνξά θαη ε ζπκπεξηθνξά ηεο αληίιεςεο έιεγρνο-ρξφλνο ζπζρεηίδνληαλ ζεηηθά κε ηηο πξνζέζεηο, κε ηηο πξνεγνχκελεο δχν κεηαβιεηέο πνπ απνηεινχλ ηε κεγαιχηεξε δηαθχκαλζε. Άιιε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε εμέηαζε θαηά πφζν ηα θίλεηξα παξαθνινχζεζεο δχν αζιεκάησλ (πνδφζθαηξν θαη άικα κε ζθη), επεξεάδνληαη απφ ην θχιν, ηελ ειηθία θαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν ησλ ζεαηψλ. ηελ έξεπλα πήξαλ κέξνο 399 ζεαηέο απφ δχν δηαθνξεηηθά αζιήκαηα, ην πνδφζθαηξν (60.3% άληξεο, 39.7% γπλαίθεο) θαη ην άικα κε ζθη (64.2% άληξεο, 35.8% γπλαίθεο). Μηθξέο ήηαλ νη δηαθνξέο πνπ δηαπηζηψζεθαλ κεηαμχ αληξψλ θαη γπλαηθψλ φζνλ αθνξά ζηα θνηλσληθά θίλεηξα θαη ζηα θίλεηξα ςπραγσγίαο, κε έλα κηθξφ πξνβάδηζκα ησλ γπλαηθψλ ζηα θνηλσληθά θίλεηξα. Αληίζεηα, ε θχξηα επίδξαζε γηα ηνλ παξάγνληα «ειηθία» ήηαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή γηα ηα θνηλσληθά θίλεηξα (Ingar, 2004). Δπίζεο, θάπνηα άιιε κειέηε ησλ Funk θαη James (2004) πνπ έγηλε ζρεηηθά ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ νπαδψλ έρεη ζθνπφ λα εμεηάζεη ηηο ππάξρνπζεο ζηάζεηο ηνπο απέλαληη ζηηο αζιεηηθέο νκάδεο. Οη πξφζθαηεο κειέηεο εμεηάδνπλ ηε κφλε εκπηζηνζχλε επάλσ ζηηο ζπλαηζζεκαηηθέο αληηδξάζεηο γηα λα αμηνινγεζεί ε ζπκπεξηθνξά ησλ αζιεηηθψλ θαηαλαισηψλ πξνο ηηο αζιεηηθέο νκάδεο. Ζ παξνχζα ζθέςε αληηιακβάλεηαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ηνπνζεηψληαο επδηάθξηηεο δνκηθέο ηδηφηεηεο φπσο ε ζεκαζία, ε αθξφηεηα, ε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο, ε βεβαηφηεηα, θαη ηα ινηπά, πνπ ε ζπλδπαζκέλε παξνπζία ηνπο ζεσξείηαη έλα θαιχηεξν κέηξν ηνπ ζρεκαηηζκνχ 27
ηεο ζπκπεξηθνξάο πξνο έλα εζηηαθφ αληηθείκελν. Απηφ ην έγγξαθν παξνπζηάδεη έλα ελλνηνινγηθφ κνληέιν γηα λα πξνσζήζεη ηελ θαηαλφεζή ηνπ ζρεκαηηζκνχ ηεο ζπκπεξηθνξάο ζρεηηθά κε ηνλ αζιεηηζκφ θαη ηηο αζιεηηθέο νκάδεο. Σν κνληέιν ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ νπαδψλ εμεξεπλεί ηε δνκή θαη αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αζιεηηθψλ θαηαλαισηψλ θαη πξνηείλεη κηα δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο ε εθπιήξσζε ηεο δηάηαμεο ησλ αλαγθψλ ρξεζηκεχεη σο έλαο θαηαιχηεο γηα ηελ εζσηεξηθνπνίεζε κηαο αζιεηηθήο νκάδαο. Ζ δηαδηθαζία εζσηεξηθνπνίεζεο θαηαιήγεη ζε κηα αζιεηηθή ηαπηφηεηα πνπ κεζνιαβεί ζην ζρεκαηηζκφ ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηεο δνκηθήο ηδηφηεηαο, ε νπνία επεξεάδεη ζηε ζπλέρεηα ην ζρεκαηηζκφ ησλ πξφζζεησλ δνκηθψλ ηδηνηήησλ πνπ επεξεάδνπλ ζηε ζπλέρεηα ηηο ζπλέπεηεο ηεο ζπκπεξηθνξάο, φπσο ε αθνζίσζε ησλ νπαδψλ. Άιιε έξεπλα ππνζηεξίδεη φηη ν αληαγσληζκφο γηα ην δνιάξην ηνπ αζιεηηθνχ θαηαλαισηή έρεη απμεζεί ηξνκεξά ηα ηειεπηαία ρξφληα. Μηα θαιχηεξε θαηαλφεζε ζην γηαηί νη ζεαηέο θαη νπαδνί ησλ ζπνξ θαηαλαιψλνπλ ηα κέζα θαη ην εκπφξην ζα σθεινχζε ηνπο αγνξαζηέο θαη ηα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηνπ αζιεηηζκνχ αξθεηά. Μέρξη ζήκεξα θαλέλα εκπεηξηθά δνθηκαζκέλν κνληέιν δελ έρεη πξνηαζεί επεμεγεκαηηθά θαη γηα λα κπνξεί λα πξνβιέπεη ζρέζεηο αλάκεζα ζηα θίλεηξα ηνπ νπαδνχ/ζεαηή θαη ηηο παξαιιαγέο ζηε ζπκπεξηθνξά. Δπίζεο θακία ςπρνκεηξηθά βάζηκε θιίκαθα δελ ππάξρεη πνπ λα κεηξάεη απηά ηα γλσζηηθά θαη ζπλαηζζεκαηηθά απνηειέζκαηα ζπκπεξηθνξάο. Σα απνηειέζκαηα απηήο ηεο κειέηεο δείρλνπλ φηη έλα κνληέιν πνπ λα πεξηιακβάλεη ηέηνηνπο παξάγνληεο φπσο θίλεηξα, πξνζδνθίεο, δηάςεπζε ή επηβεβαίσζε ησλ πξνζδνθηψλ, ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε θαη απηνεθηίκεζε εμεγεί θαηά πξνζέγγηζε ην 11% ηεο δηαθχκαλζεο ησλ πξνζέζεσλ ηνπ αζιεηηθνχ θαηαλαισηή. Οη θιίκαθεο γηα ηα απνηειέζκαηα ζπκπεξηθνξάο έδεημαλ θαιή εζσηεξηθή αξκνλία θαη αμηφπηζηα απνηειέζκαηα ζπκπεξηθνξάο (Trail, Fink & Anderson, 2003). Σα δηνηθεηηθά ζηειέρε ηνπ αζιεηηζκνχ ζηα ελδνθνιιεγηαθά αζιήκαηα αληηκεησπίδνπλ ηελ πξφθιεζε λα δεκηνπξγνχλ πεξηζζφηεξα έζνδα γηα λα αληηζηαζκίζνπλ ην απμαλφκελν θφζηνο ησλ πξνγξακκάησλ. Μηα άπνςε πνπ κπνξεί λα ιεθζεί ππφςε είλαη ε δεκηνπξγία πξφζζεησλ εζφδσλ απφ ηελ πψιεζε εηζηηεξίσλ γηα αζιήκαηα πνπ δελ πξνζθέξνπλ έζνδα (James & Ross, 2004). Ζ θαηαλφεζε ησλ θηλήηξσλ πνπ νδεγνχλ ηνπο θαηαλαισηέο ζε αζιήκαηα πνπ δελ έρνπλ έζνδα ζα 28