ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Γ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 Σεπτ. 2010

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Γ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 Σεπτ. 2010 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Νικολάου Ρουδομέτωφ

Το Copyright ανήκει στο Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας. Οι συντάκτες των περιλήψεων διατηρούν το δικαίωμα της αυτοτελούς δημοσίευσης των κειμένων τους. Το Copyright των φωτογραφιών ανήκει αποκλειστικά στο Ι.Λ.Α.Κ. Η χρήση επιτρέπεται μόνον κατόπιν εγγράφου αδείας του Ιστορικού & Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας. Ομονοίας 183, ΤΚ 65403, Καβάλα Τηλ. 2510 222830, Mob.6979423548 Τηλεομοιότυπο 2510 837880 E-mail histarchiv@otenet.gr Site www.ilak.org Το δημιουργικό και η επιμέλεια της παρούσας έκδοσης έγινε στο ηλεκτρονικό Τμήμα του Ιστορικού και Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας τον Ιούλιο του 2010, από τον Νικόλαο Ρουδομέτωφ

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Ο ΙΑΤΡΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΣΤΕΡΙΑΔΗΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Α. Κ. Μάνθος (1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ) η Από τα χρόνια της τουρκοκρατίας η οικογένεια Αστεριάδη έχει προσφέρει πέντε γενιές ιατρών. Στην παρούσα ανακοίνωση, αντικείμενο έρευνας από τις γενιές αυτές, θα αποτελέσει το έργο και η προσφορά του ιατρού-χειρουργού Ιωάννη Αστεριάδη (18851959). Ο Ιωάννης Αστεριάδης γεννήθηκε στην Καβάλα. Τελείωσε το Αρρεναγωγείο της πόλης, το οποίο αποτελούνταν από μια εξατάξια Αστική Σχολή και από δύο ή τρεις γυμνασιακές τάξεις. Συνέχισε στο Γυμνάσιο Νεαπόλεως Αθηνών. Εισήχθη και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, και κατόπιν έλαβε την ειδικότητα του χειρουργού από το νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», υπό την εποπτεία και ευθύνη του Καθηγητή Μαρίνου Γερουλάνου, του οποίου υπήρξε επιμελητής. Συμμετείχε στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 ως Διευθυντής Χειρουργικής Μονάδας, και στη συνέχεια στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπηρέτησε στο Δημοτικό Νοσοκομείο Καβάλας ως Διευθυντής Χειρουργικής Κλινικής, και παράλληλα ίδρυσε την πρώτη ιδιωτική χειρουργική κλινική, επί της οδού Ομονοίας, εκεί όπου λειτούργησε η υπεραγορά «Καταναλωτής». Υπήρξε ικανότατος και αποτελεσματικότατος χειρουργός, προσφέροντας μέγιστες υπηρεσίες, με υψηλά για την εποχή του ποιοτικά κριτήρια. Ήταν ιδρυτικό μέλος της ΙΕΚ το 1920, και του σανατορίου «Ελπίς» Καβάλας της ΙΕΚ. Διατέλεσε πρόεδρος της Λιμενικής Επιτροπής Καβάλας, και επί των ημερών του ολοκληρώθηκε ο λιμενοβραχίονας που υπάρχει σήμερα. 3

Ο Δήμος Καβάλας αναγνωρίζοντας την προσφορά του στην πόλη, αφιέρωσε έναν δρόμο που φέρει το όνομά του. «ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ (1926-1962)» Νίκου Μιχαλόπουλου η (2 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εισήγησή μου επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση στην ίδρυση και λειτουργία του ευαγούς φιλανθρωπικού ιδρύματος «Εθνικού Ορφανοτροφείου Θηλέων Καβάλλας», το οποίο ιδρύθηκε με Νομοθετικό Διάταγμα στις 12-6-1926, για να καλύψει τις ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί με την άφιξη των προσφύγων από τις αλύτρωτες πατρίδες μας. Διατηρήθηκε μέχρι τις 22 Απριλίου 1988, οπότε έγινε Κέντρο Παιδικής Μέριμνας και Παιδικός Σταθμός. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται στοιχεία μέσα από τα διασωθέντα Πρακτικά της Διοικούσας Επιτροπής από το 1936 κ.εξ., τα οποία παρουσιάζουν ανάγλυφη την εικόνα της λειτουργίας του ιδρύματος, όπως καθήκοντα της Δ.Ε, τομείς δραστηριότητας, τρόπο εισαγωγής των τροφίμων του ιδρύματος, ασφαλή διαμονή τους, ενδεδειγμένη διατροφή τους, ψυχαγωγία τους, μόρφωσή τους και επαγγελματική τους εκπαίδευση. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Δ.Ε του ιδρύματος απαρτιζόταν από τις Αρχές της πόλης μας, οι οποίες έδειχναν πραγματικό ενδιαφέρον και προσπαθούσαν για την ομαλότερη λειτουργία του, ώστε οι τρόφιμες όχι μόνο να καλύπτουν τις υλικές τους ανάγκες αλλά και να διαπαιδαγωγούνται σωστά και να αποκτούν αρετές και ικανότητες προκειμένου να αντιμετωπίσουν μόνες τους τη ζωή, όταν θα ενηλικιωθούν και θα απομακρυνθούν υποχρεωτικά από το ίδρυμα. Ακόμη και καταφύγιο κατασκεύασε το 1940 για την ασφάλεια των τροφίμων και Ναΰδριο της Αγ. Αικατερίνης ανοικοδόμησε στο προαύλιο του ιδρύματος για τις λατρευτικές τους ανάγκες.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Σημαντική ήταν η προσφορά της Διευθύντριας Ευδοξίας Κυρ. Βαφείδου, δασκάλας, η οποία διακρινόταν για το οργανωτικό της πνεύμα, την επιμέλεια στην καταγραφή των Πρακτικών, την αγάπη της για το ίδρυμα και τις τρόφιμες, την αντικειμενικότητά της. Το Εθνικό Ορφανοτροφείο Θηλέων Καβάλας σε χρόνια δύσκολα λειτούργησε με υποδειγματικό τρόπο. Φιλοξένησε πολλά ορφανά από 7 μέχρι 18 χρόνων, ανακούφισε οικογένειες, μόρφωσε κορίτσια, έβγαλε επιστήμονες και όπλισε πολλά κορίτσια με μια τέχνη, ραπτική, κοπτική κ.ά. Ήταν αγαπητό στο κοινό της πόλης μας που ευχαρίστως το συνέδραμε με διάφορες χορηγίες και ένα ίδρυμα που τιμούσε την πόλη μας και προσέφερε ουσιαστικό φιλανθρωπικό έργο σε ορφανά που είχαν ανάγκη από φροντίδα και συμπαράσταση. Η Εκκλησία του Τιμίου Προδρόμου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. 5

«ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ: ΤO ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ (7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1945-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1965)». Αγγελικής Χ. Κιουρτσή-Μιχαλοπούλου, (3 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Στην εισήγηση παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με το χρόνο και το σκοπό της ίδρυσης του «Λυκείου Ελληνίδων Καβάλλας», τη λειτουργία του σύμφωνα με τα Καταστατικά του και την προσφορά του στην πόλη της Καβάλας και στη γύρω περιοχή. Με την έναρξη του εμφυλίου πολέμου το Λύκειο έστρεψε την προσοχή του κυρίως στην ενίσχυση και ψυχαγωγία με το Καλλιτεχνικό του Τμήμα «του μαχομένου Εθνικού στρατού». Πρόσφερε βοήθεια στην άμυνα του κράτους, έκανε εξορμήσεις σε φυλάκια, σε στρατιωτικές μονάδες και σε στρατιωτικά νοσοκομεία, ενίσχυε οικονομικά τις οικογένειες των στρατευμένων κ.ά. Παράλληλα όμως δεν έπαυσε να δραστηριοποιείται στον τομέα της Κοινωνικής Πρόνοιας με ποικίλες φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, όπως βοήθεια σε ευαγή ιδρύματα (Φθισιατρείο «Ελπίς», Ορφανοτροφείο), στα λαϊκά συσσίτια το 46 και στα παιδικά συσσίτια του ΠΙΚΠΑ, βοήθεια σε αναξιοπαθούντες και σε έκτακτες ανάγκες (σεισμός των Δωδεκανήσων το 1946) κ.ά. Για τον περιορισμό της ανεργίας και την ενίσχυση της οικονομίας των νοικοκυριών οργάνωσε το «τμήμα υφαντουργίας», στο οποίο παρακολουθούσαν μαθήματα Ραπτικής-Κοπτικής δωρεάν άπορες γυναίκες και κορίτσια. Δραστηριοποιήθηκε και στον εκπαιδευτικό τομέα με βοηθήματα και υποτροφίες σε μαθητές, με ενίσχυση για την αγορά οικοπέδου για επέκταση της αυλής του Γυμνασίου Θηλέων κ.ά. Συνεργάστηκε με την τοπική Εκκλησία, με άλλα σωματεία, πολιτιστικούς συλλόγους, δημόσιους φορείς και κοινωφελείς οργανισμούς ( Ερυθρός Σταυρός). Η εισήγηση κλείνει με τα Διοικητικά Συμβούλια του Λυκείου, με γνώμες επιφανών προσώπων για το Λύκειο, με ανταποκρίσεις εφημερίδων και τιμητικές διακρίσεις του Λυκείου.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Το Μέγαρο Τόκκου και η Μεγάλη Λέσχη κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. 7

Η ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΚΙΝΗΤΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟ ΣΤΗΝ ΠΟΛΩΝΙΑ ΤΟ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ 1943 Βασίλη Ριτζαλέου (4η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι Εβραίοι της Καβάλας συμπλήρωσαν 343 δηλώσεις περιουσίας τον Νοέμβριο του 1942. Αξιοποιώντας τις πληροφορίες αυτών των δηλώσεων, αποκαλύπτεται η εφαρμογή ενός οργανωμένου σχεδίου για την κατάσχεση και απαλλοτρίωση των εβραϊκών περιουσιών και τη διανομή της λείας ανάμεσα στις κρατικές υπηρεσίες, στους αξιωματούχους των Αρχών Κατοχής και στους εποίκους. Η οικονομική και κοινωνική διάσταση των αντισημιτικών μέτρων είναι μια από τις λιγότερο μελετημένες όψεις της ελληνικής περίπτωσης στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Η περιοχή των «Καλαφατιών» στις αρχές του 20ου αι.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ΟΙ ΓΚΑΓΚΑΒΟΥΖΗΔΕΣ ή ΓΚΑΓΚΑΟΥΖΟΙ, ΕΝΑ ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ. Χρήστου Κοζαρίδη η (5 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι Γακαγκαβούζηδες καταγράφονται στην ιστορία ως θρακικό φύλο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους είναι τουρκόφωνοι χριστιανοί. Στην Ελλάδα η πλειοψηφία τους είναι πρόσφυγες από την επαρχία Χάφσα της Αδριανούπολης και από διάφορα χωριά της Βουλγαρίας. Για πρώτη φορά εντοπίζονται στα παράλια του δυτικού Εύξεινου Πόντου μεταξύ της Βάρνας και του Δούναβη, στη Δοβρουτσά. Η τύχη και η πορεία τους στα χρόνια ταυτίστηκε με την πορεία του ελληνισμού των Βαλκανίων. Στην εποχή του Βυζαντίου αποτελούσαν τους ακρίτες των βόρειων συνόρων της αυτοκρατορίας. Τα χρόνια της οθωμανικής επέλασης ήταν ο τελευταίος λαός που υποδουλώθηκε στην ενδοχώρα των Βαλκανίων, το 1394-98. σε αυτά τα δύσκολα χρόνια θεωρούμε πως έχασαν την ελληνική γλώσσα, όπως την έχασε και η πλειοψηφία του υπόδουλου ελληνισμού. Αντίθετα διατήρησαν με φανατισμό την θρησκεία τους που αποτελούσε και τον συνδετικό κρίκο με τον υπόλοιπο ελληνισμό. Στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους συμμετέχουν στις πολεμικές επιχειρήσεις στο πλευρό των Ρώσων και λίγα χρόνια αργότερα με ενθουσιασμό στα επαναστατικά γεγονότα της Μολδοβλαχίας, αντιμετωπίζοντας την οργή των οθωμανικών στρατευμάτων. Τα χωριά τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, οπότε αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, οι περισσότεροι μετακινήθηκαν προς τη Βεσσαραβία (σημερινή ΜολδαβίαΑυτόνομη Δημοκρατία της Γκαγκαουζίας) όπου ζουν μέχρι και σήμερα. Ένας μεγάλος αριθμός μετακινήθηκε νότια στη Βόρεια και 9

Ανατολική Θράκη, στην επαρχία της Χάφσας. Ακολουθώντας τη μοίρα του υπόλοιπου ελληνισμού της Ανατολής το 1924 πήραν πάλι το δρόμο της προσφυγιάς, η εγκατάσταση τους αυτή τη φορά στα ελληνικά εδάφη ήταν μόνιμη. Μέχρι σήμερα υπάρχουν και προσπαθούν να διατηρήσουν τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους, ένα γνήσιο θρακιώτικο πολιτισμό. Καλλιτεχνική συσκευασία των «ευγενών ανατολικών καπνών στην Καβάλα τον 19ο αιώνα.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ΟΙ ΘΡΑΚΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ 1922 ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΕΒΡΟΥ ΚΑΙ ΚΑΒΑΛΑΣ Θεοφάνης Μαλκίδης (6η ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Σύμβαση της Ανταλλαγής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, Σύμβαση η οποία προηγήθηκε της Συνθήκης της Λωζάννης θεωρήθηκε ως η μοναδική περίπτωση συμφωνίας ανταλλαγής πληθυσμών σε τόσο μεγάλο βαθμό. Με τη Σύμβαση η οποία επικυρώθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάνης η ελλαδική Θράκη αποτέλεσε μία περιοχή, στην οποία εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη (ανατολική) Θράκη. Ειδικότερα ο νομός Έβρου λόγω εγγύτητας στις εστίες που εγκαταλείφθηκαν και της έντονης φήμης περί επιστροφής, αποτέλεσε τον χώρο όπου εγκαταστάθηκε η μάζα των προσφύγων. Μία άλλη περιοχή, ωστόσο έγινε και αυτή χώρος εγκατάστασης Θρακών προσφύγων του 1922 και αυτή ήταν ο νομός Καβάλας. Η εισήγηση εξετάζει τους δύο αυτούς νομούς, όπου εγκαταστάθηκαν Θράκες πρόσφυγες το 1922 και αναλύει τα ζητήματα που προέκυψαν (ρόλος της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, εργασία, διανομή γης, σχέσεις με τοπικούς πληθυσμούς, κ.ά.) και απασχόλησαν για πολλά χρόνια τους προσφυγικούς πληθυσμούς. 11

«Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ (1947-1970): Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ». Ευφροσύνη Μπόσκου (7 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Στην εισήγηση αυτή θα παρουσιαστεί η ιστορία του κινηματογράφου της πόλης της Καβάλας για την περίοδο 19471970 μέσα από τη συλλογή του Γρηγόρη Αναστασιάδη, που αποτελεί μέρος του Ιστορικού Αρχείου του Δημοτικού Μουσείου Καβάλας. Θα παρουσιαστούν πρωτογενείς αρχειακές πηγές, όπως φέιγ βολάν, αφίσες, προγράμματα, αποκόμματα εισιτηρίων, κριτικές, κινηματογραφικά νέα και διαφημίσεις ταινιών στον τύπο, λίστες ταινιών. Η μελέτη των ανωτέρω πηγών θα μας δώσει τις πληροφορίες που συνθέτουν το πάζλ της ιστορίας του κινηματογράφου της πόλης της Καβάλας και συγκεκριμένα για τα είδη των ταινιών της υπό μελέτη περιόδου (λαϊκές και ξενόφερτες;), τα είδη και τη μορφή των διαφημίσεων, τις αφίσες της εποχής, τους κινηματογράφους της πόλης, τους επαγγελματίες του χώρου, το κοινό των κινηματογράφων της πόλης μας, καθώς και την αποδοχή που είχε στον κόσμο ο κινηματογράφος, ως μέσο ψυχαγωγίαςδιασκέδασης στην υπό μελέτη χρονική περίοδο. Τα Άγια Θεοφάνεια στην Καβάλα στις αρχές του 20ου αι.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 «Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΑΓΙΑΖΩΝΙΤΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ, ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ». Χαλκιάς Γεώργιος Τζήμας Πέτρος (8η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία αυτή βασίζεται σε ένα σημαντικό αριθμό (περίπου 30) ανέκδοτων εγγράφων (χρονικής περιόδου 1820-1912) από το αρχείο της μονής Βατοπαιδίου, τα οποία αφορούν επιστολές που στάλθηκαν από τις κοινότητες της Θάσου προς το μοναστήρι για την αποστολή του ιερού κειμηλίου της Αγίας Ζώνης, προκειμένου να απαλλαγούν από θανατηφόρες ασθένειες και φυσικές καταστροφές. Αφορούν, επίσης και επιστολές των Αγιαζωνιτών μοναχών προς το μοναστήρι, με τις οποίες ενημέρωναν για την έκβαση των αγιασμών. Ακόμη, παρουσιάζονται πολύ σημαντικά στοιχεία από τα βιβλία ληψοδοσίας του μοναστηριού (χρονικής περιόδου 1883-1911), τα οποία ερευνήθηκαν ενδελεχώς και αφορούν τις δωρεές των κατοίκων σε λάδι και χρήματα, κατά τον ερχομό της Αγίας Ζώνης στην Θάσο. Μέσα από την εργασία αυτή αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισαν τα μοναστήρια του Αγίου Όρους, και εδώ συγκεκριμένα η Ιερά Μονή Βατοπαιδίου, στην πνευματική και ψυχική ενδυνάμωση του δοκιμαζόμενου λαού της Θάσου, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, αλλά και η αξιοζήλευτη θρησκευτική συνείδηση που επιδείκνυαν οι κάτοικοι του νησιού. 13

ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΕΛΠΙΣ ΚΑΒΑΛΑΣ. ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ Σαπφώ Αγγελούδη (9η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με το ξεκίνημα του 20 ου αιώνα η φυματίωση μαστίζει όλη την Ευρώπη. Το πρόβλημα είναι έντονο και στην Καβάλα λόγω των ειδικών συνθηκών εργασίας των καπνεργατών. Προς αντιμετώπιση του, το 1920 ιδρύεται η Ιατρική Εταιρεία Καβάλας ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ με κύριο σκοπό την ίδρυση Φθισιατρείου, που είναι πλέον αναγκαίο μετά την άφιξη των προσφύγων. Με την βοήθεια και της ΦΑΚΚ το 1925 κτίζεται το ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΕΛΠΙΣ. Το 1937 εγκαινιάζεται η προσθήκη νέας πτέρυγας και ορόφου, με ταυτόχρονη ανάπλαση των όψεων σύμφωνα με τις αρχές του μοντέρνου κινήματος, δωρεά του Β. Λουκούμη. Το 1938 δυτικά του προστίθεται νέο μοντέρνο κτίριο, υλοποιούμενο στα πλαίσια του μεγαλόπνοου προγράμματος ανέγερσης νοσηλευτηρίων Κορυζή. Χάρις σ αυτή την συντονισμένη προσπάθεια ΙΕΚ και κράτους, οι φυματικοί της πόλης μας αλλά και όλης της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης βρήκαν αξιοπρεπή περίθαλψη μέχρις ότου η ανακάλυψη της στρεπτομυκίνης έδωσε στους γιατρούς τη δυνατότητα της πλήρους θεραπείας της φυματίωσης. Συνεχίζοντας την κοινωφελή δράση της, το 1975 η ΙΕΚ κατασκεύασε τη σημερινή ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ, η οποία το 1982 μαζί με τα κτίρια του Σανατορίου εκμισθώθηκαν στο Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας. Το 1987, προστέθηκε η ανατολικά του Σανατορίου η πτέρυγα του Ψυχιατρικού Τμήματος Ενηλίκων. Η μονογραφία θα ασχοληθεί και με την διερεύνηση του αντίκτυπου της ανέγερσης των κτιρίων στον τοπικό τύπο του μεσοπολέμου και συγχρόνως θα εντοπίσει τους μελετητές και κατασκευαστές αυτών των κτιρίων της πόλης μας, ορισμένοι εκ των οποίων ήταν εμβληματικοί αρχιτέκτονες του μεσοπολέμου.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Το Νοσοκομείο της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Καβάλας «Ο Ευαγγελισμός» στις αρχές του 20ου αιώνα. Η θέση του ήταν στο Φάληρο στην αρχή της οδού 7ης Μεραρχίας 15

ΤΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΤΗ ΘΑΣΟ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΩΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Στρατής Παπαδόπουλος, Αναγνώστης Αγελαράκης, Σοφία Τσουτσουμπέη-Λιόλιου (10 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Η «Αρχαιολογία του θανάτου» μελετά τις πρακτικές και τα έθιμα ταφής κατά το παρελθόν, προσπαθώντας να κατανοήσει τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο γεγονός της απώλειας της ζωής. Συνεξετάζει αρχαιολογικά και ανθρωπολογικά δεδομένα, ερμηνεύει την παρουσία ή την απουσία κτερισμάτων καθώς και το είδος τους, την επιλογή του χώρου ενταφιασμού αλλά και τη σχέση κοινωνικών και ταφικών θεσμών. Στην ανακοίνωση αυτή θα παραθέσουμε συνοπτικά τη διαθέσιμη μέχρι σήμερα πληροφορία για τις ταφικές πρακτικές στη Θάσο, και θα αναφερθούμε σε αρχαιοανθρωπολογικά δεδομένα που παρουσιάζουν έντονο ενδιαφέρον. Η πρωιμότερη μαρτυρία σκελετικών λειψάνων στη Θάσο χρονολογείται στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.χ. στα Λιμενάρια. Στο τέλος της Νεολιθικής, στα μέσα της 4ης χιλιετίας η εγκατάσταση του Αγίου Ιωάννη στο Θεολόγο φαίνεται ότι διαθέτει ένα χωριστό χώρο ενταφιασμών σε απόσταση 100 μ. από τα σπίτια. Οι ταφικές πρακτικές της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού μας είναι γνωστές από τους μνημειακούς λιθόκτιστους τάφους του Αγίου Αντωνίου στον Ποτό που θυμίζουν έντονα την κεντροαιγαιακή παράδοση. Εξακολουθούμε να αγνοούμε αν οι ανθρωπόμορφες στήλες της Σκάλας Σωτήρος είχαν επιτύμβιο χαρακτήρα. Από τα μέσα της 2 ης χιλιετίας τα στοιχεία για τις ταφικές πρακτικές στα νεκροταφεία του Θεολόγου πολλαπλασιάζονται. Τα πρώιμα ιστορικά χρόνια είναι και αυτά φειδωλά σε στοιχεία. Στο άστυ, η αρχαϊκή νεκρόπολη εκτεινόταν τόσο στη δυτική πεδιάδα όσο και στη στενότερη παράκτια ζώνη ως το τέλος του 6 ου αιώνα. Η πλειονότητα των ανασκαμμένων ταφών χρονολογείται

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ανάμεσα στον 4ο και στο 2ο αιώνα π.χ. Παρατηρείται ποικιλία ταφικών πρακτικών: καύσεις πρωτογενείς και δευτερογενείς, απλοί εγχυτρισμοί, τάφοι κεραμοσκεπείς, κιβωτιόσχημοι, θήκες, λιθόκτιστοι, πλινθόκτιστοι, πηλόχριστοι ή και απλά ορύγματα με πυρές-εναγισμούς. Οι πρωτογενείς καύσεις αποτελούν επιβίωση αρχαϊκών πρακτικών, και η πλούσια κτέρισή τους οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι περισσότερες ανήκουν σε μέλη μιας ισχυρής κοινωνικής τάξης. Η πολυτέλεια, ωστόσο, στα ταφικά έθιμα καθορίζεται και περιορίζεται από την πολιτεία Οι άρχοντες της πόλης είχαν το καθήκον να επιβλέπουν την τήρηση των κανόνων στα ταφικά δρώμενα και να περιορίζουν την πολυτέλεια. Όψη από την συνοικία της Παναγίας, στις αρχές του 20ου αιώνα. 17

Η ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΘΑΣΟΥ ΤΟ 1914 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Δημήτριος Δ. Κύρου (11 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Όπως είναι γνωστό, η Καβάλα και οι περιοχές της, που αποτελούν σήμερα τον ομώνυμο Νομό, προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος, μετά από μακρόχρονη και σκληρή δουλεία στους Τούρκους, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου 1913. Τότε ο σημερινός Νομός Καβάλας υπαγόταν στο Νομό Δράμας και χωριζόταν σε τέσσερες Υποδιοικήσεις: της Καβάλας, του Πραβίου, του Σαρί-Σαμπάν και της Θάσου. Η εισήγηση ασχολείται με την Υποδιοίκηση Θάσου και δημοσιοποιεί στοιχεία που αναφέρονται στους οικισμούς της Υποδιοίκησης αυτής και τις εγκατεστημένες σ αυτούς Αρχές. Τα δημοσιοποιούμενα στοιχεία προέρχονται από δυο ανέκδοτα έγγραφα της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, τα οποία φυλάσσονται στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (στη Θεσσαλονίκη). Πρόκειται για έναν πίνακα, που συντάχθηκε στην έδρα της Υποδιοίκησης Θάσου (στον Λιμένα), στις 15 Νοεμβρίου του 1914 και στάλθηκε με διαβιβαστικό έγγραφο στη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας (στη Θεσσαλονίκη) ύστερα από διαταγή της. Ο πίνακας καταγράφει τους 15 οικισμούς της Θάσου, (ονομασία, ιδιότητα ή χαρακτηρισμός τους σε κωμόπολις, χωρίον, μικροσυνοικισμός) και τις εγκατεστημένες σ αυτούς Αρχές.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Η ΕΘΝΟΦΕΛΗΣ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ ΧΑΤΖΗΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΔΡΑΜΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΔΥΣΧΕΙΜΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ 1902-1907. Γ. Κ. Χατζοπούλου (12 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Ο καταγόμενος από το Αϊδίνιο της Μ. Ασίας Θεμιστοκλής Χατζησταύρου, εγκάρδιος φίλος του Εθνοϊερομάρτυρα Χρυσοστόμου, Μητροπολίτη Δράμας Σμύρνης, ανέπτυξε αξιόλογη εθνωφελή δράση στην επαρχία Δράμας κατά τους δυσχείμερους χρόνους 1902-1907. Στενός συνεργάτης του μαρτυρήσαντος Αγίου Χρυσοστόμου, υπήρξε εμφανής ηγέτης του Μακεδονικού Αγώνος στην επαρχία Δράμας. Προικισμένος με επίζηλες αρετές, όπως της βαθιάς πίστης στην Ορθοδοξία, τον ελληνισμό, την αγάπη προς τον συνάνθρωπο, στήριξε με όλες του τις δυνάμεις τον χειμαζόμενο ορθόδοξο λαό της επαρχίας Δράμας από τις ανηλεείς επιθέσεις Τούρκων και Εξαρχικών-κομιτατζήδων. Ψυχή του Μακεδονικού Αγώνος τόνωσε το φρόνιμα των υποδούλων, οργάνωσε ένοπλες ομάδες αντίστασης, εμψύχωσε και παρηγόρησε τους δοκιμαζόμενους Έλληνες, συνέβαλε στην άψογη λειτουργία της επαρχιακής Δημογεροντίας, έκτισε νέους ναούς, απεσόβησε την κατάληψη πατριαρχικών ναών από τους Εξαρχικούς, μερίμνησε για την πνευματική και ψυχική υγεία των νέων και τέλος πιστεύοντας ακράδαντα ότι «η Μακεδονία εν λίθοις και μνημείοις φθέγγεται την ελληνικότητά της», προέβη στη συγκέντρωση αρχαιοτήτων διεσπαρμένων στα διάφορα μέρη της επαρχίας Δράμας. Φωτεινό παράδειγμα επιλέκτου ιερωμένου και γνησίου Έλληνος διέγραψε επίζηλη διαδρομή. 19

ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΑΓΟΥ π. Δημήτρης Στρατής η (13 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το καλοκαίρι του 2008 μας υποδείχθηκε, μετά από τυχαίο εντοπισμό, το αρχείο του Δημητρίου Λαγού από την Καλληράχη Θάσου. Έπειτα από μια πρώτη ταξιθέτηση των εγγράφων προβαίνουμε στην παρουσίασή του. Η συστηματική μελέτη του, εν χρόνω, πρόκειται να φέρει σωρεία πληροφοριών για την τοπική ιστορία της Θάσου-Καβάλας και της ευρύτερης περιοχής, συμπληρώνοντας και το σύνολο του ιστορικού πλαισίου κατά τα τέλη του 19 ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Ο ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΙΩΝ ΔΩΡΩΝ ΤΗΣ ΣΤΕΡΝΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ (1925) Κωνσταντίνος Χιούτης (14η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η κατοχή του κειμηλίου των Τιμίων Δώρων έδινε τη δυνατότητα στη μονή του Αγίου Παύλου να το παραχωρεί για πνευματική ωφέλεια στις εκτός του Αγίου Όρους περιοχές, όπου διέθετε μετόχια. Το κειμήλιο για λόγους ασφαλείας ήταν τεμαχισμένο και ως εκ τούτου η παρουσία του ήταν εφικτή σε διάφορες περιοχές της ορθόδοξης Ανατολής, όπως στη Στέρνα της Ανατ. Θράκης και στο Σωτήρος της Θάσου. Το 19 αιώνα, όμως, μετά από το θάνατο ενός οικονόμου του μετοχίου στη Στέρνα τμήμα του ιερού κειμηλίου απωλέσθηκε και έκτοτε η Μονή είχε περιέλθει στην αναζήτηση του. Δεκαετίες αργότερα το κειμήλιο της Αγίου Παύλου εντοπίστηκε (1925) στην Καβάλα να κατέχεται από προύχοντες της Στέρνας, οι οποίοι είχαν έλθει στην περιοχή εξαιτίας της αναγκαστικής εγκατάλειψης των προγονικών εστιών τους μετά από τον πόλεμο της Μ. Ασίας. Πως χρησιμοποιήθηκαν τα Τίμια Δώρα της Στέρνας στην Καβάλα και ποιες προσπάθειες έγιναν από τη Μητρόπολη και την Αστυνομία Καβάλας το 1925, για να πεισθούν οι πρόσφυγες να παραδώσουν το κειμήλιο, σκιαγραφούν τα έγγραφα του αρχείου της αθωνικής μονής, η οποία είδε να περιέρχεται ξανά στην κατοχή της το ιστορικό και θρησκευτικό κειμήλιο, το οποίο της παραχώρησε η μητέρα του Μωάμεθ του Πορθητή. 21

ΤΟ ΘΕΡΜΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1916 : Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ. Στράτος Δορδανάς η (15 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στόχος της ανακοίνωσης είναι να προσεγγίσει κριτικά τα γεγονότα του καλοκαιριού 1916, όταν δηλαδή η σύγκρουση μεταξύ Βενιζέλου και βασιλιά για τη θέση της χώρας κατά τη διάρκεια του «Μεγάλου Πολέμου» -γνωστή στη νεότερη ελληνική ιστορία ως Εθνικός Διχασμός- νοηματοδότησε με διαφορετικό τρόπο την κατηγορία της «εθνικής προδοσίας». Για τους υποστηρικτές του βασιλιά το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας και οι συμμετέχοντες σε αυτό στη Θεσσαλονίκη συνιστούσαν τον κύριο εσωτερικό εχθρό, ο οποίος απειλούσε τη διακηρυγμένη ακεραιότητα της ουδέτερης χώρας μέσα από τη συνεργασία του με τον εξωτερικό εχθρό, τους Αγγλογάλλους. Αντίθετα, για τους βενιζελικούς η αμαχητί παράδοση των οχυρών του Ρούπελ στους Γερμανοβουλγάρους και στη συνέχεια η κατάληψη της Καβάλας και η μεταφορά του Δ' Σώματος Στρατού στο Γκαίρλιτς της Σιλεσίας ήταν οι κορυφώσεις μιας απροκάλυπτα φιλογερμανικής κεντρικής πολιτικής που δεν δίστασε να εκχωρήσει την Ανατολική Μακεδονία κατόπιν μυστικών επαφών με τις Κεντρικές δυνάμεις και τους συμμάχους της. Στο πλαίσιο αυτό, η μετέπειτα παραγόμενη εργογραφία ερμήνευσε τα δραματικά γεγονότα εκείνου του καλοκαιρού μέσα από το πρίσμα του Εθνικού Διχασμού, σε μια διαιώνιση των διαιρετικών τομών και των κοινωνικών αποκλεισμών. Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει κριτικά την έως τώρα ελληνική και διεθνή ιστοριογραφική παραγωγή γύρω από τα συγκεκριμένα ζητήματα και -σε συνάρτηση με τις διαθεσιμότητες των πρωτογενών πηγών- επιχειρεί μια συνολική αποτίμηση της περιόδου των σφοδρών πολιτικών παθών που αφενός κατηύθυναν τις αποφάσεις για τη διεθνή θέση της χώρας και αφετέρου ηγεμόνευσαν στην εσωτερική πολιτική σκηνή για τις επόμενες δεκαετίες.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Καβάλα, η κεντρική πλατεία Ελευθερίας, πριν από τον πόλεμο του 40. 23

ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ: ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ TOΥ Ν. ΜΗΤΣΑΚΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΒΑΛΑΣ Αλέξανδρος Αντωνίου (16η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια της μεγάλης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του μεσοπολέμου, επί κυβερνήσεως Ελ. Βενιζέλου (1928-32), με υπουργούς Παιδείας τους Κων. Γόντικα και Γ. Παπανδρέου, υλοποιείται το πρόγραμμα ανέγερσης νέων σχολικών κτιρίων και εκπονούνται μελέτες για διδακτήρια σε διάφορες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Συγκεκριμένα κτίζονται σχολεία στις πόλεις: Καβάλα, Σέρρες, Δράμα, Ξάνθη, Κομοτηνή κ.ά. τα οποία αποτελούν έργα περισσότερο ή λιγότερο προβεβλημένων αρχιτεκτόνων, όπως οι: Π. Καραντίνας, Γ. Πάντζαρης, Δ. Κλάψης, Κ. Δήμου, Π. Γεωργακόπουλος, Ν. Κακούρης. Τα περισσότερα από τα σχολεία αυτά διατηρούνται και λειτουργούν μέχρι σήμερα. Μέσα από την έρευνα των «μοντέρνων» αυτών σχολικών κτιρίων, θα προσεγγίσουμε μια άγνωστη μελέτη του Ν. Μητσάκη, που εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος το 1938 και αφορά τη Δημόσια Εμπορική Σχολή Καβάλας. Πρόκειται για ένα μοντέρνο, τριώροφο σχολικό κτίριο που προοριζόταν να κτιστεί στη συμβολή των οδών Βενιζέλου και Βελισσαρίου, στο κέντρο της Καβάλας. Για άγνωστους λόγους, η φιλόδοξη μελέτη δεν εφαρμόστηκε και το οικόπεδο παραμένει μέχρι σήμερα αδόμητο. Στην εργασία εξετάζονται ζητήματα τυπολογίας, μορφολογίας και κατασκευής του συγκεκριμένου διδακτηρίου, επιχειρώντας συγκρίσεις με τα αντίστοιχα έργα των αρχιτεκτόνων στην ίδια και στις γειτονικές πόλεις. Παράλληλα, διερευνάται η επίδραση του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών τους και παρουσιάζεται η σύμπραξη των τοπικών κοινωνιών στην ανέγερση και λειτουργία τους. Μολονότι το οικοδόμημα της Εμπορικής Σχολής δεν ανεγέρθηκε, τα στοιχεία που παρουσιάζονται συμβάλλουν στην τεκμηρίωση της ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας των

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 μεσοπολεμικών σχολικών κτιρίων και, κατά συνέπεια, στη δημιουργία προϋποθέσεων για την αποκατάσταση και αξιοποίηση τους. Όψη της πλατείας στις Καμάρες κατά την τουρκοκρατία. 25

ΤΑ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΔΙΟΙΚΗΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ Πάνου Τσολάκη (17η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα διοικητήρια αποτελούν μία κατηγορία αστικών κτηρίων, που μαζί με άλλα δημόσια κτίσματα όπως τελωνεία και δημαρχεία, ξεκίνησαν να εφαρμόζονται από τα Μεσαιωνικά χρόνια και μετά, σε Δύση και Ανατολή. Ως κέντρα άσκησης της εξουσίας βρίσκονταν συνήθως σε επίκαιρες θέσεις των οικισμών και είχαν μέγεθος, όπως και μορφή, που τα έκαναν να ξεχωρίζουν. Τα οθωμανικά διοικητήρια, γνωστά περισσότερο ως κονάκια της διοικητικής ή γαιοκτητικής πλουτοκρατίας, χτίζονταν από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας ως κατοικίες και παράλληλα ως κέντρα εξουσίας των μπέηδων τοπαρχών και αξιωματούχων. Η μορφολογία των κτισμάτων αυτών ακολουθούσε την τοπική αρχιτεκτονική παράδοση με τα χαγιάτια, τα σαχνισιά, τους ηλιακούς και τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο. Από τα μέσα του 19ου αιώνα, στις περιοχές του ελλαδικού χώρου που παρέμεναν στην Οθωμανική αυτοκρατορία, άρχισαν να χτίζονται σύγχρονα διοικητήρια, όπου στεγάζονταν οι οθωμανικές αρχές. Μέχρι το τέλος της Τουρκοκρατίας σχεδόν όλες οι πόλεις που αποτελούσαν διοικητικές έδρες απέκτησαν τέτοια διοικητήρια, χτισμένα σύμφωνα με τις αρχές της νεοκλασικής και εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής και με βάση μία συγκεκριμένη τυπολογία, που εκπορευόταν συνήθως από την Κωνσταντινούπολη. Η νέα μορφολογική αλλά και κατασκευαστική νομοτέλεια των κτισμάτων αυτών αποτέλεσε μια βαθιά τομή στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική με καινοτόμες εφαρμογές, που πρωτοεμφανίστηκαν ως απόρροια των δυτικοευρωπαϊκών επιδράσεων και των εκσυγχρονιστικών τάσεων της οθωμανικής διοικητικής μηχανής. Στην παρούσα ανακοίνωση μας θα ασχοληθούμε με την παρουσίαση των ιστορικών στοιχείων και της αρχιτεκτονικής των οθωμανικών διοικητηρίων της Καβάλας και της Χρυσούπολης (Σαρί Σαμπάν), των αστικών κέντρων της Δυτικής Θράκης: Ξάνθης,

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Κομοτηνής και Αλεξανδρούπολης, καθώς και της Αδριανούπολης. Παράλληλα, θα προσπαθήσουμε να καταδείξουμε την οργάνωση και το βαθμό ανάπτυξης των πόλεων αυτών στην αντίστοιχη περίοδο. Το παλιό μας, πλέον, Δικαστικό Μέγαρο, ήταν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η έδρα του Τούρκου Υποδιοικητή (Καϊμακάμη). 27

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΙΔΗΡΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Δρ. Στρατής Παπαδόπουλος Δρ. Νεραντζής Νεραντζής (18 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Η παραγωγή σιδήρου στο Nομό Καβάλας και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας δρομολογείται κατά την Εποχή του Σιδήρου, και αποτελεί σημαντική οικονομική δραστηριότητα καθ όλη την αρχαιότητα και τη βυζαντινή εποχή. Τα αρχαιότερα ανασκαφικά δεδομένα εξαγωγικής μεταλλουργίας σιδήρου προέρχονται από τον οικισμό και τα νεκροταφεία στο Καστρί του Θεολόγου Θάσου, όπου βρέθηκαν σιδηρά αντικείμενα και σκωρίες σιδήρου που συνηγορούν στην τοπική του παραγωγή. Προσφάτως, ήρθαν στο φως σκωρίες σιδήρου και από τον οικισμό του Αγίου Αντωνίου στον Ποτό Θάσου. Η συσχέτιση των αποτελεσμάτων από τις δύο αυτές θέσεις θα δώσει σημαντικά στοιχεία για τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά της πρώιμης παραγωγής σιδήρου στην περιοχή. Στην οροσειρά της Λεκάνης τα πλούσια κοιτάσματα σε σιδηροπυρίτη και λειμονίτη αποτέλεσαν πηγή εξόρυξης σιδήρου κατά τα Αρχαϊκά και Κλασικά χρόνια όπως έχουν υποδείξει οι επιφανειακές έρευνες. Οι μεγάλες συγκεντρώσεις σκωριών στις θέσεις Ανεστιάδα, Πετροπηγή, Μακρυχώρι, Χαλκερό, Ζυγός και Τρία Καραγάτσια δηλώνουν την παρουσία εδώ σπουδαίων μεταλλουργικών κέντρων των πρώιμων ιστορικών χρόνων. Άλλωστε, η γνωστή από γραπτές πηγές Σκαπτή Ύλη βρισκόταν σε αυτή την περιοχή, και φαίνεται ότι αποτελούσε το κέντρο συντονισμού της δραστηριότητας που πραγματοποιούνταν σε ένα μεγάλο αριθμό μεταλλείων. Σε πρόσφατη ανασκαφική έρευνα στο ύψωμα Λόφος της Παλαιάς Καβάλας εντοπίστηκε μεγάλη κυκλική εγκατάσταση με εντυπωσιακούς λιθόκτιστους αναβαθμούς στην περίμετρό της. Οι τελευταίοι καταλήγουν σε επιφάνειες εξόρυξης σιδηρομεταλλεύματος, και διακόπτονται από λιθόκτιστα καμίνια. Το εύρημα δεν έχει παράλληλα στον ελλαδικό χώρο και η

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ανασκαφή εδώ βρίσκεται σε εξέλιξη. Κατά τη βυζαντινή περίοδο η παραγωγή σιδήρου απαντάται σε θέσεις των Νομών Δράμας και Σερρών, και αφορά στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων μαρκασίτη και σιδηρούχες άμμους από ποτάμιες αποθέσεις. Τα κέντρα παραγωγής Τριλίσιον και Βροντή αναφέρονται σε δύο χρυσόβουλα της εποχής της Σερβικής κυριαρχίας για την παραγωγή μεγάλης ποσότητας σιδήρου, ενώ στο Άγγιστρο εντυπωσιακές είναι οι ογκώδεις συγκεντρώσεις σκωριών. Στην ύστερη βυζαντινή εποχή και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μικρά εργαστήρια παραγωγής με υδρόμυλους εμφανίζονται σε κοιλάδες που χρησιμοποιούν την υδροκίνηση για τη λειτουργία μηχανικών σφυριών που χρησιμοποιούνταν κατά τη σφυρηλάτηση του συντήγματος μετά την καμηνεία. Δύο τέτοια εργαστήρια εντοπίστηκαν στο Κατάφυτο και τον Βαθύτοπο όπου βρέθηκαν και θραύσματα από τα μεταλλουργικά καμίνια. Τέλος στα Οθωμανικά αρχεία υπάρχει καταγραφή για την Πράβιστα, τη σημερινή Ελευθερούπολη στο Παγγαίο όπου υπήρχε χυτήριο τον 16ο αιώνα. 29

ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ 1915-1965 Κομνηνός Γ. Απότας (19η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με τη μεταφορά του Νοσοκομείου της Καβάλας στο νέο επιβλητικό κτήριό του στο ύψωμα Βασιλάκη, η νοσηλευτική περίθαλψη στην πόλη αποκτά νέα διάσταση. Εκσυγχρονίζεται και είναι σε θέση να καλύψει πληρέστερα τις ανάγκες του κάθε ασθενή. Πριν, βέβαια, φτάσουμε στη σημερινή κατάσταση, είναι απαραίτητο να γίνει μια αναφορά στην πρότερη νοσηλευτική κατάσταση της πόλης και της περιοχής. Κυρίαρχη θέση σε αυτήν κατέχει το Γενικό Νοσοκομείο Καβάλας, το «κάτω» νοσοκομείο, όπως έχει περάσει στη συνείδηση των Καβαλιωτών, στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να προσθέσει μια ψηφίδα στην τοπική νοσηλευτική ιστορία. Αυτό θα επιτευχθεί με την παρακολούθηση της πορείας του Νοσοκομείου από την εποχή της λειτουργίας του ως Δημοτικό Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» μέχρι την εξέλιξή του σε Γενικό Νομαρχιακό και την ανέγερση του νέου κτιρίου στην οδό Νυρεμβέργης. Μέσα από πρωτογενείς αρχειακές πηγές, δημοσιεύματα του τοπικού τύπου και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, θα επιχειρηθεί μια προσπάθεια αποτύπωσης της πολύχρονης ιστορίας του. Με τον τρόπο αυτό επιθυμούμε επιπλέον να αποτίσουμε ένα φόρο τιμής σε όλους τους επώνυμους και ανώνυμους που πρόσφεραν στο νοσοκομείο και κατ επέκταση στους πολίτες της Καβάλας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ. ΑΠΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ ΕΝΟΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ». Πέτρου Πετράτου (20 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Ο 25χρονος Κεφαλονίτης Διονύσιος Λιβιεράτος η με την έκρηξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου ξεκινά από τη Νότια Αφρική, όπου εργαζόταν, για να καταταγεί στον ελληνικό στρατό. Όταν φθάνει στη χώρα, ο πόλεμος βρίσκεται στο τέλος του. Παίρνει, όμως, μέρος στο Β' Βαλκανικό Πόλεμο, υπηρετώντας στο 12 λόχο του 3ου τάγματος του 21ου συντάγματος της 7ης μεραρχίας. Την πορεία των γεγονότων (μάχες, διάφορα συμβάντα της στρατιωτικής καθημερινότητας, συμπεριφορά των κατοίκων, καιρικές συνθήκες) αλλά και την κριτική του γι' αυτά (θετικά ή αρνητικά, κάποτε αρκετά αυστηρά, σχόλια για τις στρατιωτικές νίκες ή ήττες, για τη στάση και συμπεριφορά των κατοίκων) τα καταγράφει σ' ένα μικρό σημειωματάριο. Ενδιαφέρουσες για το σύγχρονο Καβαλιώτη αλλά και το μελετητή της τοπικής καβαλιώτικης ιστορίας είναι οι σελίδες που σε διάφορα σημεία του γραπτού του αφιερώνει ο Δ. Λιβιεράτος στην ευρύτερη περιοχή της Καβάλας και ιδιαίτερα στα χωριά Μουσθένη και Μεσορόπι. Εκτιμά τον διαφορετικό βαθμό ελληνικότητας των κατοίκων τους: «[...] το αίσθημα το ελληνικόν κατά πολύ υστερεί [στη Μουσθένη]», ενώ στο Μεσορόπι «η φιλοπατρία και ο προς την ελευθερίαν έρως είναι ανεπτυγμένα εις τον υπέρτατον βαθμόν». Συμπάσχει με τους κατοίκους αυτών των χωριών, όταν οι τελευταίοι αναγκάζονται λόγω της εισβολής των Βουλγάρων (16 Ιουνίου 1913) να εγκαταλείψουν τις εστίες τους: «Τι να διηγηθώ περί των δυστυχών κατοίκων των χωρίων Μουσθαίνης, Μεσορόπι και Λακκοβικίου; [...] Το θέαμα είναι φρικτόν [...]». Και όταν στις 26 Σεπτεμβρίου 1913 φθάνει το σύνταγμα του στην Καβάλα, του προξενεί κατάπληξη «η ωραιότητα της πόλεως ταύτης, τα λαμπρά αυτής κτίρια αλλά προ πάντων η ελληνικότης αυτής. Ουδεμία άλλη πόλις εξ όσων διήλθομεν έχει το μεγαλείον, την ελληνικότητα και την ωραιότητα 31

της Καβάλας». ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΑΣΚΑΦΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ α) ΑΡΧΑΙΟΣ ΑΓΩΓΟΣ ΣΤΗ ΛΥΔΙΑ ΚΑΒΑΛΑΣ β) ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΣΤΗ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΔΡΑΜΑΣ Βασιλικής Πουλιούδη (21η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τμήμα του αρχαίου αγωγού που πιθανόν να υδροδοτούσε την πόλη των Φιλίππων εντοπίστηκε στη Λυδία Καβάλας. Με φορά βορρά προς νότο πιθανότατα να πρόκειται για ένα κεντρικό αγωγό που ακολουθεί τις φυσικές κλίσεις του εδάφους και κατευθύνεται προς Φιλίππους. Υποθεμελίωση, πήλινες πλάκες για πυθμένα, πλευρικά τοιχώματα από ακανόνιστες πέτρες, ασβεστολιθικό και υδραυλικό κονίαμα είναι στοιχεία που συνθέτουν την επιμελημένη κατασκευή του αγωγού. Επάνω σε λόφο που απέχει 5χιλ, από το σημερινό διαμέρισμα Πλατανιάς, ονομαζόμενο Καλές ή Ακρόπολη, εντοπίστηκε Ακρόπολη ελλειψοειδούς κάτοψης, που μαρτυρά κατοίκηση διάρκειας χρόνων από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και τον 6ο αιώνα μ.χ. Το όλο αμυντικό σύστημα εμφανίζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ισχυρό τείχος περιβάλλει την όλη ακρόπολη. Έχουν εντοπισθεί επίσης εσωτερικά του περιβόλου τείχη για την καλύτερη οργάνωση και διαφύλαξη της ακρόπολης. Ερευνήθηκαν πέντε ανασκαφικοί τομείς στους οποίους έχουν βρεθεί αρχαία αντικείμενα που μαρτυρούν κατοίκηση από την ύστερη νεολιθική εποχή μέχρι τον 6ο αιώνα μ.χ. Έχει ανακαλυφθεί η δυτική είσοδος, ένας αποθέτης ασβεσταριό, δύο δώματα και μια τομή που διανοίξαμε εσωτερικά του τείχους για να ανακαλύψουμε την θεμελίωση του όλου περιβόλου. Επίσης έχουμε ανακαλύψει το λατομείο τους όπως και το μονοπάτι που οδηγούσε στην Ακρόπολη. Μέσα από τα μέχρι τώρα ανασκαφικά δεδομένα (νομίσματα,

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 όστρακα, κοσμήματα, μεταλλικά αντικείμενα, μεταλλικά εργαλεία, λίθινα εργαλεία, όπλα, ειδώλιο, οστέινα εργαλεία, γυάλινα αγγεία) προκύπτει κατοίκηση προϊστορικής εποχής, Θρακών, Ρωμαίων και βυζαντινής εποχής. Η ακρόπολη της Πλατανιάς εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ακροπόλεων της περιοχής. Όψη της Καβάλας κατά τον 19ο αιώνα. 33

Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ ΣΤΑ ΝΟΤΙΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (1912 1918). Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ. Χριστίνας Βαμβούρη Δημάκη η (22 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Καβάλα ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος τον Ιούνιο του 1913. Εν τούτοις, ήδη, από νωρίτερα φάνηκε ότι ήταν το μήλον της έριδος ανάμεσα στην Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Οι δυο γείτονες χώρες διεκδικούσαν την πόλη και την περιοχή της, η μεν Βουλγαρία επιθυμώντας έξοδο στο Αιγαίο και διεκδικώντας την για χρόνια, η δε Τουρκία για τα εύφορα εδάφη και τη στρατηγική θέση της περιοχής. Στη διάρκεια των πρώτων ταραγμένων χρόνων της Καβάλας ως τμήμα του ελληνικού κράτους εντοπίζονται στον ελληνικό Τύπο πολλά άρθρα και ανταποκρίσεις που αναφέρονται στην πόλη και στις διεκδικήσεις των Βουλγάρων και Τούρκων. Με το ζήτημα ασχολήθηκαν συχνά και οι Μεγάλες, λεγόμενες, Δυνάμεις. Η έρευνά μου θα στηριχθεί στην υπάρχουσα βιβλιογραφία κυρίως, όμως, σε δημοσιεύματα του ελληνικού Τύπου εκείνης της εποχής, ο οποίος ανάγεται σε ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο, σε μια πολύτιμη ιστορική πηγή, στον ασφαλέστερο δείκτη της κοινής γνώμης, καθώς αποτελεί πρωτογενές υλικό για τη συγκεκριμένη περίοδο, την οποία σκοπεύω να μελετήσω, ώστε να ανασυνθέσω την ατμόσφαιρα της εποχής. Οι εφημερίδες δίνουν καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο μέσο τη δυνατότητα στον ερευνητή να αφουγκραστεί τις βλέψεις των Βουλγάρων και των Τούρκων, όσο και την επιθυμία των Καβαλιωτών να παραμείνουν στην ελληνική επικράτεια αλλά και τις σχετικές εθνικές και διεθνείς διπλωματικές ενέργειες.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ΜΙΧΑΗΛ ΣΠΟΝΤΗΣ, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Κωνσταντίνου Χιόνη η (23 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ασχολήθηκε με το εμπόριο των καπνών και μετακινήθηκε από τις Σέρρες στην Καβάλα, όπου και έδρασε για πολλά χρόνια. Ως ταμίας των εκπαιδευτικών καταστημάτων πλήρωνε με δικά του χρήματα τους μισθούς των διδασκάλων, όταν δυσκολευόταν η ελληνορθόδοξη Κοινότητα να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις, και, τελικά, με πράξη του τα χάριζε στην Κοινότητα. Στα χρόνια της δράσης του Νικολάου Φιλιππίδη στην Καβάλα (1879-1881) υπήρξε ο μεγαλύτερος χορηγός του ανεπανάληπτου έργου του. Παραχώρησε το οικόπεδό του, όπου έγινε η ανέγερση του ημιγυμνασίου Καβάλας, διδακτήριο που στέγασε το μετέπειτα αρρεναγωγείο, στη συνέχεια την αστική σχολή αρρένων και μετά την απελευθέρωση διάφορα δημοτικά σχολεία της πόλης. Σήμερα στεγάζει το 15ο δημοτικό σχολείο της Ομονοίας. Με δικά του χρήματα έγινε η ανέγερση του ιστορικού αυτού διδακτηρίου. Η Κοινότητα μπόρεσε να επιστρέψει ένα μέρος από τα έξοδα της ανέγερσης που έγιναν. Αργότερα οι κληρονόμοι απαίτησαν την εξόφληση της υπόλοιπης οφειλής, έγινε, όμως, συμβιβασμός και εξοφλήθηκε ένα μέρος από την οφειλή αυτή. Ο Μιχαήλ Σπόντης πάντα υπήρξε γενναιόδωρος. Στην γενναιοδωρία του οφείλεται και η έκδοση το Σταύρου Μερτζίδη «Αι χώραι του παρελθόντος». Διέθετε και μια πλούσια νομισματική συλλογή, που περιελάμβανε πολλά αρχαία τοπικά νομίσματα. 35

«ΣΤΟΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΛΕΥΚΗΣ ΧΑΛΚΕΡΟΥ. ΒΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ, ΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ». Στέλιου Βαρυπάτη η (24 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η περιοχή της Καβάλας είναι γνωστή από την αρχαιότητα για την έντονη μεταλλευτική της δραστηριότητα, από τους χρόνους των πρώτων Θρακικών φύλων και σε πλήρη ανάπτυξη τα χρόνια της Θασιακής αποίκησης. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τον ερευνητή σπηλαιολόγο, ιστοριοδίφη, αρχαιολόγο, μεταλλειολόγο, αλλά και για τον απλό φυσιολάτρη. Η παρούσα ανακοίνωση δεν έχει στόχο να αναμασήσει βιβλιογραφικές πληροφορίες, ούτε να επαναλάβει αυτά που ήδη έχουν δημοσιοποιηθεί. Αποσκοπεί στην παρουσίαση της έρευνας επί του πεδίου από τον γράφοντα και τους συνοδοιπόρους του, καθώς και στα αποτελέσματα αυτής. Άλλωστε ποια θα ήταν η ουσία ή το όφελος μιας «περίληψης» χωρίς νέα δεδομένα και συγκεκριμένες ανακαλύψεις; Η περιοχή που ιστορικά όσο και γεωγραφικά θα επικεντρωθούμε, απλώνεται στα βόρεια του Χαλκερού και της Λεύκης, στην περιοχή της Παλαιάς Καβάλας και Ζυγού και σε γενική προσέγγιση θα αναφερθούμε και στα υπόλοιπα «υπόγεια» αξιοθέατα του Νομού. Η συγκεκριμένη επιλογή βασίστηκε τόσο στο ενδιαφέρον που οι δεκάδες στοές της παρουσιάζουν, όσο και στα υπόλοιπα ευρήματα (οικισμοί, μονοπάτια και λιθόστρωση, νεκροταφεία, οχυρώσεις, κα.), που πιστεύουμε ότι συνδέονται με την μακραίωνη χρήση των ορυχείων. Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να καταδείξει ένα σημαντικό στοιχείο της περιοχής μας, που μπορεί ίσως με την κατάλληλη προσέγγιση να αποτελέσει πόλο έλξης ειδικού τουρισμού. Ακόμη επιχειρεί να συνδέσει ιστορικά και χρονικά τις πηγές πλούτου με την οικονομική ανάπτυξη, την οικιστική διάρθρωση, τον χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητες της τότε κοινωνίας και ότι άλλο σχετικό προκύπτει. Η γνώση που θα προκύψει ύστερα από σοβαρή

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 επιστημονική, ιστορική και αρχαιολογική έρευνα, επί του πεδίου, μάλλον θα πρέπει να απασχολήσει τους αρμόδιους φορείς σοβαρά. Το «ταξίδι» αυτό θα φθάσει στο τέλος του, τον 5ο αι. μ.χ. όπου οι πηγές αναφέρουν ότι τα ορυχεία είχαν ήδη παρακμάσει, λόγω της εξάντλησης των κοιτασμάτων ευγενών μετάλλων. Ο ρόλος τους άλλαξε, φιλοξένησαν αντάρτες αλλά και τακτικό στρατό κατά τους πολέμους, λήσταρχους, ολόκληρα μαντριά, με τα χρόνια παραδόθηκαν στους πρώτους κατοίκους τους, τις νυχτερίδες. Οι στοές εγκαταλείφθηκαν και έτσι σήμερα παραμένουν, όσες τουλάχιστον είναι γνωστές, μνήμες από το παρελθόν. Για κάποιους όμως η μαγεία τους δεν έχει χαθεί. Τους προσφέρουν ένα τόπο έρευνας, πληροφορίας, μυστηρίου και όσο και να ακούγεται παράξενο ένα τόπο ηρεμίας και συγκέντρωσης. Η Ασκητότρυπα στην Νικήσιανη, τα ασκηταριά στο Άγιο Όρος καθώς και σε όλη την Ελλάδα επιβεβαιώνουν τα προηγούμενα. Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή η ομορφιά και σημαντικότητα των «υπόγειων παλατιών» θα αναγνωριστεί και ορθολογιστικά θα αναδειχθούν. Τότε η γνώση, που καλά κρυμμένη μέσα στο σκοτάδι καρτερικά προσμένει το φως, θα «μοιραστεί» σε όλους μας προκαλώντας μας ενοχές, που ποτέ δεν ψάξαμε την «υποχθόνια» ιστορία μας, όσο τουλάχιστον της άξιζε 37

«Ως σίτος ώριμος κατά καιρόν θεριζόμενος»: Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΩΒΗΛΑΙΟΥ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΦΙΛΙΠΠΩΝ, ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΘΑΣΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΑ 1960 ΚΑΙ Ο ΣΧΕΤΙΚΟΣ ΤΙΜΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ. Νίκου Ε. Καραγιαννακίδη η (25 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ «Και ιδού εξήκοντα και δύο άχρι σήμερον έτη δουλεύω εις το Ευαγγέλιον του Κυρίου μου, εξ ων τέσσαρα μεν εν τη σπουδή των θείων Αυτού ρημάτων, οκτώ εν τοις δυσί βαθμοίς της Ιερωσύνης, πεντήκοντα δε ως ελάχιστος εν Επισκόποις». Με αυτές τις φράσεις περιέγραφε, στις 20 Σεπτεμβρίου 1960, τη διαδρομή του στον κλήρο ο Μητροπολίτης Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου Χρυσόστομος. Το απόσπασμα περιλαμβανόταν στην εγκύκλιο αναφορά του προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα, τον πρώτο τον οποίο πληροφόρησε για τον προγραμματισμένο εορτασμό της πεντηκονταετίας του στο Μητροπολιτικό θρόνο. Οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό πραγματοποιήθηκαν στην Καβάλα στις 12, 13 και 14 Νοεμβρίου 1960 και σε αυτές προσκλήθηκαν ιεράρχες και εκπρόσωποι φορέων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ακόμη και όσοι δεν παρέστησαν απέστειλαν μηνύματα αγάπης και σεβασμού προς τον εορτάζοντα ιεράρχη, ενώ εκδόθηκε ογκώδης τιμητικός Τόμος επί τω Ιωβηλαίω. Σε αυτόν, εκτός από τον λεπτομερή απολογισμό των εκδηλώσεων, συμπεριλήφθηκαν είκοσι πέντε μελετήματα ιστορικού, αρχαιολογικού και δογματικού περιεχομένου και πολυσέλιδο Παράρτημα εγγράφων. Σε αυτά περιλαμβάνονται πληροφορίες για τη δράση του Χρυσόστομου στους εθνικούς αγώνες και την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο, καθώς και αναφορές στις ποικίλες πνευματικές του ενασχολήσεις. Ακόμη, παρατίθενται εκτενή αποσπάσματα από ημερολογιακές σημειώσεις του Χρυσόστομου σχετικά με την πολυκύμαντη διαδρομή του στη Μακεδονία της ύστατης οθωμανικής περιόδου, στη Μικρά Ασία από το 1909 μέχρι το 1922 και την παρουσία του στην Καβάλα από το 1924 μέχρι το 1960.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 Η ανακοίνωση παρουσιάζει, ακριβώς πενήντα χρόνια μετά, το χρονικό του εορτασμού του Ιωβηλαίου, αντλώντας υλικό από τον τιμητικό Τόμο και δημοσιεύματα εφημερίδων της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης, καθώς και τα υπόλοιπα περιεχόμενα του Τόμου. Η ογκώδης και πολυσέλιδη (815 σελίδες, χωρισμένες σε δύο μέρη) έκδοση, δυσεύρετη πια, δεν έχει ποτέ στο παρελθόν παρουσιαστεί αναλυτικά, ενώ δεν υπάρχει σε αυτήν πίνακας περιεχομένων. Όψη της Καβάλας από τη θάλασσα επί τουρκοκρατίας, στις αρχές του 20ου αιώνα. 39

Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΑΒΑΛΑΣ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗΣ Ηλιάδης Ι.-Βλάσης Χρηστάρας- Όλγα Μπακιρτζή (26 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ η Η χερσόνησος της Παναγίας κατοικείται από τα μέσα του 7 ου π.χ. αιώνα και από τις αρχές του 5 ου αι. διαθέτει αμυντικό σύστημα, την οχύρωσή της, η οποία κατά τη μακραίωνη πορεία της πόλης ανοικοδομείται, συντηρείται, συμπληρώνεται και επεκτείνεται. Το παράλιο τμήμα της οχύρωσης, προστάτευε την πόλη από τη μεριά της θάλασσας, από τη νοτιοανατολική και τη νοτιοδυτική της πλευρά. Εχει μήκος 1338μ. και υψώνεται μέχρι και 15μ. πάνω από τη βραχώδη ακτή της χερσονήσου. Μετά τις πρόσφατες αναστηλωτικές εργασίες που πραγματοποίησε η 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο δυτικό τμήμα της οχύρωσης και την υλοποίηση της μελέτης αξιοποίησης του λιμανιού της Καβάλας από τον Οργανισμό Λιμένος Καβάλας, ορίστηκε χώρος προστασίας ελάχιστου πλάτους 12 μ. από τη βάση του φυσικού βράχου. Κατά την υλοποίηση του έργου και για κατασκευαστικούς λόγους η παραπάνω ζώνη σε πολλά σημεία φτάνει τα 20 έως 25 μ. Η 12η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, σύμφωνα με εγκεκριμένη απόφαση και στο πλαίσιο προβολής και ανάδειξης της δυτικής πλευράς της οχύρωσης, εκπόνησε αρχιτεκτονική μελέτη διαμόρφωσης του χώρου, φύτευσης πρασίνου και μελέτη νυχτερινού φωτισμού. Η δημιουργία χώρου πρασίνου δίνει έμφαση στην αειφορική διαχείριση του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος του τείχους και στη συνολική ανάδειξη της ιστορικότητας του πολιτισμικού του τοπίου. Στην αισθητική αναβάθμιση του μνημείου συμβάλλει και ο νυχτερινός φωτισμός. Το θέμα αυτό στην περιοχή της οχύρωσης είναι αρκετά σύνθετο. Για την προσέγγιση του επιθυμητού αποτελέσματος του νυχτερινού φωτισμού σχεδιάστηκε το τρισδιάστατο ανάπτυγμα της οχύρωσης με το ανάγλυφο του

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 φυσικού βράχου καθώς και το φωτορεαλιστικό αποτέλεσμα. Μεταφορά καπνών μέσα στην πόλη κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. 41

ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΑΒΑΛΑΣ ΧΘΕΣ-ΣΗΜΕΡΑ-ΑΥΡΙΟ Βλάσης Βλασίδης (27η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο νομός Καβάλας διακρίνεται για την ποσότητα και την διαφορετικότητα των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης διατηρούν μια αξιοσημείωτη επαφή με το κοινό και προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας για ενημέρωση. Σκοπός της συγκεκριμένης ανακοίνωσης είναι να περιγράψει το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στην Καβάλα και το ρόλο τους ως ενδιάμεσων της πολιτικής και της κοινωνίας, καθώς και τις πιθανές αλλαγές στην τοπική αγορά των μέσων ενημέρωσης μετά το 2012 οπότε και θα ολοκληρωθούν οι κυοφορούμενες παρεμβάσεις με την υποχρεωτική ψηφιοποίηση των εκπομπών από τους τηλεοπτικούς και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Επίσης θα γίνει μια προσπάθεια σύγκρισης των μέσων ενημέρωση της Καβάλας κι ενός άλλου νομού που διαδραματίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στη δυτική Μακεδονία, το νομό Κοζάνης, έτσι ώστε να γίνουν διακριτές οι ομοιότητες και οι διαφορές των μέσων ενημέρωσης των δυο νομών, που ταυτόχρονα παίζουν ηγετικό ρόλο στις δυο μεγάλες περιφέρειες τη χώρας.

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 3ου ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑ 17-18 ΣΕΠΤ.2010 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ ΠΕΡΙ ΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΚΑΙ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Ιωάννου Σιδηρά (28η) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης υπήρξε ανά τους αιώνες το εκκλησιαστικό κέντρο στη Μακεδονία προς το οποίο απευθύνονταν εγγράφως για την επίλυση ποικίλων ζητημάτων, ιδιώτες και δημόσια πρόσωπα, κληρικοί και λαϊκοί, από όλες τις επαρχίες της Μακεδονίας και όχι μόνο. Στο αρχείο της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης σώζονται μεταξύ άλλων και ορισμένα έγγραφα από την αλληλογραφία διαφόρων Μητροπολιτών και λοιπών κληρικών, δημάρχων και απλών μεμονομένων ιδιωτών της Καβάλας και της Θάσου προς τους εκάστοτε Μητροπολίτες Θεσσαλονίκης. Ένα μέρος από τα παραπάνω έγγραφα δημοσιεύονται στην παρούσα εισήγηση και αναφέρονται στην περίοδο από το έτος 1904 μέχρι και το 1954. Προέρχονται από διάφορα πρόσωπα που ήταν μονίμως εγκατεστημένα ή ευρέθησαν περιστασιακά στην Καβάλα και την Θάσο, είναι ποικίλου περιεχομένου και έχουν τον χαρακτήρα, είτε του επισήμου δημοσίου εγγράφου, είτε της προσωπικής επιστολής. Περιέχουν ιστορικές μαρτυρίες για πρόσωπα και γεγονότα της Καβάλας, της Θάσου και άλλα γενικότερα της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου στην οποία αναφέρονται. 43

Η ΠΑΡΟΙΚΙΑ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ ΕΜΙΓΚΡΕ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ, ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΤΗΣ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1917 Νικολάου Ρουδομέτωφ η (29 ) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Θα αναφερθούμε σε ένα από τα ασήμαντα, πλην όμως δραματικά, παρεπόμενα της Οκτωβριανής επανάστασης του 1917. Θα εστιαστούμε στους Ρώσους «εμιγκρέ» της Καβάλας και στην παροικία που δημιούργησαν στην πόλη μας, όπως και σε αρκετές πόλεις της Βόρειας, κυρίως, Ελλάδας. Είναι ένα άγνωστο κομμάτι της μικροϊστορία της πόλης μας, από τις πολλές που δεν αποκαλύφθηκαν μέχρι σήμερα και υπήρχε ο φόβος ότι δεν θα αποκαλύπτονταν ποτέ. Μεταξύ αυτών των προσφύγων υπήρχαν και σημαντικοί άνθρωποι που αναφέρονται ακόμη και στην Ρωσική Ιστορία. Από την άλλη μεριά υπάρχει και το θέμα της συμβολής των ανθρώπων αυτών στην ανάπτυξη της πόλης μας, καθώς, στην πλειοψηφία τους, ήταν υψηλής μόρφωσης και εκπαίδευσης. Η Καβάλα, η μεγάλη προσφυγομάνα, τους φιλοξένησε με αγάπη. Η ανοιχτή κοινωνία της τους βοήθησε να δημιουργήσουν οικογένειες με ντόπιες κοπέλες, να εξασφαλίσουν εργασίες, ακόμη και σε θέσεις του Δημοσίου, σε δύσκολες εποχές, όταν το τεράστιο θέμα των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής ταλαιπωρούσε και συγκλόνιζε ολόκληρο τον ελληνισμό. Όλα ξεκίνησαν στα 1920, δυο χρόνια πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή. Ο στρατηγός των Κοζάκων Βαρώνος Πέτερ Βράνγκελ, ο τελευταίος σημαντικός πολέμιος των Μπολσεβίκων και οργανωτής της λεγόμενης στρατιάς Βράνγκελ, με τη βοήθεια Άγγλων και Γερμανών απόστρατων αξιωματικών του Α Παγκόσμιου Πολέμου, εγκαθιστά φιλομοναρχική κυβέρνηση και ελέγχει την Κριμαία και την Ταυρίδα. Για την απόκρουση της πλημμυρίδας των μπολσεβίκων