ΜΑΘΗΜΑ: ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Διδάσκων : Βασίλειος Σταματόπουλος, Δικηγόρος, Δ.Μ.Σ. Συνάντηση 5 η ΕΙΔΙΚΟ ΕΝΟΧΙΚΟ ΔΩΡΕΑ - ΠΩΛΗΣΗ - ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ Δωρεά Δωρεά είναι η σύμβαση με την οποία ο δωρητής αναλαμβάνει την υποχρέωση να παράσχει στο δωρεοδόχο ένα περιουσιακό στοιχείο χωρίς αντάλλαγμα (υποσχετική δωρεά). Έναντι αυτής βρίσκεται η δωρεά άμεσης εκπληρώσεως, σύμφωνα με την οποία «Η παροχή σε κάποιον ενός περιουσιακού αντικειμένου αποτελεί δωρεά, αν γίνεται κατά τη συμφωνία των μερών χωρίς α- ντάλλαγμα» (ΑΚ 496). Η δωρεά είναι ενοχική, υποσχετική, αυστηρά ετεροβαρής, χαριστική και τυπική δικαιοπραξία. Ειδικά για τον τύπο της δωρεάς ορίζεται ότι «Για τη σύσταση δωρεάς απαιτείται συμβολαιογραφικό έγγραφο. - Η δωρεά κινητού πράγματος για την οποία δεν συντάχθηκε συμβολαιογραφικό έγγραφο ισχυροποιείται αφότου ο δωρητής παραδώσει το πράγμα στο δωρεοδόχο (ΑΚ 498)». - 1 -
Ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, σε ορισμένες περιπτώσεις που ορίζονται στο νόμο. Ενδεικτικά αναφέρουμε την περίπτωση της αχαριστίας του δωρεοδόχου (ΑΚ 505), σύμφωνα με την οποία ο δωρητής έχει δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, αν ο δωρεοδόχος φάνηκε αχάριστος με βαρύ παράπτωμά του απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει το δωρητή. Ειδικές μορφές δωρεάς είναι η δωρεά υπό τρόπο (ΑΚ 503-504) και η δωρεά που έγινε από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας (ΑΚ 512). Πώληση ΕΝΝΟΙΑ Στο νόμο ορίζεται ότι «Με τη σύμβαση της πώλησης ο πωλητής έχει την υποχρέωση να μεταβιβάσει την κυριότητα του πράγματος ή το δικαίωμα, που αποτελούν το αντικείμενο της πώλησης, και να παραδώσει το πράγμα και ο αγοραστής έχει την υποχρέωση να πληρώσει το τίμημα που συμφωνήθηκε». Στοιχεία της νομοτυπικής μορφής της πωλήσεως είναι η συμφωνία σε ορισμένο πράγμα, σε ορισμένο τίμημα και στην αιτία. Η πώληση είναι σύμβαση ενοχική, υποσχετική, αιτιώδης, άτυπη για τα κινητά, τυπική για τα ακίνητα. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Από τη σύμβαση της πωλήσεως απορρέουν ορισμένες κύριες και δευτερεύουσες (παρεπόμενες) υποχρεώσεις είτε του αγοραστή είτε του πωλητή. Στις υποχρεώσεις αυτές αντιστοιχούν δικαιώματα του αντισυμβαλλομένου. Το σύνολο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που απορρέουν από την πλήρωση των στοιχείων της νομοτυπικής μορφής του ΑΚ 513 συνιστά τις έννομες συνέπειες από τη σύναψη της πωλήσεως. Κύριες υποχρεώσεις του πωλητή είναι: ί. Η υποχρέωση να μεταβιβάσει την κυριότητα του πράγματος ή το δικαίωμα στον αγοραστή. Η μεταβίβαση της κυριότητας σε ακίνητο γίνεται σύμφωνα με το ΑΚ 1033, ενώ σε κινητό σύμφωνα με το ΑΚ 1034. ii. Η υποχρέωση να παραδώσει το πράγμα στον αγοραστή. Ως παράδοση εδώ νοείται η παράδοση της νομής του πράγματος. - 2 -
Κύρια υποχρέωση του αγοραστή είναι να καταβάλει το τίμημα. Στις πωλήσεις με δόσεις κυριαρχεί η πίστωση του τιμήματος. Στις δευτερεύουσες υποχρεώσεις του πωλητή εντάσσονται λ.χ. η παράδοση και η μεταβίβαση των παραρτημάτων και η παροχή πληροφοριών για τις νομικές σχέσεις του αντικειμένου της πωλήσεως. Στις δευτερεύουσες υποχρεώσεις του αγοραστή εντάσσεται η υποχρέωσή του να ειδοποιήσει έγκαιρα τον πωλητή για τυχόν ελαττώματα του πράγματος. ΜΗ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΩΝ Η μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων των συμβαλλομένων ρυθμίζεται από ένα πλέγμα γενικών διατάξεων (αυτών που διέπουν τη μη εκπλήρωση γενικά) και ειδικών διατάξεων (αυτών που ο νόμος εισάγει ειδικά στην πώληση). Μη εκπλήρωση των υποχρεώσεων του πωλητή Αν ο πωλητής δεν εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις του, η ευθύνη του ρυθμίζεται με βάση τις γενικές διατάξεις που διέπουν τη μη εκπλήρωση των ενοχών γενικά και ειδικότερα τις διατάξεις που αναφέρονται στις αμφοτερο- βαρείς συμβάσεις (ΑΚ 335 επ 340 επ., 362 επ., 374 επ., 380 επ.). Δυνατή παροχή του πωλητή. Αν η εκπλήρωση των υποχρεώσεων είναι ακόμη δυνατή, ο αγοραστής μπορεί: ί. να ζητήσει την αυτούσια εκπλήρωση ii. να προβάλει την ένσταση της μη εκπληρώσεως της συμβάσεως (ΑΚ 374 επ.), αν ο πωλητής αξιώνει την καταβολή του τιμήματος iii. να περιαγάγει τον πωλητή σε υπερημερία οφειλέτη, ύστερα από σχετική όχληση και να ασκήσει τις σχετικές αξιώσεις (ΑΚ 343 επ., 383 επ.) ίν. να υπαναχωρήσει, σε περίπτωση πωλήσεως με ακριβόχρονη εκτέλεση (ΑΚ 401). Αδύνατη παροχή του πωλητή. Διαφορετική είναι η κατάσταση αν η εκπλήρωση των υποχρεώσεων του πωλητή είναι αδύνατη. Ειδικότερα διακρίνουμε: Την ολική αδυναμία του πωλητή (όταν αυτός αδυνατεί να εκπληρώσει και τις δύο κύριες υποχρεώσεις του) που οφείλεται σε υπαιτιότητά του. Ο αγοραστής δικαιούται διαζευκτικά: α) να ζητήσει πλήρη αποζημίωση (ΑΚ 382) ή β) να ασκήσει τα δικαιώματα του ΑΚ 380 ή γ) να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση (ΑΚ 382). Την ολική αδυναμία που είναι ανυπαίτια για τον πωλητή. Στην περίπτωση αυτή ο νόμος (ΑΚ 336 και 380) προβλέπει «κοινή απαλλαγή». - 3 -
Την ολική αδυναμία που οφείλεται σε υπαιτιότητα του δανειστή (αγοραστή). Εδώ ο αγοραστής έχει την υποχρέωση να καταβάλει το τίμημα, ενώ ο πωλητής πρέπει να αφαιρέσει από το τίμημα αυτό την ωφέλεια που αποκόμισε λόγω της αδυναμίας (ΑΚ 381). Σε μερική υπαίτια αδυναμία ο αγοραστής έχει το δικαίωμα α) είτε να πάρει το δυνατό μέρος της παροχής και για το άλλο να ασκήσει τα δικαιώματα του ΑΚ 382, β) είτε -αν δεν έχει συμφέρον στη μερική εκπλήρωση- να αποκρούσει το μέρος της παροχής που του προσφέρεται και να ασκήσει για όλη την παροχή τα δικαιώματα του ΑΚ 382 (αναλ. ΑΚ 337). Σε μερική ανυπαίτια αδυναμία ο αγοραστής έχει το δικαίωμα α) είτε να πάρει το δυνατό μέρος της παροχής και ταυτόχρονα να καταβάλει το αντίστοιχο μέρος του τιμήματος, (στην περίπτωση αυτή θα ισχύσει η κοινή απαλλαγή για το υπόλοιπο μέρος), β) είτε -αν δεν έχει συμφέρον στη μερική εκπλήρωση- να θεωρήσει την αδυναμία ως ολική με αποτέλεσμα την κοινή απαλλαγή των μερών κατά το ΑΚ 380. Ευθύνη πωλητή για νομικά ελαττώματα Έννοια νομικού ελαττώματος. Νομικό ελάττωμα είναι κάθε δικαίωμα - είτε ενοχικό είτε εμπράγματο - τρίτου στο πράγμα (ή στο δικαίωμα), δικαίωμα που μπορεί να αντιταχθεί κατά του αγοραστή και που εμποδίζει την ελεύθερη μεταβίβαση της κυριότητας (ή του δικαιώματος) καθώς και την άσκηση των εξουσιών που πηγάζουν από αυτήν. Περιεχόμενο της ευθύνης. Ο πωλητής έχει την υποχρέωση να μεταβιβάσει την κυριότητα στο πράγμα ή το δικαίωμα ελεύθερη από νομικά ελαττώματα (κατά τη διατύπωση του ΑΚ 514 ο πωλητής έχει την υποχρέωση να μεταβιβάσει το αντικείμενο της πωλήσεως ελεύθερο από κάθε δικαίωμα τρίτου). Αν υπάρχει νομικό ελάττωμα, ο πωλητής ευθύνεται για αθέτηση της κύριας υποχρεώσεώς του να μεταβιβάσει την κυριότητα του πράγματος (ή το δικαίωμα). Ορίζεται σχετικά στο ΑΚ 516 ότι«... ο αγοραστής έχει όσα δικαιώματα έχει ο δανειστής στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις και ιδίως σε περίπτωση υπερημερίας ή υπαίτιας αδυναμίας του οφειλέτη». Απαλλαγή από την ευθύνη. Ο πωλητής δεν ευθύνεται για τα νομικά ελαττώματα που υπάρχουν κατά το χρόνο της πώλησης, αν ο αγοραστής τα γνώριζε. Αλλά για την υποθήκη ή την προσημείωση ή την κατάσχεση ή το ενέχυρο που υπάρχει ο πωλητής ευθύνεται και αν ακόμη ο αγοραστής γνώριζε την ύπαρξή τους (ΑΚ 515). - 4 -
Ευθύνη πωλητή για πραγματικά ελαττώματα ή για έλλειψη συνομολογημένης ιδιότητας. Στο νόμο υπάρχει ειδική ρύθμιση για την ευθύνη του πωλητή για πραγματικά ελαττώματα και για έλλειψη συνομολογημένης ιδιότητας (ΑΚ 534-561). Βασική ρύθμιση εισάγουν τα ΑΚ 534 και 535. Ο πωλητής έχει την υποχρέωση να παραδώσει το πράγμα με τις συνομολογημένες ιδιότητες και χωρίς πραγματικά ελαττώματα (ΑΚ 534). Η υποχρέωση παραδόσεως του πράγματος εκπληρώνεται, αν το πράγμα που παραδίδει ανταποκρίνεται στη σύμβαση. Στο νόμο (ΑΚ 535) εισάγονται ενδεικτικά ορισμένα κριτήρια που δηλώνουν ότι ο πωλητής δεν εκπληρώνει την υποχρέωση που απορρέει από το ΑΚ 534. Ειδικότερα το πράγμα δεν ανταποκρίνεται στη σύμβαση αν: 1 2 3 4. δεν ανταποκρίνεται στην περιγραφή που έχει γίνει από τον πωλητή ή στο δείγμα ή υπόδειγμα που ο πωλητής είχε παρουσιάσει στον αγοραστή-. δεν είναι κατάλληλο για το σκοπό της συγκεκριμένης συμβάσεως και ιδιαίτερα για τη σύμφωνη με το σκοπό αυτόν ειδική χρήση-. δεν είναι κατάλληλο για τη χρήση για την οποία προορίζονται συνήθως τα πράγματα της ίδιας κατηγορίας-. δεν έχει την ποιότητα ή την απόδοση που ο αγοραστής ευλόγως προσδοκά από πράγματα της ίδιας κατηγορίας, λαμβάνοντας υπόψη και τις δημόσιες δηλώσεις του πωλητή, του παραγωγού ή του αντιπροσώπου του, στο πλαίσιο ιδίως της σχετικής διαφημίσεως ή της επισημάνσεως, εκτός αν ο πωλητής δεν γνώριζε ούτε όφειλε να γνωρίζει τη σχετική δήλωση. Ο κανόνας της ευθύνης: Ο πωλητής ευθύνεται αντικειμενικά (ανεξάρτητα από υπαιτιότητά του), σε περίπτωση υπάρξεως πραγματικών ελαττωμάτων ή ελλείψεως συνομολογημένων ιδιοτήτων κατά το χρόνο που ο κίνδυνος μεταβαίνει στον αγοραστή. Η εξαίρεση: Δε συντρέχει ευθύνη του πωλητή αν ο αγοραστής κατά τη σύναψη της συμβάσεως γνώριζε ότι το πράγμα δεν ανταποκρίνεται στη σύμβαση ή η μη ανταπόκριση οφείλεται σε υλικά που χορήγησε ο αγοραστής (ΑΚ 537). Δικαιώματα του αγοραστή (ΑΚ 540): Στις περιπτώσεις ευθύνης του πωλητή για πραγματικό ελάττωμα ή για έλλειψη συνομολογημένης ιδιότητας ο αγοραστής έχει κατ' επιλογή του το δικαίωμα: - 5 -
1. να απαιτήσει χωρίς επιβάρυνσή του τη διόρθωση ή αντικατάσταση του πράγματος με άλλο, εκτός αν τέτοια ενέργεια είναι αδύνατη ή απαιτεί δυσανάλογες δαπάνες 2. να μειώσει το τίμημα 3. να υπαναχωρήσει από τη σύμβαση. 4. να ζητήσει αποζημίωση κατά τους όρους του νόμου (ΑΚ 543). Πέρα από τα παραπάνω δικαιώματα ο αγοραστής εξοπλίζεται και με άλλα μέσα (λ,χ. τα δικαιώματα του ΑΚ 540 αν διαπιστώνεται αργότερα και άλλο ελάττωμα ή το δικαίωμα για αποζημίωση κατά τους όρους του ΑΚ 544). Τα δικαιώματα του αγοραστή λόγω πραγματικού ελαττώματος ή ελλείψεως συνομολογημένης ιδιότητας παραγράφονται μετά την πάροδο πέντε ετών για τα ακίνητα και δύο ετών για τα κινητά (ΑΚ 554). Παραπέρα στο νόμο ρυθμίζεται ένα σύνολο θεμάτων που εντάσσονται στο θεσμό της πωλήσεως. Ειδικότερα εντοπίζουμε: Την πώληση με το όρο διατηρήσεως της κυριότητας (ΑΚ 532). Το σύμφωνο εξωνήσεως (ΑΚ 565). Την πώληση με δοκιμή (ΑΚ 563). Ανταλλαγή Ανταλλαγή είναι η σύμβαση με την οποία οι συμβαλλόμενοι αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μεταβιβάσουν ο ένας την κυριότητα σε ένα πράγμα ή ένα δικαίωμα και ο άλλος, αμοιβαία, την κυριότητα σε ένα άλλο πράγμα ή σε ένα άλλο δικαίωμα. Πρόκειται για μια ενοχική, υποσχετική και αμφοτεροβαρή σύμβαση, που διαφέρει από τη σύμβαση της πωλήσεως κυρίως ως προς το ότι τη θέση του τιμήματος καταλαμβάνει μια άλλη παροχή, αυτή του αντικειμένου της ανταλλαγής. Ο καθένας από τους συμβαλλομένους κρίνεται ως πωλητής για την παροχή που τον βαρύνει και ως αγοραστής για την παροχή που απαιτεί. Στην ανταλλαγή εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για την πώληση (ΑΚ 573). - 6 -
ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΙΑ Μίσθωση πράγματος ΕΝΝΟΙΑ Στο νόμο ορίζεται ότι «Με τη σύμβαση της μίσθωσης πράγματος ο εκμισθωτής έχει την υποχρέωση να παραχωρήσει στο μισθωτή τη χρήση του πράγματος για όσο χρόνο διαρκεί η σύμβαση και ο μισθωτής να καταβάλει το συμφωνημένο μίσθωμα» (ΑΚ 574) Σημαντικές ρυθμίσεις εισάγονται με ειδικά νομοθετήματα (βλ. λ.χ. ν. 813/1978 για ορισμένες εμπορικές μισθώσεις ακινήτων, όπως ισχύει σήμερα επίσης ν. 1703/1987 για τις μισθώσεις κατοικιών, όπως ισχύει σήμερα τέλος, βλ. ν. 1652/1986 «περί χρονομεριστικής μίσθωσης» και ν. 1665/1986 «περί χρηματοδοτικής μίσθωσης»). Στοιχεία της νομοτυπικής μορφής της μισθώσεως πράγματος είναι η συμφωνία στη χρήση ενός πράγματος, η συμφωνία σε ορισμένο μίσθωμα και η συμφωνία στην αιτία. Σημαντικό είναι το στοιχείο του χρόνου, με βάση τον οποίο διακρίνεται η μίσθωση πράγματος ορισμένου χρόνου, από τη μίσθωση αόριστου χρόνου. Η μίσθωση πράγματος είναι σύμβαση ενοχική, υποσχετική, αιτιώδης, αμφοτεροβαρής, άτυπη για τα κινητά, και κατά κανόνα για τα ακίνητα. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Στη μίσθωση πράγματος ο εκμισθωτής φέρει κύριες και δευτερεύουσες (παρεπόμενες) υποχρεώσεις: Κύρια υποχρέωση για παραχώρηση της χρήσης του μισθίου. Στην υποχρέωση αυτή του εκμισθωτή συμπεριλαμβάνονται η υποχρέωση για παράδοση του μισθίου στο μισθωτή και η υποχρέωση να διατηρείται το μίσθιο κατάλληλο για τη συμφωνημένη χρήση. Στις δευτερεύουσες υποχρεώσεις εντάσσονται λ,χ. η υποχρέωση του εκμισθωτή για καταβολή των βαρών του μισθίου και των φόρων που το βαρύνουν (ΑΚ 590), καθώς και η υποχρέωση του εκμισθωτή για απόδοση δαπανών που έκανε στο μίσθιο ο μισθωτής. Αντίστοιχα και ο μισθωτής έχει υποχρεώσεις: 1. Κύρια υποχρέωση του μισθωτή είναι η καταβολή του μισθώματος. 2. Στις παρεπόμενες υποχρεώσεις του μισθωτή εντάσσεται λ.χ. η υποχρέωσή του για καλή χρήση του μισθίου (ΑΚ 594). - 7 -
ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΜΙΣΘΩΣΕΩΣ Η μίσθωση που συνομολογήθηκε για ορισμένο χρόνο λήγει μόλις περάσει αυτός ο χρόνος, χωρίς να απαιτείται τίποτε άλλο (ΑΚ 608, παρ. 1). Η μίσθωση αόριστης διάρκειας λήγει με καταγγελία του καθενός από τους συμβαλλομένους (ΑΚ 608, παρ. 2). Κύρια συνέπεια που απορρέει από τη λήξη της μισθώσεως είναι η υποχρέωση του μισθωτή να αποδώσει το μίσθιο στην κατάσταση που το παρέλαβε (ΑΚ 599, παρ. 1). Σύμβαση εργασίας Σύμφωνα με το ΑΚ 648, παρ. 1, «Με τη σύμβαση εργασίας ο εργαζόμενος έχει υποχρέωση να παρέχει, για ορισμένο ή αόριστο χρόνο, την εργασία του στον εργοδότη και αυτός να καταβάλει το συμφωνημένο μισθό». Οι διατάξεις του ΑΚ που διέπουν την εργασία αποτελούν μέρος του εργατικού δικαίου, ενός κλάδου που έχει αποσπαστεί από το αστικό δίκαιο και εμπεριέχει διατάξεις τόσο του ιδιωτικού δικαίου όσο και του δημόσιου δικαίου. Σύμβαση έργου Σύμφωνα με το ΑΚ 681 «Με τη σύμβαση έργου ο εργολάβος έχει υποχρέωση να εκτελέσει το έργο και ο εργοδότης να καταβάλει τη συμφωνημένη αμοιβή». Στοιχεία της νομοτυπικής μορφής της συμβάσεως έργου είναι η συμφωνία στην εκτέλεση ενός έργου, η συμφωνία στην αμοιβή και στην αιτία. Το έργο νοείται ως αποτέλεσμα εργασίας ή γενικότερα της δραστηριότητος ενός προσώπου (του εργολάβου). Μπορεί να έχει υλικό χαρακτήρα (λ.χ. ανέγερση οικοδομής) ή άυλο χαρακτήρα (λ.χ. η συγγραφή σεναρίου ή εκτέλεση μουσικού έργου). Η σύμβαση έργου είναι σύμβαση ενοχική, υποσχετική, αιτιώδης, αμφοτεροβαρής και κατά κανόνα άτυπη. - 8 -
Εταιρία Σύμφωνα με το ΑΚ 741 «Με τη σύμβαση της εταιρίας δύο ή περισσότεροι έχουν αμοιβαίως υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό και ιδίως οικονομικό». Οι διατάξεις του ΑΚ που ρυθμίζουν την εταιρία αποτελούν μέρος του εταιρικού δικαίου, ενός κλάδου που έχει αποσπαστεί από το αστικό δίκαιο και έχει αναχθεί σε ιδιαίτερο τμήμα του ιδιωτικού δικαίου. - 9 -
ΑΛΛΕΣ ΕΠΩΝΥΜΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Στην ενότητα αυτή προσεγγίζουμε μερικές από τις επώνυμες συμβάσεις που ρυθμίζονται στον Αστικό Κώδικα, πέρα από αυτές στις οποίες αναφερθήκαμε μέχρι τώρα. Ειδικότερα προσεγγίζουμε την εντολή, το δάνειο, το χρησι- δάνειο, την παρακαταθήκη και την εγγύηση. ΕΝΤΟΛΗ Σύμφωνα με το ΑΚ 713 «Με τη σύμβαση της εντολής ο εντολοδόχος έχει υποχρέωση να διεξαγάγει χωρίς αμοιβή την υπόθεση που του ανέθεσε ο εντολέας». Η εντολή είναι σύμβαση ενοχική, υποσχετική, ετεροβαρής και χαριστική. Αν κάποιος έδωσε συμβουλή ή σύσταση, δεν ευθύνεται για τη ζημία που προξενήθηκε από αυτήν, εκτός αν με σύμβαση ανέλαβε την ευθύνη ή αν βρισκόταν σε δόλο (ΑΚ 729). ΔΑΝΕΙΟ Στο ΑΚ 806 ορίζεται ότι «Με τη σύμβαση του δανείου ορίζεται ότι ο ένας από τους συμβαλλομένους μεταβιβάζει στον άλλο κατά κυριότητα χρήματα ή άλλα αντικαταστατά πράγματα και αυτός έχει την υποχρέωση να αποδώσει άλλα πράγματα της ίδιας ποσότητας και ποιότητας». Το δάνειο ανήκει στις πιστωτικές συμβάσεις. Σε αυτές κινούνται δύο πρόσωπα, ο πιστοδότης (στο δάνειο ο δανειστής) και ο πιστούχος (στο δάνειο ο οφειλέτης).υπάρχουν διάφορα είδη δανείου, λ.χ. αστικό και εμπορικό, έντοκο, τοκοχρεωλυτικό ή άτοκο, παραδοτικό ή συναινετικό, χρηματικό ή μη χρηματικό.το δάνειο ως παραδοτική σύμβαση προϋποθέτει αφενός τη συμφωνία των μερών (δανειςττή και οφειλέτη), αφετέρου την παράδοση των χρημάτων ή των άλλων αντικαταστατών πραγμάτων.σημαντικό στοιχείο είναι αυτό του χρόνου. Συνήθως συμφωνείται το χρονικό σημείο για την απόδοση του αντικειμένου του δανείου. Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή δεν ορίστηκε χρόνος για την απόδοση του δανείο ούτε αυτό συνάγεται από τις περιστάσεις, το δάνειο αποδίδεται αφού περάσει ένας μήνας από την καταγγελία του δανειστή ή του οφειλέτη (ΑΚ 807, εδ. α ). ΧΡΗΣΙΔΑΝΕΙΟ 10
Σύμφωνα με το ΑΚ 810 «Με τη σύμβαση του χρησιδανείου ο ένας από τους συμβαλλομένους (χρήστης) παραχωρεί στον άλλο τη χρήση πράγματος χωρίς αντάλλαγμα και αυτός (χρησάμενος) έχει υποχρέωση να αποδώσει το πράγμα μετά τη λήξη της σύμβασης». Το χρησιδάνειο είναι συναινετικό ή παραδοτικό (ΑΚ 810). Το χρησιδάνειο ως παραδοτική σύμβαση προϋποθέτει αφενός τη συμφωνία των μερών (χρήστη και χρησαμένου), αφετέρου την παραχώρηση της χρήσης του πράγματος. Αντικείμενο του χρησιδανείου μπορεί να είναι κινητό ή ακίνητο πράγμα. Σημαντικό στοιχείο είναι αυτό του χρόνου. Μετά την πάροδο του συμφωνηθέντος χρόνου ο χρησάμενος έχει υποχρέωση να αποδώσει το πράγμα. Το χρησιδάνειο παρά τον τίτλο του μοιάζει με τη μίσθωση πράγματος, με τη διαφορά ότι σ' αυτό η παραχώρηση της χρήσης του πράγματος συμφωνείται χωρίς αντάλλαγμα. ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ Κατά το ΑΚ 822 «Με τη σύμβαση της παρακαταθήκης ο θεματοφύλακας παραλαμβάνει από άλλον κινητό πράγμα για να το φυλάει με την υποχρέωση να το αποδώσει όταν του ζητηθεί. Αμοιβή μπορεί να απαιτηθεί μόνο όταν συμφωνήθηκε ή συνάγεται από τις περιστάσεις». Η παρακαταθήκη μπορεί να είναι σύμβαση συναινετική ή παραδοτική (ΑΚ 822). Ως παραδοτική, παρακαταθήκη είναι η σύμβαση με την οποία ένα πρόσωπο (ο θεματοφύλακας) παραλαμβάνει από άλλο πρόσωπο (τον παρακαταθέτη) κινητό πράγμα προς φύλαξη, με την υποχρέωση να το αποδώσει στο χρόνο που συμφωνείται. Σημαντικά στοιχεία της συμβάσεως παρακαταθήκης είναι η παράδοση και παραλαβή προς φύλαξη, η ύπαρξη μόνο κινητού πράγματος και ο χρόνος αποδόσεώς του. Όπως ορίζεται στο νόμο (ΑΚ 822, εδ. β'), η παρακαταθήκη μπορεί να συμφωνηθεί είτε με αμοιβή είτε χωρίς αμοιβή. ΕΓΓΥΗΣΗ Στο ΑΚ 847 ορίζεται ότι «Με τη σύμβαση της εγγύησης ο εγγυητής αναλαμβάνει απέναντι στο δανειστή την ευθύνη ότι θα καταβληθεί η οφειλή». 11
Σημαντικό στη σύμβαση εγγυήσεως είναι να αντιληφθούμε ότι στο πεδίο της κινούνται τρία πρόσωπα. Ο οφειλέτης, που εδώ καλείται πρωτοφειλέτης, ο δανειστής και ο εγγυητής. Πρόκειται για σύμβαση ενοχική, υποσχετική, παρεπόμενη (ΑΚ 850) και τυπική (ΑΚ 849). Ένσταση διζήσεως Ο εγγυητής έχει δικαίωμα να αρνηθεί την καταβολή της οφειλής, ωσότου ο δανειστής επιχειρήσει αναγκαστική εκτέλεση εναντίον του πρωτοφειλέτη και αυτή αποβεί άκαρπη. Ωστόσο, ο εγγυητής δεν έχει την ένσταση διζήσεως σε ορισμένες περιπτώσεις που ορίζονται στο νόμο (ΑΚ 857), όπως λ.χ. αν παραιτήθηκε από αυτήν και ιδίως αν εγγυήθηκε ως πρωτοφειλέτης. ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ Στο νόμο (ΑΚ 871) ορίζεται ότι «Με τη σύμβαση του συμβιβασμού οι συμβαλλόμενοι διαλύουν με αμοιβαίες υποχωρήσεις μια φιλονικία τους ή μια αβεβαιότητα για κάποια έννομη σχέση. Με αβέβαιη σχέση εξομοιώνεται και η επισφαλής απαίτηση». Ο συμβιβασμός διακρίνεται σε δικαστικό και εξώδικο (ΑΚ 871-872). Ο τελευταίος είναι μια σύμβαση ενοχική, υποσχετική, αιτιώδης και αμφοτεροβα- ρής. Το κύριο αποτέλεσμα του εξώδικου συμβιβασμού έγκειται στο ότι λύνεται οριστικά η διαφορά που υπάρχει μεταξύ των συμβαλλομένων και διαλύεται η έριδα ή η αβεβαιότητα που υπήρχε μεταξύ τους. ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΥΠΟΣΧΕΣΗ Ή ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ Αφηρημένη υπόσχεση είναι η σύμβαση με την οποία γίνεται υπόσχεση, έτσι ώστε να γεννιέται ενοχή ανεξάρτητα από την αιτία του χρέους (ΑΚ 873). ΑΝΩΝΥΜΑ ΧΡΕΩΓΡΑΦΑ Ανώνυμο χρεώγραφο είναι το έγγραφο που περιέχει υπόσχεση ενός προσώπου για κάποια παροχή στον κομιστή του εγγράφου. Στην περίπτωση αυτή ο εκδότης του εγγράφου έχει υποχρέωση να καταβάλει στον κομιστή την παροχή, εκτός αν αυτός δεν έχει δικαίωμα να διαθέσει τον τίτλο (ΑΚ 888). Συμβάσεις ρυθμιζόμενες από ειδικούς νόμους 12
Στις συναλλαγές έχουν διαμορφωθεί νέες μορφές συμβάσεων, μερικές από τις οποίες ρυθμίζονται από ειδικούς νόμους. Σε αυτές συγκαταλέγονται η σύμβαση χρηματοδοτικής μισθώσεως (ή σύμβαση leasing), η σύμβαση χρονομεριστικής μισθώσεως (ή σύμβαση timesharing), η σύμβαση πρακτορείας επιχειρηματικών απαιτήσεων (σύμβαση factoring) και η σύμβαση forfeiting. 13