Ειδικά Βιομηχανικά Στερεά Απόβλητα

Η Βιβλιοθήκη του Ι.Τ.Α.Π. Σειρά:Περιβάλλον / Βιομηχανικά Στερεά Απόβλητα Ειδικά Βιομηχανικά Στερεά Απόβλητα Αθαν. Π. Παντελόγλου Έκδοση του Ινστιτούτου Τοπικής Αειφόρου Ανάπτυξης και Πολιτισμού (Ι.Τ.Α.Π.) Οκτώβριος 2003 Οινόφυτα Βοιωτίας

Ο Αθανάσιος Παντελόγλου γεννήθηκε το 1945 στη Νέα Ιωνία Αττικής. Πτυχιούχος Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών (1971). Πτυχιούχος Χημικός Μηχανικός του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (1973) και μεταπτυχιακό ως Βιοτεχνολόγος (Βιοχημικός Μηχανικός ΜSC). Έκτοτε δούλεψε στη βιομηχανία παραγωγής πρώτων υλών και στην περιβαλλοντική βιομηχανία. Σήμερα είναι διευθυντής σε εργοστάσιο παραγωγής χημικών προϊόντων. Υπήρξε μεταφραστής σε μεγάλες εγκυκλοπαίδειες (Britanica, Μεγάλη Σοβιετική κλπ) και δίδαξε σε πολλά σεμινάρια συνεχιζόμενης ειδικής εκπαίδευσης στο ΕΛΚΕΠΑ, στην Ένωση Ελλήνων Χημικών, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε γερμανικές τεχνικές σχολές. Σήμερα είναι Καθηγητής-Εργαστηριακός στα ΤΕΙ Αθηνών στον τομέα Ιατρικών Οργάνων και Ιατρικής Τεχνολογίας. Η έκδοση καλύφθηκε οικονομικά από την Τοπική Εκκλησία και συγκεκριμένα από τις ενορίες των Δήμων Σχηματαρίου, Οινοφύτων, Τανάγρας και Δερβενοχωρίων της Ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδείας τις οποίες ευχαριστούμε θερμά. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την κ. Έφη Σαμαρά η οποία δακτυλογράφησε και επιμελήθηκε το κείμενο αλλά και όλα τα στελέχη και συνεργάτες του ΙΤΑΠ που βοήθησαν ο καθένας με τον τρόπο του για την έκδοση αυτή. Απαγορεύεται η αναδημοσίεση και η αναπαραγωγή του κειμένου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς την γραπτή συγκατάθεση του Ι.Τ.Α.Π. Ινστιτούτο Τοπικής Αειφόρου Ανάπτυξης και Πολιτισμού (Ι.Τ.Α.Π.) ΤΘ 26, Οινόφυτα Βοιωτίας, ΤΚ 32011 Τηλ.: 22620 32014 ή 32741, Φαξ: 22620 31850 2

Περιεχόμενα Εισαγωγή-Ο λαβύρινθος των σκουπιδιών και ο μίτος της Aριάδνης -4 Αναγκαίες διευκρινίσεις - 6 Τοπικά ποσοτικά στοιχεία - 6 Η επιμόλυνση των σκουπιδιών με ειδικά στερεά απόβλητα - 6 Η ταφή των σκουπιδιών - 7 Κοινοτικές οδηγίες και Ελληνική νομοθεσία - 9 Η πλευρά της Βιομηχανίας (νοοτροπία)- 10 Τα νέα εργαλεία - 11 Το κέρδος της κρυφοεπιδότησης - 11 Η πλευρά της Βιομηχανίας (πρακτικές)- 12 Αυθαίρετη καύση - 12 Μεταβάπτιση - 13 Η εμπλοκή των Δήμων - 14 Η πλευρά της Εξουσίας, Τοπικής και Κεντρικής - 16 Κάποια απλά ερωτήματα - 16 Το Δημοτικό Τέλος Kαθαριότητας και ο ρόλος του - 17 Το καθεστώς Αδειοδότησης μιας Bιομηχανικής Eγκατάστασης στην περιοχή μας - 20 Διαδικασία Aδειοδότησης «Xωροθέτησης μιας Bιομηχανίας» - 21 Διαδικασία Aδειοδότησης Aνέγερσης Kτιρίων Bιομηχανικής Xρήσης - 24 Aδεια Λειτουργίας και Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων - 25 Η Δημόσια Κρίση - 26 Εξουσία τι κάνεις;;; - 27 Τι μπορεί να γίνει - 30 Πρώτη και βασική προϋπόθεση - 30 Εμπλοκή Τοπικών Φορέων - 30 Δουλειά ειδικών - 31 Η Διαχείριση των Ειδικών Στερεών Αποβλήτων - 31 Ο ρυπαίνων πληρώνει - 33 Τα «προσομοιάζοντα» - Επίλογος - 34 Παραπομπές - 35 3

Εισαγωγή - Ο λαβύρινθος των σκουπιδιών και ο «μίτος της Αριάδνης» Σκουπίδια, απορρίμματα, στερεά απόβλητα, είναι ένα αυτονόητα δημιουργούμενο παραπροϊόν της σημερινής οργανωμένης ζωής. Ένα παραπροϊόν που δημιουργείται καθημερινά και πρέπει να αντιμετωπίζεται με συστηματικό τρόπο, διότι τα συσσωρευμένα σκουπίδια και τα στερεά απόβλητα είναι μια από τις σοβαρές αιτίες υποβάθμισης της ζωής σ ένα τόπο και μπορούν, κυριολεκτικά, να τον θάψουν. Η ζωή σε κάθε τόπο οργανώνεται γύρω από δύο πυρήνες: το νοικοκυριό και την παραγωγή. Από τον πρώτο πυρήνα έχουμε τη δημιουργία οικιακών στερεών αποβλήτων ή σκουπιδιών. Από το δεύτερο πυρήνα, που είναι και πρέπει να είναι οι νομίμως δραστηριοποιούμενες μονάδες παραγωγής, όπως βιοτεχνίες, βιομηχανίες, οικοδομές, εγκαταστάσεις εντατικής γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής, εγκαταστάσεις αποθήκευσης, διακίνησης, μεταφόρτωσης και διανομής διαφόρων προϊόντων, έχουμε τη δημιουργία στερεών αποβλήτων, τώρα πια σε μεγάλες ποσότητες, που χαρακτηρίζονται με τον ειδικό όρο βιομηχανικά στερεά απόβλητα. Σε περιοχές με ενεργά εργοστάσια και επιχειρήσεις τα απόβλητα αυτά παράγονται σε μεγάλη ποικιλία και αφθονία. Είναι βασικό θέμα πολιτισμού, καθώς και πολιτικό-θεσμικό θέμα για τη ζωή σε μια περιοχή, η ύπαρξη και η αποτελεσματική λειτουργία ενός συστήματος που θα επιλαμβάνεται της τύχης όλων των σκουπιδιών που παράγονται σ αυτήν. Είναι από τις πρωταρχικές υπηρεσίες που οργανώνονται σε ανταποδοτική του κόστους τους, βάση, για να διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις ζωής των ανθρώπων σε ένα τόπο. Είναι ευθύνη της υπερτοπικής εξουσίας αλλά και της τοπικής αυτοδιοίκησης αυτή η διασφάλιση. Με αυτό τον τρόπο το τοπικό σύστημα συλλογής και διαχείρισης απορριμμάτων οργανώνεται, εξυπηρετείται και χρηματοδοτείται με ειδικούς πόρους, με ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης και λειτουργεί με ένα σχεδιασμένο βαθμό αποτελεσματικότητας, σε αρμονία με το νομαρχιακό σχέδιο διαχείρισης απορριμμάτων, προσπαθώντας, με ανταποδοτικό κόστος, να καλύπτει την κοινωνική αυτή ανάγκη. Τόποι που δεν έχουν τέτοια εξυπηρέτηση και δεν έχουν εξοπλισθεί με αυτή την πρόβλεψη, είναι τόποι μίζεροι και ακατάλληλοι για να ζει κανείς, γεμάτοι κινδύνους για την υγεία. Ο αριθμός των σπιτιών σε ένα δήμο είναι πλέον στατιστικό δεδομένο για την εξουσία του τόπου. Οι λειτουργούσες εγκαταστάσεις παραγωγής πρέπει 4

να είναι αδειοδοτημένες δραστηριότητες με γνωστό παραγωγικό αντικείμενο. Η αδειοδότηση αυτή είναι έργο της εξουσίας-διοίκησης (νομαρχιακή, περιφερειακή, κεντρική, ίσως δημαρχιακή), άρα είναι γνωστή η ύπαρξή της σε όλο τον μηχανισμό των υπερτοπικών αλλά και τοπικών εξουσιών που είναι ταγμένες να διοικούν τον τόπο και να καλύπτουν τις ανάγκες του. Ο τόπος που εγκρίνω να τοποθετείται μια παραγωγική μονάδα, είναι μια περιοχή που θα φορτίζεται με παραπροϊόντα παραγωγής (σκουπίδια, στερεά απόβλητα, λύματα παραγωγής) και κατά συνέπεια θα πρέπει να μπορεί, αυτή η ειδική φόρτιση να συλλέγεται, να τυγχάνει διαχείρισης και να έχει σωστή και ασφαλή τελική τύχη. Αυτό είναι ένας από τους ουσιαστικούς στόχους της αδειοδότησης από την διοίκηση και εάν δεν υπηρετείται τότε η αδειοδότηση έγκριση είναι προβληματική. Σε τόπους όπου το αυτονόητο δεν υπηρετείται σωστά και καθημερινά, έχουμε συσσωρευμένα σοβαρά προβλήματα που αφορούν τόσο τους πολίτες, όσο και την ίδια την παραγωγική δραστηριότητα. Έχουμε φαινόμενα ανθυγιεινά και καταστροφικά για τους ανθρώπους, το περιβάλλον και τη φύση. Έχουμε ουσιαστικά ένα αναποτελεσματικό σύστημα αδειοδότησης για εγκατάσταση και λειτουργία παραγωγικής δραστηριότητας. Ταυτόχρονα το θέμα σκουπίδια και στερεά απόβλητα εμφανίζεται σαν ένας παραλογισμός διαρκείας. Είναι παράξενο και προβληματίζει το ότι κάθε αρμόδιος (αιρετός ή υπάλληλος) στην αλυσίδα της διοίκησης που υπογράφει και αδειοδοτεί την βιομηχανική φόρτιση των τόπων της Βοιωτίας, αρέσκεται να απασχολείται (και αυτό όπως-όπως) μόνο με τα «αστικά απορρίμματα». Το αντικείμενο τους, η αρμοδιότητά τους αλλά και οι νόμοι τώρα πια επιβάλουν, οι αρμόδιοι αυτοί να οργανώνουν, να λειτουργούν και να ελέγχουν μια συνολική λύση για όλα τα απόβλητα, από όποια πηγή και αν δημιουργούνται. Δυστυχώς σε επίπεδο νομαρχίας, περιφέρειας, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, υπηρεσιών ΤΕΔΚ, συνδέσμων Ο.Τ.Α. και τοπικών δήμων, τα βοιωτικά βιομηχανικά στερεά απόβλητα που παράγονται σ αυτούς τους τόπους αντιμετωπίζονται και θεωρούνται ως μη δημιουργούμενα!!! Αυτή η σκόπιμη αγνόηση είναι η μήτρα που γεννά τις παραμορφώσεις και τις παρατυπίες στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και της εξουσίας-διοίκησης. Η άτυπη και παράνομη διαχείριση καθώς και η τελική τύχη των βιομηχανικών στερεών αποβλήτων είναι η αρχή του «μίτου της Αριάδνης» και προσπαθώντας να τον ξετυλίξουμε είναι δυνατόν να καταφέρουμε να κατανοήσουμε πολλά και να ερμηνεύσουμε την ύπαρξη των σημερινών αδιεξόδων. 5

Τοπικά ποσοτικά στοιχεία Αναγκαίες διευκρινήσεις. Στους τόπους μας παράγονται σκουπίδια και απόβλητα παντός είδους από τους 20.000 κατοίκους- κατά μέγιστη εκτίμηση- και τα 350-400 εργοστάσια και εγκαταστάσεις εντατικής παραγωγής με 200.000 ανθρωπο-ισοδύναμα ρυπαντικής ικανότητας. Η ποσοτική σχέση μεταξύ τους είναι 1:10, δηλαδή τα βιομηχανικά στερεά απόβλητα παντός είδους είναι δεκαπλάσια από τα οικιακά απορρίμματα. Μια πρόσφατη εμπειρική εκτίμηση των ποσοτήτων, προσδιορίζει τα οικιακά απορρίμματα των οικισμών όλων των δήμων των τόπων μας σε 50-60 τόνους την ημέρα, κατά μέσο όρο, ενώ τα αντίστοιχα βιομηχανικά στερεά κυμαίνονται σε επίπεδα 500-600 τόνων την ημέρα. Από την αρχή πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η δημιουργούμενη ποσότητα βιομηχανικών αποβλήτων δεν είναι στο σύνολο της κάτι φρικτό και επικίνδυνο. Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτά μπορεί να χαρακτηρισθεί και να κατηγοριοποιηθεί σε αυτό που ονομάζουμε «προσομοιάζοντα σε οικιακά». Τα απόβλητα αυτά αποτελούνται από υλικά, που κάτω από συγκεκριμένες και ελεγχόμενες συνθήκες συλλογής και διαχείρισης μπορούν να αξιοποιηθούν. Κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μπορούν να μπουν σε διαδικασίες ανακύκλωσης, με αξιοποίηση και επαναχρησιμοποίηση των υλικών και της ενέργειας που περιέχουν. Όμως ένα άλλο ποσοστό τους, σημαντικό για ορισμένες βιομηχανικές παραγωγές, μικρό για άλλες, έχει έναν απόλυτα προσδιορισμένο και, από το νόμο πλέον, αναγνωριζόμενο χαρακτήρα (1) ως ειδικά στερεά απόβλητα, και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, τοξικά, καρκινογόνα κ.λ.π. Εξ αιτίας λοιπόν της σοβαρότητας του πράγματος επιβάλλονται: α) ένα ιδιαίτερο, ξεχωριστό και απόλυτα ελεγχόμενο σύστημα συλλογής των αποβλήτων αυτών στην πηγή τους και β) μέτρα ποιοτικής διασφάλισης του τρόπου της παραπέρα διαχείρισής τους. Ενέργειες αναγκαίες και επιβαλλόμενες για τον έλεγχο έως και τη στιγμή της εξουδετέρωσης των ειδικών αυτών αποβλήτων, αφού δεν μπορούμε ούτε να διανοηθούμε ότι είναι δυνατόν να ανακυκλωθούν. Η επιμόλυνση των σκουπιδιών με ειδικά στερεά απόβλητα Κάτι καθοριστικό, που ισχύει σαν απόλυτη αρχή για τα στερεά απόβλητα και την τεχνολογική διαχείρισή τους, είναι ότι όταν μια μικρή ποσότητα επικίνδυνων, τοξικών, καρκινογόνων κ.λ.π. στερεών αναμειχθεί 6

και με οποιοδήποτε τρόπο περάσει μέσα σε μια τεράστια μάζα «αθώων» στερεών αποβλήτων και σκουπιδιών, εκείνο που προκύπτει σαν σύνολο δεν είναι μια μάζα στερεών αποβλήτων λίγο μολυσμένων από επικίνδυνες ουσίες, αλλά μια τεράστια μάζα επιμολυσμένων στερεών αποβλήτων, ακατάλληλων και επικίνδυνων για την υγεία για οποιαδήποτε επεξεργασία ανακύκλωσης. Σαν τεράστια πια μάζα επικίνδυνων αποβλήτων χρειάζεται εντελώς ειδική μεταχείριση που είναι και δύσκολη και πολυέξοδη. Αυτό που είναι το πιο εξωφρενικό, οικονομικο-κοινωνικά ακατανόητο και παρανοϊκό είναι το ότι επιτρέπεται στους τόπους μας να δημιουργούνται ανεξέλεγκτα τεράστιες μάζες επιμολυσμένων-ανάμεικτων στερεών αποβλήτων, λόγω της παράνομης και τυχαίας διαχείρισης που γίνεται στα στερεά βιομηχανικά απόβλητα. Αυτό από μόνο του δημιουργεί τα σοβαρότερα και σημαντικότερα σε επιπτώσεις προβλήματα. Τώρα πια και μέσα από την ισχύουσα νομοθεσία δεν μπορεί να υπάρξει πεδίο, ώστε κάποιος αδειοδοτών αρμόδιος να υποστηρίξει άγνοια και τούτο γιατί τα στερεά βιομηχανικά απόβλητα, και μάλιστα τα επικίνδυνα κάθε είδους, είναι γνωστά, δεδομένα, αναμενόμενα και επισημασμένα με Ειδικό Κωδικό Αποβλήτου, τον Ε.Κ.Α. (1). Είναι καθορισμένο δηλαδή το τι ακριβώς στερεό απόβλητο θα παραχθεί από την κάθε μονάδα παραγωγής, καθώς και για κάθε τεχνολογία παραγωγής, που ζητά άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας. Άρα το μόνο που απομένει πλέον να κάνει ο αρμόδιος επί των αδειών αυτών είναι ο υπολογισμός της ποσότητας των κωδικοποιημένων πια στερεών βιομηχανικών αποβλήτων. Για να λύσει και το πρόβλημα αυτό, αρκεί να ζητήσει μαζί με την μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων να υποβληθεί μια συνολική ισορροπία μαζών του εργοστασίου, όπου από τις ποσότητες του τελικού προϊόντος θα βρίσκονται οι αντίστοιχες ποσότητες και το είδος ή τα είδη των επικίνδυνων στερεών αποβλήτων που θα προκύπτουν από τη διαδικασία παραγωγής Από το σημείο αυτό και μετά θα πρέπει η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων να αναφέρει δεσμευτικά τι θα γίνουν και που θα καταλήξουν αυτά ακριβώς τα ειδικά στερεά απόβλητα παραγωγής. Η ταφή των σκουπιδιών Σήμερα πλέον είναι δεδομένο ότι, δεν μπορεί η τελική τύχη όλων των συλλεγομένων σκουπιδιών (αδιακρίτως μορφής, φύσης, σύνθεσης και προέλευσης) να είναι η ταφή τους μέσα στη γη σε καλά ή κακά φτιαγμένες χωματερές. Είναι τεχνικό θέμα το ότι δεν επιτρέπεται να θάβεις το οτιδήποτε, με οποιοδήποτε τρόπο, γιατί τέτοιου είδους χωματερές μπορούν στο άμεσο ή 7

στο απώτερο μέλλον να γίνουν αιτίες για φοβερές καταστροφές. Ας προσπαθήσουμε να αναλύσουμε σε συντομία αυτό το τεχνικό θέμα. Χαρακτηρίζονται σήμερα πεδία αποκαταστημένης γης τεράστιες εκτάσεις γης πρώην χωματερών. Κάτω από αυτή τη γη συμβαίνουν τα εξής: Οι μάζες των θαμμένων σκουπιδιών και των διαφόρων αποβλήτων είναι ενεργές γαίες που παράγουν αέρια ζυμώσεων (π.χ. μεθάνιο) και άλλα αέρια αποσύνθεσης. Τα αέρια αυτά, σε συνδυασμό με τα κενά στη μάζα των σκουπιδιών και με τα διαρρέοντα υγρά, δημιουργούν κενούς εσωτερικούς θυλάκους οι οποίοι, μαζί με υπερβολικές εσωτερικές πιέσεις αερίων, προκαλούν τεράστιες κατολισθήσεις (2). Έχουμε δηλαδή τον κίνδυνο κατολίσθησης, κατακρήμνισης και μετατόπισης μεγάλων εκτάσεων με παράλληλη καταστροφή κάθε υπερκείμενης εγκατάστασης (κτίρια, κατασκευές κ.λ.π.) και, πιθανότατα, ανθρώπινα θύματα. Τα στραγγίσματα υγρών, από τη μάζα σκουπιδιών σ ένα τόπο, μπορούν να φτάσουν στον υπόγειο ορίζοντα νερού και να μολύνουν το νερό υδροδότησης και άρδευσης, μέχρι που να το αχρηστεύσουν. Στα οικιακά σκουπίδια φαινόμενα με σημαντικότατες συνέπειες είναι οι αυταναφλέξεις και οι εκρήξεις της επιχωματωμένης μάζας των σκουπιδιών που ανεξέλεγκτα αποτίθενται στις χωματερές. Είναι πολύ πιθανό όλα τα παραπάνω καταστροφικά φαινόμενα να είναι πιο έντονα, όταν συνενταφιάζονται ανάμεικτα και επιμολυσμένα στερεά απόβλητα από νοικοκυριά και βιομηχανίες και όταν ήδη έχουν συνενταφιασθεί εκρηκτικά, εύφλεκτα, τοξικά και άλλα επικίνδυνα σκουπίδια και ειδικά απόβλητα, σε παράνομες στη λειτουργία τους χωματερές (3). Το αποτέλεσμα τέτοιων πρακτικών είναι ότι για πολλά χρόνια μετά το γέμισμα και τον κορεσμό των χώρων ενταφιασμού, κινδυνεύουν οι μπαζωμένες με ανεξέλεγκτα σκουπίδια περιοχές από καταστροφικά φαινόμενα. Όλα τα περί αξιοποίησης των παλαιών περιοχών ταφής των σκουπιδιών και μετατροπής τους σε πάρκα αναψυχής είναι και παραμένουν «φιλολογία». Στην ουσία οι τόποι αυτοί είναι κλειστές, μη επισκέψιμες περιοχές ειδικής επικινδυνότητας, τέτοιας και τόσης, όση και η αβεβαιότητα για το είδος των σκουπιδιών που θάφτηκαν εκεί. Τέλος, για τα κοινωνικά αλλά και τα δημοσιο-οικονομικά δεδομένα, δεν είναι ασήμαντη η παράμετρος του χρόνου χρήσης-λειτουργίας μιας χωματερής από την οποία εξαρτάται το κόστος ταφής των σκουπιδιών μιας περιοχής. Μέσω αυτών των παραμέτρων, έρχεται η συνάρτηση του κόστους με το είδος των συλλεγομένων και ενταφιαζομένων σκουπιδιών στη χωματερή. Εδώ ταιριάζει η λογική λύση της ελαχιστοποίησης των ενταφιαζομένων σκουπιδιών. Είναι δύσκολο και επικίνδυνο να θάβεις 8

«αθώα» οικιακά σκουπίδια στο χώμα, χωρίς διαχωρισμό των υλικών. Είναι ταυτόχρονα και πανάκριβο γιατί οι κατάλληλες περιοχές που προσφέρονται είναι σπάνιες και δεν μπορείς να τις εξαντλείς όπως-όπως, ακόμη και αν αυστηρά και ελεγχόμενα, γεμίζεις μόνο με οικιακά και κάνεις αυστηρά υγειονομικό τρόπο ταφής (ΧΥΤΑ), με ειδική τεχνική επιμέλεια και επάρκεια. Η ανάμειξη επομένως και η ταφή των οικιακών με τα βιομηχανικής προέλευσης στερεά, είναι κάτι που πάει πέρα από κάθε λογική. Είναι ανεπίτρεπτο τεχνικά, είναι επικίνδυνο και ανασφαλές, είναι ασύμφορο οικονομικά και απαγορεύεται από τους υπάρχοντες και ισχύοντες νόμους. Στους τόπους μας όμως αυτό ακριβώς γίνεται. Κοινοτικές οδηγίες και Ελληνική νομοθεσία Το 2000 οι νέες Κοινοτικές οδηγίες και η ελληνική νομοθεσία, επιτέλους, καθιέρωσαν σαν «γραμμή πλεύσης» και προτεραιότητας χειρισμού των στερεών αποβλήτων (οικιακής προέλευσης και προσομοιαζόντων βιομηχανικής προέλευσης) τα ακόλουθα: 1. Θα επιδιώκεται ο περιορισμός δημιουργίας των αποβλήτων στην «πηγή» τους, ακόμη και με τον έλεγχο κυκλοφορίας των προϊόντων, όπως χημικά, υλικά συσκευασίας βιομηχανικών προϊόντων, υλικά και τρόποι συσκευασίας καταναλωτικών προϊόντων, ώστε να μην καταλήγουν στα σκουπίδια ανεξέλεγκτα και να επιτυγχάνεται η ελαχιστοποίησή τους. 2. Θα λειτουργήσει, θα επεκταθεί και θα καλύψει συγκεκριμένα ποσοστά, σε συγκεκριμένο χρόνο, η αναπαραλαβή, ανακύκλωση και αξιοποίηση συγκεκριμένων υλικών από τα σκουπίδια 3. Θα λειτουργήσει και θα επεκταθεί η ενεργειακή παραλαβή σαν τελευταία εναπομένουσα αξία στα μικτά, μη ανακυκλούμενα και μη άλλως αξιοποιούμενα σαν υλικά, απορρίμματα. 4. Μόνο τα εντελώς και απολύτως ελάχιστα, μη άλλως αξιοποιούμενα, θα πηγαίνουν για ταφή σε ΧΥΤΥ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολοιμάτων). Και αυτά, φυσικά, δεν αφορούν με κανένα τρόπο τα ειδικά βιομηχανικά στερεά απόβλητα. Όταν λοιπόν τον 21 ο αιώνα συνεχίζει στους τόπους μας σαν καθημερινή πρακτική, χωρίς αλλαγές εδώ και 35 χρόνια, η συν-συλλογή οικιακών σκουπιδιών και στερεών βιομηχανικών αποβλήτων και οι αρμόδιοι συζητούν, σχεδιάζουν και ζητούν χρηματοδοτήσεις για να δημιουργήσουν χώρους υγειονομικής ταφής (κατά προτίμηση στη γη του γείτονά τους), «εξαφανίζοντας» τα παραγόμενα στερεά βιομηχανικά απόβλητα, τότε δικαιούμαστε να συμπεράνουμε ότι κάτι παράλογο, αντι-οικονομικό, 9

αναποτελεσματικό και παράνομο συμβαίνει. Εύλογα υπάρχει το ερώτημα «γιατί συνεχίζει να γίνεται;» Η ευθύνη αυτού του «γιατί» επιμερίζεται τόσο προς τη πλευρά της βιομηχανικής παραγωγής όσο και προς τη πλευρά της διοίκησης-εξουσίας των τόπων μας. Αξίζει να δούμε λίγο πιο αναλυτικά την κάθε πλευρά. Η πλευρά της Βιομηχανίας (Νοοτροπία) Σίγουρα γι αυτή τη πλευρά τα στερεά απόβλητα της διαδικασίας παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων τους (παραπροϊόντα), είναι μια ενόχληση που πρέπει να την ξεφορτώνονται και να φεύγει μέσα από τα πόδια τους γρήγορα. Θέμα καθαρά νοοτροπίας και συμφέροντος. Και ενώ στα εργοστάσια της Βοιωτίας και στις κάθε είδους εντατικές παραγωγές υπάρχουν αποτελεσματικά αφεντικά και στελέχη που κάνουν σωστά την παραγωγική δουλειά, η δημιουργία εργοστασιακών αοβλήτων κάθε είδους είναι το μόνο τμήμα της παραγωγικής δουλειάς τους που την αφήνουν να κυλά πλάι τους ανεξέλεγκτα και ασύδοτα. Ακόμη και τα πιο νοικοκυρεμένα εργοστάσια παραγωγής λειτουργούν ανεξέλεγκτα, σπάταλα, σαν εντατική και εκτός ελέγχου παραγωγή παραπροϊόντος, λυμάτων και στερεών αποβλήτων. Κανείς μέσα στις εταιρίες δεν θεωρεί τον έλεγχο της δημιουργίας τους και την διαχείρισή τους αξιοπρεπή ρόλο και παραγωγική δουλειά. Δουλειά θεωρείται μόνο η διαδικασία παραγωγής προϊόντος. Τα δημιουργούμενα εργοστασιακά απόβλητα, σύμφωνα με τη βοιωτική εταιρική κουλτούρα, δεν προσδίδουν εταιρική δόξα, εταιρικά κατορθώματα, δεν ανεβάζουν πόντους για προαγωγή και δεν υποστηρίζουν αιτήματα για αυξήσεις, όπως συμβαίνει με άλλες εταιρικές δράσεις. Έτσι όλοι τα αφήνουν να κυλούν πλάι τους αδιαφορώντας ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, τα αναθέτουν στον τελευταίο τροχό της εταιρικής άμαξας και ό,τι ήθελε προκύψει. Στη Βοιωτία ολόκληρες εταιρικές δομές και η ιδιοκτησία τους έχουν εφησυχασμό στα θέματα αυτά. Άλλωστε κανείς δεν τους ενοχλεί. Ίσως θεωρούν ότι το εργοστάσιο παραγωγής τους είναι απρόσβλητο από κάθε αλλαγή. Αισθάνονται ότι μπορούν να το λειτουργούν ανενόχλητοι ό,τι και αν παράγουν, με όποια πρώτη ύλη και τεχνολογία παραγωγής θέλουν. Ίσως νομίζουν ότι μπορούν να συσκευάζουν όπως επιθυμούν τα προϊόντα τους και να τα παράγουν με όποιες «ουρές συνεπειών» και με το όποιο συνολικό κόστος για το τόπο αυτούς εξυπηρετεί. Τυπικά φροντίζουν να είναι καλυμμένοι με τα απαραίτητα χαρτιά αδειών, αλλά προτιμούν να δηλώνουν ανόητα και καθησυχαστικά ψέματα στις τοπικές 10

υπηρεσίες, γνωρίζοντας ότι αυτές δεν ελέγχουν. Ακόμη πιο συχνά είναι «εσωστρεφείς» και μένουν μακριά από την εξουσία, την όποια εξουσία, προτιμώντας να λύσουν μόνοι τους το λειτουργικό τους πρόβλημα, φυσικά με αυθαίρετο τρόπο και με σημαντικές πολλές φορές επενδύσεις και έξοδα, για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο. Ξορκίζουν το «γκούβερνο» που τους φέρνει προβλήματα και προτιμούν να βιώνουν λάθρα την περιπέτεια της παραγωγής, γιατί πιστεύουν ότι τίποτε καλό γι αυτούς δεν πρόκειται να προκύψει από τέτοιες σχέσεις. Κι όμως σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ευρωπαϊκό επίπεδο (και συνεπώς θα έπρεπε και σε ελλαδικό επίπεδο) προχωρούν με ραγδαίους ρυθμούς οι νέες λογικές σχεδιασμού και ανάπτυξης προϊόντος, οι νέες λογικές στις τεχνολογίες και διαδικασίες παραγωγών, σαν προϋποθέσεις στην εναρμόνιση εγκρίσεων κυκλοφορίας και χρήσης προϊόντων, σαν ενιαίες πλατφόρμες προϋποθέσεων εταιρικής λειτουργίας καθαρής και βιώσιμης. Τα νέα εργαλεία Το «κέρδος» της κρυφο-επιδότησης Εργαλεία όπως το CE mark - έγκριση κυκλοφορίας προϊόντος, τα πρότυπα εταιρικής λειτουργίας ISO 9001/2000, το EMAS και το ISO 14000, η ανάλυση κύκλου ζωής προϊόντος, τα Health Data sheets και Material Data sheets καθώς και μια σειρά άλλων, είναι πρότυπα και προϋποθέσεις λειτουργίας που οι ίδιοι οι παραγωγοί έχουν επιλέξει και εφαρμόζουν μεταξύ τους, για να μπορούν να επιλέγουν πελάτες και προμηθευτές και για να διασφαλίζουν την ύπαρξή τους στην αγορά, με ελαχιστοποίηση του ρίσκου. Αυτά τα πρότυπα εξαπλώνονται ραγδαία και προσδιορίζουν καθημερινά βιώσιμες, καθαρές παραγωγές, ασφαλείς πρώτες ύλες και προϊόντα, ανακυκλώσιμα υλικά συσκευασίας και, σε τελευταία ανάλυση, κοινά και με ίδια αφετηρία εκκίνησης αειφόρα κοστολόγια παραγωγής!!! Εμμέσως καθορίζουν το είδος και το μέγεθος των αποβλήτων που μπορεί να παράγονται και μια σειρά άλλες παραμέτρους, κοινές για όλους στις παρόμοιες παραγωγές, σε όλους τους τόπους, σε μια ενιαία ρυθμισμένη Ευρωπαϊκή Αγορά, που έχουν δεχτεί οι ίδιοι οι παραγωγοί να εφαρμόζουν. Έτσι δεν είναι δυνατόν κάποιος παραγωγός, σε τοπικό, νομαρχιακό, περιφερειακό επίπεδο, να τα αγνοεί έστω και επιλεκτικά, να τα ευτελίζει, να τα κοροϊδεύει σαν υποχρεώσεις και να θέλει να επιβιώσει στην ίδια του την αγορά για πολύ. Eάν συνεχίσει τη δραστηριότητά του εθελοτυφλώντας, είναι μοιραίο να προκαλέσει κάποια στιγμή τοπικούς εξισωτικούς πράσινους φόρους. Θα προκαλέσει υψηλό, κατά είδος, τέλος πράσινης βούλας, 11

προκειμένου να κυκλοφορήσει το προϊόν του. Θα προκαλέσει τοπική κρίση μέσω της απόρριψης των εγκρίσεων συν-χρηματοδότησης για κοινά έργα και υποδομές και τελικά θα δημιουργηθεί αντιπαράθεση μέσα στον ίδιο του το χώρο, δηλαδή με τους άλλους παραγωγούς στην Κοινοτική Αγορά, με αποτέλεσμα να μείνει κάποια στιγμή χωρίς πελάτες. Μ αυτό τον τρόπο η τοπική ανεξέλεγκτη, κρυφοεπιδοτούμενη, «βρώμικη» παραγωγή και το αυθαίρετα παραγόμενο παραπροϊόν, οδηγούνται μοιραία εκτός αγοράς και όχι για κανονιστικούς λόγους, αλλά για ουσιαστικούς λόγους αθέμιτου ανταγωνισμού στην Κοινή Ευρωπαϊκή Αγορά. Η σύγχρονη εταιρική υπευθυνότητα, η εταιρική ηθική και λογική της παραγωγής, είναι ενιαία και πρέπει να εκφράζεται με την ίδια προσοχή, τώρα πια, τόσο στα εταιρικά προϊόντα όσο και στα υποπροϊόντα και τα σκουπίδια. Οι εταιρικές επιλογές πρώτων υλών, οι επιλεγόμενες τεχνολογίες παραγωγής και οι μέθοδοι συσκευασίας, η εταιρική διοικητική επάρκεια στον εταιρικό χώρο εκφράζονται και εξωτερικεύονται ενιαία σαν φροντίδα για τον πελάτη, «τον γείτονα» του εργοστασίου, τον εργάτη, το περιβάλλον, τον μέτοχο. Υλοποιείται μέσω του ενιαίου σχεδιασμού προϊόντος και λειτουργίας για την αειφορία και τη βιωσιμότητα στην αγορά. Επιλεκτική αγνόηση μιας παραμέτρου χτυπά και θίγει και όλες τις άλλες, αργά ή γρήγορα. Έτσι κάθε κοντόφθαλμη θεώρηση γίνεται καταληκτική για το σύνολο και μετατρέπει σε θνησιγενή μια υπαρκτή βιομηχανική προσπάθεια σ ένα συγκεκριμένο τόπο. Κι όμως, τέτοιες τακτικές ακολουθούσαν και ακολουθούν ορισμένοι στους τόπους μας, προφανώς γιατί κάτι κέρδιζαν και κάτι κερδίζουν. Ουσιαστικά κερδίζουν την κρυφο-επιδότησή τους από την δωρεάν δημιουργία και διάθεση μικτών-επιμολυσμένων βιομηχανικών στερεών αποβλήτων και ιδιαίτερα από την «εξαφάνιση» με την διασπορά των ειδικών στερεών αποβλήτων, που συνεχίζουν να παράγουν. Ας δούμε τώρα μερικές παραμορφωτικές πρακτικές που μετέρχονται. Η πλευρά της Βιομηχανίας (Πρακτικές) Αυθαίρετη καύση Σε ορισμένα εργοστάσια του τόπου αυτού βάζουν φωτιά σε κάποια γωνία της εργοστασιακής τους αυλής και καίνε, παράνομα και αυθαίρετα, όλα τα στερεά απόβλητα που δημιουργούν. Καίνε ό,τι και αν είναι, αρκεί να «καθαρίσουν». Μάλιστα δε, κάποιοι από αυτούς παραπονιούνται κιόλας: «Τι να κάνουμε», λένε, «αφού δεν τα μαζεύει το σκουπιδιάρικο;». Όμως καίγοντας το οποιοδήποτε στερεό ειδικό βιομηχανικό απόβλητο, μεταφέρουν 12

σοβαρότατο πρόβλημα μόλυνσης στην αέρια φάση και επιδρούν στο ευρύτερο περιβάλλον με πολύ σοβαρότερο τρόπο (μόλυνση μεγάλων εκτάσεων γης και πολλών ανθρώπων μέσω της αναπνοής). Η αέρια μόλυνση είναι η πιο σοβαρή και πανάκριβη στη θεραπεία της μόλυνση. Η «γιατρειά» της είναι, πολλές φορές, πιο οδυνηρή ή τεχνικά άλυτη. Ξέρουν όλοι ότι είναι παράνομο. Ξέρουν επίσης ότι είναι επικίνδυνο για το εργοστάσιό τους αλλά και για τα γειτονικά, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες που μπορεί να εξαπλωθεί η φωτιά πολύ εύκολα. Ξέρουν ότι η Πυροσβεστική Υπηρεσία το απαγορεύει κι όμως όλοι οι αρμόδιοι αυτών των εργοστασίων σιωπηρά ανέχονται και ενθαρρύνουν αυτή τη παρανομία που γίνεται ακόμη και νύκτα, όταν οι υπηρεσίες δεν δουλεύουν. Βλέπετε, βολεύει. Διασπείροντας παντού στον αέρα το πρόβλημά τους και τις στάχτες του, το κάνουν «αόρατο» και ευτυχούν, γιατί εκείνοι πια δεν έχουν «ένα βουνό σκουπίδια» στα πόδια τους. Δεν τους απασχολεί αν το πρόβλημα από την αυλή τους μεταφέρθηκε στα πνευμόνια των παιδιών μας και στη δική μας αυλή. Μεταβάπτιση Σε άλλα εργοστάσια, οι ίδιοι οι δημιουργοί των ειδικών στερεών αποβλήτων και άλλων βιομηχανικών αποβλήτων, τα μαζεύουν όλα μαζί, τα «κουκουλώνουν» με μπάζα ή γκρεμίσματα που τυχόν έχουν και αφού τα βαπτίσουν «μπάζα» τα διαθέτουν ως τέτοια. Η διάθεσή τους, ως μπάζα, μέσω ειδικού κυκλώματος, γίνεται από τοπικά δραστηριοποιούμενους εργολάβους αποκομιδής μπαζών, έναντι αμοιβής ανά φορτηγό ή ανά κοντέινερ. Έτσι διαχέουν χημικά, τοξικά, επιστρεφόμενα και ληγμένα προϊόντα τους, σκάρτα παραγωγής, σκόνες σακκόφιλτρων, λάσπες και ιζήματα παραγωγής και επεξεργασίας αποβλήτων. Δημιουργούν ένα μίγμα από ανακατεμένα ειδικά στερεά απόβλητα με ανακυκλώσιμα και «αθώα» σκουπίδια, επιμολύνοντας το σύνολο της μάζας τους, και κατόπιν το διαθέτουν σε εργολάβους μεταφορείς. Οι τοπικοί εργολάβοι αποκομιδής, σαν μεσολαβούντες μεταφορείς μπαζών, χωρίς καμία επίσημη ανάθεση μεταφοράς βιομηχανικών αποβλήτων από τους εντολείς παραγωγούς-ιδιοκτήτες του μίγματος, τα φορτώνουν, τα μεταφέρουν και τα ξεφορτώνονται όπου και όπως μπορούν και τους βολεύει. Μέρη «προσφιλή και ανέξοδα» είναι συνήθως τα δάση, οι ρεματιές, τα ποτάμια κ.λ.π. Κάνουν αυτές τις μεταφορές και το «ξεφόρτωμα» χωρίς γνώση ή με γνώση αλλά χωρίς συνείδηση του τι κουβαλούν, βάζοντας σε κίνδυνο και την δική τους ασφάλεια. Μ αυτό τον τρόπο χάνεται η πηγή του ειδικού αποβλήτου και κανείς δε ξέρει που, πως και τι πετάχτηκε. Οι μεν εργολάβοι εισπράττουν για την εργολαβία της μεταφοράς και «δεν ξέρουν 13

τίποτε» και οι άλλοι, οι δημιουργοί, λένε: «Ξεφορτωθήκαμε κάτι χώματα που μας εμπόδιζαν.» Μια πιο μοντέρνα εκδοχή αυτού του τύπου εργολάβων είναι οι προσφάτως εμφανισθείσες εταιρίες ενοικίασης κοντέινερς ή πρέσας σκουπιδιών. Αφήνουν τα πράσινα ή λευκά (ανάλογα με την εταιρία) δοχεία στην αυλή του εργοστασίου, αυτά γεμίζουν με οτιδήποτε το εργοστάσιο θεωρεί σκουπίδι-άχρηστο και κατόπιν αυτοί τα παίρνουν, έναντι αδρής αμοιβής ανά δρομολόγιο, χωρίς να τους ενδιαφέρει βέβαια το περιεχόμενο των δοχείων. Μέσω των «διασυνδέσεών» τους τα πηγαίνουν όπου θέλουν αυτοί και «ούτε γάτα ούτε ζημιά». Τώρα αν κάποιος τους ρωτήσει, απαντούν με αφέλεια: «Τα πάμε στο Χώρο Υγειονομικής Ταφής στα Λιόσια.»!!! Άλλη τρέλα αυτή. Η εμπλοκή των Δήμων Σαν παραλλαγές της παραπάνω περίπτωσης συναντάμε και τα εξής: Οι τοπικοί δήμοι και κοινότητες, για «να εξυπηρετήσουν την κατάσταση» και για «να έχουν οι ντόπιοι δουλειά», διαθέτουν οι ίδιοι τα μέσα μεταφοράς στα εργοστάσια και φορτώνουν τα στερεά απόβλητα. Ένα πρώτο παράδειγμα είναι η συμφωνία με τους τοπικούς εργολάβους μεταφοράς, έναντι συμβολικού αντίτιμου, να ρίχνουν σε «τρύπες και παλιά νταμάρια» του τόπου ό,τι μαζεύουν από τα εργοστάσια. Σκοπός τους είναι, όπως λένε, να αποφύγουν την αυθαίρετη απόρριψη των φορτίων στα δάση και στα ποτάμια, ταυτόχρονα δε «μπαζώνουν» και «γεμίζουν» τις περιοχές αυτές προκειμένου να τις κάνουν πάρκα!!! Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι αυτό που πρόσφατα ξεκίνησε στη νέα εγκατάσταση συλλογής και επεξεργασίας βιομηχανικών λασπών μέσα στον Βιολογικό Αστικών Λυμάτων Οινοφύτων-Σχηματαρίου. Έναντι μικρού τιμήματος για το φορτηγό που θα μεταφέρει τα λύματα, παραλαμβάνονται βιομηχανικές λάσπες (ιζήματα παραγωγής, λάσπες - υπολείμματα βιολογικού, βρεγμένα-ενυδατωμένα υπολείμματα από σκόνες κ.λ.π.), δηλαδή ό,τι πιο εξειδικευμένο και πιθανό να είναι ειδικό στερεό βιομηχανικό απόβλητο. Παραλαμβάνουν αβασάνιστα απόβλητα, στα οποία η πιθανότητα συγκέντρωσης επικίνδυνων τοξικών είναι πολλαπλάσια από κάθε άλλη μορφή αποβλήτου. Στην διαδημοτική λοιπόν προσαρτημένη εγκατάσταση λασπών, αναμειγνύονται με άλλες λάσπες και από κοινού αφυδατώνονται και στρώνονται για ξήρανση (έτσι, τουλάχιστον, λένε). Τις φυλάνε, υποτίθεται, πλάι στην εγκατάσταση; Τι θα τις κάνουν όταν θα γίνουν βουνά;! Απάντηση δεν υπάρχει. 14

Με τέτοιους «όμορφους τρόπους νοικοκυρεμένων λύσεων» μένουν ανώνυμοι οι παραγωγοί των ειδικών στερεών βιομηχανικών αποβλήτων, συνεπικουρούμενοι, συνειδητά ή ασυνείδητα, στην παραγωγή και διάθεση τέτοιων αποβλήτων, από τους ίδιους τους δήμους. Τα φορτώνεται ο τόπος, χωρίς παραπέρα δυνατότητα λύσης και βγαίνει και ένα επιπλέον δημοτικό εισόδημα. Φαίνεται ότι είναι πολλοί αυτοί από την τοπική εξουσία που ζηλεύουν την «αγαθή τύχη» του δήμου Λιοσίων, που έχει γίνει υπέρ-πλούσιος με τη χωματερή του. Μια άλλη «λύση» που δίνεται καθημερινά, είναι η παρέμβαση των παραγωγών βιομηχανικών στερεών αποβλήτων στο ίδιο το προσωπικό του δημοτικού ή του κοινοτικού απορριμματοφόρου. Με πρόφαση την προσωπική εξυπηρέτηση, τους ζητούν να πάρουν, μαζί με τα οικιακά και τα δικά τους, δηλαδή τα βιομηχανικά απόβλητα. Αυτός ο τρόπος είναι πάντα αποτελεσματικός, ειδικά όταν αυτό που τους ζητούν να μαζέψουν είναι 1-2 βαρελάκια ή κάποια μικροδέματα, ανεξάρτητα βέβαια από το τι μπορεί να είναι ή να περιέχει ένα τέτοιο απόβλητο. Εκείνο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι το υπάρχον σήμερα σύστημα αποκομιδής των δημοτικών στερεών αποβλήτων, με τον τρόπο που γίνεται, είναι «ανοικτό» στην από κοινού συλλογή βιομηχανικών και οικιακών αποβλήτων. Έτσι λειτουργεί ένας δρόμος ανωνυμίας για τον παραγωγό των βιομηχανικών στερεών αποβλήτων καθώς και για την άτυπη και παράνομη ανάμειξή τους, είτε μέσα στο απορριμματοφόρο, είτε στο τόπο απόθεσης σκουπιδιών του κάθε δήμου. Αυτός ο δρόμος «αθωώνει» το ίδιο το πρόβλημα, όταν μάλιστα την παράνομη αποκομιδή και απόθεση ακολουθήσει και μια «τυχαία» πυρκαϊά, στην ανεξέλεγκτα και παράνομα λειτουργούσα τοπική χωματερή. Έτσι οι «δράστες» χάνονται, χωρίς να αφήσουν ίχνη. Όλες οι πρακτικές που προαναφέραμε, επαναλαμβάνονται στους τόπους μας εδώ και 35 χρόνια συνεχώς, χωρίς κανένα μάτι αρμοδίου να δει και κανένα αυτί να ακούσει και να ενοχληθεί. Αποτέλεσμα; Οι παραγωγοί βιομηχανικών αποβλήτων απενοχοποιούνται, ανέξοδα και χωρίς κόπο αιτιολογούν κάθε στιγμή αυτό που πάντα ισχυρίζονται, ότι δηλαδή: «δεν υπάρχει θέμα παραγωγής και διάθεσης στερεών βιομηχανικών αποβλήτων και ιδιαίτερα ειδικών στερεών αποβλήτων στο εργοστάσιό τους», αφού η τοπική μηχανή εξαφάνισής τους λειτουργεί όλα αυτά τα χρόνια ανεμπόδιστα καλύπτοντας τους. Με αυτές επίσης τις πρακτικές η παραγωγός βιομηχανία αποκτά πάμφθηνους γι αυτήν τρόπους διάθεσης των οποιωνδήποτε αποβλήτων της, φορτώνοντάς τα 15

στους τόπους και στις τοπικές κοινωνίες, συνεχίζοντας έπ άπειρον τις ιστορίες βιομηχανικής τρέλας και υπανάπτυξης. Κάποιοι, από τους παραπάνω παραγωγούς εμφανίζονται, μέσα από τις επίσημες μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Μ.Π.Ε) που καταρτίζουν και υποβάλουν για τα εργοστάσιά τους, ως τελείως «αθώοι», κάποιοι άλλοι πάλι αναγνωρίζουν ότι βγάζουν κάτι ελάχιστο, το οποίο όμως φροντίζουν να διατίθεται «νοικοκυρεμένα» στο «δημοτικό σύστημα διαχείρισης». Τελικά ας τους αναγνωρίσουμε ότι προσπαθούν και πετυχαίνουν να κερδίζουν και από τα βιομηχανικά τους απόβλητα, ας σημειώσουμε μόνο ότι είναι παράνομοι και παίζουν εκεί που δεν μπορείς να παίζεις πια!!! Κάποια απλά ερωτήματα Η πλευρά της Εξουσίας, Τοπικής και Κεντρικής. Για τα τοπικά συστήματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων υπάρχουν σοβαρότατα προβλήματα. Το κυριότερο από αυτά είναι η αξιοπιστία και η διασφάλιση του τι συλλέγεται ελεγμένα από τα συστήματα συλλογής που λειτουργεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα συστήματα αυτά λειτουργούν με απλές και συνάμα ανεπαρκείς δομές, τόσο στο τεχνικό όσο και στο ελεγκτικό πεδίο, επιτρέποντας έτσι τα ειδικά βιομηχανικά στερεά απόβλητα να αναμειγνύονται με τα οικιακά και με τα προσομοιάζοντα προς τα οικιακά, βιομηχανικής προέλευσης, στερεά απόβλητα. Αποτέλεσμα η τοξικότητα, η πιθανότητα καρκινογενέσεων, η επικινδυνότητα κάθε μορφής, που εμπεριέχονται στα λίγα ειδικά στερεά απόβλητα, να διαχέονται στο σύνολο της μάζας των στερεών αποβλήτων που συλλέγονται μετατρέποντας τα σε επικίνδυνα. Οι περιοχές μας δεν διαθέτουν ούτε τις στοιχειώδεις τελικές λύσεις για τα απλά οικιακά απόβλητα, πολύ περισσότερο δε για τα μικτής προέλευσης επιμολυσμένα απόβλητα που δημιουργούνται. Έτσι, χρόνια τώρα, οι τόποι φορτώνονται ένα πρόβλημα, που τους οδηγεί σε αδιέξοδο. Πρόβλημα που ροκανίζει την υγεία των ανθρώπων αποθέτοντας ισχυρά φορτία μόλυνσης στο περιβάλλον τους. Μπροστά σε μια τέτοια απαράδεκτη καθημερινή πρακτική, προκύπτουν ερωτήματα, όπως: τι κάνει η τοπική αυτοδιοίκηση; τι κάνει νομαρχιακή διοίκηση-εξουσία της Βοιωτίας; Η περιφερειακή διοίκηση Στερεάς Ελλάδας και η κεντρική εξουσία τι κάνουν; Με ποια λογική και στα πλαίσια ποιών 16

νόμων και κανονισμών επιτρέπουν να γίνονται τα όσα γίνονται με τα στερεά βιομηχανικά απόβλητα και με τα ειδικά βιομηχανικά στερεά απόβλητα, που παράγονται στους τόπους μας; Το Δημοτικό Τέλος Όλοι οι δήμοι και οι κοινότητες εισπράττουν το Καθαριότητας και ο δημοτικό τέλος καθαριότητας μέσω του ρόλος του. λογαριασμού της Δ.Ε.Η. Το ύψος του, σε ανταποδοτική βάση για τις προσφερόμενες υπηρεσίες, το καθορίζει το κάθε τοπικό δημοτικό συμβούλιο. Το υπολογίζει σε ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο στεγασμένου χώρου, για κτίρια εντός των ορίων του δήμου που ηλεκτροδοτούνται. Υπάρχει διαβάθμιση του ύψους του τέλους αυτού, η οποία είναι σχετική με τη χρήση του κτιρίου, δηλαδή άλλη για οικίες και άλλη για όλα τα άλλα (καταστήματα, αποθήκες, βιοτεχνίες, βιομηχανίες). Οι δημοτικές υπηρεσίες, μέσω του αρχείου που διατηρούν, δίνουν στη Δ.Ε.Η τα στοιχεία που χρειάζονται για το τι θα χρεωθεί ως δημοτικό τέλος καθαριότητας, με ποια κλίμακα και για πόσα τετραγωνικά μέτρα. Για τα βιοτεχνικά και τα βιομηχανικά κτίρια οδηγός για τη χρέωση είναι τα τετραγωνικά μέτρα που αναφέρονται στις επίσημες άδειες λειτουργίας των εγκαταστάσεων και το τέλος αυτό είναι ενιαίο για το σύνολο των στεγασμένων χώρων, όποια χρήση κι αν έχουν. Αξίζει να τονισθούν δύο βασικά σημεία: α) το δημοτικό τέλος, θεωρητικά και σύμφωνα με το νόμο τουλάχιστον, καλύπτει τις υπηρεσίες καθαριότητας του δήμου και την αποκομιδή αποβλήτων αστικού τύπου και είναι απόλυτα ανταποδοτικό β) εισπράττεται οπωσδήποτε, μέσω του λογαριασμού της Δ.Ε.Η., διαφορετικά διακόπτεται η ηλεκτροδότηση. Σημειώσαμε τα παραπάνω για να φανεί ο παραλογισμός στα παρακάτω παραδείγματα: σ ένα εργοστάσιο μπορεί να μην υπάρχει ούτε να λειτουργεί εστιατόριο ή καντίνα αλλά και μια βιοτεχνία μπορεί να μην έχει γραφεία στο χώρο των εγκαταστάσεών της. Είναι φυσικό λοιπόν να μην παράγουν καν αστικού τύπου απόβλητα. Αν υποθέσουμε ότι μια εγκατάσταση εργοστασίου αποτελείται από 2000 τ.μ. μια περίπτωση είναι να χρησιμοποιεί απ αυτά 200 τ.μ. για γραφεία, που βγάζουν καθημερινά 2 σάκους γεμάτους από άχρηστα χαρτιά γραφής, 500 τ.μ. για την παραγωγή και 1300 τ.μ. για αποθήκες, που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλα αστικού τύπου απόβλητα παρά μόνο οι 2 σάκοι από τα γραφεία. Μια δεύτερη περίπτωση είναι τα 2000 τ.μ. εργοστασίου χρησιμοποιούνται εξ ολοκλήρου για βιομηχανική παραγωγή και παράγονται 3-4 τόνοι βιομηχανικά στερεά απόβλητα και κατ υπόθεση 100-200 κιλά τοξικά και επικίνδυνα. 17

Τα τέλη καθαριότητας όμως που θα πληρώσουν οι δύο τελευταίες περιπτώσεις των παραδειγμάτων είναι απόλυτα ίσα και μάλιστα με βάση τα τετραγωνικά των εγκαταστάσεών τους συνολικά. Η μεν πρώτη περίπτωση για δύο σάκους αστικών σκουπιδιών ενώ η δεύτερη για βαριά επικίνδυνα βιομηχανικά απόβλητα. Και όλοι θα καμώνονται πως δεν ξέρουν που πήγαν!. Υπάρχουν βέβαια οι βιοτεχνίες και οι βιομηχανίες που, λόγω του αντικειμένου παραγωγής, είναι δυνατόν να βγάζουν 3-4 τόνους ακίνδυνα, «καθαρά», ανακυκλώσιμα στερεά βιομηχανικά απόβλητα. Υπάρχουν όμως κι εκείνες που μπορεί η ποσότητα των αποβλήτων τους να είναι ελάχιστη, όμως η επικινδυνότητά τους να είναι τόσο μεγάλη, ώστε να κινδυνεύει ο καθένας που έρχεται σε επαφή με αυτά. Και ποιος είναι αυτός ο αρμόδιος, ο υπεύθυνος στο τοπικό σύστημα συλλογής αστικών απορριμμάτων, που θα ξέρει και θα μπορεί να ξεχωρίζει τα επικίνδυνα απόβλητα, ποιος θα διασφαλίζει ότι μαζεύονται αυτά που πρέπει και όπως πρέπει; Κατά συνέπεια, πρέπει να γίνει δεκτό ότι το επιβαλλόμενο δημοτικό τέλος καθαριότητας στις παραγωγικές εγκαταστάσεις, έτσι όπως υπολογίζεται και λειτουργεί, δεν έχει καμία σχέση: α) Με την ποσότητα και το είδος των στερεών αποβλήτων που δημιουργεί μια παραγωγική εγκατάσταση (ενώ θα μπορούσε να έχει) και β) με τη χρησιμοποίησή του σαν εργαλείο επισήμανσης των ειδικών στερεών βιομηχανικών αποβλήτων της κάθε παραγωγικής εγκατάστασης. Τα απόβλητα αυτά, κατά τον νόμο, απομένουν στην ιδιοκτησία και διαχείριση του βιομηχανικού παραγωγού τους. Αυτός όμως στην καθημερινή πρακτική, έχει την άνεση και το συμφέρον να τα «μασκαρεύει», να τα «βαπτίζει» όπως θέλει, να τα ανακατεύει με ότι θέλει και να τα δίνει στο απορριμματοφόρο του δήμου που μαζεύει τα σκουπίδια από τα σπίτια. Το κόστος της ειδικής διαχείρισης και τελικής διάθεσης στερεών βιομηχανικών αποβλήτων ειδικής επικινδυνότητας, είτε μικτής-επιμολυσμένης φύσης, είναι πολύ μεγάλο και εξαρτάται από τα είδη και την ποσότητα των παραγωγών που γίνονται στο κάθε εργοστάσιο καθώς και από τον τρόπο που διοικείται αυτό. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τα προσομοιάζοντα βιομηχανικά απόβλητα, όταν διαχωρίζονται, με διασφάλιση αποτελέσματος και έλεγχο, από τα ειδικά στερεά απόβλητα του εργοστασίου. Ίσως λοιπόν θα ήταν σκόπιμο και ένα επί πλέον κίνητρο για να λυθεί ο «γόρδιος δεσμός», εάν το δημοτικό τέλος καθαριότητας συμπεριλάμβανε και αφορούσε την συστηματική αποκομιδή των, εγγυημένα και διασφαλισμένα, συλλεγομένων εντός του εργοστασίου προσομοιαζόντων προς τα οικιακά, βιομηχανικών αποβλήτων, ενώ παράλληλα γινόταν εργαλείο επισήμανσης, διαχωρισμού και παρακολούθησης των ειδικών 18

στερεών αποβλήτων που δημιουργούνται στην κάθε φορολογούμενη εγκατάσταση παραγωγής. Στον αντίποδα, πρέπει να δεχτούμε ότι για παραγωγούς που έχουν καθαρές διαδικασίες παραγωγής, που δεν βγάζουν ειδικά βιομηχανικά στερεά απόβλητα και ίσως δεν παράγουν ούτε μεγάλες ποσότητες προσομοιαζόντων προς τα οικιακά βιομηχανικών στερεών αποβλήτων, το ενιαίο τέλος καθαριότητας, με το ύψος και τον τρόπο καθορισμού του, γίνεται σοβαρό αντικίνητρο για τον τόπο. Ένα χαράτσι, μια άδικη μεταχείριση, σε τοπικό επίπεδο, για τους παραγωγούς εκείνους που έχουν και λειτουργούν μια νοικοκυρεμένη-καθαρή διαδικασία παραγωγής και στεγάζονται σε χώρο πολλών τετραγωνικών. Τα ποσά της άδικης αυτής επιβάρυνσης είναι σοβαρά, αν δούμε εγκαταστάσεις 5000 ή 10000 τ.μ. με χρέωση 300 400 δρχ. ανά τετραγωνικό μέτρο. Ποσό που καταβάλλεται με κάθε λογαριασμό της Δ.Ε.Η. για το «τίποτε», διότι, στην ουσία του πράγματος, δεν προσφέρεται κάποια υπηρεσία αντίστοιχη του καταβαλλόμενου ποσού, είτε προσφέρεται υπηρεσία τέτοιας έκτασης, όσης και σε ένα νοικοκυριό που δραστηριοποιείται σε 200 τ.μ. που όμως πληρώνει πολύ λιγότερα. Υπάρχει καταφανής αδικία, σε σημείο που αγγίζει τα όρια της παράνοιας. Αυτές οι επιχειρήσεις πληρώνουν πανάκριβα στους τοπικούς δήμους τις αδυναμίες ενός αναποτελεσματικού και αναξιόπιστου διοικητικού μηχανισμού, που επιβάλει επί δικαίων και αδίκων και εισπράττει κοινό τέλος. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε μια χαρακτηριστική, καταχρηστική εφαρμογή της αρχής του: «ο ρυπαίνων πληρώνει». Αυτή η κατάχρηση και η παραμόρφωση είναι βολικότατη για τους ουσιαστικά ρυπαίνοντες. Η μη εφαρμογή, από αδυναμία ή σκοπιμότητα, ενός δίκαιου συστήματος χρεώσεων για αυτούς που ρυπαίνουν πραγματικά, αποτελεί προνομιακή μεταχείριση προς αυτούς. Είναι ζήτημα ουσίας και γίνεται κίνητρο, ώστε οι ρυπαίνοντες να μένουν στους τόπους αυτούς και να λειτουργούν καθημερινά με τον τρόπο που τους συμφέρει. Το ενιαίο τέλος καθαριότητας τους «επιβραβεύει» και τούς διευκολύνει στο να δημιουργούν ανεξέλεγκτα μικτά επιμολυσμένα στερεά απόβλητα στο εργοστάσιό τους. Επί πλέον τους επιτρέπει να μπορούν να δουλεύουν με όποιες πρώτες ύλες εκείνοι διαλέγουν για να φτιάχνουν προϊόντα και παραπροϊόντα, όσα και όπως εκείνοι θέλουν, χωρίς να δίνουν λογαριασμό σε κανέναν και για τίποτε. Η πληρωμή του ενιαίου τέλους καθαριότητας αποτελεί γι αυτούς επιδότηση για ό,τι δημιουργούν. 19

Το καθεστώς Αδειοδότησης μιας Βιομηχανικής Εγκατάστασης στις περιοχές μας. Για την ίδρυση και λειτουργία των εργοστασίων στους τόπους μας, η Νομαρχιακή εξουσία της Βοιωτίας και η υπερτοπική εξουσία του υπουργείου Βιομηχανίας και του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε επιβάλουν και εφαρμόζουν τις ειδικές διαδικασίες ελέγχων και αδειοδοτήσεων. Αυτό γίνεται με αδειοδοτήσεις στη φάση τής δημιουργίας, τής ανέγερσης και τέλος της έναρξης λειτουργίας της παραγωγικής μονάδας. Οι αδειοδοτήσεις αυτές είναι: 1. Έγκριση τοποθέτησης του εργοστασίου στον χώρο (χωροθέτηση). Γίνεται με την ειδική προέγκριση χωροθέτησης και την έγκριση εγκατάστασης, εκδίδεται δε από τις Νομαρχιακές Υπηρεσίες Βιομηχανίας (για τις κατηγορίες Β και Γ) ή από τα αντίστοιχα τμήματα των Υπουργείων (για την κατηγορία Α). (1) 2. Η ανέγερση εργοστασιακών κτιρίων, είναι επίσης αδειοδοτούμενη ενέργεια. Γίνεται με έγκριση σχεδίων και έκδοση άδειας οικοδομής, που δίνουν πάλι οι κατά κατηγορία δραστηριότητας, Νομαρχιακές ή Κεντρικές Υπηρεσίες Πολεοδομίας. 3. Όταν τελειώσει η οικοδομή και ολοκληρωθούν οι μηχανολογικές εγκαταστάσεις καθώς και η εγκατάσταση των μηχανών παραγωγής, πριν ξεκινήσει η παραγωγή, πρέπει να εκδοθεί άδεια λειτουργίας που ισχύει για ορισμένο διάστημα κατ αρχήν και μετά επ άπειρον. Εκδίδεται από την Δ/νση Τμήμα Βιομηχανίας- της Νομαρχίας ή από το αντίστοιχο Υπουργείο. Προκειμένου όμως να εκδοθεί αυτή η τελική άδεια, χρειάζεται να προσκομισθούν: έγκριση πυροσβεστικής εγκατάστασης, ειδική άδεια περιβαλλοντικών επιπτώσεων και έγκριση περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας της κατασκευασθείσας βιομηχανίας. Οι άδειες εκδίδονται από την αντίστοιχη Νομαρχιακή Δ/νση Χωροταξίας και Περιβάλλοντος Τμήμα περιβάλλοντος- (για τις κατηγορίες Β και Γ δραστηριοτήτων) ή από το αντίστοιχο τμήμα του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, που βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας. Με άλλα λόγια κάποιοι υπάλληλοι δουλεύουν, άδειες εκδίδονται, διαδικασίες (τουλάχιστον στα χαρτιά) πραγματοποιούνται, πληροφορίες υπάρχουν έστω κάποιας αξίας και χρησιμότητας, που έχουν το νόημα και τη σημασία τους. Ορισμένα πράγματα ρυθμίζονται και μάλιστα με συνεπή τρόπο. Σημεία συζήτησης πρέπει να είναι: τι ρυθμίζεται και τι δεν ρυθμίζεται με όλες αυτές τις διαδικασίες ποια στιγμή επιλέγεται να γίνεται ο έλεγχος και η ρύθμιση, σε σχέση με την δημιουργημένη διαδικασία παραγωγής. 20