Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών.

67 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Στα πλαίσια του μαθήματος: Τοπικής Ιστορίας Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών. Μια ματιά στο ΧΘΕΣ και στο ΣΗΜΕΡΑ. Θανάτη Φωτεινή Γ1 Σχολικό Έτος : 2012-2013

Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών Σύντομο ιστορικό της ανέγερσης και η αρχιτεκτονική μορφή του Ναού Π ολύ κοντά στο χώρο που βρίσκεται ο σημερινός Ναός του Αγίου Παντελεήμονα και λίγο νοτιότερα υπήρχε παλαιότερος μικρός ναός αφιερωμένος στον ίδιο Άγιο, όπως φαίνεται και από χάρτες του 19 ου αιώνα. Δεν γνωρίζουμε το χρόνο της ανέγερσής του και υποθέτουμε ότι δεν πρέπει να ήταν αξιόλογος, αφού κανένας από τους μελετητές δεν ασχολήθηκε μαζί του. Το μοναδικό στοιχείο που βρέθηκε είναι μερικές φωτογραφίες της δεκαετίας του 1920, λίγο πριν κατεδαφιστεί, στις οποίες διακρίνονται τρίδυμος ναός με τρεις ισοϋψείς δίρρικτες στέγες και κακότεχνο μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο από σκυρόδερμα μπροστά από την κεντρική είσοδο. Πιο συγκεκριμένα, ως προς την ακριβή θέση του, στην πρώτη έκδοση του χάρτη της Αττικής του J.Kaupert (εκδότης Reimer Βερολίνο 1881 ή 1882) 1 αλλά και στις επόμενες αναθεωρημένες αναγράφεται η λέξη <<Panteleϊmon>> με ένδειξη ναού εφαπτόμενου Στην οδό Αχαρνών (Acharnische Strasse ) κοντά σε ανοικτή υδατοδεξαμενή στη γωνία περιμανδρωμένου περιβολιού με ένδειξη οπωροφόρων δένδρων 2. Από νεότερη έκδοση του ίδιου χάρτη του 1891 μετά την επέκταση της πόλης, τη χάραξη των οικοδομικών τετραγώνων και τη διάνοιξη της οδού Κορδιγκτώνος διαπιστώνουμε ότι ο μικρός ναός βρισκόταν στη ΝΔ γωνία της συμβολής της με την οδό Αχαρνών, ενώ παράλληλα εμφανίζεται και η σιδηροδρομική γραμμή, που ξεκινούσε από την πλατεία Λαυρίου να περνάει βόρεια από τον ναό και να κατεβαίνει προς την πλατεία Αττικής. Φωτογραφίες του πρώτου ναού κατά τη δεκαετία του 1920

Οι πρώτες μελέτες για την ανέγερση. Προφανώς, λόγω του ότι η περιοχή μετασχηματιζόταν με ταχύ ρυθμό και είχε ήδη αρχίσει η πυκνή δόμηση, προέκυψε η ανάγκη ανέγερσης μεγάλου ναού ικανού να καλύψει τις ανάγκες των κατοίκων. Έτσι, συντάχθηκε η πρώτη αρχιτεκτονική μελέτη νεοκλασικού ρυθμού, από τον πολιτικό μηχανικό Σωτήριο Ασημακόπουλο. 4 Ο προβλεπόμενος ναός είχε μήκος προσόψεως περίπου 44,50 μ. και ύψος κεντρικού τρούλου 38,50 μ. Στις τέσσερις γωνίες υπήρχαν χαμηλότεροι τρουλίσκοι, δύο κωδωνοστάσια στη πρόσοψη με ύψος 1,00 μ. μεγαλύτερο του τρούλου και τρία πρόπυλα με αετώματα στις όψεις, με κίονες κορινθιακού ρυθμού(εικ. 4). Δεν είναι γνωστό για ποιο λόγο δεν υλοποιήθηκε τελικά η μελέτη αυτή. εικ.4 Η δυτική όψη της πρώτης μελέτης του ναού που συντάθηκε το 1907 από τον πολιτικό μηχανικό Σωτήριο Ασημακόπουλο. Στη συνέχεια εμφανίζεται νέα αρχιτεκτονική μελέτη του (αρχιτέκτονα) Ιωάννη Σταματίου Παπαδάκη 5.Τα σχέδια είναι του Σεπτεμβρίου του 1921 6 και τόσο στις κατόψεις όσο και στις όψεις (δεν εντοπίστηκαν σχέδια τομών) αναγράφεται η ένδειξη <<Μεταρρύθμισις σχεδίου>>.

Ο προβλεπόμενος από την μελέτη αυτή ναός ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος από τους άλλους που ανεγείροντο από τα τέλη του 19 ου αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20 ου στη Αθήνα.Συγκεκριμένα επρόκειτο περί ναού του εγγεγραμμένου οκταγωνικού τύπου με σταυροειδή διάταξη, εξωτερικών διαστάσεων του βασικού τετραγώνου της κατόψεως περίπου 28,60 x 28,60 μ. με εσωτερική διάμετρο του τρούλου τα 56,60μ. και το αντίστοιχο πλάτος τα 43,40 μ. Υπό τον τρούλο υπήρχαν τα τέσσερα ημιχώνια του οκταγωνικού τύπου ύψους 5,50 μ. περίπου και τα προκύπτοντα οκτώ σφαιρικά τρίγωνα. Στις πλάγιες όψεις προεξείχαν δύο κεραίες χωρίς πρόπυλα, ενώ στην πρόσοψη υπήρχε μεγαλοπρεπές πρόπυλο με τρουλίσκους,σταυροθόλια και συνολικά 8 ή 10 κίονες. Εκατέρωθεν του νάρθηκα και του κεντρικού τμήματος του Ιερού οι χώροι εστεγάζοντο με σταυροθόλια. Τέλος υπήρχαν τα δύο προαναφερθέντα κωδωνοστάσια στην πρόσοψη σε προεξοχή ως προς το περίγραμμα της κάτοψης. Η αρχή της κατασκευής. Το πότε ακριβώς άρχισε η ανέγερση δεν το γνωρίζουμε επίσης, σίγουρα στη 10ετία του 1920 7 και περιορίστηκε στη κατασκευή του τρούλου,των θεμέλιων, της βάσης της τοιχοποιίας και του δαπέδου. Η κατασκευή του τρούλου είναι τελείως ανεξάρτητη και έγινε από σκυρόδερμα, ενώ οι βάσεις από τοιχοποιία,που το πάχος της έφτανε τα 2.50 μ. σε ορισμένα τμήματα και η οποία εξωτερικά είχε επενδυθεί από τους ορατούς και σήμερα μονοκόμματους ογκόλιθους που το μήκος τους έφτανε το 1,20 μ. με ύψος ως και 0,70 μ. Από μεταγενέστερα έγγραφα φαίνεται ότι κατασκευή του τρούλου πρέπει να έγινε τελευταία κατά τη διετία 1929-1930 από την Εταιρεία <<ΤΕΚΤΩΝ>> γνωστή από μεγάλες κατασκευές της εποχής,όπως και άλλων ναών(εικ.6)

Υπεύθυνος ήταν ο πολίτικος μηχανικός Αντώνιος Παπαδημητρίου, ο οποίος πρέπει να συνεργάστηκε και στην σύνταξη της στατικής μελέτης. Στη συνέχεια στο οκταγωνικό περίγραμμα των πεσσών του τρούλου, όπως φαίνεται σε φωτογραφία της εποχής, κτίστηκε προσωρινός ναός με προεξέχον ολόκληρο το ιερό προς ανατολάς, ενώ κατεδαφίστηκε ο παλιός ναός λόγο της κατασκευής του ορύγματος,το 1930, του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου προς Κηφισιά που ακλούθησε τη χάραξη της παλιάς γραμμής των <<Σιδηρόδρομων Αττικής>>(εικ.10). Μάλιστα η ΕΗΣ προσέφεραν 400.000 δρχ. για την ανέγερση του νέου ναού μια ένδειξη της επιφάνειας του προσωρινού ναού (εικ. 8) δίνει η μελέτη και η επιμέτρηση της κατεδάφισης που αναφέρει 806μ 2 επικεράμωσης κεκλιμένων στεγών δηλαδή μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο προσωρινός ναός είχε εξωτερική επιφάνεια της τάξεως των 750 μ 2. Εγκαινιάστηκε το 1930 από τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Παπαδόπουλο. Η τελική μελέτη εφαρμογής. Στις αρχές του 1939 άρχισαν οι διαδικασίες συνέχισης των εργασιών ανέγερσης του ναού και εκλήθη ο αρχιτέκτων-νοαδόμος Γεώργιος Νομικός 9 για να συντάξει τα οριστικά σχέδια της μελέτης εφαρμογής. Μετά τη μελέτη των αρχιτεκτονικών σχεδίων Παπαδάκη και την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης του ορατού τμήματος της βάσης κατά την οποία διαπιστώθηκε ότι είχε λίγο μεγαλύτερες διαστάσεις από αυτές της μελέτης με μέγιστο μήκος 58,20 μ. και αντίστοιχο πλάτος 45,00 μ. (σε έγγραφο αναφέρεται ότι για την σύνταξη της στατικής μελέτης αργότερα έγιναν και διερευνητικές τομές, προκειμένου να διαπιστωθεί ο τρόπος θεμελίωσης ), κρίθηκε

ότι το πολύ μεγάλο ύψος της τοιχοποιίας, πλην του <<χαώδους>> εσωτερικού,δεν εξασφάλιζε στατική επάρκεια. Προβλήματα κατά την κατασκευή. Μετά την απελευθέρωση το 1945, αποφασίστηκε η συνέχιση των έργων με σταδιακές δημοπρατήσεις προέκυψαν όμως σοβαρά προβλήματα. Το Σεπτέμβριο του 1947 ανατίθεται σε ανάδοχο η αποπεράτωση της περιφερειακής τοιχοποιίας και η κάλυψη του ναού από σκυρόδερμα. Πριν προχωρήσουν τα έργα, στις αρχές του 1948 ο ανάδοχος τα διέκοψε και ζήτησε αύξηση τιμών επικαλούμενος τον διπλασιασμό της τιμής της χρυσής λίρας, οπότε ο ναός τον κήρυξε έκπτωτο. Τελικά μετά από νόμιμη διαδικασία το Μάιο του ίδιου έτους ο Υπουργός απέρριψε την αίτηση θεραπείας και επικύρωσε την έκπτωση, μετά από εισήγηση του Προϊσταμένου της Υπηρεσίας, καθηγητού Αναστ. Ορλάνδου,διότι σύμφωνα με την σύμβαση, ο ανάδοχος όφειλε να αγοράσει όλα τα υλικά πριν αρχίσουν οι εργασίες. Στην συνέχεια εγκαθίσταται ο νέος ανάδοχος για να συνεχίσει τα έργα του έκπτωτου προκατόχου του, ο οποίος μετά περίπου από ένα έτος, το Σεπτέμβριο του 1949 υπέβαλε και αυτός αίτηση θεραπείας για αύξηση των τιμών μονάδων χωρίς όμως διακοπή των έργων, τα οποία έκτοτε συνεχίστηκαν κανονικά. (εικ.7) Ολοκλήρωση της ανέγερσης. Το 1951 τοποθετήθηκαν τα μαρμάρινα παράθυρα και έτσι μετά το <<κλείσιμο>> του ναού με πλειοδοτικό διαγωνισμό δημοπρατήθηκε η κατεδάφιση του προσωρινού ναού με τον όρο το Συμβούλιο να παρακρατήσει προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν τα κεραμίδια, τους πολυελαίους με της αλυσίδες τους και τα εξαρτήματα της ηλεκτρικής εγκατάστασης. Αντίθετα οι γωνιόλιθοι, οι λίθοι, η ξυλεία της στέγης, τα μολύβια των ντερέδων της επικεράμωσης και ο μαρμάρινος σταυρός παραχωρήθηκαν στον ανάδοχο που πλειοδότησε για να τα μεταπωλήσει. Έκτοτε τα έργα προχώρησαν με ταχύ σχετικά ρυθμό, λαμβανομένου υπόψη, ότι λόγω του όγκου του ναού κάθε εργασία είχε μεγάλο προϋπολογισμό και απαιτούσε πολύ χρόνο.το 1955,αφού τοποθετήθηκαν οι εξώθυρες,τα εσωτερικά επιχρίσματα δημοπρατήθηκαν σταδιακά και ολοκληρώθηκαν στις αρχές τις δεκαετίας του 1970. Το 1963 ξεκίνησαν και οι καλλιτεχνικές εργασίες με την επένδυση των εσωτερικών κιόνων και των στηθαίων, το 1964 άρχισε η κατασκευή των εξωτερικών αρτιφισιέλ από την πρόσοψη και

τα κωδωνοστάσια, και το 1965 επεκτάθηκε στις πλάγιες όψεις και στο Ιερό. Το 1973 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες τοποθέτησης των καναλιών της θέρμανσης και άρχισε η κατασκευή του μαρμάρινου δαπέδου, και τέλος το 1977 άρχισε η κατασκευή του μαρμαρόγλυπτου τέμπλου. Το σύνολο των εργασιών ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και από τότε ο ναός λειτουργεί κανονικά 12. Ο Ναός όπως είναι σήμερα Το εσωτερικό του ναού.

Πηγές Πληροφοριών Από το βιβλίο του Γιάννη Καρούσου στον Ι.Ν. Αγίου Παντελεήμονα Οδού Αχαρνών (Εκδόσεις ΑΤΩΝ Αθήνα 2010) Πηγές Εικόνων: Από το βιβλίο του Γιάννη Καρούσου στον Ι.Ν. Αγίου Παντελεήμονα Οδού Αχαρνών (Εκδόσεις ΑΤΩΝ Αθήνα 2010) Αρχείο ΗΣΑΠ(Έρευνα- Συλλογή Παν.Καραμάνης)

Ευχαριστίες: Ευχαριστούμε τον κ.παν. Καραμάνη για την ουσιαστική συμβολή του με την παροχή των εικόνων και του βιβλίο του Γιάννη Καρούσου.