Διεθνής χρηματοοικονομική κρίση: Επιπτώσεις στη ρουμανική οικονομία και προοπτικές

Διεθνής χρηματοοικονομική κρίση: Επιπτώσεις στη ρουμανική οικονομία και προοπτικές Γκίκας Χαρδούβελης* Βουκουρέστι,, 161 Φεβρουαρίου,, 2009 Συνέδριο Ελληνο-Ρουμανικού Εμπορικού & Βιομηχανικού Επιμελητηρίου * Οικονομικός Σύμβουλος,, Eurobank EFG Group Καθηγητής, Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής, Πανεπιστήμιο Πειραιώς Gikas A. Hardouvelis 1

Διεθνής χρηματοοικονομική κρίση: Επιπτώσεις στη ρουμανική οικονομία και προοπτικές ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Η διεθνής χρηματοοικονομική κρίση II. Η επιβράδυνση προ των πυλών στη Ρουμανία III. Οικίνδυνοιαπότηδιεθνήκρίση IV. Νομισματική και δημοσιονομική πολιτική V. Σύνοψη και συμπεράσματα Gikas A. Hardouvelis 2

Ι. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Gikas A. Hardouvelis 3

Ι. Η παγκόσμια οικονομία αντιμέτωπη με τη χειρότερη ύφεση της μεταπολεμικής περιόδου 8 7 6 5 4 3 2 1 0-1 % Παγκόσμιος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης 1,1-0,5 1961 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 2001 2005 2009 Πηγή: EFG Eurobank Research Αναμένεται σημαντική μείωση το 2009 και αναιμική ανάκαμψη το 2010 Gikas A. Hardouvelis 4

Ι. Οι δείκτες εμπιστοσύνης καταρρέουν 1,04 1,02 1,00 0,98 0,96 0,94 0,92 0,90 Δείκτες εμπιστοσύνης καταναλωτών και επιχειρήσεων για τις χώρες του ΟΟΣΑ 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Πηγή: Ecowin, ΟΟΣΑ Δείκτης Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Δείκτης Εμπιστοσύνης στον Μεταποιητικό Κλάδο Gikas A. Hardouvelis 5

Ι. Μειωμένη ανάπτυξη σε όλες τις χώρες 2007 2008F 2009F Ετήσιος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης (%) Παγκόσμιος ρυθμός ΗΠΑ Ευρωζώνη Ηνωμένο Βασίλειο Ελλάδα Ιαπωνία Κίνα Ρωσία Ινδία Βραζιλία 3,8 2,2-0,5 2,0 1,3-2,0 2,6 0,7-2,2 3,0 0,7-2,5 4,0 2,9 0,5 2,4-0,3-3,0 13,0 9,0 6,0 8,1 6,2-0,5 9,2 7,5 5,0 5,7 5,8 1,5 H επιβράδυνση της παγκόσμιας ανάπτυξης επιταχύνεται με τη: Ραγδαία πτώση των εξαγωγών εξαιτίας της μείωσης της παγκόσμιας ζήτησης Μείωση των δανείων που χορηγούν οι τράπεζες Πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων (μετοχές, ακίνητα, ) Πηγή: Eurobank EFG Gikas A. Hardouvelis 6

Ι. Φερεγγυότητα: Το κύριο πρόβλημα Το κενό μεταξύ απομειώσεων και κεφαλαιακών αυξήσεων έχει μειωθεί σημαντικά χάρη στην κρατική συμμετοχή. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι το σύνολο των απομειώσεων για όλα τα ΧΙ θα φτάσει τα $2,2 τρισ. Συνολικές απομειώσεις: $ 1.096,3 Συνολικές αυξήσεις: $ 995,5 Συνολική διαφορά: $ 100,8 800 720 640 560 480 400 320 240 160 80 0-80 δις $ 758 13 Φεβρουαρίου 2009 572 186 307 368-61 ΗΠΑ ΕΥΡΩΠΗ ΑΣΙΑ Χρηματοπιστωτικός τομέας* 31 55-24 δις $ 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Συνολικές απομειώσεις : $ 658,5 Συνολικές αυξήσεις : $ 355,3 Συνολική διαφορά : $ 303,2 410 216 194 30 Ιουνίου 2008 222 122 100 ΗΠΑ ΕΥΡΩΠΗ ΑΣΙΑ 27 17 10 Απομειώσεις Αυξήσεις Κεφαλαίου Διαφορά Απομειώσεις Αυξήσεις Κεφαλαίου Διαφορά Gikas A. Hardouvelis * Τράπεζες, Ασφαλιστικές εταιρίες, GSEs Πηγή: Bloomberg 7

Ι. Μείωση κερδοφορίας επιχειρήσεων 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40 % yoy 33,2 ΗΠΑ: Εταιρικά Κέρδη (Αποτελέσματα γ Τριμήνου, Ετησίως) 33,4 Λίγο πριν το ξεκίνημα της κρίσης -3,8-12,5 Λίγο πριν την επιδείνωση της κρίσης -31,5-4,3 Τώρα επηρεάζεται και ηκερδοφορία Είναι αδύνατο πλέον να κρυφτούν οι ζημίες στο Ισολογισμό με λογιστικές μεθόδους, αφού ηκρίσηδιαρκεί 19 μήνες Q3 06 Q3 07 Q3 08 Χρηματοπιστωτικός τομέας Μη χρηματοπιστωτικός τομέας Πηγή: US Department of Commerce, Bureau of Economic Analysis, National Economic Accounts Gikas A. Hardouvelis 8

Ι. Ελλάδα: Ισχυρή κεφαλαιακή βάση στο τραπεζικό σύστημα Οι μεγάλες ελληνικές τράπεζες έχουν τον ισχυρότερο λόγο ιδίων κεφαλαίων προς ενεργητικό στην Ευρώπη 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 Γερμανία % Κεφάλαια / Ενεργητικό Ελβετία Γαλλία Σουηδία Δανία Ην. Βασίλειο Βέλγιο Ισλανδία Ισπανία Πορτογαλία Νορβηγία Ιρλανδία 30/6/2008 Φιλανδία Αυστρία Ιταλία Ελλάδα Ελλάδα ΗΠΑ Καλύτερη: EFG Intern/al 13,52% Χειρότερη: DEXIA 1,67% Gikas A. Hardouvelis 9

Ι. Οι τράπεζες στη Νέα Ευρώπη έχουν ισχυρότερη κεφαλαιακή βάση από τη Δυτική Ευρώπη 25 20 15 10 5 0 % Αίγυπτος Αλβανία* Ρουμανία Κεφάλαια / Ενεργητικό Q2 2008 Βουλγαρία Πολωνία Τουρκία Ουκρανία Κύπρος** * Αλβανία, στοιχεία Δεκεμβρίου 2007 ** Κύπρος, τα στοιχεία αναφέρονται στο κεφάλαιο Tier I ΠΓΔΜ Σερβία Gikas A. Hardouvelis 10

Ι. Έλλειψη Ρευστότητας δισ. $ 900 800 700 600 ΗΠΑ Πλεονάζουσα Ρευστότητα στις Τράπεζες 13/2/2009: $ 611,4 δισ. Δις 300 250 200 ΕΥΡΩΖΩΝΗ Καταθέσεις στην ΕΚΤ 6/2/2009: 180,7 δις 500 400 300 150 100 19/9/2008: 1,8 δις 200 100 0 12/9/2008: $ 2,3 δισ. 50 0 Μαϊ-07 Ιο υλ -07 Σεπ-07 Νοε-07 Ια ν -08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιο υλ -08 Σεπ-08 Νοε-08 Ια ν -09 Μαϊ-0 7 Ιο υ ν -0 7 Ιο υ λ -0 7 Αυγ-0 7 Σεπ-0 7 Οκτ-0 7 Νοε-0 7 Δεκ-0 7 Ια ν -0 8 Φεβ-0 8 Μαρ-0 8 Απρ-0 8 Μαϊ-0 8 Ιο υ ν -0 8 Ιο υ λ -0 8 Αυγ-0 8 Σεπ-0 8 Οκτ-0 8 Νοε-0 8 Δεκ-0 8 Ια ν -0 9 Πηγή: Federal Reserve, ECB Αμερικανικές & Ευρωπαϊκές τράπεζες διακρατούν μετρητά Gikas A. Hardouvelis 11

400 350 300 250 200 150 100 50 0 Ι. Έλλειψη Ρευστότητας ΗΠΑ Ευρωζώνη Περιθώριο ακάλυπτου-καλυμμένου δανεισμού 1-μηνός διατραπεζικά επιτόκια 1m Libor - OIS 10/10/2008: 337,8 13/2/2009: 22,6 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 10/10/2008: 162,1 1m Euribor - EONIA 13/2/2009: 46,6 Μαϊ-07 Ιουν-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Οκτ-07 Νοε-07 Δεκ-07 Ιαν-08 Φεβ-08 Μαρ-08 Απρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Μαϊ-07 Ιουν-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Οκτ-07 Νοε-07 Δεκ-07 Ιαν-08 Φεβ-08 Μαρ-08 Απρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Περιθώριο ακάλυπτου-καλυμμένου δανεισμού 1-εβδομάδος διατραπεζικά επιτόκια 400 350 300 250 200 150 100 50 0 10/10/2008: 345,0 1w Libor - OIS 13/2/2009: 12,6 120 100 80 60 40 20 0 10/10/2008: 102,1 1w Euribor - EONIA 13/2/2009: 13,0 Μαϊ-07 Ιουν-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Οκτ-07 Νοε-07 Δεκ-07 Ιαν-08 Φεβ-08 Μαρ-08 Απρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Μαϊ-07 Ιουν-07 Ιουλ-07 Αυγ-07 Σεπ-07 Οκτ-07 Νοε-07 Δεκ-07 Ιαν-08 Φεβ-08 Μαρ-08 Απρ-08 Μαϊ-08 Ιουν-08 Ιουλ-08 Αυγ-08 Σεπ-08 Οκτ-08 Νοε-08 Δεκ-08 Ιαν-09 Φεβ-09 Gikas A. Hardouvelis 12

160 140 120 % Ι. Ρευστότητα: άφθονη στην Ελλάδα, όχι όμως και στις χώρες της Νέας Ευρώπης Δάνεια / Καταθέσεις Δεκέμβριος 2008 101,5 106,7 107,3 107,8 114,2115,4117,8 125,9 140,3 100 82,9 86,2 88,8 92,4 94,0 98,2 80 60 40 60,1 39,1 20 0 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 % Δάνεια / Καταθέσεις Νοέμβριος 2008 Πηγή: ΕΚΤ, Balance Sheet Items data Πηγή: Κεντρικές Τράπεζες Ουκρανία Ρουμανία Σερβία Βουλγαρία Πολωνία Κύπρος Τουρκία ΠΓΔΜ Αλβανία Αίγυπτος Σλοβακία Μάλτα Ελλάδα Βέλγιο Κύπρος Λουξεμβούργο Σλοβενία Ιρλανδία Γερμανία Αυστρία Ισπανία Ευρωζώνη Γαλλία Πορτογαλία Ολλανδία Ιταλία Φιλανδία Gikas A. Hardouvelis 13

Ιταλία Ι. Σχέδια διάσωσης τραπεζών Βέλγιο Ελλάδα Νορβηγία Πορτογαλία ΗΠΑ Γαλλία Γερμανία Ισπανία Φιλανδία Ην. Βασίλειο Αυστρία Ολλανδία Σουηδία Ιρλανδία Σύνολο ΕΕ-27 Σχέδια Διάσωσης* 52 δις 19,6 δις 28 δις NOK 350 δις 24 δις $ 2.600 δις 360 δις 500 δις 250 δις 54 δις 500 δις 100 δις 237 δις SEK 1.565 δις 410 δις 2.737 δις % 2009 ΑΕΠ 3,2% 5,5% 10,8% 13,5% 13,9% 17,9% 18,0% 19,5% 22,4% 27,3% 33,8% 34,2% 39,1% 49,3% 220,0% 21,2% Gikas A. Hardouvelis 14 ΗΠΑ Αρχικό σχέδιο διάσωσης TARP $700 δις, 5% του ΑΕΠ Νέοσχέδιοδιάσωσης Financial Stability Plan $2 τρις, 14% του ΑΕΠ Χώρα Ιρλανδία Ην. Βασίλειο Γερμανία Ισλανδία ΗΠΑ Κρατικοποιήσεις Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα Anglo Irish Bank, Bank of Ireland, Allied Irish Bank RBS, Bradford & Bingley, Northern Rock, Lloyds Banking Group Commerzbank Landsbanki, Kaupthing Bank Fannie Mae, Freddie Mac, AIG * Συμπεριλαμβάνουν αυξήσεις κεφαλαίου, αγορές στοιχείων του ενεργητικού και εγγυήσεις χρέους.

Ι. Δημοσιονομικά πακέτα Ποσό % 2009 ΑΕΠ Δημοσιονομικό έλλειμμα (% ΑΕΠ) 2008 2009 ΗΠΑ 2008 2009-19 ΕΕ-27 2009-10 Κίνα 2009-10 $ 168 δις $ 789 δις 200 δις CHY 4 tr 1,2% 5,5% 1,5% 15,0% ΗΠΑ ΕΕ-27 Κίνα -3,2% -2,0% -0,1% -8,3% -4,4% -2,8% Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Congressional Budget Office, Economist Gikas A. Hardouvelis 15

ΙΙ. ΗΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ Gikas A. Hardouvelis 16

ΙΙ. Υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης στη Ρουμανία Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία Η ανάκαμψη του αγροτικού τομέα στο Q3-2008 αντιστάθμισε την επιβράδυνση στους άλλους τομείς Πηγή: INSSE Gikas A. Hardouvelis 17

II. Υψηλός πληθωρισμός Συμμετοχή ομάδων αγαθών στον πληθωρισμό Πηγή : Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 18

ΙΙ. Υπερθέρμανση οικονομίας έως τα μέσα 2008 Αγορά Εργασίας Από το 2 ο εξάμηνο του 2008, οι πραγματικοί μισθοί επιβραδύνονται καθώς η ανεργία σημειώνει μικρή άνοδο από τα ιστορικά χαμηλά επίπεδα Αναμένεται αύξηση τηςανεργίαςκαι επιβράδυνση των αυξήσεων των πραγματικών μισθών Πηγή: INSSE Gikas A. Hardouvelis 19

II. Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ΑΕΠ Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση Επενδύσεις από τις οποίες: μηχανήματα Εξαγωγές Εισαγωγές 2008 7.8 8.0 3.5 18.1 18.0 10.7 15.2 2009 1.8 1.9 3.4 1.4 0.7 1.3 1.7 2010 2.5 2.9 3.2 3.0 2.2 1.9 3.4 Σύνθεση του ΑΕΠ Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση* Επενδύσεις από τις οποίες: μηχανήματα Εξαγωγές Εισαγωγές 67.3 15.6 30.4 14.7 29.5 43.5 Εθνικό Εισόδημα 7.5 2.0 2.6 ΑΕΠ 100 Έλλειμμα Τρεχουσών Συναλλαγών Ανεργία 12.9 6.2 11.9 7.0 11.1 6.9 * Μεγάλο ποσοστό είναι οι μεταβιβάσεις προς τα νοικοκυριά Gikas A. Hardouvelis 20

ΙI. Επιπτώσεις της κρίσης στη Ρουμανία Αισθητές οι επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής κρίσης και στη Ρουμανία μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Tα κανάλια μετάδοσης της κρίσης στην πραγματική οικονομία: Mέσω μείωσης εξαγωγών Μέσω αγορών (υψηλά επιτόκια, συναλλαγματική διολίσθηση, επιβράδυνση δανεισμού προς τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα) με αποτέλεσμα την πτώση στους ρυθμούς αύξησης της κατανάλωσης και των επενδύσεων Η πραγματική οικονομία στη συνέχεια αναμένεται να επιδράσει περαιτέρω αρνητικά στο χρηματοοικονομικό τομέα μέσω προβληματικών δανείων Gikas A. Hardouvelis 21

ΙΙ. Επιβράδυνση προ των πυλών: Πτώση σε παραγωγή, κατανάλωση Λιανικές Πωλήσεις- Βιομηχανική Παραγωγή Η βιομηχανική παραγωγή σημείωσε απότομη πτώση στο τέταρτο τρίμηνο Πηγή : INSSE Δείκτες Καταναλωτικής Εμπιστοσύνης Πτώση και στις προσδοκίες των νοικοκυριών Πηγή :DG ECFIN, Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας Gikas A. Hardouvelis 22

ΙΙ. Επιβράδυνση προ των πυλών: Αναμενόμενη πτώση στη Μεταποίηση Έρευνα Προσδοκιών: Τομέας Μεταποίησης Πηγή: DG ECFIN, Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας Gikas A. Hardouvelis 23

ΙΙ. Επιβράδυνσηπροτωνπυλών: Πτώση στον κατασκευαστικό κλάδο Οικοδομική Δραστηριότητα (Κ.Μ.Ο. 3 μηνών) Απότομη πτώση στο 4 ο τρίμηνο Πηγή: ΙNSSE Προσδοκίες για περαιτέρω πτώση στην οικοδομική δραστηριότητα Έρευνα Προσδοκιών Κατασκευαστικού Τομέα Πηγή: DG ECFIN, Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας Gikas A. Hardouvelis 24

ΙΙ. Υψηλές οι τιμές των ακινήτων Δείκτης προσβασιμότητας αγοράς κατοικίας (2007) Τιμές Κατοικιών (EUR ανα τ.μ.) / Μέσος μικτός μηνιαίος μισθός Σημειώσεις: 1) Λετονία, Λιθουανία 2006 2) Οι τιμές για «παλιές» χώρες της ΕΕ, Λετονία και Ρουμανία αναφέρονται στις πρωτεύουσες τους Πηγή: Unicredit Group Gikas A. Hardouvelis 25

ΙΙΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟΤΗΔΙΕΘΝΗΚΡΙΣΗ Gikas A. Hardouvelis 26

ΙΙΙ. Μετά την κρίση, οι αγορές φοβούνται τη Ρουμανία: Υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου Επιτόκιο Ασφάλισης πιστωτικού Κινδύνου (5-ετές) Άνοδος και σε άλλες χώρες Πηγή: Bloomberg Πηγή: Bloomberg Υποβάθμιση πιστοληπτικής ικανότητας από S&P, Fitch στις 27/10/2008 και 10/11/2008 αντίστοιχα Gikas A. Hardouvelis 27

ΙΙΙ. Παρόμοια συγκριτική αύξηση κινδύνου και σε άλλες χώρες Περιθώρια Επιτοκίων (10-ετή κυβερνητικά ομόλογα σε $) Πηγή : Bloomberg, JP Morgan EMBIG Gikas A. Hardouvelis 28

ΙΙΙ. Η αύξησητουκινδύνουχώραςείναι παγκόσμιο φαινόμενο 8 0 0 7 0 0 6 0 0 5 0 0 5ετές επιτόκιο ασφάλισης πιστωτικού κινδύνου σε σχέση με την πρόβλεψη του υποδείγματος 4 0 0 3 0 0 2 0 0 1 0 0 0 Ιαν - 0 5 Σεπ- 0 5 Μ α ϊ- 0 6 Ιαν - 0 7 Σεπ- 0 7 Μ α ϊ- 0 8 Ιαν - 0 9 spot fitte d Η διεθνής αποστροφή στον κίνδυνο επηρεάζει κυρίως τα ρουμανικά περιθώρια επιτοκίων Gikas A. Hardouvelis 29

ΙΙΙ.1 Τι φοβούνται οι αγορές; (α) Χρηματοδότηση εξωτερικού χρέους Συνολικό Εξωτερικό Χρέος: 70.135,2 εκ Εξωτερικό Χρέος/ΑΕΠ: 52% Σύνθεση Εξωτερικού Χρέους ως προς τον φορέα (Q3 2008) Βραχυπρόθεσμο χρέος περίπου το 1/3 του εξωτερικού χρέους Πηγή: Κεντρική Τράπεζα της Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 30

ΙΙΙ.1 Χρηματοδότηση εξωτερικού χρέους Εξωτερικό Χρέος Υπολειπόμενης διάρκειας 12 μηνών Gikas A. Hardouvelis 31

ΙΙΙ.1 Χρηματοδότηση εξωτερικού χρέους Εξωτερικό Μακρο-& Βραχυ-πρόθεσμο Χρέος και Συναλλαγματικά Διαθέσιμα Q3 2008 * Βραχυπρόθεσμο Χρέος: Αρχικής διάρκειας 12 μηνών Πηγή: Κεντρικές Tράπεζες Σημειώσεις: Η επιφάνεια του κύκλου κάθε χώρας αντικατοπτρίζει το μέγεθος του βραχυπρόθεσμου εξωτερικού χρέους σε απόλυτα μεγέθη Το εξωτερικό χρέος (οριζόντιος άξονας) περιλαμβάνει και τον διεπιχειρησιακό δανεισμό Το βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος (κάθετος άξονας) δεν περιλαμβάνει τον βραχυπρόθεσμο διεπιχειρησιακό δανεισμό Gikas A. Hardouvelis 32

ΙΙΙ.2 Τι φοβούνται οι αγορές; (β) Στασιμότητα στην πιστωτική επέκταση Μέγεθος Δανειακών Υπολοίπων και Σύνθεση Ρυθμοί Πιστωτικής Επέκτασης Δάνεια/Καταθέσεις Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 33

ΙΙΙ.2 Διαφοροποιημένο τραπεζικό σύστημα Μερίδια Αγοράς Ξένων Τραπεζών 100% 90% 80% 70% H διείσδυση των ξένων τραπεζών είναι μεγάλη στην Ρουμανία 60% 50% 40% 30% Περιουσιακά Στοιχεία των βασικών παιχτών στις χώρες της Νοτιανατολικής Ευρώπης (Μερίδιο Αγοράς στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα) 20% 10% 0% Ρουμανία Βουλγαρία Σερβία Πολωνία Ουκρανία Τουρκία Ξένες Τράπεζες Πηγή: Κεντρικές Τράπεζες Εγχώριες Τράπεζες Όλοι οι μεγάλοι παίκτες έχουν παρουσία. Ο βαθμός διαφοροποίησης στη Ρουμανία είναι μεγαλύτερος σε σχέση με άλλες χώρες τηςνέαςευρώπηςκαιτις Βαλτικές Πηγή: Οικονομικά Στοιχεία Τραπεζών Gikas A. Hardouvelis 34

ΙΙΙ.3 Τιφοβούνταιοιαγορές; (γ) Αύξηση χρεοκοπιών Δάνεια σε ξένο νόμισμα (% συνόλου) Ενδεχόμενη περαιτέρω υποτίμηση του RON ενέχει σημαντικούς πιστωτικούς κινδύνους Πιθανά προβλήματα στην αποπληρωμή δανείων Πηγή: Κεντρικές Τράπεζες Gikas A. Hardouvelis 35

ΙΙΙ.3 Τα δάνεια σε καθυστέρηση έχουν ήδη αρχίσει να αυξάνονται Δάνεια σε καθυστέρηση (Άνω των 30 ημερών, μη συμπεριλαμβανομένων των εγγυήσεων) Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια είναι λιγότερα Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 36

IV ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ, ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Gikas A. Hardouvelis 37

ΙV. Το δίλλημα της νομισματικής πολιτικής Στόχοι νομισματικής πολιτικής Πληθωρισμός 2009: 4.5% (+/- 1%) Πληθωρισμός 2010: 3.5% (+/- 1%) Πραγματικά Επιτόκια Χαμηλά ή υψηλά επιτόκια; Η Κεντρική Τράπεζα υποχρεούται να κρατάει υψηλά πραγματικά επιτόκια φοβούμενη υποτίμηση νομίσματος Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 38

ΙV. Το δίλλημα της νομισματικής πολιτικής Πραγματική Συναλλαγματική Ισοτιμία BUBOR- Συναλλαγματική Ισοτιμία Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Η σχετική υπερτίμηση του RON πιέζει καθοδικά το συνάλλαγμα και ανοδικά τα επιτόκια Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Ρουμανίας Gikas A. Hardouvelis 39

ΙV. Επεκτατική η δημοσιονομική πολιτική 2008 2009 2010 Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης 5,2 7,5 7,9 Κυκλικά Προσαρμοσμένο Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης 7,4 8,9 8,9 Έλλειμμα Τρεχουσών Συναλλαγών 12,9 11,9 11,1 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Gikas A. Hardouvelis 40

ΙV. Σύγκριση δημοσιονομικής πολιτικής χωρών Νέας Ευρώπης Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (2008) Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (2008) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Χαμηλό δημόσιο χρέος αλλά υψηλά ελλείμματα στη Ρουμανία Τυχόν πακέτο από το ΔΝΤ ή την ΕΕ θα επιβάλει όρους στη δημοσιονομική πολιτική και θα αυξήσει την αξιοπιστία της Gikas A. Hardouvelis 41

ΙV. Επιλογές δημοσιονομικής πολιτικής Κατάταξη χωρών ως προς την ποιότητα των υποδομών Πηγή: World Economic Forum Σημαντική ανάγκη για αναβάθμιση των υποδομών Gikas A. Hardouvelis 42

V. ΣΥΝΟΨΗ και ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Gikas A. Hardouvelis 43

V. Σύνοψη κινδύνων Βρισκόμαστεστημέσητηςδιεθνούςκρίσηςκαιδενγνωρίζουμε το τέλος της Όσο η κρίση κρατάει, τόσο οι αρνητικές επιδράσεις στη Ρουμανία και τις υπόλοιπες χώρες πολλαπλασιάζονται Μείωση εξαγωγών Απότομη προσγείωση στην πιστωτική επέκταση Αύξηση χρεοκοπιών Μείωση εισροής κεφαλαίων από το εξωτερικό και πιθανή προσφυγή στο ΔΝΤ και την ΕΕ Αύξηση του κόστους κεφαλαίων Διολίσθηση νομίσματος Ερωτηματικά στη δυνατότητα περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής Πιθανό φρένο στη γρήγορη είσοδο νέων χωρών στην Ευρωζώνη Gikas A. Hardouvelis 44

V. Θετικά Χαρακτηριστικά Αντοχές Ρουμανικής Οικονομίας Μακροπρόθεσμα συγκριτικά πλεονεκτήματα: Μέλος Ευρωπαϊκής Ένωσης Πειθαρχία, Δανεισμός και από ΕΕ Μεγάλη εσωτερική αγορά (21 εκ. κάτοικοι) Σχετικά κλειστή οικονομία Μικρός ο χρηματοοικονομικός τομέας (Δάνεια/ΑΕΠ) Χαμηλό δημόσιο χρέος (% ΑΕΠ) Αποτελεσματική και ανεξάρτητη Κεντρική Τράπεζα με εργαλεία πολιτικής Και στην παρούσα συγκυρία, επίσης βοηθούν: Συγκριτικά χαμηλότεροι μέσοι ονομαστικοί μισθοί μηνιαίοι 450 με 500 (σε σχέση με Πολωνία, Ουγγαρία) Νέα κυβέρνηση ευρύ συνασπισμού (Grand Coalition) Ο πληθωρισμός σε καθοδική τροχιά, διευκολύνει τη νομισματική πολιτική Gikas A. Hardouvelis 45

V. Συμπέρασμα: ΗΡουμανίαέχειτη δυνατότητα να αντισταθεί στην κρίση Τα ρίσκα είναι βραχυπρόθεσμα και συνάρτηση του διεθνούς παράγοντα Η Ρουμανία λιγότερο ευάλωτη από άλλες χώρες Θετικός ρυθμός ανάπτυξης το 2009 (οι Βαλτικές ήδη σε ύφεση, Ουκρανία-Τουρκία-Ουγγαρία εισέρχονται) Δυναμική η μακροχρόνια προοπτική και η πραγματική σύγκλιση με τη Δυτική Ευρώπη Η αισιοδοξία απαραίτητο συστατικό ανάπτυξης ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!! Θερμές ευχαριστίες στην επιστημονική ομάδα της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών & Προβλέψεων για την ερευνητική υποστήριξη Gikas A. Hardouvelis 46