ΡΑΨΩΔΙΑ Ι 225-431 Τα μέλη της πρεσβείας: Οδυσσέας, Φοίνικας και Αίαντας. Οδυσσέας: έξυπνος, σοφός, ικανός στο λόγο και στην πειθώ. Φοίνικας: σύμβουλος και παιδαγωγός του Αχιλλέα, έχει στενή σχέση μαζί του. Αίαντας: γενναίος πολεμιστής, έχει στενές σχέσεις με τον Αχιλλέα. Λόγος του Οδυσσέα Α. Πρόλογος( στίχοι 225-227): Προσφώνηση-χαιρετισμός στον Αχιλλέα και φιλοφρόνηση για το πλούσιο δείπνο. Ο Οδυσσέας προσπαθεί να δημιουργήσει φιλική ατμόσφαιρα και συσχετίζει το γεύμα του Αχιλλέα με ένα γεύμα που τους είχε παραθέσει ο Αγαμέμνονας προσπαθώντας να κάνει τον Αχιλλέα να είναι ευνοϊκός με τον αρχιστράτηγο. Β. Κύριο μέρος (στίχοι 228-306) 1. Η κρίσιμη κατάσταση των Αχαιών(στίχοι 228-246): Ο Οδυσσέας παρουσιάζει τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονται οι Αχαιοί διότι ο Δίας ευνοεί τους Τρώες και ο Έκτορας συμπεριφέρεται με αλαζονεία(άτη, ύβρη: ο Έκτορας βαδίζει προς την καταστροφή του) και προκαλεί καταστροφές στους Αχαιούς. 2. Επιχειρήματα του Οδυσσέα για την επιστροφή του Αχιλλέα(στίχοι 246-306) 1 ο επιχείρημα: (στίχοι 247-251) Ο Οδυσσέας καλεί τον Αχιλλέα να βοηθήσει τους Αχαιούς γιατί αν συμβεί κάτι κακό θα λυπηθεί και θα μετανιώσει αλλά τότε θα είναι αργά. Στόχος επιχειρήματος: ψυχολογικός και ηθικός και στηρίζεται σε κάτι που θα συμβεί στο μέλλον. Ο Οδυσσέας προσπαθεί να κάνει τον Αχιλλέα να νιώσει τύψεις. 2 ο επιχείρημα: (στίχοι 252-261) Ο Οδυσσέας καλεί τον Αχιλλέα να βοηθήσει τους Αχαιούς και να συμπεριφέρεται με γλυκό τρόπο γιατί και ο πατέρας του τον είχε συμβουλεύσει να είναι ήρεμος και να φέρεται γλυκά. Τα λόγια του Πηλέα εκφράζουν τις απόψεις της ομηρικής εποχής σχετικά με τα όρια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων: η αξία της αυτοκυριαρχίας και της ηρεμίας είναι πολύ μεγάλη.οι συμβουλές του Πηλέα έχουν πολύ μεγάλη αξία γιατί ένας πατέρας ξέρει πολύ καλά το παιδί του και σ' αυτό το σημείο κάνουν πιο ισχυρή την επιχειρηματολγία του Οδυσσέα. Στόχος του επιχειρήματος: ηθικός και ψυχολογικός και στηρίζεται σε στοιχεία του παρελθόντος.
3 ο επιχείρημα: (στίχοι 261-299)Ο Οδυσσέας καλεί τον Αχιλλέα να σταματήσει το θυμό του γιατί ο Αγαμέμνονας του προσφέρει πλούσια δώρα. Στόχος του επιχειρήματος: ηθικός και ψυχολογικός και στηρίζεται κυρίως σε μελλοντικά δεδομένα. Τα δώρα που υπόσχεται ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: Σε αυτά που θα του δοθούν αμέσως μετά την επιστροφή του στη μάχη: εφτά τρίποδες, δέκα τάλαντα χρυσάφι, είκοσι αστραφτεροί λέβητες, δώδεκα άλογα, εφτά όμορφες γυναίκες από τη Λέσβο και η Βρισηίδα. Η Βρισηίδα τοποθετείται στο τέλος και αφιερώνονται σ' αυτήν τέσσερις ολόκληροι στίχοι. Με αυτόν τον τρόπο τονίζεται η σπουδαιότητα της και η αξία της επιστροφής της. Σε αυτά που θα του δοθούν μετά την άλωση της Τροίας : χρυσός και χαλκός σε μεγάλες ποσότητες, είκοσι όμορφες Τρωαδίτισσες. Σε αυτά που θα του δοθούν μετά την επιστροφή στη πατρίδα: μια από τις κόρες του Αγαμέμνονα για γυναίκα του μαζί με πλούσια δώρα, εφτά παραθαλάσσιες και όμορφες πόλεις για προίκα, των οποίων οι κάτοικοι θα τιμούν τον Αχιλλέα σα θεό και θα του πληρώνουν φόρους. Αποτίμηση των δώρων: Τα δώρα είναι πολλά και ανεκτίμητης αξίας. Επομένως μια τέτοια πλούσια προσφορά ίσως θα μπορούσε να ικανοποιήσει τον Αχιλλέα αν σκεφτούμε ότι ένας από τους στόχους των ηρώων ήταν να αυξήσουν την περιουσία τους. Όμως η συμπεριφορά του Αγαμέμνονα που στέλνει δώρα με μεσολαβητές μάλλον δεν είναι αρκετή για να ικανοποιηθεί το πληγωμένο φιλότιμο του Αχιλλέα. Το μόνο που ίσως θα τον ικανοποιούσε θα ήταν η προσωπική ταπείνωση του Αγαμέμνονα και ο απόλυτος εξευτελισμός του. 4 ο επιχείρημα: (στίχοι 300-306) Ο Οδυσσέας καλεί τον Αχιλλέα να λυπηθεί τους Αχαιούς και αν σκοτώσει τον Έκτορα θα αποκτήσει πολύ μεγάλη δόξα(επίκληση στο συναίσθημα) Στόχος του επιχειρήματος: ψυχολογικός και στηρίζεται σε μελλοντικά δεδομένα. Είναι το πιο ισχυρό επιχείρημα ( τα επιχειρήματα του Οδυσσέα παρουσιάζονται κλιμακωτά: από το λιγότερο ισχυρό στο πιο πειστικό) γιατί στοχεύει στο φιλότιμο του Αχιλλέα. Αν τα υλικά αγαθά δεν είναι αρκετά για αυτόν τότε αυτό που μπορεί να τον συγκινήσει είναι ότι αν σκοτώσει τον Έκτορα θα αποκτήσει δόξα. Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον Αχιλλέα προβάλλοντας τη δόξα και την τιμή, δυο αξίες πολύ σημαντικές για τον ήρωα.
Οδυσσέας Είναι διορατικός, έξυπνος και ένας πολύ ικανός ομιλητής που γνωρίζει πολύ καλά τη ρητορική τέχνη και την ανθρώπινη ψυχολογία αλλά πάνω απ όλα τον ηρωικό κώδικα αξιών του οποίου ιδανικό πρότυπο ήταν ο Αχιλλέας. Χρησιμοποιεί τις κατάλληλες λέξεις και οργανώνει σωστά και προσεκτικά το λόγο του.γνωρίζει το χαρακτήρα του Αχιλλέα και χρησιμοποιεί τόσο τη λογική όσο και το συναίσθημα για να πετύχει το στόχο του παρουσιάζοντας κλιμακωτά τα επιχειρήματα του. Στο λόγο του δεν κατηγορεί τον Αγαμέμνονα ούτε εκφράζει υποστήριξη και συμπάθεια για τον Αχιλλέα εκ μέρος των άλλων πολεμάρχων. Προσπαθεί να είναι συμβιβαστικός και νοιάζεται για το μέλλον και την τύχη των Αχαιών. Ο λόγος του Αχιλλέα Α. Πρόλογος( στίχοι 308-315) Ο Αχιλλέας δηλώνει με ειλικρίνεια και ευθύτητα ότι η απόφαση του είναι οριστική και αμετάκλητη. Β. Κύριο μέρος( στίχοι 316-426) 1. Αίτια της στάσης του Αχιλλέα: (στίχοι 316-344) α)η αχαριστία απέναντι στη μεγάλη προσφορά του στο πεδίο των μαχών και οι αδικίες του Αγαμέμνονα στο θέμα της μοιρασιάς των λαφύρων. Η πλατιά παρομοίωση των στίχων 323-327(323-324: αναφορικό μέρος, 325-327: δεικτικό μέρος) έχει ως στόχο να δείξει τη φροντίδα και την αυταπάρνηση του Αχιλλέα. β) η αδικία που έγινε στον Αχιλλέα με την αρπαγή της Βρησηίδας. Ο Αχιλλέας παρομοιάζει την Βρησηίδα με την ωραία Ελένη και οι 4 ρητορικές ερωτήσεις που χρησιμοποιεί δίνουν ζωντάνια στο λόγο. 2.Η αδυναμία του Αγαμέμνονα να αντιμετωπίσει τον Έκτορα και η αδιαμφισβήτητη αξία του Αχιλλέα.( στίχοι 345-355) Ο Αχιλλέας υποτιμά με ειρωνικό τρόπο τον Αγαμέμνονα και αναφέρει ότι το μόνο που μπορεί να σώσει τους Αχαιούς είναι όχι τα οχυρωματικά έργα του Αγαμέμνονα αλλά η δική του ανδρεία. Τα λόγια αυτά λέγονται με αρκετή δόση πικρής ειρωνείας. 3. Δήλωση του Αχιλλέα ότι επιστρέφει στην πατρίδα του( στίχοι 356-368) Ο Αχιλλέας δεν ενδιαφέρεται πια για τον πόλεμο ούτε για το θάνατο του Έκτορα έτσι θέλει να αποχωρήσει στην πατρίδα του όπου έχει πολλά υλικά αγαθά. 4. Επίθεση στον Αγαμέμνονα:(στίχοι 369-377) Ο Αχιλλέας είναι πικραμένος από την άδικη και πονηρή συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και μιλάει για αυτόν με υβριστικές λέξεις και φράσεις.
5. Απόρριψη των δώρων και αιτιολόγηση της: (στίχοι 378-409) Ο Αχιλλέας απορρίπτει τα δώρα γιατί: α) κανένα υλικό αγαθό δεν είναι αρκετό για να νιώσει δικαιωμένος και να ξεπληρωθεί η προσβολή που του έγινε. (σχήμα αδυνάτου στους στίχους 378-386) β) απορρίπτει την κόρη του Αγαμέμνονα για γυναίκα ακόμα και αν είναι όμορφη σαν την Αφροδίτη(υπερβολή) γιατί στην πατρίδα του μπορεί να παντρευτεί όπια γυναίκα θέλει. Επίσης δεν τον ενδιαφέρουν τα δώρα που συνοδεύουν τη νύφη γιατί αυτά δεν έχουν καμία αξία μπροστά στο αγαθό της ζωής. (απόρριψη από τον Αχιλλέα του ηρωικού ιδεώδους). Η πίκρα του Αχιλλέα είναι τόσο μεγάλη που τον κάνει να υποστηρίζει ιδέες και αντιλήψεις που δεν ταιριάζουν με το χαρακτήρα του ούτε είναι δυνατόν να τις πιστεύει. 6. Η προφητεία της Θέτιδας:( στίχοι 410-416) Δύο είναι οι δρόμοι για τον Αχιλλέα: να μείνει στην Τροία, να συνεχίσει τον πόλεμο, να πεθάνει νέος αλλά να κερδίσει δόξα ή να εγκαταλείψει τον πόλεμο, να επιστρέψει στην πατρίδα του και να ζήσει χωρίς δόξα μια μακρά ζωή. Και ο Αχιλλέας αποφασίζει να επιλέξει το δεύτερο. 7. Προτροπή για αναχώρηση των Αχαιών από τον πόλεμο: (στίχοι 417-426)Ο Αχιλλέας απέρριψε τα επιχειρήματα του Οδυσσέα και καλεί τους Αχαιούς αφού δεν έχουν πια καμιά ελπίδα στον πόλεμο γυρίσουν στις πατρίδες τους. Γ. Επίλογος( στίχοι 427-429) Πρόταση για φιλοξενία του Φοίνικα Τα επιχειρήματα του Αχιλλέα Η στάση του Αχιλλέα είναι ανυποχώρητη. Ο Αχιλλέας δεν πρέπει να δεχτεί την προσφορά του Αγαμέμνονα γιατί α) δεν είναι δυνατό ένας ήρωας σαν τον Αχιλλέα να βάλει τα υλικά αγαθά πάνω από το φιλότιμο του και β) αυτό εξυπηρετεί την προώθηση της εξέλιξης του έργου. Ο λόγος βέβαια του Αχιλλέα δεν έχει την οργάνωση και τη συνοχή του λόγου του Οδυσσέα αφού περισσότερο εκφράζει την πίκρα του, την αγανάκτηση και την απογοήτευση που νιώθει. Προβληματισμό δημιουργεί η άρνηση του πολέμου και η απόρριψη του ηρωικού ιδεώδους από τον Αχιλλέα. Το γεγονός ότι ο Αχιλλέας προτιμά μια άδοξη ζωή είναι μάλλον αποτέλεσμα της έντονης συναισθηματικής φόρτισης που έχει ο Αχιλλέας και της πίκρας και απογοήτευσης που νιώθει.
Αξίες που προβάλλονται μέσα από το λόγο του Αχιλλέα 1. Ευγνωμοσύνη(316-326) 2. Φιλότιμο και τιμή(385-387) 3. Βοήθεια προς τους άλλους, αφοσίωση και αυταπάρνηση( στίχοι 322-326) 4. Αγάπη για τη σύντροφο( στίχοι 338-343) 5. Δικαιοσύνη(Στίχοι 317-322, 335-336, 344-345, 367-368, 375, 387) 6. Ειρηνική ζωή( στίχοι 401-409). Όλα τα υλικά αγαθά μπορεί να τα αγοράσει κανείς, το μόνο που δεν αγοράζεται είναι η ανθρώπινη ζωή γιατί είναι κάτι που χαρίζεται μόνο μία φορά. 7. Ειλικρίνεια(312-313) Στίχοι που δηλώνουν την ανυποχώρητη στάση του Αχιλλέα 314-315, 345, 356-357, 372-373, 374-375, 386, 426 Χαρακτηρισμός Αχιλλέα Είναι ευθύς και ειλικρινής αφού δηλώνει ότι απεχθάνεται τους διπρόσωπους ανθρώπους. Είναι συνεπής στις αρχικές του θέσεις αλλά και πεισματάρης αφού τίποτα δεν μπορεί να τον μεταπείσει. Μένει πιστός σε ηθικές αρχές και αξίες όπως η ευγνωμοσύνη, το φιλότιμο, ο αλτρουισμός, η δικαιοσύνη. Δείχνει αξιοπρέπεια και περηφάνια απορρίπτοντας τα πλούσια υλικά δώρα του Αγαμέμνονα. Για μια ακόμη φορά παρουσιάζεται ιδιαίτερα εύθικτος στο θέμα της τιμής. Μιλάει ειρωνικά για τον Αγαμέμνονα και τον προσβάλει με την απόφαση του να απορρίψει τα δώρα που του προσφέρει. Αλαζόνας ως ένα βαθμό δείχνει να έχει υπερβολική αυτοεκτίμηση καθώς πιστεύει ότι είναι ο μόνος που θα μπορούσε να ανακόψει τους Τρώες και φέρεται εκδικητικά και εγωιστικά αφού η οργή του και το μίσος του δεν του επιτρέπουν να βοηθήσει τους Αχαιούς και τους αφήνει στο έλεος και στην μανία του Έκτορα. Στοχαστικός, διατυπώνει σκέψεις για την υπέρτατη αξία της ζωής που όμως έρχονται σε αντίθεση με το χαρακτήρα του και μάλλον είναι αποτέλεσμα της φόρτισης και της σύγχυσης στην οποία βρίσκεται. Παρουσιάζεται ευσεβής αφού πριν από το ταξίδι του θέλει να προσφέρει θυσίες στους θεούς και τέλος είναι φιλόξενος αφού προθυμοποιείται να φιλοξενήσει τον Φοίνικα.
ΡΑΨΩΔΙΑ Π(684-867) Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ Το κύκνειο άσμα και ο θάνατος του Πάτροκλου ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1 η : Ο Πάτροκλος φτάνει έως τα τείχη της Τροίας (στ. 684-697) 2 η : Η παρέμβαση του Απόλλωνα (στ. 698-726) 3 η : Ο Πάτροκλος σκοτώνει τον Κεβριόνη (στ. 726-750) 4 η : Η μάχη για το σώμα του νεκρού Κεβριόνη (στ. 751-785) 5 η : Ο Απόλλωνας αφοπλίζει τον Πάτροκλο (στ. 786-804) 6 η : Ο Εύφορβος τραυματίζει τον Πάτροκλο (στ. 805-817) 7 η : Ο Έκτορας σκοτώνει τον Πάτροκλο (στ. 818-867) Η ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ - Σκοτώνει εννέα αντιπάλους και τρέπει άλλους σε φυγή (694-697) - Επιχειρεί τέσσερις φορές ν ανέβει στα τείχη της Τροίας. Θα το είχε καταφέρει, αν δεν παρενέβαινε ο Απόλλωνας. - Αντιμετωπίζει επιτυχώς την επίθεση του Έκτορα σκοτώνοντας τον ηνίοχό του, Κεβριόνη. - Μετά τη σκύλευση του Κεβριόνη, επιτίθεται τρεις φορές στους Τρώες και κάθε φορά σκοτώνει εννέα Τρώες (σύνολο:27). Σε καμία αριστεία δεν έχει γίνει κάτι παρόμοιο. Αποκορύφωμα της αριστείας του Πατρόκλου. - Είναι τραγική η αριστεία του Πατρόκλου, καθώς οδηγείται προς τον θάνατο, προκειμένου να επιστρέψει ο Αχιλλέας στη μάχη. Η ΥΒΡΙΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ - Παρασύρεται από τις επιτυχίες του και παρακούει την συμβουλή του Αχιλλέα. - Υπερβαίνει τα όρια. Νομίζει ότι μπορεί να κατακτήσει την Τροία. - Η προσπάθειά του να καταλάβει την Τροία υπερβαίνει τη μοίρα του. Ο θάνατός του είναι προγραμματισμένος από τον Δία. - Και ο ίδιος ο ήρωας φαίνεται υπεύθυνος για τον θάνατό του, αφού ακολουθείται το γνωστό ηθικό σχήμα: άτις-ύβρις- νέμεσις- τίσις. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ - 686-687: Αν είχε τηρήσει την εντολή του Αχιλλέα θα ξέφευγε από την τραγική μοίρα του θανάτου. - 688-691: Ο Δίας οδηγεί τον Πάτροκλο προς τον θάνατο. - 693: Η αριστεία του Πατρόκλου θα έχει ως κατάληξη τον θάνατό του («οι θεοί σ εκάλεσαν στον Άδη»). - 700-701: Ο Απόλλωνας σχεδιάζει τον θάνατο του Πατρόκλου.
- 751-753: Ο Πάτροκλος που ορμά να πάρει το νεκρό σώμα του Κεβριόνη, παρομοιάζεται με λιοντάρι που επιτίθεται σε ταύρους αλλά «η αντρειά του το φονεύει». - 780: Οι Αχαιοί νικούν και παίρνουν τον νεκρό Κεβριόνη «χωρίς να θέλ η μοίρα». - 787: Ο Πάτροκλος κάνει τέταρτη επίθεση εναντίον των Τρώων. Όμως «τότε σου εφάνη, Πάτροκλε, το τέλος της ζωής σου». Ο Απόλλωνας εμφανίζεται στον Πάτροκλο με επιφάνεια ενώ στον Έκτορα με ενανθρώπιση παίρνοντας την μορφή του Άσιου για να παροτρύνει τον Έκτορα να πολεμήσε Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ( 3 φάσεις) Είναι αποτέλεσμα σύμπραξης ενός θεού και δύο θνητών. Συντελείται σε τρεις φάσεις: ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ: Ο ήρωας ορμούσε στη μάχη «ωσάν θεός». Μόνο ένας θεός θα μπορούσε να τον αντιμετωπίσει. - Ο Απόλλωνας πλησιάζει αθέατος, καλυμμένος με ομίχλη. Χτυπά πισώπλατα τον Πάτροκλο και τον αφοπλίζει. Ο ήρωας ζαλισμένος και άοπλος μπορεί να χτυπηθεί τώρα και από θνητό. - Ο Απόλλωνας χρησιμοποιεί δόλια μέσα. Οι ενέργειες των θεών δεν είναι πάντοτε σύμφωνες με ηθικούς κανόνες (ανθρωπομορφισμός). ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ- ΕΥΦΟΡΒΟΣ: Ο Εύφορβος χτυπά επίσης πισώπλατα και ύπουλα τον Πάτροκλο με το δόρυ του. Στη συνέχεια βιάζεται να απομακρυνθεί παρόλο που ο αντίπαλός του είναι πληγωμένος (εξαίρεται η ανδρεία του Πατρόκλου) - Ο ποιητής αφιερώνει τέσσερις στίχους (808-811) για να μας παρουσιάζει τον Εύφορβο. Τονίζει σκόπιμα τη γενναιότητά του για να δείξει ότι ακόμη κι ένας τόσο άξιος πολεμιστής φοβάται τον Πάτροκλο και δεν τον αντιμετωπίζει κατά πρόσωπο. ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ- ΕΚΤΟΡΑΣ: Ο Έκτορας πλησιάζει τον τραυματισμένο βαριά Πάτροκλο και του δίνει το τελικό χτύπημα. - Ο Έκτορας δεν χτυπά ύπουλα, όπως οι δύο προηγούμενοι («εστήθη εμπρός»). Ωστόσο, χτυπά έναν άοπλο και τραυματισμένο αντίπαλο. Η κίνησή του να σταθεί μπροστά στον αντίπαλό του και να τον χτυπήσει, δείχνει μάλλον έπαρση παρά θάρρος. Δεν ξεχνάμε ότι λίγη ώρα πριν, αντιμετώπιζε το δίλημμα: να αντιμετωπίσει τον Πάτροκλο ή να κλειστεί στα τείχη με τον στρατό του. Το κατόρθωμα του Έκτορα μειώνεται κατά πολύ, γιατί χτυπά τρίτος τον αντίπαλό του, γεγονός που επισημαίνεται και από τον Πάτροκλο. Δύο άνθρωποι χρειάστηκαν και ένας θεός για να σκοτώσουν τον Πάτροκλο: αυτό εξυψώνει το κατόρθωμα του Πάτροκλου και υποβαθμίζει το κατόρθωμα του Έκτορα. Στους στίχους 823-829 ο Πάτροκλος και ο Έκτορας παρομοιάζονται με ένα
λιοντάρι και ένα αγριογούρουνο τα οποία διεκδικούν το νερό μιας βρυσούλας και τελικά νικάει το λιοντάρι. Ο Έκτορας καμαρώνει για το κατόρθωμά του και καυχιέται για μια νίκη που δεν του ανήκει ολοκληρωτικά. Αγνοεί την προφητεία του Πατρόκλου και έχει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να σκοτώσει και τον Αχιλλέα. Συνοψίζοντας, ο θάνατος του Πάτροκλου αποτελεί την πιο σημαντική ανδροκτασία επώνυμου Αχαιού στην Ιλιάδα. Ο ποιητής παρουσιάζει τον θάνατό του με τέτοιον τρόπο, ώστε αυτός που τελικά εξαίρεται και κερδίζει τον έπαινο για τη γενναιότητά του είναι ο ηττημένος, ο ήρωας που πεθαίνει, κι όχι ο νικητής. ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ - Επισημαίνει ότι για τον θάνατό του συνέπραξαν δύο θεοί, ο Δίας και ο Απόλλωνας. -Τονίζει ότι ο πρώτος θνητός που τον χτύπησε ήταν ο Εύφορβος - Περιορίζει το κατόρθωμα του Έκτορα στη σκύλευση των όπλων. Μειώνει την επιτυχία του. - Προφητεύει στον Έκτορα ότι σύντομα θα τον σκοτώσει ο Αχιλλέας. 851-854 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΠΟΣ - Ο θάνατος του Πάτροκλου αποτελεί μια απρόβλεπτη συνέπεια της οργής του Αχιλλέα και της αποχώρησής του από τη μάχη. - Η οργή του Αχιλλέα στρέφεται τελικά εναντίον του ίδιου, αφού χάνει τον σύντροφό του. - Η μανία του Αχιλλέα να εκδικηθεί, κι όχι ο θυμός του, θα είναι στο εξής η κινητήρια δύναμη του έπους. - Ο θάνατος του Πάτροκλου είναι άρρηκτα δεμένος με τον θάνατο του Έκτορα. Η ΥΒΡΙΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ - υπερηφανεύεται για μια νίκη απέναντι σε έναν άοπλο και πληγωμένο αντίπαλο - η νίκη αυτή δεν του ανήκει ολοκληρωτικά, αφού έχουν προηγηθεί τα χτυπήματα ενός θεού κι ενός θνητού - δείχνει ασέβεια απέναντι στον ιερό θεσμό της ταφής των νεκρών, δηλώνοντας πως θα αφήσει άταφο το πτώμα του Πατρόκλου για να το φάνε τα όρνια - αψηφά τα προφητικά λόγια του Πατρόκλου - υποστηρίζει πως μπορεί να νικήσει ακόμα και τον ίδιο τον Αχιλλέα - Οι στίχοι 860-861 αποτελούν επική ειρωνεία γιατί οι ακροατές γνωρίζουν ότι ο Έκτορας θα πεθάνει από τον Αχιλλέα
Αφοπλισμός του Πάτροκλου: α) ο ποιητής τονίζει τη γενναιότητα του Πάτροκλου β)προετοιμάζεται ο θάνατος του γ) τονίζεται η αξία της πανοπλίας αλλά και του Αχιλλέα δ) ο Πάτροκλος παράκουσε την εντολή του Αχιλλέα για αυτό και τιμωρείται ε) ο αφοπλισμός γίνεται από πάνω προς τα κάτω. Χαρακτηρισμός προσώπων (Ηθογράφηση) ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ : στην ενότητα αυτή κορυφώνεται η αριστεία του, καθώς παρουσιάζεται η γενναιότητά του, που οδηγεί στο θάνατο μεγάλο αριθμό εχθρών. Παρασυρμένος από τις επιτυχίες του ξεχνά τις συμβουλές του Αχιλλέα. Είναι δυνατός και παντοδύναμος σαν θεός, όπως τονίζει ο Όμηρος. Μόνο ένας θεός μπορεί να τον σταματήσει και μάλιστα με δόλο, γι αυτό ο Πάτροκλος μάλλον έχει ξεπεράσει τα ανθρώπινα όριά του. Η δύναμή του κάμπτεται μόνο μετά τη θεϊκή επέμβαση, την άνανδρη επίθεση του Εύφορβου και το τελικό χτύπημα του Έκτορα. Είναι τραγικό πρόσωπο καθώς πεθαίνει τη στιγμή που βρίσκεται στο απόγειο της δόξας του. Λίγο πριν ξεψυχήσει προλέγει το θάνατο του Έκτορα, καθώς ως μελλοθάνατος είναι διορατικός και έχει μαντικές ικανότητες. ΕΚΤΟΡΑΣ : στην ενότητα αυτή ο Έκτορας δεν υπακούει στους ηθικούς κανόνες της μάχης και επιτίθεται στον άοπλο και ήδη πληγωμένο Πάτροκλο. Την πτώση του Πάτροκλου ακολουθεί η καθιερωμένη καυχησιολογία, όπου ο Έκτορας υπερηφανεύεται ότι είναι ο πρώτος πολεμιστής της Τροίας, ειρωνεύεται και χλευάζει τον αντίπαλό του. Το μόνο που σκέφτεται είναι η ασφάλεια που παρέχει στους Τρώες ο θάνατος του Πάτροκλου. Μοιάζει να είναι ασεβής και υπερβολικά σκληρός απέναντι στον ετοιμοθάνατο Πάτροκλο. ΑΠΟΛΛΩΝΑΣ : προστατεύει τους Τρώες και ενανθρωπίζεται για να τους σώσει. Ενθαρρύνει τον Έκτορα να επιτεθεί και παράλληλα απωθεί τον Πάτροκλο από τα τείχη της Τροίας. Με δόλιο τρόπο του αφαιρεί τα όπλα, αντίθετα με τον κώδικα ηθικής της ηρωικής εποχής και τον κάνει εύκολη λεία για τους Τρώες. Ωστόσο οι θεοί στην Ιλιάδα δεν ακολουθούν τα πρότυπα και τους ηθικούς κανόνες των θνητών. Ο Πάτροκλος ζωσμένος με τα θεϊκά όπλα του Αχιλλέα, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από κανέναν θνητό. Έτσι η παρέμβαση του Απόλλωνα θεωρείται απαραίτητη.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τον πολιτισμό της εποχής οπλισμός: λόγχη, ασπίδα, ακόντια, κράνος, κοντάρι, θώρακας κατεργασία μετάλλων & δέρματος αμάξι (για μετακινήσεις και ως άρμα μάχης) ηνίοχος (οδηγός άρματος) τείχος πλοία (ναυπηγική) άλωση πόλης: ολοκληρωτική καταστροφή, εξόντωση ανδρών, αιχμαλωσία και υποδούλωση γυναικών διεξαγωγή μάχης - οι ομηρικοί ήρωες μάχονταν πεζοί ή πάνω στο άρμα - εκτός από τα όπλα μάχονται και με πέτρες - σκύλευση όπλων νεκρού αντιπάλου: για να κριθεί κάποιος νικητής της μάχης, πρέπει να γίνει κάτοχος των όπλων ή του σώματος του αντιπάλου συμπλοκές γύρω από το σώμα του νεκρού ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: στοιχεία που μας δίνουν πληροφορίες για τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τον τρόπο σκέψης των ανθρώπων της ομηρικής εποχής α. ανθρωπομορφισμός των θεών: αποδίδονται στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ιδιότητες, συναισθήματα & αδυναμίες εδώ: ο Απόλλωνας χρησιμοποιεί δόλο για να νικήσει τον Πάτροκλο β. η επέμβαση των θεών στα ανθρώπινα: οι θεοί επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα και καθορίζουν τις εξελίξεις. εδώ: ο Δίας δίνει θάρρος στον Πάτροκλο ο Απόλλωνας- παρακινεί τον Έκτορα να μπει στη μάχη -απομακρύνει τον Πάτροκλο από τα τείχη -τραυματίζει και αφοπλίζει τον Πάτροκλο γ. η ευθύνη του ανθρώπου για τις πράξεις του - ο Πάτροκλος παρασύρεται από τις επιτυχίες του - ξεχνά τις συμβουλές του Αχιλλέα - ξεπερνά τα όριά του - με τη στάση του οδηγείται στο θάνατο δ. άτις - ύβρις - νέμεσις - τίσις (τύφλωση του νου κ υπέρβαση ορίων - οργή θεών - τιμωρία) εδώ: ο Πάτροκλος παρασύρεται από τις επιτυχίες του (άτη) - αν και επιτεύχθηκε ο στόχος του (να απωθήσει τους Τρώες και να σώσει τα πλοία) δεν επιστρέφει, σύμφωνα με τις εντολές του Αχιλλέα, αλλά προσπαθεί να πατήσει τα τείχη της Τροίας (ύβρη) -επέμβαση Απόλλωνα (νέμεση) -θάνατος Πατρόκλου (τίση)
ε. η σκύλευση του νεκρού πολεμιστή - μεγάλη τιμή και δόξα για το νικητή - ατίμωση για το νεκρό - συμπλοκές γύρω από το σώμα του νεκρού στ. η μοίρα = το μερίδιο κάθε ανθρώπου στη ζωή, ό,τι του αναλογεί από χαρές και λύπες - το πιο σίγουρο που αναλογεί σε όλους τους ανθρώπους είναι ο θάνατος - μοίρα = θάνατος -στο έπος ούτε θεοί, ούτε άνθρωποι μπορούν να ξεφύγουν από τη μοίρα - στον Όμηρο οι ήρωες παίρνουν ελεύθερα αυτό που τους έχει γράψει η μοίρα εδώ: η μοίρα θεωρείται παντοδύναμη (στ. 853) ο Πάτροκλος αποδίδει το θάνατό του στη μοίρα (στ. 849) ζ. οι προφητικές ικανότητες των μελλοθάνατων εδώ: ο Πάτροκλος προφητεύει το θάνατο του Έκτορα από τον Αχιλλέα η. η ψυχή: οι ψυχές των νεκρών κατεβαίνουν στον Άδη.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ 1. α.τριαδικό σχήμα - τρεις φορές προσπαθεί ο Πάτροκλος να πατήσει το τείχος της Τροίας - τρεις φορές τον σπρώχνει ο Απόλλωνας - τρεις φορές ορμά ο Πάτροκλος ενάντια στους Τρώες - τρίτος χτυπά τον Πάτροκλο ο Έκτορας β. αποστροφή: ο αφηγητής απευθύνεται σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές του έπους σε β ενικό πρόσωπο, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα. Αποστροφή(ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει το λόγο μιλώντας σε β πρόσωπο) εδώ: ο ποιητής απευθύνεται στο Πάτροκλο 6 φορές με συμπάθεια προς τον ήρωα που σε λίγο θα πεθάνει Στους στίχους αυτούς (692-693, 744, 754, 787, 812-813, 843) ο ποιητής εκφράζει τη συμπόνια του στον Πάτροκλο, που σύντομα θα χάσει τη ζωή του. γ. προοικονομία: ο ποιητής μαςπροετοιμάζει για γεγονότα που θα συμβούν αργότερα. εδώ προοικονομούνται: - στ. 686-687, 692-693: ο θάνατος του Πατρόκλου - στ. 688-691: ο θάνατος του Πατρόκλου από τον Έκτορα - στ. 700-701: ο ρόλος του Απόλλωνα στο θάνατο του Πατρόκλου - στ. 707-709: ο θάνατος του Πατρόκλου και του Αχιλλέα (ο οποίος, όμως, δε θα παρουσιαστεί στην Ιλιάδα) - στ. 730: η νίκη του Έκτορα - στ. 799-800: η σκύλευση των όπλων του Πατρόκλου και ο θάνατος του Έκτορα - στ. 851-854: ο θάνατος του Έκτορα δ. επιβράδυνση: καθυστερείται η εξέλιξη της πλοκής πριν από ένα σημαντικό γεγονός, με την παρεμβολή περιγραφής ή αφήγησης που δε συνδέονται άμεσα με το συγκεκριμένο θέμα και εντείνεται η αγωνία και το ενδιαφέρον του αναγνώστη εδώ: καθυστερείται ο θάνατος του Πατρόκλου με: τα κατορθώματα του ήρωα την αποκορύφωση της αριστείας του το σταδιακό αφοπλισμό του εντείνεται η αγωνία των ακροατών
η πτώση του Πάτροκλου γίνεται πιο τραγική μετά την αριστεία του αυξάνεται η συμπάθεια των ακροατών προς τον Πάτροκλο ε. πλατιά παρομοίωση: παρομοίωση που εκτείνεται σε περισσότερους από ένα στίχους. Η εικόνα που θέλει να τονίσει ο ποιητής παρομοιάζεται με μια άλλη εικόνα από τη φύση ή τη ζωή, που είναι περισσότερο οικεία στον ακροατή. Κατά την ανάλυση μιας πλατιάς παρομοίωσης διακρίνουμε: 1. στ. 745-749 α. τι παρομοιάζεται: ο Κεβριόνης που πέφτει νεκρός από το αμάξι β. με τι: με δύτη που βουτάει στη θάλασσα για να βρει στρείδια γ. το κοινό τους σημείο: η φορά προς τα κάτω & η ευκολία της πτώσης δ. ο ρόλος της παρομοίωσης: παραστατικότητα, αντίθεση ειρηνικής κ πολεμικής σκηνής, ειρωνεία 2. στ. 752-754 α. τι παρομοιάζεται: ο Πάτροκλος β. με τι: με λιοντάρι που ορμάει πάνω σε ταύρους και τους αφανίζει μέχρι που πληγώνεται στο στήθος γ. το κοινό τους σημείο: η ορμή, η μανία δ. το ρόλο της παρομοίωσης: παραστατικότητα, προοικονομεί το θάνατο του Πατρόκλου 3. στ. 757-761 α. τι παρομοιάζεται: ο Έκτορας και ο Πάτροκλος που μάχονται για το νεκρό σώμα του Κεβριόνη β. με τι: με λιοντάρια που παλεύουν λυσσασμένα για ένα σκοτωμένο ελάφι γ. το κοινό τους σημείο: η λύσσα, η γενναιότητα δ. το ρόλο της παρομοίωσης: παραστατικότητα, τονίζεται ότι οι δυο αντίπαλοι είναι ισότιμοι, αφού παρομοιάζονται και οι δύο με λιοντάρια 4. στ. 765-771 α. τι παρομοιάζεται: οι Αχαιοί και οι Τρώες που συγκρούονται γύρω από το νεκρό Κεβριόνη β. με τι: με δυο αντίθετους ανέμους που φυσούν με ορμή μέσα σε πυκνό δάσος γ. το κοινό τους σημείο: η ορμή
δ. το ρόλο της παρομοίωσης: ζωντάνια, παραστατικότητα, δίνεται έμφαση στον ήχο (ηχητικές και οι δύο εικόνες), εικόνα από τη φύση Þ διάλειμμα από την ένταση του πολέμο 5. στ. 823-829 α. τι παρομοιάζεται: η θανάτωση του Πάτροκλου από τον Έκτορα β. με τι: με τη θανάτωση αγριόχοιρου από λιοντάρι γ. το κοινό τους σημείο: η εξόντωση του αντιπάλου δ. το ρόλο της παρομοίωσης: παραστατικότητα, τονίζεται η ανισότητα της σύγκρουσης, προβάλλεται η γενναιότητα και η αντίσταση του Πάτροκλου στ. απλές παρομοιώσεις: ως δαίμων (στ. 705), ως βουτηχτής (στ. 743), ωσάν θεός (στ. 786) ζ. ρεαλισμός: προσπάθεια για πιστή και αντικειμενική απόδοση της πραγματικότητας εδώ: οι σκηνές των θανάσιμων τραυματισμών του Κεβριόνη και του Πατρόκλου περιγράφονται με ακρίβεια και ωμότητα η. αντιθέσεις άνοδος Πατρόκλου (αριστεία) - πτώση του (θάνατος) μάχη με έντονη κίνηση - νεκρός Κεβριόνης ειρηνική σκηνή γεωργών - πολεμική σκηνή μάχης θ. επική / τραγική ειρωνεία: οι ακροατές / αναγνώστες / θεατές γνωρίζουν πράγματα που ο ήρωας αγνοεί - στ. 744-750: ο Πάτροκλος χλευάζει τον νεκρό αντίπαλό του, αγνοώντας πως και το δικό του τέλος πλησιάζει - στ. 832-835: ο Έκτορας αγνοεί πως το τέλος του πλησιάζει και μαζί και η καταστροφή της Τροίας - στ. 836: ο Έκτορας αγνοεί πως το δικό του σώμα είναι αυτό που θα κακοποιηθεί και θα μείνει άταφο για μέρες και όχι του Πατρόκλου - στ. 838-841: ο Έκτορας ισχυρίζεται πως ο Αχιλλέας έστειλε τον Πάτροκλο στη μάχη - στ. 860-861: ο Έκτορας πιστεύει πως θα σκοτώσει τον Αχιλλέα, ενώ θα συμβεί ακριβώς το αντίθετο