ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ A ΤΑΞΗ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6/5/2016 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ταῦτα δ εἰπὼν καὶ μεταστραφεὶς... οὐδενὸς τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν». ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Αφού [ο Θρασύβουλος] είπε αυτά, στράφηκε ξανά προς το μέρος των αντιπάλων και περίμενε γιατί και ο μάντης τούς συμβούλευε να μην επιτεθούν, προτού κάποιος από τους δικούς τους είτε σκοτωθεί είτε τραυματιστεί «όταν όμως γίνει αυτό», είπε, «εμείς θα προχωρήσουμε μπροστά, αλλά η νίκη θα έρθει σ εσάς που ακολουθείτε, ενώ σ εμένα ο θάνατος, όπως βέβαια το προαισθάνομαι». Και δεν διαψεύστηκε, αλλά μόλις πήραν τα όπλα, ο ίδιος, σαν να καθοδηγούνταν από κάποια μοίρα πήδησε ορμητικά πρώτος έξω από την παράταξη και, αφού έπεσε πάνω στους εχθρούς σκοτώθηκε, και βρίσκεται θαμμένος στη διάβαση του Κηφισού ποταμού οι υπόλοιποι νίκησαν και καταδίωξαν [τους αντιπάλους] μέχρι την πεδιάδα. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν από τους Τριάκοντα ο Κριτίας και ο Ιππόμαχος, από τους δέκα κυβερνήτες του Πειραιά ο Χαρμίδης, ο γιος του Γλαύκωνα, ενώ από τους υπόλοιπους γύρω στους εβδομήντα. Τα όπλα τους [οι δημοκρατικοί] τα πήραν, όμως δεν αφαίρεσαν τα ρούχα από κανένα πολίτη. Β1. «καὶ γὰρ ὁ μάντις παρήγγελλεν αὐτοῖς... διαβάσει τοῦ Κηφισοῦ»: Ο Ξενοφώντας στο συγκεκριμένο απόσπασμα της ιστορικής του συγγραφής παραμερίζει τη στρατιωτική δράση και εστιάζει στη δράση του μάντη. Πώς χαρακτηρίζετε τον μάντη από τα λόγια και τα έργα του; Ο Ξενοφώντας, αν και στρατιωτικός, επιλέγει στο συγκεκριμένο χωρίο να μην περιγράψει αναλυτικά την μάχη, αλλά να επικεντρώσει την προσοχή του στον μάντη και τα λεγόμενά του. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μία προσωπικότητα που καταδεικνύει ότι η αρχαία ελληνική κοινωνία στις καλές στιγμές της ήταν μία κοινωνία πολιτών, όπου ο ένας θυσιαζόταν για το καλό των υπολοίπων. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην συγκεκριμένη περίπτωση, καθώς ο μάντης όχι μόνο συμβουλεύει τον Θρασύβουλο να μην ξεκινήσει την επίθεση η παράταξη των δημοκρατικών, αλλά αυτό ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ να συμβεί μόνο αν κάποιος δικός τους πέσει νεκρός ή τραυματιστεί. Η μαντεία του βέβαια - όπως και όλες εκείνης της εποχής - χαρακτηρίζεται αινιγματική, καθώς δεν διευκρινίζεται ούτε ποιος θα προπορευτεί, ούτε ποιος θα ακολουθήσει, ούτε ποιος θα είναι ο τελικός νικητής («ἐπειδὰν μέντοι τοῦτο γένηται, ἡγησόμεθα μέν», ἔφη, «ἡμεῖς, νίκη δ ὑμῖν ἔσται ἑπομένοις, ἐμοὶ μέντοι θάνατος, ὥς γέ μοι δοκεῖ».). Η μυστηριακή όμως ατμόσφαιρα διαλύεται, όταν ο μάντης φροντίζει με την εθελούσια θυσία του να εκπληρωθεί το πρώτο σκέλος της χρησμοδότησής του, εμψυχώνοντας έτσι τους συντρόφους του για την κατάκτηση της τελικής νίκης. Η απόφασή του να θυσιαστεί για χάρη του κοινωνικού συνόλου δείχνει υψηλό φρόνημα και πίστη στις αρχές του, διότι από την στιγμή που η σωτηρία της παράταξης και η ευημερία των συναγωνιστών του προέβλεπε απώλεια κάποιου προσώπου δε δίστασε να πέσει στην μάχη θυσιάζοντας τη ζωή του. Επιλέγει λοιπόν, συνειδητά να θυσιάσει τη ζωή του για την εξυπηρέτηση του κοινού συμφέροντος (ἐκπηδήσας πρῶτος ἐμπεσὼν τοῖς πολεμίοις ἀποθνῄσκει). Με αυτόν τον τρόπο, περατώνεται ο σκοπός του, δηλαδή η εκπλήρωση του χρησμού, ώστε να δώσει κουράγιο και θάρρος στους υπόλοιπους δημοκρατικούς, αφού οι οιωνοί οδηγούν πλέον ξεκάθαρα σε νίκη της παράταξής τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η περίπτωση του θυμίζει τον μάντη Μεγιστία που αναφέρει ο Ηρόδοτος στην μάχη των Θερμοπυλών. Β2. Να αναφέρετε ποιος ήταν ο στόχος της ομιλίας του Κλεοκρίτου και ποιο ήταν το περιεχόμενό της. Ο Ξενοφώντας, τη στιγμή που οι δύο αντίπαλοι πλησιάζουν ο ένας τον άλλο και περισυλλέγουν τους νεκρούς τους, επικεντρώνει την προσοχή του στον Κλεόκριτο, τον κήρυκα των μυημένων στα Ελευσίνια μυστήρια. Επειδή ο θάνατος και η απώλεια φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους, ο Κλεόκριτος εκμεταλλευόμενος την προσωρινή διακοπή των εχθροπραξιών για την περισυλλογή των νεκρών από τους συγγενείς τους, βρίσκει την ευκαιρία να πλησιάσει το αντίπαλο στρατόπεδο. Απευθύνεται, λοιπόν, στους ολιγαρχικούς και τους καλεί εναγωνίως σε ειρήνευση και συμφιλίωση. Ο λόγος του διακατέχεται από έντονη θρησκευτικότητα και ευσέβεια, όπως άλλωστε αρμόζει στο ρόλο του. Είναι συναισθηματικά φορτισμένος και γεμάτος ένταση. Με επιχειρήματα γεμάτα πάθος υπενθυμίζει στους αντιπάλους όλα αυτά που τους ενώνουν, γι αυτό και δεσπόζει η έννοια της συλλογικότητας και της ομαδικότητας. Ο Ξενοφώντας με πολυσύνδετα σχήματα (καὶ... καὶ), σύνθετες λέξεις (συγχορευταὶ, συμφοιτηταὶ, συστρατιῶται), ρήματα (μετεσχήκαμεν) και εκφράσεις (μεθ ὑμῶν) που δηλώνουν τη συντροφικότητα, τη μέθεξη και τη συμμετοχή αποδίδει άριστα το λόγο του Κλεόκριτου. Συγκλονιστική είναι η αναφορά στους κοινούς θρησκευτικούς δεσμούς, στην κοινή συμμετοχή στους χορούς, στην εκπαίδευση και στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, στους κοινούς κινδύνους υπέρ της σωτηρίας και της ελευθερίας της ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ πατρίδας (καὶ πολλὰ μεθ ὑμῶν κεκινδυνεύκαμεν καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν ὑπὲρ τῆς κοινῆς ἀμφοτέρων ἡμῶν σωτηρίας τε καὶ ἐλευθερίας), καθώς επίσης στους πατρογονικούς θεούς, στη συγγένεια εξ αίματος και αγχιστείας και στους δεσμούς φιλίας και συντροφικότητας που έχουν αναπτύξει. Η συμπεριφορά του Κλεόκριτου και τα ψυχολογικά επιχειρήματα που χρησιμοποιεί στο λόγο του μετά τη μάχη, επιβεβαιώνουν πλήρως την άποψη ότι η αρχαία ελληνική «πόλις» στις καλές της στιγμές ήταν μια πραγματική κοινωνία πολιτών. Β3. «[15] και να τώρα που μας έφεραν σε τοποθεσία όπου οι εχθροί έχουν ν' ανέβουν ανήφορο κ' έτσι δεν μπορούν ούτε δόρατα, ούτε ακόντια να ρίξουν πάνω από τα κεφάλια των μπροστινών τους, ενώ εμείς από ψηλά θα τους φτάνουμε και με δόρατα και μ' ακόντια και με πέτρες και θα χτυπήσουμε πολλούς. [16] Θα νόμιζε κανένας ότι με τις πρώτες σειρές τους τουλάχιστον θα χρειαστή να πολεμήσουμε σαν ίσοι προς ίσους αν όμως εσείς ρίχνετε τα βέλη σας πυκνά-πυκνά, όπως πρέπει, κανένας σας δε θ' αστοχήση γεμάτος καθώς είν' ο δρόμος από δαύτους. Αυτοί πάλι θα κρύβωνται όλη την ώρα κάτω από τις ασπίδες τους για να προφυλαχτούν έτσι θα μπορούμε να τους χτυπάμε όπου θέλουμε, σα νάναι τυφλοί, αλλά και να ορμάμε καταπάνω τους και να τους γκρεμίζουμε.» Να αναφέρετε ποια ήταν τα πλεονεκτήματα των δημοκρατικών έναντι των ολιγαρχικών από τη θέση που είχαν επιλέξει να αγωνιστούν και γιατί ο Θρασύβουλος τα επισημαίνει στο λόγο του λίγο πριν τη σύγκρουση με τους ολιγαρχικούς; Ο Θρασύβουλος, λαμβάνοντας υπόψιν την αριθμητική υπεροχή των ολιγαρχικών (σχεδόν ένας δημοκρατικός στρατιώτης προς πέντε ολιγαρχικούς αντιπάλους), επέλεξε σκόπιμα να τους αντιμετωπίσουν οι στρατιώτες του στο λόφο της Μουνιχίας, στη σημερινή Καστέλα, καθώς αποτελούσε πλεονεκτική στρατηγικά θέση. Πιο συγκεκριμένα, οι δημοκρατικοί, επειδή βρίσκονταν ψηλότερα από τους αντιπάλους τους, θα μπορούσαν να χτυπούν τους εχθρούς ρίχνοντας τους οι στρατιώτες τους στις τελευταίες σειρές ακόντια, βέλη και πέτρες. Αντίθετα, οι ολιγαρχικοί για να προφυλαχθούν από τις βολές, θα κρατούσαν τις ασπίδες πάνω από τα κεφάλια τους αφήνοντας εκτεθειμένο το υπόλοιπο σώμα τους στα χτυπήματα των δημοκρατικών που βρίσκονταν στις πρώτες σειρές τις μάχης, χωρίς να βλέπουν τους αντιπάλους τους, για να τους αποκρούσουν. Επομένως, οι στρατιώτες των Τριάκοντα, εξαιτίας της μειονεκτικής τους θέσης, δε θα μπορούσαν ούτε να προφυλαχθούν ικανοποιητικά ούτε να αντεπιτεθούν αποφασιστικά. Παράλληλα, λόγω της στενής ανηφορικής οδού, η οποία είχε επιλεγεί ως το πεδίο της μάχης σκόπιμα από το Θρασύβουλο, οι πρώτες σειρές των δημοκρατικών θα αγωνίζονται σαν ίσοι προς ίσους με τους ολιγαρχικούς, δίχως να γίνεται αντιληπτή και πάλι η αριθμητική υπεροχή των ολιγαρχικών. ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Επιπλέον, ο δημοκρατικός στρατηγός εσκεμμένα επισημαίνει τα πλεονεκτήματα της θέσης τους πριν την έναρξη της μάχης, αποκαλύπτοντας στους στρατιώτες του το σχέδιο μάχης, ώστε να τους δώσει το απαραίτητο θάρρος και να τους εμφυσήσει την ελπίδα για την πολυπόθητη νίκη. Άλλωστε και ο ίδιος θεωρεί ότι αν πολεμήσουν με ανδρεία και πίστη θα καταφέρουν τελικά να υπερισχύσουν, παρά την μειονεξία τους όσον αφορά το πλήθος τους σε σχέση με τους εχθρούς. Πράγματι, ο Θρασύβουλος επιβεβαιώνεται, καθώς η έκβαση της μάχης ήταν θετική για τους δημοκρατικούς, με αποτέλεσμα την επάνοδο της Δημοκρατίας στην Αθήνα. Β4. Ποια ήταν τα πρότυπα του Ξενοφώντα; Να αναφέρετε και ένα αντίστοιχο έργο που συνέγραψε προς τιμήν τους. Βλέπε σχολ. βιβλίο σελ. 30 «Δύο ιστορικές μορφές της συμπεριφοράς του» και σελ.31 «Ἀγησίλαος: εγκωμιαστική βιογραφική έκθεση των αρετών του Σπαρτιάτη βασιλιά» και ένα οποιοδήποτε έργο από τα «Σωκρατικά». Γ1. Να μεταφέρετε στην γενική ενικού τους παρακάτω τύπους: ταῦτα, μάντις, πολῖται, τοῖς πολεμίοις, συστρατιῶται. ταῦτα: τούτου μάντις: μάντεως πολῖται: πολίτου τοῖς πολεμίοις: τοῦ πολεμίου συστρατιῶται: συστρατιώτου Γ2. Να γράψετε στον Αόριστο στη φωνή που βρίσκεται τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: ἀνέλαβον: γ ενικό πρόσωπο Υποτακτικής: ἀναλάβῃ παρήγγελλεν: β πληθυντικό πρόσωπο Οριστικής: παρηγγείλατε ἐψεύσατο: β ενικό πρόσωπο Οριστικής: ἐψεύσω κατεδίωξαν: α πληθυντικό πρόσωπο Ευκτικής: καταδιώξαιμεν γένηται: β ενικό πρόσωπο Προστακτικής: γενοῦ Δ1. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις παρακάτω λέξεις: εἰπὼν, τῶν σφετέρων, τοῦτο (το πρώτο του κειμένου), πρῶτος, τοῖς πολεμίοις, ἀποκτεῖναι, θυσιῶν, συγχορευταὶ. ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ εἰπὼν: επιρρηματική χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος «οὗτος», που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα «εἶχε» τῶν σφετέρων: γενική διαιρετική στο «τις» τοῦτο: υποκείμενο του ρήματος «γένηται» πρῶτος: επιρρηματικό κατηγορούμενο της σειράς ή τάξης στο «αὐτός» μέσω του «ἐκπηδήσας» τοῖς πολεμίοις: αντικείμενο της μετοχής «ἐμπεσὼν» ἀποκτεῖναι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο «βούλεσθε» θυσιῶν : άμεσο αντικείμενο στο «μετεσχήκαμεν» συγχορευταὶ : απλό κατηγορούμενο στο «ἡμεῖς» από το «γεγενήμεθα» Δ2.«ἐπεὶ ἀνέλαβον τὰ ὅπλα»: να βρείτε το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και τη συντακτική της λειτουργία. «ἐπεὶ ἀνέλαβον τὰ ὅπλα»: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας πρότασης ἀποθνῄσκει. Δ3. Να βρείτε από μία λέξη μέσα από το κείμενο που να είναι ετυμολογικά συγγενής με τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: πτυχιούχος, αγγελία, ψέμα, γέννηση, πολυφωνία. πτυχιούχος αγγελία ψέμα γέννηση πολυφωνία εἶχε παρήγγελλεν ἐψεύσατο γεγενήμεθα πολλὰ Δ4. Για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις της αρχαίας ελληνικής να γράψετε μια ομόρριζη στα νέα ελληνικά: μεταστραφεὶς, ἐπιτίθεσθαι, ἀγόμενος, ἐμπεσὼν, ἀποθνῄσκει. μεταστραφεὶς ἐπιτίθεσθαι ἀγόμενος ἐμπεσὼν ἀποθνῄσκει στροφή επιθετικός αγωγή πτώση θάνατος ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ