1η Ανατροφοδοτική συνάντηση Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας 1
Τι είδαµε ως τώρα; 1/2 σηµαντικά θέµατα της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας κριτήριο: η επίδρασή τους και στις µέρες µας β. Η διαµόρφωση της ελληνιστικής κοινής γ. Από τον Αττικισµό στο Γλωσσικό Ζήτηµα α. Από την προφορικότητα στην εγγραµµατοσύνη
Τι είδαµε ως τώρα; 2/2 επιλεγµένα θέµατα Φωνητικής (οι φθόγγοι, Φωνητικά Αλφάβητα) Φωνολογίας (φωνήµατα, πάθη φωνηµάτων) και Γραφής της νέας ελληνικής (ιδιαιτερότητες στη γραφή, αντιστοιχία γράµµατος-φωνήµατος/φθόγγου) «Παθολογίες» περί τη φωνητική-φωνολογία-γραφή (Greeklish, «µείωση φωνηέντων» κ.λπ.) 3
Παρατηρήσεις που αφορούν όλες τις εργασίες: 1/2 Για την επικοινωνία: ονοµατεπώνυµο 1. Διαβάζουµε προσεκτικά το θέµα δεν έγινε σε όλες τις εργασίες και από όλους Όταν, π.χ., λέει: την άποψή σας υπέρ ή υπέρ λέµε την άποψή µας, δεν εξιστορούµε τα πράγµατα «η άποψη µου για το είναι» τα ιστορικά στοιχεία τα διαµορφώνουµε και τα καταθέτουµε ως επιχειρήµατα 4
Γενικές, που αφορούν όλες τις εργασίες: 2/2 2. Τηρούµε τα περιθώρια ~500 αλλιώς, γιατί τα θέτουµε; 3. Δεν «πλαγιαρίζουµε», άρα αναφέρουµε τις πηγές µας 4. Τηρούµε τις βιβλιογραφικές προδιαγραφές, βλ. πρότυπο Harvard στο κείµενο µόνο η παραποµπή, στο τέλος η βιβλιογραφία η παραποµπή Μήτσης 1999 δεν οδηγεί πουθενά 5. Τηρούµε βιβλιολογικές προδιαγραφές, παραγραφοποίηση, χρήση σηµείων στίξης (αµέσως µετά τη λέξη), σωστή χρήση του κόµµατος Περισσότερη τυπογραφική φροντίδα οι εργασίες όχι σε.pdf 5
1η εργασία: Τόνοι και Πνεύµατα Όπως θα έχετε καταλάβει από το κείµενο παρουσίασης, ένα επιστηµονικό θέµα µπορεί υπό κάποιες προϋποθέσεις να φορτιστεί ιδεολογικά και να ξεφύγει από τον χώρο της επιστηµονικής συζήτησης λαµβάνοντας έντονα ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά, τα οποία οδηγούν και σε πολιτικές συγκρούσεις. Αφού διαβάσετε έστω διαγωνίως κάποια από τα συνιστώµενα κείµενα ή άλλα σχετικά που θα βρείτε µε δική σας αναζήτηση, σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων καταθέστε την άποψή σας υπέρ του πολυτονικού ή του µονοτονικού συστήµατος γραφής της ελληνικής γλώσσας. Έλαβα 35 εργασίες. Μέσος όρος βαθµολογίας: 8.53 6
Παρατηρήσεις 1ης Τα επιχειρήµατα και επιστηµονικά και «πολιτικά» / αισθητικά σε κάποιες εργασίες έλειψαν εντελώς τα επιστηµονικά επιχειρήµατα Δεν απαντήθηκε το ερώτηµα που θέτει η εργασία, αλλά έγινε µια ιστορική αναδροµή στο ζήτηµα χωρίς, τελικώς, ανάληψη θέσης ή µε ανάληψη πολύ έµµεσης θέσης 7
Ειδικότερες παρατηρήσεις 1ης Είναι βέβαιο ότι το πολυτονικό δεν πρόκειται να καταργηθεί ποτέ, διότι απλούστατα αποτελεί το εργαλείο εργασίας και γραπτής επικοινωνίας των απανταχού στον κόσµο κλασικών φιλολόγων, αρχαιολόγων και ιστορικών, των βυζαντινολόγων, των µελετητών της Καινής Διαθήκης αλλά και της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Αυτό τι είδους επιχείρηµα είναι, καθησυχαστικό; Αλλού λείπει η καθαρότητα του επιχειρήµατος: άλλο η απλούστευση, άλλο η «πραγµατική γλωσσική απαίτηση», η οποία δεν προσδιορίζεται, επίσης Η διάκριση µουσικού/δυναµικού τόνου δεν αφορά ακριβώς το θέµα, αν δεν διευκρινιστεί όχι προσωπική άποψη απλώς αντικρουόµενες απόψεις Η επιµονή στην ευκολία vs. δυσκολία από τη µία ή την άλλη επιλογή είναι, νοµίζω, ήσσονος σηµασίας σε σχέση µε το «επιστηµονικό» επιχείρηµα της µη ύπαρξης αποχρώντος λόγου για την χρήση του πολυτονικού. 8
Ειδικότερες παρατηρήσεις 1ης άσχετες αναφορές, π.χ.: Tα πρώτα γραπτά τεκµήρια της ελληνικής χρονολογούνται στον 13ο αιώνα π.x. αλλά, σίγουρα, η ελληνική γλώσσα υπάρχει, ως ξεχωριστή γλώσσα, από πολύ παλιότερα, δείγµατα αποκαλύφθηκαν στα ανακτορικά κέντρα του µυκηναϊκού πολιτισµού Καµία βιβλιογραφική υποστήριξη της εργασίας, απαραίτητο χαρακτηριστικό µιας επιστηµονικής εργασίας Εκτός από την προσωπική άποψη στην εργασία, υπάρχουν και στοιχεία ιδίως για τις παλιότερες εποχές που αντλούνται από άλλους, άρα: πηγή Σωστές απόψεις και επιχειρήµατα, λείπει όµως ένας συνεκτικός αποδεικτικός ιστός που να οδηγεί την ανάγνωση από τον ισχυρισµό στην απόδειξη Τελικά η θέση 50-50 δεν απαντά στο ερώτηµα που τέθηκε: ένα από τα δύο θα εφαρµοστεί ποιο πρέπει να είναι αυτό και γιατί; 9
Καλές απαντήσεις 1/4 η αρχαία ελληνική γραφή ήταν κεφαλαιογράµµατη, χωρίς τόνους και συνεχόµενη (Μίσσιου, 2007). Το τονικό σύστηµα επινοήθηκε για λόγους λειτουργικότητας Το κυριότερο για µένα επιχείρηµα υπέρ του µονοτονικού συστήµατος είναι ότι δηµιουργήθηκε για την απόδοση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, που ο τονισµός ήταν προσωδιακός, και όχι για την απόδοση της νέας ελληνικής, που ο τονισµός είναι δυναµικός. Ωστόσο δεν αξίζει να παραµερίζεται το γεγονός ότι λόγοι λειτουργικότητας συνετέλεσαν στη δηµιουργία του πολυτονικού συστήµατος και λόγοι απουσίας λειτουργικότητας οδήγησαν τη νεοελληνική γλώσσα στο µονοτονικό σύστηµα. 10
Καλές απαντήσεις 2/4 Προσωπική επιχειρηµατολογία υπέρ του µονοτονικού 1. Ήδη µε την κατάργηση της προσωδίας, έπαυσε η φωνολογική λειτουργία των τόνων Εποµένως, η σύγχρονη ενιαιοποίηση των τριών τόνων (οξεία, βαρεία και περισπωµένη) σε µία (οξεία) στο µονοτονικό σύστηµα αντανακλά αυτήν την εξέλιξη της γλώσσας 2. Σύµφωνα µε τις νεοτερικές και µετανεοτερικές προσεγγίσεις, η έννοια της ιστορικής συνέχειας είναι µια κοινωνική κατασκευή, που εξυπηρετεί ζητήµατα κατασκευής εθνικών κοινοτήτων και εθνοπολιτισµικών ταυτοτήτων 3. Η αντικατάσταση του πολυτονικού από το µονοτονικό σύστηµα δεν δηλώνει έλλειψη σεβασµού στους σηµαντικούς πνευµατικούς ανθρώπους που το χρησιµοποίησαν. Η απλούστευση του γραφικού συστήµατος µιας γλώσσας δεν συνεπάγεται την ποσοτική και ποιοτική της ένδεια. Ούτε η χρήση του πολυτονικού συστήµατος σηµαίνει γλωσσική ανωτερότητα που παραπέµπει σε γλωσσική ανωτερότητα των χρηστών της, καθώς σύµφωνα µε τον Bourdieu (1999: 83, 128) τέτοιες δυαδικές ταξινοµίες δόµησης του κοινωνικού κόσµου δεν είναι τίποτε άλλο παρά µυθικές κατηγορίες του «υψηλού» και του «χαµηλού». 11
Καλές απαντήσεις 3/4 Δεύτερο επιχείρηµα είναι πως «καταργείται ο σεβασµός προς τις µεγάλες µορφές του παρελθόντος». Φαίνεται ότι ηθεληµένα αγνοείται, εδώ, ότι στο ελληνικό σχολείο είναι υποχρεωτική η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών (µε πολυτονικό). Τώρα, αν ο τρόπος που γίνεται αυτό οδηγεί στη µείωση της αναγνωσιµότητας των αρχαίων ελληνικών, αυτό δεν µπορεί να σχετίζεται µε την καθιέρωση του µονοτονικού συστήµατος στη νεοελληνική γλώσσα. Αξίζει να αναφερθεί ότι δεν διώκονται όσοι διαβάζουν, γράφουν ή εκδίδουν χρησιµοποιώντας το πολυτονικό σύστηµα. 12
Καλές απαντήσεις 4/4 Επιθυµώντας να τοποθετηθώ επί του θέµατος σχετικά µε την προτίµηση του µονοτονικού ή του πολυτονικού συστήµατος, σε πρώτη φάση στηρίζοµαι σε κάποια ιστορικά τεκµήρια, τα οποία ενισχύουν την άποψή µου σε µεγάλο βαθµό. Καταρχάς, είναι ευρέως διαδεδοµένο ότι οι αρχαίοι Έλληνες δε χρησιµοποιούσαν τονικά σηµάδια στη γραφή τους (γραµµική Β) και αυτό αποδεικνύεται µέσω των επιγραφών που βρέθηκαν σε πήλινες πινακίδες της εποχής (Ε. Αντωνοπούλου, 2007). Η γραφή των αρχαίων Ελλήνων ήταν κεφαλαιογράµµατη, χωρίς να υπάρχουν κενά ανάµεσα στις λέξεις (συνεχόµενη γραφή), (Α. Μίσσιου, 2007). Παρ όλα αυτά, οι οµιλητές της γλώσσας ήξεραν τη φύση και τη θέση του τόνου, εφόσον τη µιλούσαν σε καθηµερινή βάση, έτσι δε θεωρούνταν απαραίτητο να δηλωθεί γραπτώς. Η απόδειξη αυτή λοιπόν µε ωθεί στο να ταχθώ υπέρ του µονοτονικού συστήµατος, καθώς οι άνθρωποι είχαν την ικανότητα να κατανοούν χωρίς την ύπαρξη καθόλου τονικών σηµαδιών. 13
2η Αττικισµός και Γλωσσικό Ζήτηµα Όπως θα έχετε καταλάβει από το κείµενο παρουσίασης, το θέµα της γλωσσικής εξέλιξης και της «ποιότητας» της γλωσσικής µορφής που χρησιµοποιούµε είναι ζητήµατα που έχουν και την επιστηµονική αλλά και την αισθητική ως και πολιτική τους διάσταση. Αφού διαβάσετε έστω διαγωνίως κάποια από τα συνιστώµενα κείµενα ή άλλα σχετικά που θα βρείτε µε δική σας αναζήτηση, σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων καταθέστε την άποψή σας για τη σχέση του Αττικισµού µε το Γλωσσικό Ζήτηµα. Έλαβα 21 εργασίες. Μέσος όρος βαθµολογίας: 7.71 14
Παρατηρήσεις 2ης καταθέστε την άποψή σας για τη σχέση του Αττικισµού µε το Γλωσσικό Ζήτηµα όχι εξιστόρηση, αλλά απάντηση: πώς σχετίζονται µεταξύ τους; ποιες οι οµοιότητές τους, παρόλη τη χρονική τους απόσταση ποια η αιτιακή τους σχέση; Πώς, δηλ. ο Αττικισµός αποτελεί πρόδοµο του Γλωσσικού Ζητήµατος; 15
Ειδικότερες παρατηρήσεις 2ης δεν αποδείχτηκε µε επαρκή αποδεικτική διαδικασία η σχέση Αττικισµού και Γλωσσικού Ζητήµατος Η ανάπτυξη θα έπρεπε να είχε περισσότερο αποδεικτική και λιγότερο εξιστορητική µορφή απλή παράθεση πληροφοριών και γεγονότων, καµιά φορά αποσπασµατικές πληροφορίες χωρίς συνοχή Καµία αναφορά στο γλωσσικό ζήτηµα, πόσο µάλλον στη σχέση του µε τον αττικισµό. Το ερώτηµα δεν απαντήθηκε. Καµία αναφορά στη σχέση του γλωσσικού ζητήµατος µε τον αττικισµό. 16
Ειδικότερες παρατηρήσεις 2ης Συνοψίζοντας βλέπουµε ότι η γλώσσα αλλάζει, δεν µένει αναλλοίωτη. Ως µέσο έκφρασης των λαών αποτελεί φορέα ιδεολογικών, ταξικών, κοινωνικών και όχι µόνο, διαφορών(βλπ Μαλαφάντης ) και αυτή της η διάσταση καθορίζει πολλές φορές την κυριαρχία της. Σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει «καλή» και «κακή» γλώσσα. Παρόλα αυτά, η καθαρεύουσα δεν ήταν και τόσο «ψυχρή» γλώσσα µιας και σε αυτή γράφτηκαν έργα λογοτεχνών όπως ο Ανδρέας Κάλβος, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης Ναι αλλά δεν είναι αυτό το θέµα µας 17
Καλές απαντήσεις 1/3 Το «Γλωσσικό Ζήτηµα», όπως συνέβη και µε την επικράτηση του πολυτονικού ή µονοτονικού συστήµατος, είναι ένα θέµα µε ιδεολογική και πολιτική διάσταση, που έχει τις ρίζες του στην Αρχαιότητα. Όταν µιλούµε για «Γλωσσικό Ζήτηµα» εννοούµε πρέπει πρώτα να αναπτύξουµε σύντοµα σε τι συνίσταται το κίνηµα του Αττικισµού Μετά από αυτά γίνεται αντιληπτό ότι η κοινή ρίζα που έχουν τα δυο αυτά ζητήµατα είναι η πεποίθηση ότι η γλώσσα φθείρεται και εκφυλίζεται. Τόσο οι υποστηρικτές του Αττικισµού, όσο και οι αρχαϊστές, δεν αποδέχονται το γεγονός ότι η γλώσσα υπόκειται σε διαρκή αλλαγή. Την εξέλιξη της γλώσσας την αντιλαµβάνονται ως «φθορά» και «παρακµή». Ως εκ τούτου µάχονται να διατηρήσουν ακέραια την αρχαία - στην πρώτη περίπτωση - την αρχαΐζουσα- στην δεύτερη περίπτωση - ελληνική γλώσσα απαλλαγµένη από στοιχεία που την «υποβιβάζουν» 18
Καλές απαντήσεις 2/3 Η σύγκριση ανάµεσα στον Αττικισµό και στο γλωσσικό ζήτηµα είναι αναπόφευκτη µε οµοιότητες πασιφανείς Στην πρώτη περίπτωση οι ελληνικές πόλεις - κράτη τελούσαν πλέον υπό ρωµαϊκή κυριαρχία. Παράλληλα, η ελληνική γλώσσα µε τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου είχε εξαπλωθεί και υποστεί πολλές αλλαγές. Δηµιουργήθηκαν έτσι δίγλωσσοι πληθυσµοί, αρνούνταν να δεχτούν ότι η γλώσσα εξελισσόταν Νόµιζαν ότι, αν επανέφεραν σε χρήση την αρχαία αττική, θα γράφονταν έργα ισάξια των κλασικών Αντίστοιχα, την περίοδο του νεοελληνικού διαφωτισµού, περίοδος που η Ελλάδα βρισκόταν πάλι υπό ξένη κυριαρχία, τέθηκε το ζήτηµα επιλογής εθνικής γλώσσας Οι προτάσεις ήταν τρεις: Ο συλλογισµός των αρχαϊστών ήταν παρόµοιος µε εκείνον των αττικιστών. Θεωρούσαν πως η οµιλούµενη γλώσσα ήταν αλλοιωµένη, ενώ η αρχαΐζουσα συνέχιζε την αρχαία ελληνική Από τα παραπάνω συνάγεται το συµπέρασµα ότι η καθαρεύουσα δεν ήταν τίποτα άλλο από τη συνέχεια του Αττικισµού. Οι παράγοντες που οδήγησαν στην ανάγκη γλωσσικού καθαρισµού ήταν παρόµοιοι: η αντίδραση σε µια ξένη κατοχή που οδήγησε στη νοσταλγία για το ένδοξο παρελθόν Η γλώσσα, όµως, εξελίσσεται και την εξέλιξη αυτή δεν µπόρεσε να την ανακόψει ούτε ο Αττικισµός, ούτε η µακρόχρονη χρήση της αρχαΐζουσας και της καθαρεύουσας Οι γλώσσες είναι φτιαγµένες για να υπηρετούν τις κοινωνίες και αυτό µόνο οι ζωντανές γλώσσες µπορούν να το επιτύχουν. 19
Καλές απαντήσεις 3/3 Η σχέση του αττικισµού µε το γλωσσικό ζήτηµα του 19ου αιώνα, παρόλο που χρονικά µοιάζει αδύναµη, είναι ωστόσο άµεση και ουσιαστική, καθώς το νεότερο φαινόµενο αναµοχλεύει το θεωρητικό οπλοστάσιο των γραµµατικών της ελληνιστικής περιόδου και υιοθετεί παρόµοιους γλωσσοεκπαιδευτικούς στόχους. Τόσο οι πρώτοι όσο και οι όψιµοι οπαδοί της αττικής ή αττικίζουσας γλώσσας (υπάρχουν διαβαθµίσεις προσήλωσης στη γλωσσική αυθεντία) αντιλαµβάνονται τη φυσική µετεξέλιξη του προφορικού λόγου ως δείγµα φθοράς του ιδανικού προτύπου και ως απόδειξη πολιτιστικής παρακµής, η οποία επαληθεύεται µε κριτήρια κυρίως εξωγλωσσικά. Όσο ήταν σε χρήση η αττική γλώσσα ο ελληνικός κόσµος θριάµβευε σε όλα τα επίπεδα. Όταν άρχισε να εκφυλίζεται η γλώσσα, εµφανίστηκαν και οι διαλυτικές τάσεις που σταδιακά οδήγησαν στην πολιτισµική κατάπτωση και τελικά στην απώλεια της πολιτικής αυτονοµίας. Έτσι, η όποια ύφεση, παρακµή, εθνική υποχώρηση, πολιτισµική συρρίκνωση αποδίδεται -σχεδόν µεταφυσικά- στην αλλοίωση της γλώσσας. Εποµένως, η θέση που απλουστευτικά προκύπτει από µια τέτοια προσέγγιση είναι η κατά το δυνατόν πιστότερη συµµόρφωση µε το υψηλό πρότυπο. 20
3α. Ελληνικά ή Greeklish; Όπως θα έχετε καταλάβει από το κείµενο παρουσίασης, για µια ακόµα φορά στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας (και όχι µόνο) το θέµα του αλφαβήτου αποτελεί «σηµείον αντιλεγόµενον». Αφού διαβάσετε έστω διαγωνίως κάποια από τα συνιστώµενα κείµενα ή άλλα σχετικά που θα βρείτε µε δική σας αναζήτηση, σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων καταθέστε την άποψή σας: θεωρείτε ότι τα greeklish συνιστούν κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα; Έλαβα 25 εργασίες. Μέσος όρος βαθµολογίας: 8.44 21
Παρατηρήσεις 3α Τελικά, η στάση επαµφοτερίζουσα. Δεν προκύπτει µε σαφήνεια ποια είναι η άποψη, ανάλωση στην κατάθεση διάφορων διαφορετικών απόψεων Τα επιχειρήµατα δεν απαντούν, παρά πολύ εµµέσως, στο ερώτηµα, π.χ. δεν αποδέχονται όλοι τα greeklish. Δηλαδή, αν τα αποδεχόταν όλοι; Ποιος είναι, π.χ., ο δείνα και γιατί πρέπει να µεταφέρουµε την άποψή του στην εργασία; Τελικά, υπάρχει επαρκής αποδεικτική διαδικασία, αλλά κυρίως κατάθεση διάφορων διαφορετικών απόψεων Αρκετά µεγάλη υπέρβαση του αριθµού των λέξεων 22
Καλές απαντήσεις 1/4 Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αξιολογήσει αν η γενικευµένη χρήση αυτού του τρόπου γραφής αποτελεί κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα. Δεν πρόκειται για κείµενα µεγάλης έκτασης, όπως άρθρα ή ολόκληρα βιβλία αλλά για συνοπτικά κειµενάκια, χωρίς συγκροτηµένη δοµή και µε µάλλον «φτωχό» περιεχόµενο Η συνήθεια, η ευκολία κι η αποφυγή του λάθους οδηγούν στη χρήση των Greeklish ή αλλιώς Λατινοελληνικών. Μια συγκεκριµένη πολιτική ιδεολογία δεν φαίνεται να κρύβεται πίσω από όλο αυτό. Για όλους τους παραπάνω λόγους θεωρούµε ότι από τη χρήση των Λατινοελληνικών δεν προκύπτει κίνδυνος επίσηµης αλλαγής του ελληνικού αλφαβήτου κι αντικατάστασης του από το Λατινικό. Αν, εποµένως, η χρήση αυτή διευρυνθεί, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε µια αργή αλλά σταδιακή αλλαγή της ιστορικής ορθογραφίας, η οποία θα αφορά 23
Καλές απαντήσεις 2/4 οδηγεί σε αντικρουόµενες απόψεις. Κάποιες αποενοχοποιούν τα greeklish, Στον αντίποδα βρίσκονται άλλες που θεωρούν ότι τα «λατινοελληνικά» αποτελούν ένα «κίνδυνο» Όµως υπάρχει πραγµατικά αυτή η διάθεση αντικατάστασης; Θεωρώ πως όλα αυτά τα ερωτήµατα και οι ιδεολογίες που τα συνοδεύουν πηγάζουν από µία συντηρητική λογική, παρόµοια µε εκείνη που εξυµνούσε και εξυµνεί το πολυτονικό σύστηµα Η απάντηση των γλωσσολόγων στους καθηγητές της Ακαδηµίας Αθηνών είναι σαφής: «δεν υπάρχει τάση αντικατάστασης του ελληνικού αλφαβήτου Εξάλλου «η γλώσσα και το αλφάβητο δεν ισούνται» αφού «η γλώσσα είναι πριν από όλα ο λόγος, και η γραφή είναι το υποκατάστατό του.» (Ντίνας, Κ.) 24
Καλές απαντήσεις 3/4 Η προσωπική µου θέση είναι ότι, αν τα greeklish αποτελέσουν κίνδυνο ή όχι, είναι θέµα της σχολικής εκπαίδευσης. Οι ίδιοι οι γλωσσολόγοι τονίζουν ότι η χρήση των ηλεκτρονικών «λατινοελληνικών» εξαρτάται από πολιτικές αποφάσεις, αν δηλαδή θα διδαχτούν ή όχι στα σχολεία. Τονίζουν πως είναι ένα παιχνίδι για τα παιδιά και ότι το σχολείο πρέπει να λάβει τα µέτρα του, να µην τα επιτρέψει να εισβάλουν στον χώρο του και να ασχοληθούµε τελικά µε ουσιαστικά προβλήµατα, όπως είναι η γενική ανεπάρκεια της παιδείας (Ανδρουτσόπουλος 1999; Λιάλιος 2000; Τσιγγανάς 2011). Αυτό που απαιτείται στη χρήση των greeklish είναι «γλωσσοπλασία και γλωσσική αποενοχοποίηση» (Γεωργακοπούλου 2015). Θα κλείσω µε µια εξαιρετική τοποθέτηση της Χρυσούλας Αθανασιάδη, φοιτήτριας αρχαιολογίας που δανείζοµαι από το άρθρο του κυρίου Λιάλιου (2000): «Τα greeklish είναι σαν τη γλώσσα του Μποστ! Όπως ο Μποστ έγραφε ανορθόγραφα και το αποτέλεσµα φαινόταν αστείο, έτσι και τα greeklish είναι µια... αναρχική -ή και χιουµοριστική- πράξη απέναντι στο ελληνικό αλφάβητο!» 25
Καλές απαντήσεις 4/4 Τα greeklish δεν είναι πια και τόσο περιορισµένα στην ηλεκτρονική ή «τεχνοκρατική» τους µορφή, ήδη έχει εκδοθεί το πρώτο µυθιστόρηµα. Γενναιόδωρα, ο κ. Ανδρουτσόπουλος αναφέρει: «Η λατινοελληνική έκδοση του «Exegesis» φέρνει το µυθιστόρηµα πιο κοντά στην εµπειρία των ελλήνων χρηστών του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, οι οποίοι εκτός από την επαγγελµατική αλληλογραφία τους ανταλλάσσουν και κουτσοµπολιά, ανέκδοτα, ποιηµατάκια αλλά και µηνύµατα αγάπης». Άρα βρισκόµαστε µπροστά σε µια διείσδυση και στη λογοτεχνία. Συχνά χρησιµοποιείται το επιχείρηµα περί διγραφίας στην ελληνική γραφή, ότι δηλαδή και σε άλλες περιόδους έχει γραφεί η ελληνική και µε άλλο αλφάβητο, όπως τα φραγκοχιώτικα ή τα καραµανλίδικα ή στην κρητική λογοτεχνία εξαιτίας της επιρροής ή επιβολής των Ενετών. Τα παραπάνω συνέβαιναν όµως σε περιορισµένο τόπο και χρόνο. Ενώ τα greeklish χρησιµοποιούνται ευρέως και κατεξοχήν από τη νέα γενιά, δηλαδή από το µέλλον µας, σε όλη τη χώρα και όχι µόνο. Η γλώσσα δεν είναι ένα απλό εργαλείο, έχει και µεταγλωσσικές προεκτάσεις και σίγουρα ιδεολογική χροιά, συνδέεται µε παραδόσεις, ήθη και τη συλλογική µνήµη ενός λαού. Όπως δεν θα επιτρέπαµε όλοι οι εγγράµµατοι, χάριν ευκολίας, σε ένα νήπιο να γράφει µε φωνητικό τρόπο, πώς θα επιτρέψουµε σε µια ολόκληρη γενιά να υιοθετήσει αυτή την ισοπεδωτική «ευκολία»; Μήπως να ξαναθυµηθούµε τον στίχο του Διονυσίου Σολωµού; «Δεν έχω άλλο στο νου µου πάρεξ ελευθερία και Γλώσσα» 26
3β. Πέντε ή εφτά τα φωνήεντα; Όπως θα έχετε καταλάβει από το κείµενο παρουσίασης,... Αφού διαβάσετε έστω διαγωνίως κάποια από τα συνιστώµενα κείµενα ή άλλα σχετικά που θα βρείτε µε δική σας αναζήτηση, σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων καταθέστε την άποψή σας πάνω στο ερώτηµα: πόσα είναι τα φωνήεντα της νέας ελληνικής γλώσσας, πέντε ή εφτά; Θα σας βοηθήσει στην ανάπτυξη των επιχειρηµάτων σας η διάκριση µεταξύ γράµµατος και φθόγγου. Λίγες απαντήσεις (6). Μέσος όρος: 8.50 27
Απάντηση 3α πόσα είναι τα φωνήεντα της νέας ελληνικής γλώσσας, πέντε ή εφτά; Θα σας βοηθήσει στην ανάπτυξη των επιχειρηµάτων σας η διάκριση µεταξύ γράµµατος και φθόγγου. Εδώ δεν τίθεται θέµα άποψης εγώ αυτό, εσύ το άλλο Εδώ µόνο επιστηµονικά τα επιχειρήµατα 28
Παρατηρήσεις 3β 1/2 Με την παρούσα εργασία επιθυµούµε να παρουσιάσουµε τα φωνήεντα της νέας ελληνικής, ως φθόγγους και ως γράµµατα. Η παραπάνω διάκριση γίνεται Δεν τίθεται έτσι το ερώτηµα στην εργασία, αλλά: καταθέστε την άποψή σας πάνω στο ερώτηµα: πόσα είναι τα φωνήεντα της νέας ελληνικής γλώσσας, πέντε ή εφτά; Καταλήγουµε δηλαδή στο συµπέρασµα ότι στη νέα ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει αντιστοιχία µεταξύ φθόγγου και γράµµατος. Άρα, τα φωνήεντα ως φθόγγοι είναι πέντε και ως γράµµατα εφτά. Εποµένως, ούτε και το συµπέρασµα είναι σύστοιχο προς το ερώτηµα 29
Παρατηρήσεις 3β 2/2 απλή παράθεση των γεγονότων που προκάλεσαν τη συζήτηση χωρίς σαφή απάντηση στο ερώτηµα της εργασίας: «καταθέστε την άποψή σας πάνω στο ερώτηµα: πόσα είναι τα φωνήεντα της νέας ελληνικής γλώσσας, πέντε ή εφτά;» Δεν τηρούνται οι βιβλιογραφικοί κανόνες Harvard Η αποδεικτική διαδικασία θα ήταν καθαρότερη και πιο αποτελεσµατική, αν έλειπαν οι πολλές λεπτοµέρειες που δεν οικοδοµούν την απάντηση στο ερώτηµα 30
Καλές απαντήσεις 1/2 φθόγγος είναι ο έναρθρος ήχος που παράγεται από τα φωνητήρια όργανα του ανθρώπου κ.λπ. (παραποµπή) µε τον όρο γράµµα εννοούµε τα σύµβολα που στην Ελληνική τα φωνήεντα ως φθόγγοι είναι τα [a], [e], [i], [o] και [u]. Τα γράµµατα, όµως, που χρησιµοποιούνται για να αποδώσουν γραπτά τους παραπάνω φθόγγους είναι τα (α, ε, ι, η, υ, ο, ω) πρέπει να προσθέσουµε και τα ει, οι, υι, αι και ου. συµπέρασµα: στη νέα ελληνική γλώσσα δεν υπάρχει αντιστοιχία µεταξύ φθόγγου και γράµµατος. Άρα, τα φωνήεντα ως φθόγγοι είναι πέντε και ως γράµµατα εφτά. 31
Καλή απάντηση 2/2 1/4 Παλιότερα και προτού αναπτυχθεί η φωνητική και η φωνολογία στην επιστήµη της γλωσσολογίας, υπήρχε σύγχυση ανάµεσα στους φθόγγους (στους ήχους που προφέρουµε στη γλώσσα µας) και τα γράµµατα (τους τρόπους που παριστάνουµε στη γραφή µας τους ήχους, δηλαδή τους φθόγγους). Πρέπει να υπογραµµιστεί ότι, όταν µιλάµε για φθόγγους, αναφερόµαστε σε ήχους και όχι σε γράµµατα. Για να αναπαραστήσουµε τους φθόγγους, χρησιµοποιούµε σύµβολα του Διεθνούς Φωνητικού Αλφαβήτου, όπου κάθε σύµβολο ενός φωνητικού αλφαβήτου αντιστοιχεί σε έναν µόνο φθόγγο, ενώ ταυτόχρονα κάθε φθόγγος συµβολίζεται πάντα µε το ίδιο σύµβολο. Είναι σαφές ότι µε τη φωνητική καταγραφή µπορούµε να αποφύγουµε τις παγίδες της ιστορικής ορθογραφίας και συγχρόνως να περιγράψουµε µε ενιαίο τρόπο τους ήχους όλων των γλωσσών (Παυλίδου 1995). 32
Καλή απάντηση 2/2 2/4 Οι φθόγγοι (ή ήχοι) που χρησιµοποιούνται στον προφορικό λόγο διακρίνονται σε φωνήεντα και σύµφωνα. Η επίσηµη γλωσσολογική απάντηση για τον αριθµό των φωνηέντων της νέας ελληνικής γλώσσας είναι ότι τα φωνήεντα ως φθόγγοι είναι πέντε (a, e, o, i, u). Τα γράµµατα µε τα οποία τα γράφουµε (γραπτή απόδοση) είναι επτά (α, ε, ι, η, υ, ο, ω) ή, ακριβέστερα, δώδεκα, αν προσθέσουµε τα διγράµµατα ει, οι, υι (που χρησιµοποιούνται επίσης για τη γραπτή απόδοση του φθόγγου i), το αι (για την απόδοση του e) και το ου (για την απόδοση του u) («Πόλεµος για τα φωνήεντα» ξέσπασε στο χώρο της εκπαίδευσης 2012, όπου παρατίθενται οι απόψεις των Ι. Καζάζη και Γ. Μπαµπινιώτη). 33
Καλή απάντηση 2/2 3/4 Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι στη γλώσσα µας προφέρουµε πέντε (5) φωνηεντικούς φθόγγους, πέντε φωνήεντα, αλλά έχουµε περισσότερα γράµµατα, επτά µονογράµµατα και πέντε διγράµµατα, για να δηλώσουµε στη γραφή των λέξεων τα 5 φωνήεντα: για τον φθόγγο [i] που προφέρουµε λ.χ. στη λέξη πύλη (για λόγους που συνδέονται µε την ετυµολογία και την ιστορική ορθογραφία της λέξης) χρησιµοποιούµε στη γραπτή απόδοση της λέξης τα γράµµατα υ και η. Για τον φθόγγο [i] που προφέρουµε στη λέξη θείοι χρησιµοποιούµε τα διγράµµατα ει και οι. Πέντε φωνήεντα αναγνωρίζει και η µεγάλη γραµµατική Τριανταφυλλίδη από το 1941 αλλά και οι σχολικές γραµµατικές Τριανταφυλλίδη και Τσολάκη. Επιπλέον, τα ίδια πέντε φωνήεντα αναγνωρίζουν ως φωνήεντα της νέας ελληνικής γλώσσας οι ειδικοί γλωσσολόγοι µε εξειδίκευση στη φωνητική και τη φωνολογία. 34
Καλή απάντηση 4/4 Η σύγχυση φθόγγων (γλωσσικών ήχων µε τους οποίους εκφωνούνται / προφέρονται οι λέξεις στις διάφορες γλώσσες του κόσµου) και γραµµάτων (γραπτών συµβόλων που αναπαριστούν τους φθόγγους στον γραπτό λόγο) ή, µε άλλα λόγια, η σύγχυση προφοράς και γραφής οδήγησε στην ιδιότυπη διαµάχη για τον αριθµό των φωνηέντων της ελληνικής γλώσσας. Τα [a], [e], [i], [o], [u] είναι οι πέντε φωνηεντικοί φθόγγοι της νέας ελληνικής, τα πέντε φωνήεντα της γλώσσας, καθώς ο όρος φωνήεν είναι όρος που αποδίδεται σε στοιχεία του προφορικού λόγου (τους φθόγγους) και όχι στα γράµµατα. Τα πέντε αυτά φωνήεντα στον γραπτό λόγο αναπαρίστανται µε τα επτά γράµµατα της αλφαβήτου άλφα, έψιλον, ήτα, γιώτα, ύψιλον, όµικρον και ωµέγα και τους συνδυασµούς των γραµµάτων αυτών ως διψήφων. Οι πέντε αυτοί φθόγγοι δεν είναι τίποτε άλλο παρά αφενός οι µόνο τέσσερις διακριτοί φθόγγοι των επτά φωνηέντων και αφετέρου ο φθόγγος [u]. Σε κάθε περίπτωση, για λόγους ιστορικής συνέχειας, ίσως δεν θα έπρεπε να εγείρονται ζητήµατα περί κατάργησης των «φωνηέντων της νέας ελληνικής γλώσσας». 35
4. Ένας ή πολλοί τύποι; το θέµα της πολυτυπίας έπαψε να είναι θέµα-ταµπού για την ελληνική εκπαίδευση. Ήδη σε όλα τα νέα Προγράµµατα Σπουδών η γλωσσική ποικιλία αποτελεί θέµα προς διδακτική διαπραγµάτευση. Αφού διαβάσετε κάποια από τα συνιστώµενα κείµενα ή άλλα σχετικά που θα βρείτε µε δική σας αναζήτηση, σε ένα κείµενο 400-500 λέξεων καταθέστε ένα σχέδιο διδακτικής πρότασης για την αξιοποίηση της µορφολογικής ποικιλίας σε σχολική τάξη που εσείς θα επιλέξετε. την επόµενη φορά 36
τέλος 37