Κεφάλαιο 3. Τα εννοιολογικά µοντέλα FRBR και FRAD

Κεφάλαιο 3. Τα εννοιολογικά µοντέλα FRBR και FRAD Σύνοψη Στο κεφάλαιο παρουσιάζεται το πλαίσιο δηµιουργίας των εννοιολογικών µοντέλων, περιγράφονται οι οντότητες και οι ιδιότητές τους καθώς και οι µεταξύ τους σχέσεις. Επίσης, εξηγείται ο τρόπος µε τον οποίο τα εν λόγω µοντέλα υλοποιούνται στο RDA. Προαπαιτούµενη γνώση Βασικές γνώσεις οργάνωσης της πληροφορίας, βασικό επίπεδο γνώσεων περιγραφικής καταλογογράφησης, χρήσης καταλόγων βιβλιοθηκών. 3.1 Εισαγωγή Το RDA γίνεται καλύτερα κατανοητό, αν το µελετήσουµε σε συνάρτηση µε τα δύο εννοιολογικά µοντέλα που αποτελούν τη βάση της δοµής του, το µοντέλο Functional Requirements for Bibliographic Records FRBR (Λειτουργικές Απαιτήσεις για Βιβλιογραφικές Εγγραφές) και το µοντέλο Functional Requirements for Authority Data FRAD (Λειτουργικές Απαιτήσεις για Δεδοµένα Καθιερωµένου Τύπου). Τα µοντέλα αυτά δηµιουργήθηκαν µε πρωτοβουλία της IFLA λίγα χρόνια πριν από την ανάπτυξη του RDA. Στις αρχές του 1990 µια οµάδα ειδικών ανέλαβε να µελετήσει τη λειτουργικότητα των βιβλιογραφικών εγγραφών. Η έρευνα κράτησε αρκετά χρόνια και το 1997, την ίδια χρονιά που συγκλήθηκε το συνέδριο για την αναθεώρηση των AACR2, το µοντέλο εγκρίθηκε από την IFLA και ένα χρόνο αργότερα πραγµατοποιήθηκε η δηµοσίευσή του µε τον τίτλο «Functional Requirements for Bibliographic Records: Final Report». Το 2009 πραγµατοποιήθηκε η κυκλοφορία του FRAD. Και τα δύο µοντέλα βασίζονται στην ανάλυση οντοτήτων γνώσης και συσχετίσεων µεταξύ τους και περιγράφονται ως εννοιολογικά µοντέλα για την οργάνωση δεδοµένων. Τα µέρη από τα οποία αποτελούνται και τα δύο µοντέλα είναι: προσδιορισµός των Οντοτήτων (πληροφορίας) περιγραφή των Ιδιοτήτων κάθε Οντότητας οι µεταξύ τους σχέσεις. 3.2 Το εννοιολογικό µοντέλο FRBR To FRBR είναι ένα εννοιολογικό µοντέλο για τη δηµιουργία βιβλιογραφικών εγγραφών. Βασίζεται σε τρία βασικά αξιώµατα: α) κάθε βιβλιογραφική εγγραφή πρέπει να αντιµετωπίζεται ως ένα σύνολο από διακριτές οντότητες (entities), β) κάθε οντότητα έχει µια σειρά από ιδιότητες ή χαρακτηριστικά (attributes) και γ) οι οντότητες σχετίζονται µεταξύ τους (relationships). Σκοπός του µοντέλου δεν είναι µόνον η απλή περιγραφή ενός τεκµηρίου, αλλά επιπλέον «περιγράφει πώς συνδέεται αυτό το τεκµήριο µε τα άλλα τεκµήρια της βιβλιογραφικής του οικογένειας» (O Neill, 2002, σ.3). Όπως µαρτυρά και η λέξη «λειτουργικές» στον τίτλο του, το µοντέλο σχεδιάστηκε λαµβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των χρηστών. Βασίζεται δε στην παραδοχή ότι µια βιβλιογραφική εγγραφή εξυπηρετεί τέσσερις βασικούς σκοπούς (user tasks): 1. τον εντοπισµό (find), 2. την ταυτοποίηση (identify), 3. την επιλογή (select) και 4. την απόκτηση (obtain). Ο εντοπισµός είναι το αποτέλεσµα της αναζήτησης που κάνει ο χρήστης και θεωρείται πετυχηµένος, όταν οι οντότητες που βρίσκει αντιστοιχούν στα κριτήρια που χρησιµοποίησε. Με την ταυτοποίηση, τα δεδοµένα που ανακτήθηκαν χρησιµοποιούνται για να διαχωριστούν οι επιθυµητές οντότητες από αυτές που δε χρειάζονται. Μετά την ταυτοποίηση ακολουθεί η επιλογή των οντοτήτων που ο χρήστης θεωρεί χρήσιµες για την επίτευξη των στόχων του. Τέλος, ο χρήστης αποκτάει τις οντότητες που επιθυµεί µε διάφορες διαδικασίες, ανάλογα µε τη µορφή που έχουν τα τεκµήρια. 77

Στον πυρήνα του µοντέλου, λοιπόν, βρίσκονται οι οντότητες, οι ιδιότητες που αποδίδονται σε αυτές και οι σχέσεις µεταξύ των οντοτήτων. Οι οντότητες αποτελούν τα βασικά αντικείµενα ενδιαφέροντος για τους χρήστες των βιβλιογραφικών εγγραφών. Οι οντότητες χωρίζονται σε τρεις οµάδες: Οµάδα 1: Περιλαµβάνει τα προϊόντα της πνευµατικής και διανοητικής δηµιουργίας που κατονοµάζονται ή περιγράφονται στις βιβλιογραφικές εγγραφές. Εδώ ανήκουν οι οντότητες Έργο, Έκφραση, Υλοποίηση και Αντίτυπο. Οµάδα 2: Περιλαµβάνει τα άτοµα και τους επίσηµους φορείς που είναι υπεύθυνοι για το πνευµατικό ή καλλιτεχνικό περιεχόµενο, την παραγωγή και κυκλοφορία ή τη φύλαξη των έργων πνευµατικής ή καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Εδώ εντάσσονται οι οντότητες Φυσικά Πρόσωπα και Συλλογικά Όργανα. Οµάδα 3: Περιλαµβάνει τα θέµατα των προϊόντων πνευµατικής ή καλλιτεχνικής δηµιουργίας και συγκεκριµένα τις οντότητες Έννοια, Αντικείµενο, Γεγονός και Τόπος 3.2.1 Οι οντότητες της οµάδας 1 Οι οντότητες της πρώτης οµάδας σχηµατίζουν µια ιεραρχία, στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η οντότητα Έργο (Work). Ένα Έργο υλοποιείται ή πραγµατώνεται µέσω µιας Έκφρασης (Expression). Μια Έκφραση αποκτά υπόσταση µέσω µιας Υλοποίησης (Manifestation) και το Αντίτυπο (Item) είναι ένα παράδειγµα της Υλοποίησης (Εικ. 3.1). Εικόνα 3.1 Οι οντότητες της πρώτης οµάδας και οι µεταξύ τους σχέσεις (Καπιδάκης, Λαζαρίνης & Τοράκη, 2016, σ. 77) 3.2.1.1 Το Έργο (Work) Η πρώτη οντότητα που ορίζει το µοντέλο είναι το Έργο (Work), το οποίο ορίζεται ως ένα διακριτό πνευµατικό ή καλλιτεχνικό δηµιούργηµα (IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998). Το Έργο είναι αφηρηµένη οντότητα, δεν σχετίζεται µε κάποιο φυσικό αντικείµενο και µπορεί να αναγνωριστεί µόνο µέσω των διαφόρων Εκφράσεων (expressions) που µπορεί να πάρει. Για παράδειγµα, όταν µιλάµε για την Ιλιάδα του Οµήρου ως Έργο, δεν αναφερόµαστε σε συγκεκριµένο κείµενο αλλά στο πνευµατικό δηµιούργηµα που βρίσκεται πίσω απ όλες τις Εκφράσεις του Έργου. 78

Επειδή η έννοια ενός Έργου είναι αφηρηµένη, είναι δύσκολο να καθοριστούν επακριβώς τα όρια αυτής της οντότητας. Διαφορετικοί πολιτισµοί ή εθνικές οµάδες µπορεί να αντιµετωπίζουν διαφορετικά την ιδέα του τι αποτελεί Έργο και πού βρίσκεται η διαχωριστική γραµµή ανάµεσα σε δύο διαφορετικά έργα. Σύµφωνα µε το FRBR, όταν καταβάλλεται µεγάλη πνευµατική ή καλλιτεχνική προσπάθεια που µετασχηµατίζει ένα Έργο, τότε το αποτέλεσµα είναι ένα νέο Έργο. Έτσι, παραφράσεις, διασκευές για παιδιά, ή διαφοροποιήσεις ενός µουσικού θέµατος θεωρούνται νέα Έργα. Νέο Έργο θεωρείται, επίσης, η µετατροπή από µια λογοτεχνική µορφή σε µια άλλη, όπως για παράδειγµα η δραµατοποίηση ενός µυθιστορήµατος Παραδείγµατα: w1 w2 w3 w1 w2 Dr. Jekyll and Mr. Hyde του Robert Louis Stevenson (νουβέλα) Dr. Jekyll and Mr. Hyde (η κινηματογραφική ταινία του Victor Fleming) Dr. Jekyll and Mr. Hyde (η κινηματογραφική ταινία του Rouben Mamoulian) Das Kapital του Μαρξ Marx's 'Das Kapital' for Beginners (διασκευή από τον Michael Wayne) Ο καθορισµός του Έργου ως οντότητας στο µοντέλο εξυπηρετεί µια σειρά από σκοπούς. Μας επιτρέπει να δώσουµε έναν ενιαίο τίτλο (προτιµώµενο τίτλο) και να καθορίσουµε σχέσεις (relationships) στην αφηρηµένη πνευµατική ή καλλιτεχνική δηµιουργία, η οποία περικλείει όλες τις Εκφράσεις αυτού του έργου. Έτσι, όταν για παράδειγµα περιγράφουµε ένα έργο λογοτεχνικής κριτικής για την Ιλιάδα, µπορούµε να συσχετίσουµε την κριτική (που αποτελεί κι αυτή ένα Έργο) µε το Έργο στο οποίο αναφέρεται, δηλαδή την Ιλιάδα. Κατονοµάζοντας το Έργο του Οµήρου και καθορίζοντας τη σχέση του µε το Έργο της κριτικής µπορούµε να δηλώσουµε ότι το θέµα της κριτικής είναι το αφηρηµένο πνευµατικό δηµιούργηµα που γνωρίζουµε ως Ιλιάδα και όχι κάποια συγκεκριµένη Έκφραση αυτού του δηµιουργήµατος. Ο καθορισµός του Έργου ως οντότητας µας επιτρέπει, επίσης, να δηµιουργήσουµε έµµεσες σχέσεις ανάµεσα στις Εκφράσεις του ίδιου Έργου, όταν δεν µπορούµε να δηµιουργήσουµε άµεσες σχέσεις. Για παράδειγµα, µπορεί να υπάρχουν πολλές µεταφράσεις ενός Έργου και να µην είναι πάντα πιθανόν ή απαραίτητο να προσδιορίσουµε το κείµενο που χρησιµοποιήθηκε ως βάση µιας συγκεκριµένης µετάφρασης. Σε αυτήν την περίπτωση δεν δηµιουργούµε άµεσες σχέσεις ανάµεσα σε διαφορετικές Εκφράσεις του Έργου (ανάµεσα στη µετάφραση και στο πρωτότυπο), αλλά συσχετίζουµε τις µεταφράσεις του Έργου έµµεσα, συνδέοντας καθεµία από αυτές µε την οντότητα που ονοµάζουµε Έργο. Αυτός είναι συχνά ο αποτελεσµατικότερος τρόπος, για να οµαδοποιήσουµε Εκφράσεις που σχετίζονται µεταξύ τους. Στην ουσία, το όνοµα που δίνουµε στο Έργο χρησιµοποιείται ως όνοµα ολόκληρης της οµάδας των Εκφράσεων, οι οποίες αποτελούν υλοποιήσεις του ίδιου Έργου (IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998, σ. 18). Στην οντότητα Έργο αποδίδονται οι εξής ιδιότητες: title of the work (τίτλος του Έργου) form of work (µορφή του Έργου) date of the work (ηµεροµηνία του Έργου) other distinguishing characteristic (άλλο διακριτό χαρακτηριστικό) intended termination (επιδιωκόµενη κατάληξη) intended audience (επιδιωκόµενο κοινό) context for the work (πλαίσιο του Έργου) medium of performance [µέσο εκτέλεσης (µουσικό έργο)] numeric designation [αριθµητικός προσδιορισµός (µουσικό έργο)] key [κλειδί (µουσικό έργο)] coordinates [συντεταγµένες (χαρτογραφικό έργο)] equinox [ισηµερία (χαρτογραφικό έργο)] 79

3.2.1.2 Η Έκφραση (Expression) Ένα έργο πραγµατώνεται µέσω της Έκφρασης (Expression), που αποτελεί κι αυτή, όπως το Έργο, µια αφηρηµένη οντότητα. Η Έκφραση είναι η πνευµατική ή καλλιτεχνική υλοποίηση του Έργου σε µορφή αλφαριθµητικής, µουσικής, χορογραφικής κ.λπ. σηµειογραφίας, ήχου, εικόνας, κίνησης ή οποιουδήποτε συνδυασµού των παραπάνω. Ο δηµιουργός αποφασίζει µε ποιον τρόπο θέλει να εκφράσει τις ιδέες του µε κείµενο, ήχο, εικόνα και σε ποια γλώσσα. Η Έκφραση περιλαµβάνει, για παράδειγµα, όλες τις λέξεις, προτάσεις, παραγράφους κ.λπ. που προκύπτουν από την υλοποίηση ενός Έργου µε τη µορφή κειµένου. Επιστρέφοντας στην παραπάνω συζήτηση για τα όρια του Έργου, σύµφωνα µε το FRBR, παραλλαγές κειµένων που ενσωµατώνουν αναθεωρήσεις ή ενηµερώσεις προηγούµενου κειµένου θεωρούνται απλώς Εκφράσεις του ίδιου Έργου και όχι νέα Έργα. Συντετµηµένες ή επαυξηµένες εκδόσεις υπάρχοντος κειµένου καθώς και µεταφράσεις σε άλλες γλώσσες αποτελούν, επίσης, διαφορετικές Εκφράσεις του ίδιου Έργου. Γενικότερα, διαφορετικές Εκφράσεις του ίδιου Έργου µπορούν να θεωρηθούν τα ακόλουθα: Οι αναθεωρήσεις ενός κειµένου Οι συντµήσεις και επαυξήσεις υπάρχοντος κειµένου Οι µεταφράσεις από µία γλώσσα σε άλλη Οι µεταγλωττισµένες ταινίες και οι εκδόσεις µιας ταινίας µε υπότιτλους Οι µουσικές συνθέσεις που βασίζονται σε υπάρχον κείµενο. Αντίθετα, νέα Έργα θεωρούνται τα εξής: Παραφράσεις, προσαρµογές για τα παιδιά, παρωδίες Αλλαγές λογοτεχνικής ή καλλιτεχνικής µορφής (π.χ. δραµατοποιήσεις κειµένων) Περιλήψεις και αποσπάσµατα. Παραδείγµατα w1 w1 w1 Anatomy of the human body του Henry Gray e1 το κείμενο και η εικονογράφηση της 1 ης έκδοσης e2 το κείμενο και η εικονογράφηση της 2 ης έκδοσης e3 το κείμενο και η εικονογράφηση της 3 ης έκδοσης Η τέχνη της φούγκας του J. S. Bach e1 η παρτιτούρα του συνθέτη για εκκλησιαστικό όργανο e2 η διασκευή του Anthony Lewis για ορχήστρα δωματίου Ο πόλεμος των άστρων (κινηματογραφική ταινία) e1 η πρωτότυπη ταινία στα αγγλικά e2 η πρωτότυπη ταινία με ελληνικούς υπότιτλους Ορίζοντας την Έκφραση ως οντότητα, το µοντέλο επιτρέπει την αποτύπωση των διαφοροποιήσεων που µπορεί να υπάρχουν στο πνευµατικό ή καλλιτεχνικό περιεχόµενο δύο πραγµατώσεων του ίδιου Έργου. Επιτρέπει, επίσης, την περιγραφή των πνευµατικών και καλλιτεχνικών χαρακτηριστικών µιας συγκεκριµένης πραγµάτωσης ενός Έργου και τη χρήση των διαφορών σε αυτά τα χαρακτηριστικά για την επισήµανση των διαφορών στο πνευµατικό ή καλλιτεχνικό περιεχόµενο. Επιτρέπει, ακόµα, τη δήλωση των σχέσεων ανάµεσα σε συγκεκριµένες Εκφράσεις ενός έργου. Η οντότητα που ονοµάζεται Έκφραση µπορεί, για παράδειγµα, να χρησιµοποιηθεί για την αναγνώριση του κειµένου στο οποίο βασίστηκε µια µετάφραση ή της παρτιτούρας που χρησιµοποιήθηκε για την εκτέλεση µιας µουσικής σύνθεσης (IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998, σ.20). Στην οντότητα Έκφραση αποδίδονται οι εξής ιδιότητες: 80

title of the expression (τίτλος της Έκφρασης) form of expression (µορφή της Έκφρασης) date of expression (ηµεροµηνία της Έκφρασης) language of expression (γλώσσα της Έκφρασης) other distinguishing characteristic (άλλο διακριτό χαρακτηριστικό) extensibility of expression (επεκτασιµότητα της Έκφρασης) revisability of expression (αναθεωρησιµότητα της Έκφρασης) extent of the expression (έκταση της Έκφρασης) summarization of content (περίληψη του περιεχοµένου) context for the expression (πλαίσιο για την Έκφραση) critical response to the expression (κριτική απάντηση στην Έκφραση) use restrictions on the expression (περιορισµοί χρήσης στην Έκφραση) sequencing pattern (serial) [µοτίβο ακολουθίας (περιοδικό)] expected regularity of issue (serial) [αναµενόµενη κανονικότητα του τεύχους (περιοδικό)] expected frequency of issue (serial) [αναµενόµενη συχνότητα του τεύχους (περιοδικό)] type of score (musical notation) [τύπος της παρτιτούρας (µουσική σηµειογραφία)] medium of performance [musical notation or recorded sound) (µέσο εκτέλεσης (µουσική σηµειογραφία ή ηχογραφηµένος ήχος)] scale (cartographic image/object) [κλίµακα (χαρτογραφική εικόνα/ αντικείµενο)] projection (cartographic image/object) [προβολή (χαρτογραφική εικόνα/ αντικείµενο)] presentation technique (cartographic image/object) [τεχνική παρουσίασης (χαρτογραφική εικόνα/ αντικείµενο)] representation of relief (cartographic image/object) [αναπαράσταση ανάγλυφου (χαρτογραφική εικόνα/ αντικείµενο)] geodetic, grid, and vertical measurement (cartographic image/object) [µέτρηση γεωδαιτική, γεωγραφικών συντεταγµένων και καθέτων (χαρτογραφική εικόνα/ αντικείµενο)] 3.2.1.3 Η Υλοποίηση (Manifestation) Όταν καταγράφουµε το πνευµατικό ή καλλιτεχνικό περιεχόµενο µετακινούµαστε από τις αφηρηµένες έννοιες του Έργου και της Έκφρασης σε µια φυσική οντότητα. Σύµφωνα µε το FRBR, Υλοποίηση (Manifestation) είναι η υλική ενσάρκωση της Έκφρασης ενός Έργου. Όταν κάτι καταγράφεται, τοποθετείται σε κάποιον φορέα. Έτσι, οι Υλοποιήσεις ενός Έργου εµφανίζονται σε διάφορους φορείς, όπως βιβλία, χειρόγραφα, περιοδικά, χάρτες, ηχογραφήσεις, κινηµατογραφικές ταινίες, CD-ROM, ιστοσελίδες κ.λπ. Με άλλα λόγια, όταν ένα Έργο υλοποιείται, η Έκφραση που προκύπτει αποκτά υπόσταση µέσω κάποιου µέσου, όπως χαρτί, κασέτα ήχου, βιντεοκασέτα, καµβάς κ.λπ. Αυτή η φυσική ενσάρκωση αποτελεί την Υλοποίηση. Ως οντότητα, η Υλοποίηση αντιπροσωπεύει όλα τα φυσικά αντικείµενα που έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά και ως προς το περιεχόµενο και ως προς τη φυσική µορφή. Σε ορισµένες περιπτώσεις από µια Υλοποίηση µπορεί να παραχθεί µόνο ένα αντίτυπο του έργου (π.χ. το χειρόγραφο ενός συγγραφέα, ένας ζωγραφικός πίνακας κ.λπ.). Σε αλλες περιπτώσεις µπορούν να παραχθούν πολλά αντίτυπα, µέσω µιας επίσηµης διαδικασίας παραγωγής, την οποία αναλαµβάνει κάποιος εκδότης, παραγωγός, διανοµέας κ.λπ. Υπάρχουν και περιπτώσεις που παράγεται ένας περιορισµένος αριθµός αντιτύπων για ειδικούς σκοπούς, όπως π.χ. η ιδιωτική µελέτη ή η διατήρηση του πρωτότυπου. Ανεξάρτητα από το αν είναι µικρή ή µεγάλη η κλίµακα παραγωγής, όλα τα αντίτυπα που παράγονται σε κάθε περίπτωση θεωρούνται αντίτυπα της ίδιας Υλοποίησης (IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998, σ.20). Τα όρια ανάµεσα σε διαφορετικές Υλοποιήσεις καθορίζονται στη βάση τόσο του περιεχοµένου όσο και της φυσικής µορφής. Όταν αλλάζει η φυσική µορφή, τότε προκύπτει νέα Υλοποίηση. Οι αλλαγές στη φυσική µορφή περιλαµβάνουν αλλαγές που επηρεάζουν την εµφάνιση (π.χ. αλλαγές στα τυπογραφικά στοιχεία, το µέγεθος των γραµµάτων, τη διαµόρφωση της σελίδας κ.λπ.), αλλαγές στο φυσικό µέσο (π.χ. από χαρτί σε µικροφόρµα) και αλλαγές στον φορέα (π.χ. από κασέτα σε cartridge ως φορέα µιας ταινίας). Διαφορετική Υλοποίηση προκύπτει και όταν αλλάζει ο εκδότης ενός τεκµηρίου καθώς και όταν κατά τη 81

δηµοσίευση γίνονται αλλαγές, προσθήκες, περικοπές κ.λπ. που επηρεάζουν το περιεχόµενο (IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998, σ. 21). Παραδείγµατα Παραδείγµατα w1 Hard times του Charles Dickens e1 το πρωτότυπο κείµενο στα αγγλικά o m1 η έκδοση του 2001 από τις εκδόσεις Dover o m2 η έκδοση του 2007 από τις εκδόσεις Penguin e2 η ελληνική µετάφραση µε τίτλο Δύσκολα χρόνια o m1 η έκδοση του 1951 από τις εκδόσεις Γ. Παπαδηµητρίου o m2 η έκδοση του 1985 από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλου w1 Έξι σουίτες για σόλο βιολοντσέλο του J. S. Bach e1 εκτελέσεις του Janos Starker, που ηχογραφήθηκαν το 1963 και το 1965 o m1 η ηχογράφηση σε δίσκους 33 1/3 rpm, που κυκλοφόρησαν από τη Mercury το 1965 o m2 η ηχογράφηση σε CD, που κυκλοφόρησαν από τη Mercury το 1991 e2 οι εκτελέσεις του Yo-Yo Ma που ηχογραφήθηκαν το 1983 o m1 η ηχογράφηση σε δίσκους 33 1/3 rpm, που κυκλοφόρησαν από τη CBS Records το 1983 o m2 η ηχογράφηση σε CD, που κυκλοφόρησαν από τη CBS Records το 1992 Στην οντότητα Υλοποίησης αποδίδονται οι εξής ιδιότητες: Title of the manifestation (τίτλος της Υλοποίησης) Statement of responsibility (µνεία ευθύνης) Edition / issue designation (έκδοση / ονοµασία τεύχους) Place of publication / distribution (Τόπος έκδοσης / διανοµής) Publisher / distributor (Εκδότης / Διανοµέας) Date of publication / distribution (Ηµεροµηνία έκδοσης / διάθεσης) Fabricator / manufacturer (κατασκευαστής) Series statement (περιοχή σειράς) Form of carrier (τύπος του φορέα) Extent of carrier (έκταση του φορέα) Dimensions of the carrier (διαστάσεις του φορέα) Manifestation identifier (π.χ. ISBN, ISSN) (αναγνωριστικό της Υλοποίησης) 3.2.1.4 Το Αντίτυπο (Item) Η τέταρτη οντότητα που ορίζεται στο µοντέλο είναι το Αντίτυπο: ένα συγκεκριµένο δείγµα µιας Υλοποίησης. Η οντότητα που ορίζεται ως Αντίτυπο είναι σε πολλές περιπτώσεις ένα φυσικό αντικείµενο (π.χ., ένα από τα πολλά αντίτυπα µιας µονογραφίας, µια κασέτα ήχου κ.λπ.). Υπάρχουν περιπτώσεις, όµως, όπου η οντότητα που ορίζεται ως Αντίτυπο περιλαµβάνει περισσότερα από ένα φυσικά αντικείµενα (π.χ. µια µονογραφία που εκδίδεται σε δύο τόµους, µια ηχογράφηση σε τρία CD, κλπ). Από την άποψη του περιεχοµένου και της φυσικής µορφής, το Αντίτυπο που αντιπροσωπεύει την Υλοποίηση είναι συνήθως το ίδιο µε αυτήν. Ωστόσο, ακόµα και όταν τα Τεκµήρια αντιπροσωπεύουν την ίδια Υλοποίηση, είναι πιθανόν να υπάρχουν διαφοροποιήσεις µεταξύ τους, οι οποίες οφείλονται όχι σε πρόθεση του παραγωγού της Υλοποίησης, αλλά σε άλλους παράγοντες (π.χ. ζηµιά που προκλήθηκε µετά την παραγωγή του αντιτύπου, βιβλιοδεσία που έγινε από τη βιβλιοθήκη κ.λπ.). 82

Καθορίζοντας το Αντίτυπο ως οντότητα, µπορούµε να διακρίνουµε τα αντίτυπα µιας Υλοποίησης και να περιγράψουµε τα χαρακτηριστικά που είναι µοναδικά σ ένα συγκεκριµένο αντίτυπο. Μπορούµε επίσης να δηµιουργήσουµε σχέσεις µεταξύ συγκεκριµένων αντιτύπων των Υλοποιήσεων. Παραδείγµατα w1 Drakoula του Bram Stoker e1 το πρωτότυπο κείµενο στα αγγλικά o m1 η έκδοση του 1899 από τις εκδόσεις DoubleDay i1 αντίτυπο στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου e2 η µετάφραση στα ισπανικά o m1 η χαρτόδετη έκδοση του 2013 από τις εκδόσεις CreateSpace Independent Publishing Platform i1 αντίτυπο στη Δηµόσια Βιβλιοθήκη Βαρκελώνης e3 η έκδοση µε εισαγωγή της Elizabeth Kostova o m1 η έκδοση για kindle του 2007 από τις εκδόσεις Top Five Books i1 το αρχείο (3214 ΚΒ) σε µια συσκευή kindle Στο Αντίτυπο απιδίδονται οι εξής ιδιότητες: item identifier (αναγνωριστικό αντιτύπου) fingerprint (αποτύπωµα) provenance of the item (προέλευση του αντιτύπου marks/inscriptions [ετικέτες/ λεζάντες]) exhibition history (ιστορία έκθεσης) condition of the item (κατάσταση του αντιτύπου) treatment history (ιστορία αποκατάστασης) scheduled treatment (προγραµµατισµένη αποκατάσταση) access restrictions on the item (περιορισµοί πρόσβασης στο αντίτυπο) Στην Εικ. 3.2 φαίνονται τα επίπεδα των οντοτήτων της πρώτης οµάδας του FRBR. Παίρνουµε ως παράδειγµα το Όσα παίρνει ο άνεµος. Το κείµενο του µυθιστορήµατος (οι ιδέες της συγγραφέως Margaret Mitchell) αντιπροσωπεύουν την οντότητα Έργο. Το έργο αυτό εκφράστηκε µε διάφορους τρόπους, όπως το πρωτότυπο κείµενο στα αγγλικα, διάφορες µεταφράσεις, µια κριτική έκδοση, εικονογραφηµένες εκδόσεις κ.λπ. Όλα αυτά αποτελούν διαφορετικές Εκφράσεις του Έργου. Υπάρχει φυσικά και η οµώνυµη ταινία που είναι βασισµένη στο µυθιστόρηµα και η οποία αποτελεί διαφορετικό Έργο. 83

Εικόνα 3.2 Τα επίπεδα των οντοτήτων (Tillet, 2003) Όταν µια Έκφραση πάρει φυσική µορφή, τότε έχουµε µια Υλοποίηση. Έτσι, η κριτική έκδοση του µυθιστορήµατος κυκλοφόρησε σε έντυπη µορφή (βιβλίο) και σε δύο ηλεκτρονικές εκδόσεις, µία σε µορφή pdf και η άλλη σε HTML. Στο επίπεδο του Αντιτύπου, υπάρχουν τα συγκεκριµένα αντίτυπα, για παράδειγµα, µιας βιβλιοθήκης. Οι ιδιότητες ενός αντιτύπου είναι ο ταξινοµικός του αριθµός, η ακριβής του τοποθεσία µέσα στη βιβλιοθήκη και ενδεχοµένως κάποιες σηµειώσεις, όπως ότι είναι υπογεγραµµένο από τη συγγραφέα (Tillet, 2003). 3.2.2 Οι οντότητες των οµάδων 2 και 3 Οι οντότητες της δεύτερης οµάδας αντιπροσωπεύουν τους υπεύθυνους για το πνευµατικό ή καλλιτεχνικό περιεχόµενο, την παραγωγή και τη διάθεση, ή φύλαξη των οντοτήτων της πρώτης οµάδας (Εικ. 3.3). Οι οντότητες της δεύτερης οµάδας περιλαµβάνουν φυσικά πρόσωπα και συλλογικά όργανα (οργανώσεις ή οµάδες ατόµων που έχουν συγκεκριµένο όνοµα και λειτουργούν ως ενιαίο σύνολο). Σε αυτήν την οµάδα ανήκουν συγγραφείς, επιµελητές έκδοσης, µεταφραστές, καλλιτέχνες, εκδότες, τυπογράφοι κ.λπ. Στην οντότητα φυσικό πρόσωπο (person) αποδίδονται οι εξής ιδιότητες: όνοµα του προσώπου (name of person) ηµεροµηνίες του προσώπου (dates of person) τίτλος του προσώπου(title of person) άλλοι προσδιορισµοί που συνδέονται µε το πρόσωπο (other designation associated with the person Η οντότητα συλλογικό όργανο (corporate body) έχει τις ακόλουθες ιδιότητες: Όνοµα του συλλογικού οργάνου (name of the corporate body) αριθµός σχετικός µε το συλλογικό όργανο (number associated with the corporate body) τόπος σχετικός µε το συλλογικό όργανο (place associated with the corporate body) ηµεροµηνία σχετική µε το συλλογικό όργανο (date associated with the corporate body) άλλος χαρακτηρισµός σχετικός µε το συλλογικό όργανο (other designation associated with the corporate body 84

Εικόνα 3.3 Σχέσεις µεταξύ των οντοτήτων των Οµάδων 1 και 2 (Πεπονάκης, 2010, σ. 37) Η Οµάδα οντοτήτων 3 περιλαµβάνει τα θέµατα των προϊόντων της πνευµατικής ή καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Εδώ ανήκουν οι εξής οντότητες: Έννοια (Concept): είναι µια αφηρηµένη έννοια, για παράδειγµα «Ψυχολογία». Γενικά, η συγκεκριµένη οντότητα περιλαµβάνει τοµείς γνώσης, επιστήµες (π.χ. «Μαθηµατικά»), σχολές σκέψης (φιλοσοφίες, θρησκείες, πολιτικές ιδεολογίες κ.λπ.), θεωρίες, τεχνικές κ.λπ. 85

Αντικείµενο (Object): είναι ένα υλικό αντικείµενο που µπορεί να αποτελεί το θέµα ενός έργου. Αυτή η οντότητα περιλαµβάνει διάφορα έµψυχα και άψυχα φυσικά αντικείµενα, που µπορεί να είναι προϊόντα της ανθρώπινης δηµιουργίας ή όχι. Παραδείγµατα: «Μουσείο Ακρόπολης», «Λευκός Πύργος», «Υπερηχητικά αεροσκάφη», «Εσπεριδοειδή». Γεγονός (Event): είναι µια δραστηριότητα ή ένα συµβάν. Ιστορικά γεγονότα, ιστορικές περίοδοι κ.λπ. εντάσσονται σε αυτή την οντότητα. Παραδείγµατα: «Αναγέννηση», «19 ος αιώνας», «Ναυµαχία της Σαλαµίνας» Τόπος (Place): µια τοποθεσία, για παράδειγµα «Πάτρα», «Πλατεία Εξαρχείων», «Πίνδος, Οροσειρά». 86

87

Εικόνα 3.4 Σχέσεις θέµατος (Πεπονάκης, 2010, σ. 40) Για κάθε µια από τις οντότητες της τρίτης οµάδες ορίζεται µία µόνο ιδιότητα, ο όρος (term). Ο όρος µπορεί να είναι οποιαδήποτε λέξη ή φράση που αποτελείται από γράµµατα ή άλλο σύµβολο. 2.2.3 Σχέσεις στο FRBR Ένα βασικό κοµµάτι του µοντέλου FRBR είναι ο προσδιορισµός και η χαρτογράφηση των σχέσεων µεταξύ των οντοτήτων. Οι σχέσεις παίζουν έναν πολύ σηµαντικό ρόλο, καθώς βοηθούν τον χρήστη να ολοκληρώσει τα βήµατα της εργασίας του, τα οποία είναι: ο εντοπισµός (find), η ταυτοποίηση (identifying), η επιλογή (selecting) και η απόκτηση (obtaining) της επιθυµητής πληροφορίας. Οι συσχετίσεις προσφέρουν δρόµους για την αναζήτηση πληροφοριών και είναι χρήσιµες για την πλοήγηση των χρηστών, κυρίως σε µεγάλους καταλόγους και βάσεις δεδοµένων. Οι σχέσεις µεταξύ των οντοτήτων του FRBR δηµιουργούν ένα σύνθετο δίκτυο που οδηγεί από τη µία οντότητα στην άλλη. Όπως παρουσιάστηκε στην Εικ. 3.1, οι βασικές σχέσεις µεταξύ των οντοτήτων της Οµάδας 1 διαµορφώνουν µία ιεραρχία µεταξύ του Έργου, της Έκφρασης, της Υλοποίησης και του Αντιτύπου. Οι οντότητες συνδέονται µεταξύ τους είτε µε σχέσεις «ένα προς πολλά» είτε µε σχέσεις «πολλά προς πολλά». Για παράδειγµα, ένα Έργο µπορεί να πραγµατώνεται µέσω πολλών Εκφράσεων. Αντίθετα, µία έκφραση πραγµατώνει ένα µόνο έργο (σχέση «ένα προς πολλά»). Από την άλλη, µια Έκφραση µπορεί να ενσωµατώνεται σε διάφορα είδη Υλοποιήσεων και αντίστοιχα µια υλοποίηση µπορεί να αφορά µία ή περισσότερες εκφράσεις (σχέση «πολλά προς πολλά»). Το µοντέλο ορίζει και άλλες σχέσεις µεταξύ των οντοτήτων της Οµάδας 1, που τελικά επιτρέπουν τον σχηµατισµό πιο πολύπλοκων συνδέσεων. Οι κυριότερες από αυτές τις επιπλέον σχέσεις είναι: σχέσεις έργου- µε-έργο (work-to-work), υλοποίησης-µε-υλοποίηση (manifestation-to-manifestation) και σχέσεις έκφρασης- µε-έκφραση (expression-to-expression). Παράδειγµα 1: σε κάποιες περιπτώσεις, µία ταινία µπορεί να είναι διασκευή ενός βιβλίου και να έχουν γίνει και κάποιες αλλαγές στους ήρωες. Σε αυτήν την περίπτωση, το Έργο 1 (βιβλίο) έχει διασκευή το Έργο 2 (µία ταινία) και το Έργο 2 (ταινία) είναι διασκευή του Έργου 1 (βιβλίο). Παράδειγµα 2: δύο Έργα έχουν σχέση όλου / µέρους: µία µονογραφία (Έργο 1) αποτελεί µέρος µιας σειράς (Έργο 2), ένα δοκίµιο (Έργο 1) αποτελεί µέρος µίας ανθολογίας (Έργο 2), ή ένα άρθρο (Έργο 1) αποτελεί µέρος ενός τεύχους περιοδικού (Έργο 2). Παράδειγµα 3: µία Υλοποίηση µπορεί να είναι αναπαραγωγή µίας άλλης Υλοποίησης. Ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες από τις εκδόσεις Εξάντας του 1994 (Υλοποίηση 1) µπορεί να είναι αναπαραγωγή παλαιότερης έκδοσης που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αετός το 1944 (Υλοποίηση 2). Παράδειγµα 4: µια Έκφραση µπορεί να προέρχεται από µια άλλη Έκφραση. Το ελληνικό κείµενο της Αναφοράς στον Γκρέκο (Έκφραση 1) µεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Peter Bien µε τίτλο Report to Greco. Οι οντότητες της Οµάδας 1 συνδέονται επίσης µε τις οντότητες των άλλων δύο οµάδων. Όπως φαίνεται στην Εικ. 3.3, οι οντότητες της δεύτερης οµάδας σχετίζονται µε αυτές της πρώτης µε διάφορους τύπους υπευθυνότητας και µε σχέσεις «πολλά προς πολλά». Ένα έργο µπορεί να δηµιουργηθεί από ένα ή περισσότερα άτοµα ή/και συλλογικά όργανα. Αντίστροφα, ένα πρόσωπο ή συλλογικό όργανο µπορεί να δηµιουργήσει ένα ή περισσότερα έργα. Μια έκφραση µπορεί να πραγµατωθεί από ένα ή περισσότερα άτοµα ή/και συλλογικά όργανα και ένα πρόσωπο ή συλλογικό όργανο µπορεί να πραγµατώσει µία ή περισσότερες εκφράσεις. Το ίδιο ισχύει για την υλοποίηση αλλά και για το αντίτυπο, το οποίο µπορεί να ανήκει σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα ή συλλογικά όργανα, αλλά κι ένα άτοµο ή συλλογικό όργανο µπορεί να διαθέτει ένα ή περισσότερα αντίτυπα. Η Εικ. 3.4 αποτυπώνει τις σχέσεις θέµατος ανάµεσα στις οντότητες της Οµάδας 3 και την οντότητα Έργο της Οµάδας 1. Ένα έργο µπορεί να έχει ως θέµα µία ή περισσότερες έννοιες, ένα ή περισσότερα αντικείµενα, γεγονότα ή/και έναν ή περισσότερους τόπους. Αντιστρόφως, µία έννοια, ένα αντικείµενο, ένα γεγονός ή/και ένας τόπος µπορεί να είναι το θέµα ενός ή περισσοτέρων έργων. Στην ίδια εικόνα φαίνονται επίσης οι σχέσεις θέµατος ανάµεσα στο Έργο και τις οντότητες της πρώτης, της δεύτερης και της τρίτης οµάδας. Ένα Έργο µπορεί να έχει ως θέµα µία οντότητα από την Οµάδα 1, την Οµάδα 2, ή την Οµάδα 3. Ένας συγγραφέας µπορεί να γράψει κριτική για το έργο του Νίκου Καζαντζάκη Τι είδα στη Ρουσία (θέµα από 88

την οµάδα 1: το ίδιο το Έργο), µία βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη (θέµα από την Οµάδα 2: πρόσωπο) ή µία περιγραφή της Μόσχας (θέµα από την Οµάδα 3: τόπος). Επιπλέον, οι οντότητες των Οµάδων 2 (πρόσωπο, συλλογικό όργανο) και 3 (έννοια, αντικείµενο, γεγονός και τόπος) δεν σχετίζονται µόνο µε την Οµάδα 1 αλλά και µεταξύ τους. Για παράδειγµα, ένα Πρόσωπο (Θερβάντες) είναι δηµιουργός ενός Έργου (Δον Κιχώτης), το οποίο έχει ένα Θέµα, έχει µία Υλοποίηση (έκδοση του 1994) και έχει εκδοθεί από τον εκδοτικό οίκο Εξάντας (Συλλογικό Όργανο). 3.3 Το εννοιολογικό µοντέλο FRAD Το µοντέλο FRAD επεκτείνει το µοντέλο FRBR. Το FRAD περιέχει επιπλέον ιδιότητες για καθεµία από τις οντότητες των Οµάδων 1,2 και 3, καθώς και µια καινούργια οντότητα της Οµάδας 2, την Οικογένεια. Επίσης, το FRAD περιέχει επιπλέον οντότητες που σκοπό έχουν να υποστηρίξουν τον έλεγχο καθιερωµένων όρων (authority control). Οι οντότητες (Οµάδες 1,2,3) που αναφέρθηκαν στο FRBR ονοµάζονται «βιβλιογραφικές οντότητες» και αφορούν στα περιεχόµενα της βιβλιογραφικής εγγραφής. Οι οντότητες που συναντούµε στο FRAD είναι το όνοµα, ο προσδιοριστής, το ελεγχόµενο σηµείο πρόσβασης, οι κανόνες και οι οργανισµοί που είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή των καθιερωµένων εγγραφών. Το FRAD αναπτύχθηκε για να δείξει ότι οι βιβλιογραφικές οντότητες (του FRBR) µπορεί να γίνουν γνωστές µε ένα όνοµα ή µπορεί να αναγνωρίζονται µε έναν µοναδικό προσδιοριστή. Η βάση του µοντέλου εµφανίζεται στην Εικ. 3.5. Οι βιβλιογραφικές οντότητες (όπως αυτές που περιγράφει το FRBR) είναι γνωστές µε ονόµατα και/ή προσδιοριστές. Στη διαδικασία της καταλογογράφησης αυτά τα ονόµατα και αυτοί οι προσδιοριστές χρησιµοποιούνται ως βάση για τη διαµόρφωση των ελεγχόµενων σηµείων πρόσβασης και τη δηµιουργία εγγραφών καθιερωµένου τύπου. Εικόνα 3.5 Η βάση του εννοιολογικού µοντέλου FRAD 89

Σκοπός του µοντέλου είναι να υποστηρίξει τέσσερις εργασίες που επιτελούν οι χρήστες των καταλόγων βιβλιοθηκών. Το FRAD ορίζει ως χρήστες τόσο τους επαγγελµατίες της πληροφόρησης οι οποίοι δηµιουργούν, συντηρούν και χρησιµοποιούν τις εγγραφές καθιερωµένο τύπου, όσο και τους τελικούς χρήστες που έρχονται σε επαφή µε δεδοµένα καθιερωµένου τύπου είτε άµεσα είτε, συχνότερα, έµµεσα µέσω των καθιερωµένων σηµείων πρόσβασης στις βιβλιογραφικές εγγραφές. Το µοντέλο λοιπόν βοηθάει τους χρήστες να: Εντοπίσουν µια οντότητα ή ένα σύνολο οντοτήτων που ανταποκρίνεται στα κριτήρια που έθεσαν Ταυτοποιήσουν µια οντότητα Αποσαφηνίσουν (δικαιολογήσουν) την απόφαση του δηµιουργού της εγγραφής να επιλέξει το συγκεκριµένο σηµείο πρόσβασης ή την συγκεκριµένη µορφή του σηµείου πρόσβασης Παισιοθετήσουν ένα πρόσωπο, συλλογικό όργανο, έργο κ.λπ., προκειµένου να κατανοήσουν τη σχέση µεταξύ δύο η περισσότερων προσώπων, συλλογικών οργάνων, έργων κ.λπ. και µεταξύ ενός προσώπου, συλλογικού οργάνου κ.λπ και του ονόµατος µε το οποίο είναι γνωστό. 3.3.1 Οι Οντότητες στο FRAD Στο FRAD το όνοµα είναι µία οντότητα και περιλαµβάνει ονόµατα προσώπων, συλλογικών οργάνων, ονόµατα οικογενειών, εµπορικά ονόµατα, τίτλους έργων και υλοποιήσεων (οµοιόµορφοι τίτλοι), ονόµατα εννοιών, αντικειµένων, γεγονότων και τόπων. Στο FRBR οι ιδιότητες που περιλαµβάνονται είναι µόνο αυτές που αποτελούν µέρος της βιβλιογραφικής εγγραφής. Για παράδειγµα, για την οντότητα Πρόσωπο οι ιδιότητες που περιγράφονται στο FRBR είναι αυτές που εµφανίζονται και στη βιβλιογραφική εγγραφή: όνοµα προσώπου, ηµεροµηνίες που αφορούν το πρόσωπο, τίτλος του προσώπου, άλλα ονοµασίες σχετικές µε το πρόσωπο. Αντίθετα, στο µοντέλο FRAD προστίθενται δεδοµένα που είναι απαραίτητα για τον έλεγχο των όρων. Για παράδειγµα, για την οντότητα Πρόσωπο υπάρχει µία µεγάλη λίστα ιδιοτήτων, εκτός των παραπάνω που εµφανίζονται στο FRBR: ηµεροµηνίες σχετικές µε το πρόσωπο,* τίτλος προσώπου,* γένος, τόπος γέννησης, τόπος θανάτου, χώρα, τόπος διαµονής, οργανισµός που ανήκει, διεύθυνση, γλώσσα του προσώπου, πεδίο δραστηριότητας, επάγγελµα / απασχόληση, βιογραφία / ιστορία, άλλες πληροφορίες σχετικές µε το πρόσωπο. Στο µοντέλο FRBR υπάρχουν µόνον οι ιδιότητες που είναι µε αστερίσκο. Οι υπόλοιπες, επιπρόσθετες ιδιότητες, εµφανίζονται µόνο στο FRAD και θεωρούνται σηµαντικές για να ταυτοποιήσουν το πρόσωπο και να το ξεχωρίσουν από άλλα πρόσωπα, να διαµορφώσουν, δηλαδή, µία µοναδική καθιερωµένη εγγραφή για το συγκεκριµένο πρόσωπο. 90

3.3.2 Σχέσεις στο FRAD Στο FRAD οι συσχετίσεις αφορούν σε στοιχεία που προσδιορίζουν καλύτερα τον καθιερωµένο όρο, για παράδειγµα µεταξύ ενός ονόµατος και του ψευδώνυµου του, ενός τίτλου στα Ισπανικά και του ίδιου τίτλου στα Γαλλικά. Το µοντέλο κατηγοριοποιεί τέσσερις οµάδες σχέσεων, οι οποίες, στην εφαρµογή τους στο RDA και το MARC απεικονίζονται µε διάφορους τρόπους στις εγγραφές καθιερωµένου τύπου. 3.3.2.1 Σχέσεις που απεικονίζονται στο βασικό µοντέλο Υπάρχουν συσχετίσεις µεταξύ των οντοτήτων της Οµάδας 1 και 2 (του FRBR) αλλά και συσχετίσεις µεταξύ των τριών βασικών συστατικών του FRAD, όπως φαίνεται και στην Εικ. 3.5. Αυτές είναι: οι βιβλιογραφικές οντότητες, τα ονόµατα και οι προσδιοριστές µέσω των οποίων είναι αναγνωρίσιµες οι βιβλιογραφικές οντότητες, καθώς και τα σηµεία πρόσβασης που δηµιουργούνται για να τις παρουσιάσουν. Ένα ελεγχόµενο σηµείο πρόσβασης, για παράδειγµα, έχει συσχέτιση ( βασίζεται σε ) µε κάποιο όνοµα ή προσδιοριστή. 3.3.2.2 Σχέσεις µεταξύ Προσώπων, Οικογενειών, Συλλογικών Οργάνων και Έργων Το FRAD περιγράφει, επίσης, σχέσεις που µπορεί να υπάρχουν µεταξύ προσώπων, οικογενειών, συλλογικών οργάνων καθώς, επίσης, και µεταξύ έργων. Οι σχέσεις µπορεί να είναι οι εξής: πρόσωπο µε πρόσωπο, πρόσωπο µε οικογένεια, πρόσωπο µε συλλογικό όργανο, οικογένεια µε οικογένεια, οικογένεια µε συλλογικό όργανο, συλλογικό όργανο µε συλλογικό όργανο, έργο µε έργο. Πολλές από τις σχέσεις που περιγράφηκαν υφίστανται στην πραγµατικότητα, όπως το ότι ένα πρόσωπο είναι µέλος ενός συλλογικού οργάνου ή µίας οικογένειας, ότι ένα συλλογικό όργανο µπορεί να ανήκει σε ένα άλλο συλλογικό όργανο ή σε µία οικογένεια. Τα ψευδώνυµα ανήκουν στην κατηγορία Πρόσωπο µε Πρόσωπο. 3.3.2.3 Σχέσεις µεταξύ των διαφορετικών ονοµάτων προσώπων, οικογενειών, συλλογικών οργάνων και έργων Ενώ οι σχέσεις που περιγράφηκαν παραπάνω (3.3.2.2.) είναι σχέσεις µεταξύ διαφορετικών οντοτήτων (π.χ. µεταξύ διαφορετικών οικογενειών), οι σχέσεις αυτής της κατηγορίας είναι σχέσεις µεταξύ διαφορετικών µορφών του ονόµατος για την ίδια οντότητα: όνοµα προσώπου µε όνοµα προσώπου, όνοµα οικογένειας µε όνοµα οικογένειας, όνοµα συλλογικού οργάνου µε όνοµα συλλογικού οργάνου, όνοµα έργου µε όνοµα έργου. 3.3.2.4 Σχέσεις µεταξύ ελεγχόµενων σηµείων πρόσβασης Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν σχέσεις µεταξύ διαφορετικών ελεγχόµενων σηµείων πρόσβασης της ίδια οντότητας, για παράδειγµα δύο ή περισσότερα σηµεία πρόσβασης (όπως συγγραφείς, τίτλοι) σε παράλληλες γλώσσες, ή διαφορετική γραφή, ή σηµεία πρόσβασης που δηµιουργήθηκαν µε διαφορετικούς κανόνες καθιέρωσης. 91

3.3.3 FRBR και FRAD στο RDA To RDA αντικατοπτρίζει τα δύο µοντέλα FRBR και FRAD µε πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αρχικά, τα στοιχεία (elements) του RDA έχουν άµεση σχέση µε τις οντότητες και τις ιδιότητες στα παραπάνω µοντέλα. Δεύτερον, η οργάνωση του προτύπου RDA προέρχεται από τις οντότητες, τις σχέσεις και τις ανάγκες των χρηστών, όπως αυτές παρουσιάζονται και στο FRBR και FRAD. Τρίτον, χρησιµοποιεί την ίδια ορολογία. Σε πολλά εισαγωγικά υποκεφάλαια του RDA (0.3, 0.5) δηλώνεται αυτή η σχέση. Στο υποκεφάλαιο 0.5, για παράδειγµα, περιγράφεται η δοµή του RDA µε όρους και από τα δύο µοντέλα. Ακολουθώντας την ίδια σειρά περιεχοµένων µε τα δύο µοντέλα, παρουσιάζεται σε δύο µέρη. Στο πρώτο (Τµήµατα 1-4) αναφέρεται στις οντότητες και τις ιδιότητες τους και στο δεύτερο µέρος (Τµήµατα 5-10) περιγράφει τις σχέσεις µεταξύ τους. Οι εργασίες των χρηστών (user tasks) που περιγράφονται στα δύο µοντέλα (εντοπισµός, ταυτοποίηση, επιλογή, απόκτηση) αντικατοπτρίζονται και στο RDA, µε δηλώσεις όπως «τα δεδοµένα δηµιουργούνται χρησιµοποιώντας το RDA, για να περιγράψουν έναν πόρο που σχεδιάστηκε για να βοηθήσει στην απόδοση των χρηστών», ή σε άλλο σηµείο αναφέρεται ότι «τα δεδοµένα δηµιουργούνται χρησιµοποιώντας το RDA, για να περιγράψουν µία οντότητα σχετική µε ένα πόρο, για να βοηθήσουν τους χρήστες». (RDA 0.0) Μία αναλυτικότερη παρουσίαση της δοµής του προτύπου RDA ακολουθεί στο επόµενο κεφάλαιο. 92

Βιβλιογραφία Καπιδάκης, Σ., Λαζαρίνης, Φ., & Τοράκη, Κ. (2016). Θέµατα βιβλιοθηκονοµίας και επιστήµης των πληροφοριών. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσµος Ελληνικών Ακαδηµαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε 28 Ιανουαρίου 2016 από: http://hdl.handle.net/11419/1674 Πεπονάκης, Μ. (2010). Σύνθεση FRBR εγγραφών αξιοποιώντας υπάρχουσες βιβλιογραφικές εγγραφές (FRBRization): οµαδοποίηση σχετικών εγγραφών (clustering) και εµφάνισή τους σε on line συστήµατα (Μη δηµοσιευµένη µεταπτυχιακή εργασία). Ιόνιο Πανεπιστήµιο, Κέρκυρα. Hart, A. (2014). RDA made simple: a practical guide to the new cataloging rules. Santa Barbara: Libraries Unlimited. IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records (1998). Functional Requirements for Bibliographic Records: final report. Munchen: Saur. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2014 από: http://www.ifla.org/files/assets/cataloguing/frbr/frbr.pdf IFLA Working Group on Functional Requirements and Numbering of Authority Records (2008). Functional Requirements for Authority data: a conceptual model: final report. Ανακτήθηκε 12 Ιανουαρίου 2014 από: http://www.ifla.org/files/assets/cataloguing/frad/frad_2013.pdf Mering, M. (Ed.) (2014). The RDA workbook: learning the basics of Resource Description and Access. Santa Barbara, CA: Libraries Unlimited. Oliver, Ch. (2010). Introducing RDA: a guide to the basics. London: Facet publishing. O Neill, E.T. (2002). FRBR: Functional Requirements for Bibliographic Records: application of the entityrelationship model to Humphry Clinker. Ανακτήθηκε 7 Σεπτεµβρίου 2014 από: http://www.oclc.org/content/dam/research/publications/library/2002/oneill_frbr22.pdf Patton, Glenn E.( 2009). Functional Requirements for Authority Data: a conceptual model. München: K.G. Saur. Tillet, B. (2003). The FRBR model (Functional Requirements for Bibliographic Records). Ανακτήθηκε 15 Μαρτίου 2014 από: http://www.loc.gov/catdir/cpso/frbreng.pdf 93

Κριτήρια αξιολόγησης Ερώτηση 1 Πόσες οµάδες οντοτήτων ορίζει το µοντέλο FRBR και ποιες οντότητες ανήκουν σε κάθε οµάδα; Απάντηση Το µοντέλο FRBR ορίζει τρεις Οµάδες οντοτήτων. Η Οµάδα 1 περιέχει τις οντότητες έργο, έκφραση, υλοποίηση, αντίτυπο. Η Οµάδα 2 τις οντότητες πρόσωπο και συλλογικό όργανο και η Οµάδα 3 τις οντότητες έννοια, αντικείµενο, γεγονός και τόπος. Ερώτηση 2 Εξηγήστε τις οντότητες έργο, έκφραση, υλοποίηση, αντίτυπο Απάντηση Έργο είναι το προϊόν της πνευµατικής ή καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Αποτελεί αφηρηµένη οντότητα και δεν σχετίζεται µε κάποιο φυσικό αντικείµενο. Η Έκφραση είναι η πνευµατική ή καλλιτεχνική πραγµάτωση του Έργου σε µορφή αλφαριθµητικής, µουσικής, χορογραφικής κ.λπ. σηµειογραφίας, ήχου, εικόνας, κίνησης ή οποιουδήποτε συνδυασµού των παραπάνω. Ο δηµιουργός αποφασίζει µε ποιον τρόπο θέλει να εκφράσει τις ιδέες του µε κείµενο, ήχο, εικόνα και σε ποια γλώσσα. Η Έκφραση περιλαµβάνει, για παράδειγµα, όλες τις λέξεις, προτάσεις, παραγράφους κ.λπ. που προκύπτουν από την πραγµάτωση ενός Έργου µε τη µορφή κειµένου. Υλοποίηση είναι η υλική ενσάρκωση της Έκφρασης ενός Έργου. Όταν κάτι καταγράφεται, τοποθετείται σε κάποιον φορέα. Έτσι, οι Υλοποιήσεις ενός Έργου εµφανίζονται σε διάφορους φορείς, όπως βιβλία, χειρόγραφα, περιοδικά, χάρτες, ηχογραφήσεις, κινηµατογραφικές ταινίες, CD-ROM, ιστοσελίδες κ.λπ. Με άλλα λόγια, όταν ένα Έργο υλοποιείται, η Έκφραση που προκύπτει αποκτά υπόσταση µέσω κάποιου µέσου, όπως χαρτί, κασέτα ήχου, βιντεοκασέτα, καµβάς κ.λπ. Αυτή η φυσική ενσάρκωση αποτελεί την Υλοποίηση. Το Αντίτυπο είναι ένα συγκεκριµένο δείγµα µιας Υλοποίησης. Η οντότητα που ορίζεται ως Αντίτυπο είναι σε πολλές περιπτώσεις ένα φυσικό αντικείµενο (π.χ., ένα από τα πολλά αντίτυπα µιας µονογραφίας, µια κασέτα ήχου κ.λπ.). Υπάρχουν περιπτώσεις, όµως, όπου η οντότητα που ορίζεται ως Αντίτυπο περιλαµβάνει περισσότερα από ένα φυσικά αντικείµενα (π.χ. µια µονογραφία που εκδίδεται σε δύο τόµους, µια ηχογράφηση σε τρία CD, κ.λπ.). Ερώτηση 3 Ποιες οντότητες ορίζει το εννοιολογικό µοντέλο FRAD; Απάντηση Στο µοντέλο FRAD υπάρχουν όλες οι οντότητες του FRBR και επιπλέον οι οντότητες όνοµα, προσδιοριστής, ελεγχόµενο σηµείο πρόσβασης, κανόνες και οργανισµοί υπεύθυνοι για την παραγωγή των καθιερωµένων εγγραφών. Οι επιπλέον αυτές οντότητες σχετίζονται µε τον έλεγχο των καθιερωµένων όρων. Άσκηση 1 Κατηγοριοποιήστε τα παρακάτω ως Έργο, Έκφραση, Υλοποίηση, Αντίτυπο 1. Η ψηφιοποιηµένη έκδοση ενός βιβλίου του εκδοτικού οίκου Oxford University Press που κυκλοφόρησε το 2008 2. Ένα δερµατόδετο αντίτυπο του Ζορµπά υπογεγραµµένο από τον Καζαντζάκη 3. Το βιβλίο Αναφορά στον Γκρέκο του Καζαντζάκη στην ελληνική γλώσσα. 94

Απάντηση 4. Η γαλλική µετάφραση της Αναφοράς στον Γκρέκο µε τίτλο Lettre Au Greco. 5. Η συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης µε έργα Μπαχ και Σοστακόβιτς 6. Το CD µε την ηχογράφηση της παραπάνω συναυλίας 7. Ο Αµλετ του Σαίξπηρ 1. [Υλοποίηση] Η ψηφιοποιηµένη έκδοση ενός βιβλίου του εκδοτικού οίκου Oxford University Press που κυκλοφόρησε το 2008 2. [Αντίτυπο] Ένα δερµατόδετο αντίτυπο του Ζορµπά υπογεγραµµένο από τον Καζαντζάκη 3. [Έκφραση] Η Αναφορά στον Γκρέκο του Καζαντζάκη στην ελληνική γλώσσα. 4. [ Εκφραση] Η γαλλική µετάφραση της Αναφοράς στον Γκρέκο µε τίτλο Lettre Au Greco. 5. [Έκφραση] Η συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης µε έργα Μπαχ και Σοστακόβιτς 6. [Υλοποίηση] Το CD µε την ηχογράφηση της παραπάνω συναυλίας 7. [Έργο] Ο Άµλετ του Σαίξπηρ Άσκηση 2 Από: The RDA Workbook: Learning the Basics of Resource Description and Access, Margaret Mering, Editor. Santa Barbara, CA: Libraries Unlimited. Copyright 2014. Μέρος 1: Οντότητες, Ιδιότητες Σηµατοδοτήστε τα στοιχεία της παρακάτω εγγραφής ως ιδιότητες ενός Έργου (w), µίας Έκφρασης (e), µίας Υλοποίησης (m) ή ενός Αντιτύπου (i). Συγγραφέας Dickerson, Matthew T., 1963-, author. Τίτλος Narnia and the Fields of Arbol : the environmental vision of C.S. 1. Lewis / Matthew Dickerson and David O Hara. Εκδότης Lexington, Kentucky : The University Press of Kentucky, [2009] 2. Περιγραφή xiii, 304 pages ; 24 cm. 3. Τύπος Text 4. Περιεχοµένου Τύπος µέσου Unmediated 5. µετάδοσης Τύπος φορέα Volume 6. Σειρά Culture of the land 7. Βιβλιογραφία Includes bibliographical references (pages 261-287) and index. 8. Περίληψη Examines The chronicles of Narnia, The great divorce, The abolition 9. of man, the Ransom books, and Lewis s essays and personal correspondence, connecting his writing with that of authors more traditionally associated with environmentalism such as Wendell Berry, Aldo Leopold, and Gary Snyder. Περιεχόµενα Introduction: ecological crisis, environmental critique, and Christian imagination What he thought about everything Nature and meaning in the history of Narnia The magician s nephew: creation and Narnian ecology The last battle and the end of Narnia Out of the silent planet: re-imagining ecology Perelandra: creation and conscience That hideous strength: assault on the soil and soul of England The re-enchantment of creation. Θέµατα Lewis, C. S. (Clive Staples), 1898-1963 Criticism and interpretation. Environmental protection in literature. Environmental policy in literature. 95

Πρόσθετες µνείες O Hara, David, 1969-, author. ευθύνης ISBN 9780813125220 10. Ταξινοµικός PR6023.E926 Z6419 2009 11. Αριθµός Τοπικές σηµειώσεις Library s copy autographed by the authors. 12. Απάντηση 1 m 7 m 2 m 8 e 3 m 9 e 4 e 10 m 5 m 12 i 6 m 12 i Μέρος 2: Οντότητες και Συσχετίσεις 1. Dickerson, Matthew T., 1963- και O Hara, David, 1969- είναι παραδείγµατα από οντότητες της. a) Οµάδας 1 b) Οµάδας 2 c) Οµάδας 3 2. Dickerson και O Hara υπογράφουν το αντίτυπο του βιβλίου που ανήκει στη βιβλιοθήκη. Έχουν συσχέτιση ως αυτοβιογραφούµενοι µε που περιγράφεται στην εγγραφή. a) το Έργο b) την Έκφραση c) την Υλοποίηση d) το Αντίτυπο 3. Το θέµατα Environmental protection in literature και Environmental policy in literature είναι παραδείγµατα από οντότητες της. a) Οµάδας 1 b) Οµάδας 2 c) Οµάδας 3 4. Narnia and the Fields of Arbol: The Environmental Vision of C. S. Lewis έχει ως θέµα Lewis, C. S. (Clive Staples), 1898-1963 Criticism and interpretation, Environmental protection in literature, και Environmental policy in literature. a) το Έργο b) η Έκφραση c) η Υλοποίηση d) το Αντίτυπο 5. που περιγράφεται στο Μέρος 1 της βιβλιογραφικής εγγραφής αυτής της άσκησης εκδόθηκε από το The University Press of Kentucky. (βοήθεια: ποια οντότητα της Οµάδας 1 έχει ως ιδιότητα τον Εκδότη ;) a) το Έργο 96

b) η Έκφραση c) η Υλοποίηση d) το Αντίτυπο Απάντηση a) Οµάδας 2 b) Αντίτυπο c) Οµάδας 3 d) το Έργο e) η Υλοποίηση Άσκηση 3 Στον κατάλογο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου υπάρχουν οι εξής δύο εγγραφές: Να αναγνωρίσετε: Το/Τα Έργο/α Την/Τις Έκφραση/εις Την/Τις Υλοποίηση/εις Το/Τα Αντίτυπο/α Τις σχέσεις Απάντηση Έργο: Έκφραση: Υλοποίηση 1: Υλοποίηση 2: Αντίτυπο: Το πνευματικό δημιούργημα του συγγραφέα, οι ιδέες του Το κείμενο στην αγγλική γλώσσα Η έκδοση του 1996 από τον εκδοτικό οίκο Johnson Books & Spring Creek Press με εικονογράφηση της Mignery. Η 2η αναθεωρημένη έκδοση (revised and updated) του 2011 από τις εκδόσεις Skyhorse Η βιβλιοθήκη έχει ένα αντίτυπο των δύο Υλοποιήσεων 97

Σχέσεις: Ο Rashid είναι ο συγγραφέας του Έργου A good horse is never a bad color. Το Έργο πραγματώθηκε (εκφράστηκε) με κείμενο στην αγγλική γλώσσα. Η Mignery είναι η εικονογράφος της Υλοποίησης του 1996. Δεν αναφέρεται εικονογράφος στην Υλοποίηση του 2011. Ο Rashid αναθεώρησε το κείμενο της Υλοποίησης του 1996 αλλά οι αλλαγές δεν ήταν τόσο μεγάλες ώστε να προκύψει νέα Έκφραση. 98