Ε.Μ.Π. -ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Δ.Π.Μ.Σ. -ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ι. ΠΟΛΥΖΟΣ Σ. ΜΑΥΡΟΜMΑΤΗ Μετασχηματισμοί του αστικού τοπίου μέσω ισχυρών παρεμβάσεων αρχιτεκτονικής και αναπλάσεων του χώρου. Βασιλική ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ - Αρχιτέκτων μηχανικός ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008
Υποθέσεις Εργασίας. Θα λέγαμε ότι οι αναπλάσεις και οι κατασκευές υψηλής αρχιτεκτονικής μορφής, τονώνουν τις εκάστοτε περιοχές και πόλεις, όμως από την άλλη είναι επεμβάσεις για το marketing, την εικόνα και την ταυτότητα των περιοχών και όχι για την αναζωογόνηση και την ομαλή κατοίκηση των κατοίκων τους. Είναι ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι των πόλεων με κινητήριο μοχλό την αρχιτεκτονική. Η πολιτισμική πολιτική αφορά στις ευρύτερες ρ αλλαγές γς που υπόκεινται οι κεντρικές «υποβαθμισμένες» περιοχές, αλλά ταυτόχρονα και τις τάσεις παγκοσμιοποίησης που επιδρούν στον αστικό χώρο ομογενοποιώντας ότι αταίριαστο στη νέα εποχή. Προϋποθέτει ιστορικό υπόβαθρο, αλλά ταυτόχρονα χρησιμοποιεί τα χωρικά δρώμενα και το αρχιτεκτονικό δυναμικό για την προβολή της πόλης. Με την εφαρμογή επιλεκτικών και σημειακών αναπλάσεων διακρίνουμε τα πρώτα δείγματα του φαινομένου gentrification.
Ανάγκη προβολής των πόλεων Προσανατολισμός στον τουρισμό, την αναψυχή, τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών + Αλλαγές στην παραγωγή, την οικονομία, την πολιτική, τον πολιτισμό Επιλεκτικές χωρικές συγκεντρώσεις Ανάκτηση Αναβίωση Κέντρου Μέσω αναπλάσεων Μέσω ισχυρών παρεμβάσεων αρχιτεκτονικής Νέα Πρότυπα Κατοίκησης στο Κέντρο + Πολιτισμική Πολιτική + Νέες Οικονομίες
«Νέου Τύπου» σχεδιασμοί. Νέες Αστικότητες. Μέσα Προβολής Τα μεγάλα έργα έδωσαν ώθηση σε πρώην βιομηχανικές πόλεις να ξεπεράσουν τα οικονομικά εμπόδια και να στοχεύουν πια σε έργα εντυπωσιασμού. Υποδομές για τους κατοίκους του κέντρου αντικαθίσταται πια από μεγάλα έργα κυρίως κυκλοφοριακά και πολιτισμικά, ώστε να αποκτήσει μία θέση στο παιχνίδι ανταγωνισμού με τις άλλες πόλεις. Με τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή άλλου τέτοιου τύπου διοργανώσεις: Κατασκευάζονται έργα τα οποία αποδυναμώνουν τον κεντρικό συνολικό σχεδιασμό και εστιάζουν σε επιλεγμένες επιλεκτικές παρεμβάσεις και σε «νέου τύπου» σχεδιασμούς, για την προσέλκυση επενδύσεων αιχμής και την εμπέδωση του επιδιωκόμενου διεθνούς ρόλου της πόλης. (Βαΐου Μαντουβάλου Μαυρίδου 2004) Πολιτισμική Πολιτική: Η πολιτιστική κατανάλωση και καταρχάς ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, συνδυάζοντας το τοπικό και την παράδοση, με το παγκόσμιο, πρόβαλαν μια συμβολική εικόνα και δημιούργησαν μια άλλη ταυτότητα.
«Νέου Τύπου» σχεδιασμοί. Νέες Αστικότητες. Αποτελέσματα Το φαινόμενο gentrification αναφέρεται στην κοινωνική, οικονομική μεταλλαγή κεντρικών περιοχών. Κατά κύριο λόγο περιγράφει την εισροή «νέων» κατοίκων, υψηλότερων οικονομικών και κοινωνικών στρωμάτων, σε «υποβαθμισμένες» περιοχές και τη σταδιακή εκτόπιση του ντόπιου πληθυσμού. Το φαινόμενο συνδέεται άμεσα με τις αστικές αναπλάσεις. Οι στρατηγικές που υιοθετούνται έχουν στόχο την αστική αναζωογόνηση κεντρικών περιοχών. Το ενδιαφέρον άρχισε να στρέφεται στα κέντρα των πόλεων τα οποία παρουσίαζαν εν δυνάμει χαρακτηριστικά και συμβολική αξία. Δημιουργούνται αντιφάσεις μεταξύ των κεντρικών περιοχών, μέσω αναπλάσεων και μεγάλων αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων, έλκοντας κατοίκους, που αναφέρονται ως «νέα μεσαία τάξη», η οποία δεν έχει απαραίτητα υψηλό οικονομικό κεφάλαιο, αλλά υψηλό πολιτισμικό.
Τοπία οικονομικών υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας. Η δημιουργία Επιχειρηματικών Κέντρων θα μπορούσε να πει κάποιος ότι δεν είναικάτιτοκαινούριο. Το ζητούμενο όμως είναι το γεγονός ότι αυτά τα κέντρα παρέχουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου και τεχνολογίας κάτι που προωθεί η νέα οικονομία. Χρησιμοποιούν την αρχιτεκτονική ως κινητήριο μοχλό της φήμης τους, για τη διαφήμισή τους. Η υψηλή επώνυμη αρχιτεκτονική και οι διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες σχεδιάζουν αυτά τα κτίρια, που συνθέτουν αυτά τα κέντρα, ώστε να εντυπωσιάσουν και να δημιουργήσουν μια νέα ταυτότητα, προσελκύοντας ακόμα περισσότερους επενδυτές και άρα μεγαλύτερη φήμη και αναγνώριση απότηδιεθνήκοινότητα. Όλο αυτό το παιχνίδι είναι συνειδητό από την πλευρά του κράτους και δημιουργεί πρότυπα εξέλιξης, αλλά και σχέσεις αστικής οικονομικής ανάπτυξης με τον αστικό χώρο.
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας. λ ί Παράδειγμα: Η περιοχή Potzdamer Platz του Βερολίνου. Η ανάκτηση της περιοχής μέσω αναπλάσεων και ισχυρών παρεμβάσεων αρχιτεκτονικής.
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: Potzdamer Platz Οι αστικές αναπλάσεις στις υποβαθμισμένες περιοχές κοντά στο τείχος προώθησαν την πόλη του Βερολίνου ως μητροπολιτικό κέντρο. «Η περιοχή Potzdamer Platz έχει αναπτυχθεί θίως επιχειρηματικό κέντρο. Έχει προσελκύσει εταιρίες οικονομικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.» (Γοσποδίνη 2006)
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: Potzdamer Platz Σχέδιο από τους Hilmer και Sattler το 1991 Πρόταση του Richard Rogers το 1991. Renzo Piano, 1992
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: Potzdamer Platz Το marketing της περιοχής ξεκίνησε από την αρχή, δημιουργώντας μάλιστα το g ης ρ χής ξ η η ρχή, ημ ργ ς μ λεγόμενο "construction-site tourism".
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: Potzdamer Platz Δημιουργείται μια πόλη για τους οικονομικά ενεργούς, υγιείς και με αγοραστική ημ ργ μ η γ ς μ ργ ς, γ ς μ γ ρ ή ικανότητα ενήλικες.
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: Potzdamer Platz
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: το παλιό Milan Fair Στην περιοχή υπάρχει ένα ιστορικό υπόβαθρο, αλλά τα νέα κτίρια είναι από γνωστούς αρχιτέκτονες, άρα και υψηλής αρχιτεκτονικής και προδιαγραφών. Έτσι λοιπόν στο Μιλάνο, «για το προσδιορισμό της πόλης ως πρωτεύουσα της κεντρικής Ευρώπης, προγραμματίστηκαν αναπλάσεις μέσω αρχιτεκτονικών και αστικών σχεδιασμών, που έλαβαν μέρος μεγάλα ονόματα από το star system της αρχιτεκτονικής όπως Zaha Hadid, Arata Isozaki, Daniel Libeskind, ώστε η περιοχή του παλιού Milan Fair να μετατραπεί σε Cluster οικονομικών υπηρεσιών υψηλών προδιαγραφών. Στην περιοχή κατασκευάστηκαν κατοικίες, μητροπολιτικό πάρκο και εμπορικοί χώροι.». (Γοσποδίνη η 2006)
Τοπία Οικονομικών Υπηρεσιών Υψηλής Τεχνολογίας: το παλιό Milan Fair
Πολιτισμική Πολιτική. Η πολιτιστική κατανάλωση, η διοργάνωση φεστιβάλ και καταρχάς ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός προσπάθησαν να αποτρέψουν την οικονομική ύφεση πόλεων. Βέβαια τέτοιες ενέργειες είχαν προφανείς αρνητικές συνέπειες που συνδέονται με περικοπές δημοσίων δαπανών και κοινωνικής πρόνοιας. «Η χρησιμοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής ως απάντησης στις κοινωνικά τραυματικές συνέπειες της οικονομικής αναδιάρθρωσης ερμηνεύτηκε είτε απαισιόδοξα ως «αποκριάτικη μάσκα» - Harvey 1989- την οποία χρησιμοποιούσαν οι πολιτικοί σε τοπικό και εθνικό επίπεδο για να αποκρύψουν την αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα, την πόλωση και τις αντιθέσεις μέσα στις πόλεις, ή αισιόδοξα ως «κοινωνική συγκολλητική ουσία» για την ενσωμάτωση νέων μεταναστών, την ενθάρρυνση της κοινωνικής συνοχής και τη διαμόρφωση νέας κοινωνικής ταυτότητας.» (Bianchini 1994, 28) Αυτή η επιστράτευση του πολιτισμού φυσικά και άλλαξε το ρόλο του κέντρου των πόλεων, κάνοντάς το εστία της δημόσιας κοινωνικής ζωής.
Τοπία Πολιτισμικής Κατανάλωσης: Bilbao Guggenheim effect Παράδειγμα τέτοιας πολιτικής αποτελεί το παράδειγμα του Bilbao με την κατασκευή του μουσείου Guggenheim. Η εγκατάλειψη της περιοχής και η υποβάθμισή της ώθησε τις διοικητικές αρχές να σκεφτούν την επανάχρηση αυτού του αστικού τοπίου.
Τοπία Πολιτισμικής Κατανάλωσης: Bilbao Guggenheim effect Τη δεκαετία του 80 υιοθετήθηκαν στρατηγικές, ώστε να ξεπεραστούν οι οικονομικές δυσκολίες μετά την αποβιομηχάνιση της πόλης. Η εικόνα της πόλης συνδέθηκε με τις τέχνες, την κουλτούρα και των υψηλών προδιαγραφών υπηρεσίες. Προωθώντας το φυσικό και αστικό, βιομηχανικό της τοπίο, αλλά ταυτόχρονα με την δημιουργία εμβληματικών έργων, όπως το Guggenheim Μουσείο ή των περιοχών Abandoibarra ήτοέργοτουisozaki Gateway project, δημιουργήθηκαν τα κίνητρα για την προσέλκυση επενδυτών αλλά και τουριστών. Τα σύμβολα αυτά της αναζωογόνησης δημιούργησαν το νέο Bilbao. Δεν είναι τυχαία και σε αυτήν την περίπτωση η εμπλοκή σε αυτά τα έργα διεθνούς φήμης αρχιτεκτόνων, όπως Frank Ghery, Sir Norman Foster, Cesal Pelli, Arata Isozaki.
Τοπία Πολιτισμικής Κατανάλωσης: Bilbao Guggenheim effect Όλο αυτό το μοντέλο ανάπτυξης που αναφέρεται και σαν Guggenheim effect, εκτός από την ανάκαμψη της τοπικής οικονομίας, είχε και κοινωνικές επιπτώσεις. Μεταξύ του 1997 2002 το κόστος των κατοικιών αυξήθηκε κατά 104%, ενώ το 2003 έφτασε τα επίπεδα τιμών αντίστοιχα με της Μαδρίτης και Βαρκελώνης. (Atkinson - Bridge 2005)
Τοπία Πολιτισμικής Κατανάλωσης: Bilbao Guggenheim effect
Συμπεράσματα- Τελικές παρατηρήσεις. «Έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται κτίρια περίπλοκα και ενδιαφέροντα, που αποτελούν το καθένα ξεχωριστά κι ένα αυτόνομο, μαγικό σύμπαν. Η εξέλιξη αυτή υπόσχεται να κάνει το περιβάλλον μας πιο πλούσιο. Όμως, ταυτόχρονα, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, απειλεί να το καταστήσει πιο ασφυκτικό.»» (Λέφας 2003) Αυτή η ανανέωση του οικοδομικού πλούτου δημιουργεί ευχάριστες εκπλήξεις στα κέντρα των πόλεων,, οι οποίες αποτελούν χωρικές ενότητες- εστιασμένου και επιλεκτικού σχεδιασμού. Λειτουργούν ως πόλοι έλξης του κατασκευαστικού κεφαλαίου και ενδιαφέρει η συμβολική τους αξία. Στόχος: Η δημιουργία εικόνων οι οποίες προσελκύουν ακόμα περισσότερο κόσμο, και επιτρέπουν την εδραίωση της φήμης της πόλης στο παγκόσμιο προσκήνιο. Η υιοθέτηση μιας πλασματικής ταυτότητας.
Συμπεράσματα- Τελικές παρατηρήσεις. Όμως: «οι τάσεις ρηγμάτωσης του κοινωνικού ιστού της πόλης, της ιδιωτικοποίησης του δημόσιου χώρου και της μετατροπής της πόλης σε νησίδες θέτουν σε δοκιμασία την ικανότητα της πόλης να λειτουργήσει ως μηχανισμός ενσωμάτωσης.» (Siebel 2003) Ο κοινωνικός αποκλεισμός έρχεται σε αντιπαράθεση με την εμβληματική αστική παρέμβαση κάποιων περιοχών, έτσι δημιουργούνται αντιφάσεις χωρικές, κοινωνικές, οικονομικές. Το ζητούμενο είναι λοιπόν πως θα αναβαθμίσουμε τα κέντρα των πόλεων με το σωστό σχεδιασμό χωρίς να εξιδανικεύουμε έναν πολιτισμό της ελίτ. Όπως παρατηρεί η Julia Gonzales: «ποιότητα ζωής δεν είναι το εμπόρευμα που πρέπει να προωθηθεί στην αγορά ως στοιχείο της ανταγωνιστικότητας της πόλης, αλλά το πώς συνδέονται οι κάτοικοι με την πόλη τους ως συλλογική οντότητα, και πως συμμετέχουν στη δημόσια ζωή της.». (Bianchini 1994) Σημασία έχουν οι ίδιοι οι κάτοικοι και ο πολιτισμός τους, η διαφορετικότητα και η συνέχισή της.