Αρχές Οικονομικής Θεωρίας. Γ Λυκείου

Αρχές Οικονομικής Θεωρίας Γ Λυκείου

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Οικονομική Επιστήμη: Μελέτη των οικονομικών προβλημάτων που δημιουργούνται μέσα σε μια κοινωνία. 1. Ποιά προϊόντα και σε ποιές ποσότητες παράγονται, 2. Με ποιόν τρόπο, 3. Πως διανέμονται στα μέλη της κοινωνίας, 4. Πως αυξάνεται η ποσότητά τους (οικονομική ανάπτυξη). Δηλαδή, 1. Τι, 2. πόσο, 3. πως, 4. για ποιόν θα παράγει η κοινωνία και 5. πως θ αυξήσει την παραγωγή της. Ροβινσώνας Κρούσος Πως θα απαντούσε ο Ροβινσώνας Κρούσος σ αυτά τα ερωτήματα; Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: 1. Μόνον αυτός λαμβάνει τις οικονομικές αποφάσεις, 2. Παράγει μόνο για τον εαυτό του (δεν υπάρχει ζήτημα διανομής). Ανάγκες Οικονομικά αγαθά είναι αυτά που παράγονται με κάποια διαδικασία για να ικανοποιήσουν ανθρώπινες ανάγκες. Αυτά είναι: Προϊόντα: αγαθά που παράγονται με κάποια διαδικασία. o Εμπορεύματα: προϊόντα που αποτελούν αντικείμενο αγοράς και πώλησης. o {Ιδιοκατανάλωση ή αυτοκατανάλωση: προϊόντα που δεν αποτελούν αντικείμενο αγοραπωλησίας - παράγονται για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του παραγωγού.} Οικονομικές ανάγκες είναι αυτές που για την ικανοποίησή τους χρησιμοποιούνται οικονομικά αγαθά.

Ιδιότητες των Αναγκών 1. Εξέλιξη: Διαφοροποίηση αγαθών που χρησιμοποιούνται για την ικανοποίηση της ίδιας ανάγκης. 2. Πολλαπλασιασμός: Δημιουργία νέων αναγκών. 3. Κορεσμός: Οι ανάγκες σαν σύνολο είναι απεριόριστες. Ατομικά, υπόκεινται σε προσωρινό κορεσμό. Λόγοι Εξέλιξης και Πολλαπλασιασμού των Αναγκών 1. Τεχνολογία: Συνεχής ανακάλυψη νέων προϊόντων που είτε α. καλύπτουν καλύτερα υπαρκτές ανάγκες, β. είτε δημιουργούν νέες, γ. ή και τα δύο. 2. Μίμηση: Δημιουργεί νέες ανάγκες. 3. Συνήθεια: Η επανάληψη της απόλαυσης από τη χρήση ενός αγαθού, οδηγεί στην ανάγκη γι αυτό. 4. Διαφήμιση: Ασκεί ψυχολογική επίδραση στον καταναλωτή και δημιουργεί ανάγκες που διαφορετικά δεν θα υπήρχαν. Αγαθά Υλικά αντικείμενα ή υπηρεσίες με τα οποία ικανοποιούνται ανθρώπινες ανάγκες. 1. Ελεύθερα αγαθά: Βρίσκονται ελεύθερα στη φύση. Δεν αποτελούν αντικείμενο των Οικονομικών. 2. Οικονομικά αγαθά, προϊόντα, ή εμπορεύματα: Παράγονται με κάποια διαδικασία για να ικανοποιήσουν ανθρώπινες ανάγκες. Κύριο χαρακτηριστικό τους: Βρίσκονται σε περιορισμένες ποσότητες σε σχέση με τις ανάγκες που ικανοποιούν στενότητα των πόρων (scarcity of resources). Ταξινόμηση Οικονομικών Αγαθών 1. Υλικά και Άϋλα (υπηρεσίες) 2. Διαρκή και Καταναλωτά α. Διαρκή: Μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές για τον ίδιο σκοπό χωρίς να μεταβληθεί η φυσική τους υπόσταση. β. Καταναλωτά: Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μια φορά για τον σκοπό που έχουν παραχθεί. 3. Κεφαλαιουχικά και Καταναλωτικά

α. Κεφαλαιουχικά: Χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία μέσω της οποίας παράγονται άλλα αγαθά. β. Καταναλωτικά: Χρησιμοποιούνται για την άμεση ικανοποίηση ανθρώπινων αναγκών (κατανάλωση) Αγορά Ο χώρος, τα μέσα και ο τρόπος (πλαίσιο) που χρησιμοποιούνται για να συναντηθούν οι αγοραστές και οι πωλητές για την πραγματοποίηση συναλλαγών. ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Παραγωγική Διαδικασία Συντελεστές Παραγωγής Όλοι οι τρόποι με τους οποίους ο άνθρωπος μετασχηματίζει την ύλη για να της δώσει χρήσιμη μορφή. Τα στοιχεία που συντελούν στην παραγωγική διαδικασία. 1. Έδαφος (γη): α. Γεωγραφική έκταση, β. επιφάνεια, γ. υπέδαφος, δ. λίμνες, ε. ποτάμια, ζ. θάλασσες, η. ιδιότητες του εδάφους και φυσικοί πόροι εν γένει χρήσιμοι στην παραγωγική διαδικασία. 2. Εργασία: Καταβολή σωματικής και διανοητικής προσπάθειας για την παραγωγή κάποιου προϊόντος. Ανθρώπινο κεφάλαιο: Το σύνολο των γνώσεων και ικανοτήτων που αποκτά ο άνθρωπος με τη μόρφωση και την εμπειρία. 3. Κεφάλαιο: Προϊόντα (διαρκή αγαθά) που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων προϊόντων στην παραγωγική διαδικασία. Έδαφος, εργασία και κεφάλαιο είναι εν δυνάμει συντελεστές παραγωγής, μέχρι να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγική διαδικασία.

*Επιχειρηματικότητα: Θεωρείται από πολλούς ως τέταρτος συντελεστής παραγωγής. Από άλλους, ως είδος εργασίας. Είναι η ικανότητα εντόπισης πιθανού κέρδους σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες και η ανάληψη του εγχειρήματος του συνδυασμού των άλλων τριών συντελεστών για να γίνει η παραγωγή. Η ανάληψη κινδύνου με την εισαγωγή νέων προϊόντων στην αγορά, ή την παραγωγή υπηρεσιών με νέους τρόπους. Ο κίνδυνος είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας. Κύριο Οικονομικό Απεριόριστες ανάγκες Στενότητα πόρων Η έλλειψη αγαθών οφείλεται στην έλλειψη παραγωγικών Πρόβλημα συντελεστών.

ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ (ΚΠΔ) Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων: Δείχνει όλους τους δυνατούς συνδυασμούς ποσοτήτων δύο προϊόντων που μπορεί να παράγει μια οικονομία. Υποθέσεις 1. Όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές χρησιμοποιούνται αποδοτικά. 2. Η τεχνολογία παραγωγής είναι δεδομένη. 3. Παράγονται μονό δύο προϊόντα.

Παρατηρήσεις: Η ΚΠΔ εκφράζεται από την ΑΒΓΔ. Τα σημεία Α, Β, Γ,, όπως και όλα όσα βρίσκονται επί της ΚΠΔ αποτελούν άριστους συνδυασμούς. Στο σημείο Μ έχουμε υποαπασχόληση των παραγωγικών συντελεστών κατά Q Υ και Q Χ. Στο σημείο Μ έχουμε ανέφικτο συνδυασμό Η ΚΠΔ δείχνει τις μεγαλύτερες ποσότητες ενός προϊόντος που μπορεί να παράγει μια οικονομία για κάθε δεδομένη ποσότητα του άλλου προϊόντος. Εξήγηση της ΚΠΔ Η αύξηση της παραγωγής ενός προϊόντος, επιφέρει τη μείωση της παραγωγής του άλλου, γιατί βραχυχρόνια η οικονομία έχει δεδομένους παραγωγικούς συντελεστές και δεδομένη τεχνολογία. Μετατόπιση από Υποαπασχόληση σε Άριστο Συνδυασμό Μετατοπίσεις της ΚΠΔ Επιτυγχάνεται με την πλήρη ή την αποδοτικότερη απασχόληση των υπαρκτών παραγωγικών συντελεστών 1. Με την αύξηση των παραγωγικών συντελεστών, 2. Με την βελτίωση της τεχνολογίας Αύξηση Παραγωγικών Συντελεστών Αν αυξηθούν οι παραγωγικοί συντελεστές, για κάθε ποσότητα από το ένα αγαθό, μπορεί να παραχθεί μεγαλύτερη ποσότητα από το άλλο.

Σχολιασμός Αν η οικονομία βρίσκεται στο σημείο Α, με αύξηση των παραγωγικών συντελεστών θα μπορεί να παράγει τους συνδυασμούς Β, Γ, ή οποιουδήποτε σημείου μεταξύ των Β και Γ. Η αύξηση των παραγωγικών συντελεστών οδηγεί σε μετατόπιση της ΚΠΔ δεξιά και το αντίθετο. Μείωση των παραγωγικών συντελεστών και αντίστοιχη μετατόπιση της ΚΠΔ αριστερά θα μπορούσαμε να έχουμε λόγω φθοράς κεφαλαίου, ή μετανάστευσης του πληθυσμού. Βελτίωση της Τεχνολογίας Αγαθού Χ Για τις ίδιες ποσότητες του αγαθού Υ, μπορούν να παραχθούν μεγαλύτερες ποσότητες του αγαθού Χ. Η ΚΠΔ στρέφει αριστερά: Βελτίωση της Τεχνολογίας Αγαθού Υ Για τις ίδιες ποσότητες αγαθού Χ, μπορούν να παραχθούν μεγαλύτερες ποσότητες αγαθού Υ. Η ΚΠΔ στρέφει δεξιά:

Βελτίωση Τεχνολογίας και των Δύο Αγαθών Έχουμε μετατόπιση της ΚΠΔ δεξιά, όπως και στην περίπτωση της αύξησης των παραγωγικών συντελεστών. 9 / 12

Κόστος Έννοια του Εναλλακτικού Κόστους Το κόστος μιας επιλογής μετράται σε όρους μιας άλλης επιλογής που μπορεί να γίνει αντί της πρώτης. Ορισμός του Πραγματικό κόστος, εναλλακτικό κόστος, ή κόστος ευκαιρίας ενός Εναλλακτικού αγαθού είναι τα άλλα αγαθά που θυσιάστηκαν για την παραγωγή του. Κόστους Οπότε το κόστος ευκαιρίας: o Αυτό που θυσιάζω ανά μονάδα αυτού που παράγω: o ΚΕ= ή o ΚΕ του Υ που παράγω σε όρους του Χ που θυσιάζω: o ΚΕ Υ = o ΚΕ Χ = ΚΕ Υ = o Φυσικά, εφόσον ΚΕ Χ = = = ΚΕ Υ o Οπότε, ΚΕ Υ = και αντίστροφα. Παράδειγμα Συνδυασμός ΔΥ/ΔΧ ΔΧ/ΔΥ Ποσοτήτων Χ Υ ΔΧ ΔΥ ΚΕ Χ ΚΕ Υ Α 0 120 Β 50 100 50-20 -0.40-2.50 Γ 65 70 15-30 -2.00-0.50 Δ 80 0 15-70 -4.67-0.21 Υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ της παραγωγής του Υ και αυτής του Χ. Όσο περισσότερο παράγουμε από το ένα, τόσο λιγότερο θα παράγουμε από το άλλο. Γι αυτό, πάντα το κόστος ευκαιρίας θα είναι αρνητικός αριθμός 1. Στην πράξη, πολλές φορές χρησιμοποιείται μόνο η απόλυτη τιμή του (χωρίς το πρόσημο). Μπορούμε να υπολογίσουμε το κόστος ευκαιρίας για οποιονδήποτε συνδυασμό ποσοτήτων, ακόμα και μη διαδοχικών. Η κλίση 2 της ΚΠΔ (ΑΒΓΔ) είναι διαρκώς αυξανόμενη σε απόλυτες τιμές. Ομοίως και το εναλλακτικό κόστος είναι διαρκώς αυξανόμενο, γιατί οι συντελεστές παραγωγής δεν είναι εξ ίσου κατάλληλοι για την παραγωγή όλων των αγαθών. 1 Για τις ανάγκες του μαθήματος θα παίρνουμε ΠΑΝΤΑ την απόλυτη τιμή. 2 Η κλίση της ΚΠΔ δεν είναι τπτ άλλο από το ΚΕ. 10 / 12

Χρήμα Κάθε αντικείμενο που είναι γενικά αποδεκτό ως μέσο συναλλαγής των αγαθών. Οτιδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο συναλλαγής. Επίσης, αποτελεί απόθεμα αγοραστικής αξίας και αγαθό από μόνο του, γιατί έχει τιμή (επιτόκιο) και γίνεται αντικείμενο συναλλαγής (χρηματαγορά). Χρηματικό Κόστος Χρηματικό κόστος είναι το κόστος ευκαιρίας εκφρασμένο σε χρήμα. Καταμερισμός Η εξειδίκευση της εργασίας εντός της παραγωγικής διαδικασίας ενός προϊόντος. των Έργων Πλεονεκτήματα: 1. Απασχόληση εκεί που ο καθένας μπορεί να αποδώσει περισσότερο, 2. Ανάπτυξη δεξιοτεχνίας που αυξάνει την απόδοση, 3. Βελτίωση του τρόπου παραγωγής μέσω καινοτομιών. Μειονεκτήματα: Η εργασία μετατρέπεται σε ανιαρή απασχόληση (Αποξένωση από την εργασία). Οικονομικό Κύκλωμα Παραδοχές Οικονομούντα Άτομα Αβεβαιότητα 1. Οι ροές είναι συνεχείς, 2. Δεν έχουν πάντα το ίδιο μέγεθος (ο όγκος συναλλαγών μεταβάλλεται καθώς μεταβάλλεται η παραγωγική δραστηριότητα). Νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η λήψη αποφάσεων των οικονομούντων ατόμων δεν βασίζεται στη βεβαιότητα του αποτελέσματος, αλλά στις προσδοκίες γι αυτό. Τέλεια Πληροφόρηση Τα οικονομούντα άτομα έχουν πλήρη γνώση των δεδομένων που επικρατούν. 11 / 12

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η κλίση της ευθείας: y x: ( ) y y x x 2 1 2 1 12 / 12