Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ

Η ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Διπλωματική εργασία για το ΠΜΣ της Σχολής Νοτιανατολικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης της Δέσποινας Π. Τσιτώνα Υπό την επίβλεψη του κ.κωνσταντίνου Αντωνόπουλου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ.6-7 ΙΙ. ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ a) Κωδικοποίηση του δικαίου της θάλασσας τον 20 ο αιώνα σελ.8-10 b) Οι πηγές του διεθνούς δικαίου της θάλασσας σελ.11 1) Το Διεθνές Έθιμο σελ.11-12 2) Επικουρικές πηγές: Η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων και η διεθνής θεωρία σελ.12-13 c) Η χάραξη γραμμών βάσης των ορίων των θαλασσών και υποθαλασσίων ζωνών σελ.13 1) Κανονική γραμμή βάσης σελ.13 2) Ευθεία γραμμή βάσης σελ.13-14 3) Νησιά σελ.14-15 i) Γραμμές βάσης σελ.15-16 ii) Σημασία των νησιών, βράχων και σκοπέλων για τη θέσπιση και την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών σελ.16-18 d) Οι θαλάσσιες ζώνες κυριαρχίας των παράκτιων κρατών σελ.18-19 1) Εσωτερικά ύδατα σελ. 19 2) Αιγιαλίτιδα Ζώνη σελ. 19-20 i) Αβλαβής Διέλευσης σελ. 20 ii) Στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας σελ. 20-21 iii) Πλους διέλευσης σελ. 21-22 e) Οι θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας του παράκτιου κράτους σελ. 22 1) Συνορεύουσα Ζώνη σελ. 22 2) Αρχαιολογικη Ζώνη σελ. 22-23 3) Υφαλοκρηπίδα i) Σύμβαση ΔΘ και ο ορισμός της υφαλοκρηπίδας σελ. 23-26 f) Τα κυριαρχικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους. Έννοια και περιεχόμενο σελ. 26-27 1) ΑΟΖ i) Έννοια-Ιστορική εξέλιξη σελ. 27 ii) Η ΑΟΖ μέσα από τη σύμβαση ΔΘ σελ.27-29 g) Χώροι πέραν των ζωνών εθνικής κυριαρχίας ή δικαιοδοσίας 1) Ανοικτή θάλασσα σελ. 29 2) Διεθνής Βυθός σελ. 29 III. ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ a) Έννοια και στοιχεία οριοθέτησης 2

1) Λειτουργία της οριοθέτησης σελ. 30-31 2) Η οριοθέτηση ως διεθνής διαδικασία σελ.31 3) Οριοθέτηση και κτήση εδάφους σελ. 31-32 4) Διάκριση μεταξύ της «θέσπισης» μιας ζώνης δικαιοδοσίας και της «οριοθέτησης» με γειτονικά κράτη σελ. 32 5) Το διεθνές δίκαιο δεν επιβάλλει επιπρόσθετους όρους ως προς τη θέσπιση και την οριοθέτηση ζωνών δικαιοδοσίας σε κλειστές και ημίκλειστες θάλασσες σελ. 32-33 6) Η κήρυξη μιας ζώνης δικαιοδοσίας μπορεί να γίνει συνολικά ή κατ επιλογήν σε ορισμένες μόνο θαλάσσιες περιοχές σελ. 33-34 7) Τρόπος θέσπισης μιας ζώνης δικαιοδοσίας σελ. 34 8) Χάραξη «ενιαίου θαλασσίου ορίου» σελ. 34-36 9) Η αρχή της ίσης απόστασης (μέση γραμμή και πλάγια γραμμή) σελ.36-37 10) Η μεταγενέστερη διεθνής νομολογία σελ.37-38 11) Οι ειδικές/σχετικές περιστάσεις σελ. 38-39 i) Η καταγωγή των δύο εννοιών σελ. 38-39 ii) Οι σχετικές περιστάσεις σελ. 39-40 12) Η έννοια της μη καταπάτησης (non-encroachment) σελ. 41 13) Το κριτήριο της αναλογικότητας σελ. 41-42 14) Συμπερασματικές εκτιμήσεις σελ.42-43 b) Η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης σελ. 44-45 1) Ο βασικός κανόνας σελ. 44 2) Η σύναψη συμφωνία σελ.44-45 3) Η παραπομπή στο διεθνές δίκαιο σελ. 45 4) Η δίκαιη λύση σελ. 45 5) Επίλυση διαφορών και προσωρινές διευθετήσεις σελ. 45 6) Η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των νησιών σελ. 45-46 7) Η σχετική διεθνής νομολογία σελ. 46 IV) ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΓΕΙΟ σελ. 47 a) Αδριατική σελ. 47 b) Δυτική και Κεντρική Μεσόγειος σελ. 48 c) Ανατολική Μεσόγειος σελ. 48 - Κύπρος: Οι συμφωνίες οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ σελ. 48-49 - Η συμφωνία οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με τον Λίβανο (2007) σελ. 50 - Η συμφωνία οριοθέτησης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με το Ισραήλ (2010) σελ. 50-51 - Μέθοδος οριοθέτησης σελ.51 - Παράγοντες που ελήφθησαν υπόψη κατά την οριοθέτηση σελ.51-52 i) Υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου σελ. 52 ii) Νησιά σελ. 52 3

iii) Οι γραμμές βάσης σελ. 53 iv) Ρήτρες επίλυσης διαφορών σελ. 53 V) ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΖΩΝΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ a) Συμφωνία οριοθέτησης με την Ιταλία σελ. 53-54 1) Ειδικές Παρατηρήσεις σελ. 54-55 b) Συμφωνία οριοθέτησης με την Αλβανία σελ. 55 1) Ειδικές παρατηρήσεις σελ. 56 2) Η συμφωνία οριοθέτησης της 27 ης Απριλίου με την Αλβανία σελ.56-57 3) Η απόφαση του Αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου σελ. 58-59 i) Έλλειψη πληρεξουσιότητας σελ. 58-59 ii) «Ελλείψεις και ασάφειες» σελ. 59 iii) Χάραξη ορίου πολλαπλών χρήσεων σελ. 59 iv) Μη εφαρμογή της αρχής της ίσης ευθυδικίας. Αυστηρή εφαρμογή της αρχής της ίσης απόστασης. Σελ. 59 v) Αναγνώριση πλήρους επήρειας στα νησιά σελ. 59-60 c) Η οριοθέτηση με την Αίγυπτο σελ. 60 1) Ειδικές παρατηρήσεις σελ. 60-61 2) Καστελλόριζο σελ. 61-62 d) Η οριοθέτηση με την Λιβύη σελ. 62 1) Ειδικές παρατηρήσεις σελ. 63 e) Οριοθέτηση θαλασίων ζωνών με την Τουρκία σελ. 63-64 1) Η περίοδος μέχρι την προσφυγή της Ελλάδας στη Χάγη σελ. 64-65 2) Η διαδικασία ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου σελ. 65-67 3) Η κρίση του Μαρτίου 1987 σελ. 67 f) Περιστατικό των Ιμίων σελ. 67-68 1) Τα επιχειρήματα της Τουρκίας σελ. 68-69 2) Τα επιχειρήματα της Ελλάδας σελ. 69-70 g) Γενικότερα για τις γκρίζες ζώνες σελ. 70 1) Η βασική ελληνική νομική επιχειρηματολογία σελ. 70 2) Η τουρκική νομική επιχειρηματολογία και η κριτική της σελ. 70 i) Η Τουρκία δεν αποδέχθηκε την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων του 1914 σελ. 71-73 ii) Η Απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η Συνθήκη της Λωζάννης μεταβίβαζε στην Ελλάδα μόνο τις νήσους που κατείχε το 1913 σελ. 73-75 iii) Η Τουρκία δεν παραιτήθηκε ποτέ της κυριαρχίας της επί των νησίδων του ανατολικού Αιγαίου σελ. 75 iv) Η Τουρκία δεν παραιτήθηκε ποτέ από τις νησίδες που ευρίσκονται πέραν των 3 ν.μ. από τις μικρασιατικές ακτές σελ. 76 v) Η τύχη των πέραν των 3 ν.μ. νησίδων δεν έχει ακόμη κανονιστεί σελ. 76-77 3) Συμπεράσματα σελ. 77 4

h) Ελληνοτουρκικός διάλογος και προοπτικές επίλυσης σελ. 78-79 i) Το πλαίσιο άρσης των τριβών για το καθεστώς του Αιγαίου. Μια γενική θεώρηση σελ. 80-81 1) Το διεθνές νομικό πλαίσιο ειρηνικής επίλυσης διεθνών διαφορών και το ζήτημα της διάκρισης μεταξύ νομικών και πολιτικών διαφορών σελ. 80-81 i) Η τουρκική Θέση σελ. 81-82 ii) Η ελληνική θέση σελ. 82-84 2) Πιθανός τρόπος προσφυγής ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου και διαδικασία σελ. 84 i) Το συνυποσχετικό σελ. 85 ii) Η συγκρότηση του ΔΔ (Τμήμα κατά Ολομέλειας) σελ. 85 iii) Το εφαρμοστέο δίκαιο σελ. 85-86 VI) ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ σελ. 86-88 a) Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στην υπόθεση της Θαλάσσιας Οριοθέτησης στη Μαύρη Θάλασσα σελ. 87-88 1) Συμπερασματικές εκτιμήσεις σελ. 88 b) Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου του Δικαίου της Θάλασσας (ΔΔΔΘ) στην υπόθεση της οριοθέτησης του θαλασσίου συνόρου μεταξύ του Μπαγκλαντές και της Μυανμάρ στον κόλπο της Βεγγάλης σελ. 89-91 c) Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στην Υπόθεση της Θαλάσσιας Οριοθέτησης μεταξύ Νικαράγουα Κολομβίας σελ. 91-92 d) Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στην Υπόθεση της Θαλάσσιας Οριοθέτησης μεταξύ Περού Χιλής σελ. 93 VII) ΕΠΙΛΟΓΟΣ σελ. 94-95 VIII) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματεύεται το ζήτημα της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδος με τις ζώνες όμορων κρατών. Τα ζητήματα που παρουσιάζονται όμως είναι πολλά εξαιτίας των διαφορετικών δικαιικών απόψεων ή νομικών πεποιθήσεων σε σχέση με τους νόμους και τα έθιμα του δικαίου της θάλασσας, λόγω οικονομικών συμφερόντων, τα οποία τα τελευταία χρόνια διαδραματίζουν βαρύνοντα ρόλο στην έναρξη ή αναβολή, στην επιτυχία ή αποτυχία μίας διαπραγμάτευσης και κατ επέκταση μιας οριοθέτησης ή και πολιτικών σκοπών, οι οποίοι μπορεί να ανάγονται στη διαιώνιση ενός καθεστώτος ασάφειας ή στη δημιουργία αφορμών για μελλοντικές προστριβές και επιρροές ενός κράτους. Η οριοθέτηση των ζωνών αυτών αποτελεί μια μακρά, επίπονη, απρόβλεπτη και καινούρια, σχετικά, διαδικασία και έργο, το οποίο εμφανίζει πολλές άγνωστες πτυχές και δύσβατους δρόμους. Χαρακτηριστικά, τα προκείμενα διαπραγματευτικά μέρη, ως προς την οριοθέτηση της Ελλάδας, δεν είναι μόνο οι γνωστοί της γείτονες, όπως η Τουρκία, με τα συμπαρομαρτυρούντα προβλήματα στις σχέσεις τους, ή και η Κύπρος, μία αδελφή χώρα,όπως επίσης και σύμμαχοι-εταίροι της, όπως η Ιταλία αλλά και χώρες με τελείως διαφορετική κουλτούρα και θεώρηση, όπως οι μουσουλμανικές Αίγυπτος και Λιβύη. Στις θαλάσσιες ζώνες ανακύπτουν επίσης και τεχνικά ζητήματα, πέραν των δικαιικών, τα οποία δεν εμφανίζονται λιγότερο δισεπίλυτα. Η προκείμενη διπλωματική εργασία αντιμετωπίζει το όλο ζήτημα κυρίως από την νομική του σκοπιά. Έτσι, λόγω της πολυπλοκότητας και αμφισημίας και των νομικών κανόνων που εμπλέκονται, η δομή της παρούσας διαρθρώνεται ως εξής: Αρχικά, χάριν εισαγωγής, διατυπώνονται συνοπτικά οι κανόνες δικαίου και το διεθνές καθεστώς που διέπει το δίκαιο της θάλασσας σε όλη του την έκταση. Εν συνεχεία, επιχειρείται η ένταξη στο περισσότερο εξειδικευμένο γνωστικό αντικείμενο του δικαίου της οριοθέτησης. Διατυπώνονται οι κανόνες και οι πρακτικές που διέπουν συνήθως αυτές τις διαδικασίες και ευρίσκονται διάσπαρτες, άλλοτε επαναλαμβανόμενες στις αποφάσεις και άλλοτε προτεινόμενες ή προτασσόμενες από τη θεωρία. Έπειτα, και αφήνοντας το θεωρητικό κομμάτι, εντάσσεται το κεφάλαιο όπου αποδίδεται εν συντομία η κατάσταση που υπάρχει στην Ανατολική Μεσόγειο σχετικά με υπάρχουσες συμφωνίες ή διαπραγματεύσεις οριοθέτησης ανάμεσα στα κράτη. Και καταλήγοντας, αφού έχει προηγηθεί η θεωρητική και εν τοις πράγμασι παράθεση του φαινομένου, οι ελληνικές περιπτώσεις διαδικασιών οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών με τις χώρες που έχουν αντικείμενες ή παρακείμενες 6

ακτές. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο θέμα της Τουρκίας, ως εκείνο με το «μεγαλύτερο και πιο βαρύ» παρελθόν, με τα πιο δισεπίλυτα προβλήματα και με τις πιο βαθιές διαφορές των διαπραγματευτικών μερών. Τέλος, καταβάλλεται μία προσπάθεια υποβολής προτάσεων, σύνοψης του έργου που παρουσιάστηκε και κάποιες σκέψεις για το μέλλον της Ελλάδας ως προς αυτό το ζήτημα. Σε αυτό το πλαίσιο σταχυολογούνται οι σημαντικότερες σχετικές αποφάσεις διεθνών και διαιτητικών δικαστηρίων, οι οποίες προσομοιάζουν, λιγότερο ή περισσότερο με τα δεδομένα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Αιγαίου Πελάγους και επιχειρείται να αντληθούν, αν και σε όποιο βαθμό αυτό είναι δυνατόν, χρήσιμα συμπεράσματα, σκέψεις, ιδέες, προτάσεις και επιλογές (ακόμα και ως διδάγματα προς αποφυγήν) και για το ελληνικό αυτό ζήτημα οριοθέτησης, που ταλανίζει τη διεθνή και όχι μόνο- εξωτερική πολιτική της χώρας δεκαετίες. Συμπερασματικά, και λαμβανομένου υπόψη των πλεονεκτημάτων που προσφέρει η θάλασσα στα κράτη, κυρίως στο οικονομικό πεδίο αλλά όχι μόνο, λόγω της σημασίας και της δυσκολίας οριοθέτησής των θαλασσίων ζωνών, η παρούσα εργασία προσπαθεί να αποδώσει συνοπτικά την κατάσταση, διαπιστώνοντας τις εξελίξεις που έχουν συντελεστεί, τα προβλήματα που έχουν ενσκήψει αλλά και τις λύσεις που ενδεχομένως προσφέρονται. 7

ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ Το νομικό καθεστώς της ανοιχτής θάλασσας διέπεται αφενός, από την αρχή ότι κανένα Κράτος δεν μπορεί να διεκδικήσει κυριαρχία (προσιδιάζει σε res nullius) και αφετέρου, από την αρχή ότι είναι ανοιχτό στη χρήση όλων των Κρατών (προσιδιάζει σε res communis). Όπως πρόκρινε ο Νικόλαος Πολίτης, ο χαρακτηρισμός που συνάδει περισσότερο στο status quo των ωκεανών θα ήταν res communis, λόγω της θετικής αντίληψης περί της αλληλεγγύης που πρέπει να διατρέχει τις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις. 1 Σημειωτέον ότι πλέον η ανοιχτή θάλασσα έχει γίνει αντικείμενο πολλών ετερογενών ρυθμίσεων που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην προστασία του περιβάλλοντος, την αλιεία, την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη μιας σύγχρονης αντίληψης της ανοιχτής θάλασσας ως «λειτουργική» mare clausum. Η κωδικοποίηση του δικαίου της θάλασσας τον 20ο αιώνα Η πρώτη προσπάθεια γενικής πολυμερούς συνθήκης για το διεθνές δίκαιο της θάλασσας έγινε στο πλαίσιο της Κοινωνίας των Εθνών. Η συνέλευση της ΚΤΕ αποφάσισε στις 27 Σεπτεμβρίου 1927 τη σύγκλιση Συνδιάσκεψης στη Χάγη για την κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου και οι εργασίες αυτής διήρκεσαν από τις 13 Μαρτίου μέχρι τις 13 Απριλίου 1930, με τη συμμετοχή 30 κρατών. Στα αντικείμενα της εν λόγω Συνδιάσκεψης περιλαμβανόταν και το ζήτημα του εύρους των χωρικών υδάτων. Η Συνδιάσκεψη δεν πέτυχε να καταλήξει σε θετικό αποτέλεσμα. 2 Μετά την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών (1945), η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου εκπόνησε το 1956 ένα σχέδιο άρθρων, το οποίο ετέθη στη διάθεση της Πρώτης Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea - UNCLOS I), που συνήλθε στη Γενεύη το 1958 και απέληξε στην υιοθέτηση 4 Συμβάσεων, ενός πρωτοκόλλου και εννέα αποφάσεων 3 : α) Σύμβαση για την Αιγιαλίτιδα Ζώνη και τη Συνορεύουσα Ζώνη. Επικυρώθηκε από 46 κράτη. Τέθηκε σε ισχύ στις 10 Σεπτεμβρίου 1964, β) Σύμβαση για την Ανοιχτή θάλασσα. Επικυρώθηκε από 57 κράτη. 1 Ν.Πολίτης, όπως καταγράφηκε στα πρακτικά των συζητήσεων της σχετικής Συνόδου του Institut de Droit International, (1925) 32 Annuaire se l IDI, 526. 2 Ιωάννου & Στρατή, Δίκαιο της Θάλασσας, (Αντ.Ν.Σάκκουλα, Β έκδοση 2000), σελ. 5. 3 Ε.Παπασταυρίδης «Το Δίκαιο της Θάλασσας», σε Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Αντωνόπουλος & Μαγκλιβέρας (επιμ.), (Νομική Βιβλιοθήκη, 2 η έκδοση, 2014), σελ. 188. 8

Τέθηκε σε ισχύ στις 30 Σεπτεμβρίου 1962, γ) Σύμβαση για την Αλιεία και τη Διατήρηση των Ζώντων Πόρων της Ανοιχτής Θάλασσας. Επικυρώθηκε από 36 κράτη και τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαρτίου 1966 και δ) Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα. Επικυρώθηκε από 54 κράτη. Τέθηκε σε ισχύ στις 20 Μαρτίου 1966. 4 Η Ελλάδα κύρωσε μόνο τη Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα (Ν.Δ. 1182 της 14 Ιουνίου/ 8 Ιουλίου 1972). Ένα ζήτημα που δεν λύθηκε κατά την UNCLOS I ήταν το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης, αντικείμενο για το οποίο συνεκλήθη η Δεύτερη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS II) τον Μάρτιο 1960 στη Γενεύη. Οι προσδοκίες όμως δεν επιβεβαιώθηκαν και η Σύμβαση αυτή δεν έτυχε μεγάλης ανταπόκρισης από πλευράς των κρατών. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 60 το διεθνές περιβάλλον μεταβλήθηκε σημαντικά. Ο αριθμός των κρατών πολλαπλασιάστηκε και μια μεγάλη ομάδα υπανάπτυκτων και αναπτυσσομένων κρατών, με τη γενική ονομασία «Τρίτος Κόσμος», άρχισε να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διεθνή δικαιοπαραγωγική διαδικασία. Ταυτόχρονα, άρχισαν να διαμορφώνονται τάσεις διεκδίκησης από τα παράκτια κράτη μεγάλων τμημάτων θάλασσας που μέχρι τότε θεωρούνταν ως ανοικτή θάλασσα. Τέλος, ο μικρός σχετικά αριθμός κρατών που προσχώρησε στις Συμβάσεις της Γενεύης κατέδειξε ότι το διεθνές δίκαιο της θάλασσας δεν ήταν δυνατόν να αναπτυχθεί χωρίς μία νέα κωδικοποιητική προσπάθεια. 5 Προάγγελο μιας τέτοιας ενέργειας εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας σήμανε μια ρηματική διακοίνωση της Μάλτας προς τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1967, με την οποία ζητήθηκε να συζητηθεί το ζήτημα σύναψης μιας νέας συνθήκης για το δίκαιο της θάλασσας. 6 Στην ίδια Σύνοδο, υιοθετήθηκε η Απόφαση 2340/18-12-1967, με την οποία δημιουργήθηκε η Επιτροπή «για τη μελέτη των ειρηνικών χρήσεων του θαλάσσιου και ωκεάνιου βυθού πέρα από τα όρια της εθνικής δικαιοδοσίας», η οποία λειτούργησε ως προπαρασκευαστική επιτροπή της νέας Σύμβασης. Έχοντας αυτή την προεργασία, η Τρίτη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III) ξεκίνησε το Δεκέμβριο 1973 και διήρκεσε έως τον Απρίλιο 1982. Το αποτέλεσμά της ήταν η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία υπεγράφη στο Montego Bay της Τζαμάικα την 10 η Δεκεμβρίου 1982. Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του άρθρου 308 (1), η Σύμβαση ΔΘ τέθηκε σε ισχύ την 16 η Νοεμβρίου 1994, ένα έτος μετά τη συμπληρωση 60 επικυρώσεων, ενώ έως την 15 η 4 Supra note 2,Ιωάννου&Στρατή, 6. 5 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 7. 6 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 8. 9

Σεπτεμβρίου 2011, η Σύμβαση είχε 162 συμβαλλόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Η Σύμβαση ΔΘ δεν τερμάτισε τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την οριστικοποίηση του νομικού καθεστώτος των θαλασσών. Κύριο σημείο αντιγνωμίας υπήρξε το Μέρος ΧΙ της Σύμβασης που περιέχει τις ρυθμίσεις για την εκμετάλλευση του βυθού των θαλασσών πέρα από τα όρια της εθνικής κυριαρχίας. 7 Η Συμφωνία της Νέας Υόρκης είναι το αποτέλεσμα των ανεπίσημων διαβουλεύσεων που έλαβαν χώρα από το 1990 μέχρι το 1994, υπό την αιγίδα του Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε., για τα εκκρεμή θέματα που σχετίζονταν με το Μέρος ΧΙ της Σύμβασης ΔΘ. Πράγματι, τα βιομηχανικά κράτη είχαν εγείρει πολλές αντιρρήσεις για το σύστημα εκμετάλλευσης των ορυκτών πόρων του διεθνούς βυθού. Δεδομένου όμως ότι δεν επιτρεπόταν η κατάθεση επιφυλάξεων στη Σύμβαση ΔΘ έπρεπε να βρεθεί μια λύση έτσι ώστε να διευκολυνθεί η συμμετοχή των κρατών αυτών στη Σύμβαση. Διαφορετικά, υπήρχε ο κίνδυνος να τεθεί μεν η Σύμβαση ΔΘ σε ισχύ, αλλά ο αριθμός των κρατών μερών να είναι τόσο μικρός, ώστε η εφαρμογή της στην πράξη να είναι αμφίβολη. Η Συμφωνία της Ν.Υόρκης υιοθετήθηκε ακριβώς για να διευκολυνθεί η παγκόσμια συμμετοχή στη Σύμβαση και η εφαρμογή μιας νέας διεθνούς δημόσιας τάξης στους ωκεανούς. Στο άρθ. 2 της Συμφωνίας της Ν.Υόρκης ορίζεται ότι οι διατάξεις της, καθώς και εκείνες του Μέρους ΧΙ της Σύμβασης ΔΘ ερμηνεύονται και θα εφαρμόζονται μαζί ως ένα κείμενο. Ωστόσο, σε περίπτωση αντίφασης, οι διατάξεις της Συμφωνίας θα υπερισχύουν. Συνεπώς, κανένα κράτος ή οντότητα δεν θα μπορεί να συναινέσει ή να συμφωνεί συγχρόνως να δεσμευτεί από τη Σϋμβαση ΔΘ. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Σύμβαση ΔΘ με το Ν. 2321/1995 (ΦΕΚ Α 136/23-6-1995). Κατ εφαρμογή του άρθρου 310, η Ελλάς κατέθεσε ερμηνευτικές δηλώσεις που αφορούσαν τα εξής: α) την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από τη Σύμβαση κατά το χρόνο που η ίδια η Ελλάδα αποφασίσει, β) τον καθορισμό των στενών διεθνούς ναυσιπλοΐας, σύμφωνα με το άρθρο 41, γ) την επιλογή του Διεθνούς Δικαστηρίου του Δικαίου της Θάλασσας ως οργάνου για την επίλυση των διαφορών σχετικά με την ερμηνεία και εφαρμογή της συνθήκης, δ) την ονομασία της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, και ε) τα αντικείμενα της Σύμβασης, για τα οποία είχε μεταβιβαστεί αρμοδιότητα στην τότε Ε.Ο.Κ.. 8 7 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 10. 8 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 10-12. 10

Οι πηγές του διεθνούς δικαίου της θάλασσας Η Σύμβαση ΔΘ αποτελεί αναμφίβολα τη βασική πηγή κανόνων του σύγχρονου δικαίου της θάλασσας και συμπληρώνεται από διεθνείς πολυμερείς ή διμερείς συμβάσεις, καθώς και από τους κανονισμούς που υιοθετούν οι καθ ύλην αρμόδιοι διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (International Maritime Organization) ή ο Οργανισμός Γεωργίας και Επισιτισμού (Food and Agriculture Organization). 9 Οι βασικές αρχές που διατρέχουν τη Σύμβαση είναι οι εξής: α) η αρχή της ισόρροπης άσκησης δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, β) η αρχή της καλής πίστης, γ) η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος, δ) η αρχή της χρήσης των θαλασσών κατά τρόπο ειρηνικό και συμβατό με τον Χάρτη Η.Ε. και ε) η αρχή ότι το έδαφος δεσπόζει της θάλασσας. 10 Η Σύμβαση επίσης απαγορεύει τις επιφυλάξεις (άρθρο 309), οι οποίες αποτελούν πολλές φορές πηγή αβεβαιότητας στη ζωή μιας πολυμερούς συνθήκης, ενώ επιτρέπει μόνο τις ερμηνευτικές δηλώσεις (άρθρο 310). 11 Εκτός από τη Σύμβαση της Γενεύης (1958) και τη Σύμβαση ΔΘ, υπάρχουν και άλλες συμβάσεις που ρυθμίζουν ειδικότερα θέματα δικαίου της θάλασσας και συμπληρώνουν το συμβατικό πλέγμα της έννομης τάξης των ωκεανών, όπως η Σύμβαση του Λονδίνου του 1974 «περί ασφάλειας της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα» 12 ή η Σύμβαση «περί προλήψεως της ρυπάνσεως της θάλασσας από πλοία». 13 9 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 40. 10 Την ανωτέρω αρχή διατύπωσε και το Διεθνές Δικαστήριο, βλ. Υπόθεση Αλιείας (Ηνωμένο Βασίλειο Κ.Νορβηγίας), Fisheries Case (United Kingdom v. Norway), Judgement of 18 December 1951. ICJ Reports (1951), 133. 11 Supra note 2,Ιωάννου&Στρατή, 16-23. 12 International Convention for the Safety of Life at Sea, υπεγράφη την 1 η Νοεμβρίου 1974 (1184 U.N.T.S. No. 278). 13 MARPOL 1973/1978 (N 1269/1982, ΦΕΚ Α 89). 11

Το Διεθνές Έθιμο Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας με τις γειτονικές χώρες, Η Σύμβαση ΔΘ είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση διεθνούς συνθήκης, η οποία περιλαμβάνει και τις τρεις περιπτώσεις εθίμου μέσα από συνθήκη, όπως προσδιορίστηκαν από το Διεθνές Δικαστήριο στην Υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας της Βορείου Θάλασσας (1969), δηλαδή κωδικοποίηση εθίμου, αποκρυστάλλωση εθίμου και τέλος δημιουργία διεθνούς πρακτικής βάσει της συνθήκης, η οποία δύναται να οδηγήσει στη γένεση νέου εθίμου. 14 Ως παράδειγμα διατάξεων που κωδικοποιούν προϋφιστάμενο έθιμο, αρκεί να αναφέρουμε τις διατάξεις περί αβλαβούς διέλευσης, ενώ παράδειγμα αποκρυστάλλωσης από τη Σύμβαση ενός διεθνούς εθίμου in statu nascendi, μπορούμε να αναφέρουμε το θεσμό της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. 15 Τέλος, ως παράδειγμα ενός κανόνα της Σύμβασης ΔΘ, ο οποίος δεν αποτελούσε έθιμο κατά τη σύναψή της, αλλά μπορεί να υποστηριχθεί ότι έχει καταστεί έθιμο βάσει της μεταγενέστερης πρακτικής των Κρατών, είναι το δικαίωμα του πλου διέλευσης. Επικουρικές πηγές: Η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων και η διεθνής θεωρία Η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων, ως επικουρική πηγή δικαίου, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τόσο στη διαμόρφωση όσο και στην ερμηνεία του δικαίου της θάλασσας. Ασφαλώς το πιο σημαντικό ρόλο έχει το Διεθνές Δικαστήριο ως το μόνιμο δικαιοδοτικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών. Από το 1994 όμως, το Διεθνές Δικαστήριο απέκτησε έναν ανταγωνιστή, το νεοσυσταθέν Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου της Θάλασσας (ΔΔΔΘ), που εδρεύει στο Αμβούργο και έχει δικαιοδοσία αναφορικά με τις διαφορές που ανακύπτουν σχετικά με την ερμηνεία και εφαρμογή της Σύμβασης μεταξύ των συμβαλλομένων μερών. Στο δίκαιο της θάλασσας περιλαμβάνονται και οι ρυθμίσεις που προβλέπονται από ορισμένους διεθνείς οργανισμούς. Κατ αρχάς με την ίδια τη Σύμβαση ΔΘ συνιστάται ένας διεθνής οργανισμός, η «Διεθνής Αρχή Θαλάσιου Βυθού», ο οποίος οργανώνει και ελέγχει τις δραστηριότητες που διεξάγονται στο θαλάσσιο και ωκεάνιο βυθό και το υπέδαφός τους πέρα από τα όρια της εθνικής δικαιοδοσίας. Ο εν λόγω οργανισμός εκδίδει δεσμευτικές αποφάσεις, οι οποίες αποτελούν μέρος του δικαίου της θάλασσας και δεν δεσμεύουν βέβαια παρά μόνο τα συμβαλλόμενα κράτη στη 14 North Sea Continental Shelf cases (Germany v. Netherlands/Denmak), Judgement of 20 February 1969. ICJ Reports (1969), παρ.73. 15 Πριν από τη θέση ακόμη σε ισχύ της Σύμβασης ΔΘ, η διεθνής νομολογία είχε αναγνωρίσει ότι η ΑΟΖ αποτελεί θεσμό του εθιμικού δικαίου, βλ π.χ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας (Τυνησία κ.λιβύης), Continental Shelf case (Tunisia v. Libyan Arab Jamahiriya), Judgement of 24 February 1982, ICJ Reports (1982), παρ. 100. 12

Σύμβαση. 16 Επίσης, δεν μπορεί να μην γίνει μνεία στην ολοένα αυξανόμενη σημασία του Ευρωπαϊκού δικαίου σε τομείς του δικαίου της θάλασσας, όπως στην αλιεία, στις θαλάσσιες μεταφορές και στην προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, καθώς και στη συνακόλουθη δραστηριοποίηση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ). Τέλος, σημαντικό ρόλο έχει διαδραματίσει και η διεθνής θεωρία στην έρευνα και καταγραφή της διεθνούς πρακτικής, καθώς και στην ανάλυσή της από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου. Η χάραξη γραμμών βάσης των ορίων των θαλασσίων και υποθαλασσίων ζωνών Ο προσδιορισμός της έκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης, αλλά και των θαλασσίων ζωνών δικαιοδοσίας γενικότερα, προϋποθέτει τον καθορισμό σημείων κατά μήκος της ακτογραμμής, από τα οποία θα μετρηθούν τα εξωτερικά όρια των ζωνών αυτών. 17 Από τη Σύμβαση ΔΘ και μόνο απορρέει π.χ. ότι η μέτρηση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης (άρθ.4) και της συνορεύουσας ζώνης (άρθ. 33) θα γίνεται από τις γραμμές βάσης, ενώ η υφαλοκρηπίδα (άρθ. 76) και η ΑΟΖ (άρθ. 57) ορίζονται με αφετηρία τις γραμμές βάσης. Ως γραμμές βάσης νοούνται, λοιπόν οι γραμμές εκείνες νοητές ή φυσικές, από τις οποίες μετρώνται η αιγιαλίτιδα ζώνη και οι υπόλοιπες ζώνες δικαιοδοσίας των παρακτίων κρατών. 18 Η κανονική γραμμή βάσης Ο κανόνας που θεσπίζει το άρθρο 5 της Σύμβασης ΔΘ είναι ότι κατ αρχήν η γραμμή βάσης χαράσσεται στη φυσική ακτογραμμή. Ως φυσική ακτογραμμή ορίζεται η γραμμή της κατώτατης ρηχίας (low-water line) κατά μήκος της ακτής, όπως αυτή σημειώνεται στους ναυτικούς χάρτες μεγάλης κλίμακας που αναγνωρίζονται επίσημα από το Κράτος. 19 16 Supra note 2, Ιωάννου-Στρατή, 40. 17 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 48. 18 Supra note 3, Παπασταυρίδης, 193. 19 Ibid., Παπασταυρίδης, 194. 13

Οι ευθείες γραμμές βάσης Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας με τις γειτονικές χώρες, Η κύρια εναλλακτική μέθοδος χάραξης γραμμών βάσης είναι η χάραξη ευθείων γραμμών βάσης, ήτοι η χάραξη νοητών γραμμών που ενώνουν τα διάφορα σημεία της φυσικής ακτογραμμής, όταν αυτή παρουσιάζει ορισμένες γεωγραφικές ιδομορφίες. Ως ευθεία γραμμή νοείται η γραμμή της συντομότερης απόστασης μεταξύ των δύο σημείων. Το ζήτημα της οριοθέτησης ευθειών γραμμών βάσης ετέθη για πρώτη φορά ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου στην Υπόθεση Αλιείας (1951) μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Νορβηγίας. Η υπόθεση αφορούσε τη νομιμότητα του συστήματος ευθειών γραμμών βάσης που είχε εφαρμόσει από το 1935 η Νορβηγία, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι ακτές της παρουσιάζουν πολλαπλές εσοχές, ενώ υπάρχει και μία συστάδα μικρών νήσων, των Skjaergaard, τα οποία δυσκολεύουν τη χάραξη κανονικών γραμμών βάσης. Η υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσης είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση προς την ανοιχτή θάλασσα τη αιγιαλίτιδας ζώνης και της αλιευτικής ζώνης των 50 ν.μ. της Νορβηγίας, γεγονός για το οποίο αντέδρασαν οι Βρετανοί. Το Δικαστήριο όμως, είχε διαφορετική άποψη και έκρινε ότι επιτρέπεται απόκλιση από την κανονική γραμμή βάσης όταν τούτο δικαιολογείται από ειδικές γεωγραφικές συνθήκες. 20 Τα νησιά Η ύπαρξη συστάδας νήσων εγγύς της ακτογραμμής αποτελεί νομιμοποιητικό λόγο για την χάραξη ευθειών γραμμὠν βάσης εκ μέρους του παράκτιου Κράτους. Σύμφωνα με τη Σύμβαση ΔΘ «νήσος είναι μια φυσικά διαμορφωμένη περιοχή ξηράς που περιβρέχεται από ύδατα και βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια των υδάτων κατά τη μέγιστη πλημμυρίδα». Κατ αυτόν τον τρόπο de jure νήσοι είναι μόνο οι φυσικοί και όχι οι τεχνητοί νήσοι, ενώ βασική προϋπόθεση είναι αυτοί οι φυσικοί σχηματισμοί να μην υπερκαλύπτονται από τη μέγιστη πλημμυρίδα. Από την ανάγνωση της διάταξης συνάγεται προδήλως ότι το νομικό καθεστώς δεν επηρεάζεται από το μέγεθος του νησιού. Ως προς τις έννομες συνέπειες, είναι προφανές ότι μία νήσος δύναται να χρησιμοποιηθεί για τη χάραξη γραμμών βάσεως, σύμφωνα πάντα και με τις διατάξεις περί γραμμών βάσης, ενώ η διάταξη του άρθρου 121 (2) θέτει το γενικό κανόνα ότι όλες 20 Ibid., Παπασταυρίδης, 195, supra note 2,Ιωάννου&Στρατή, 51. 14

οι νήσοι δικαιούνται όλων των θαλασσίων και υποθαλασσίων ζωνών, ήτοι αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. 21 Γραμμές βάσης της Ελλάδας Η Ελλάδα δεν έχει υιοθετήσει σύστημα ευθείων γραμμών βάσης, παρά το γεγονός ότι οι όροι που ίσχυσαν εθιμικά μετά το 1951, αλλά και οι όροι της Σύμβασης ΔΘ, συντρέχουν σε πολλές περιοχές της χώρας. 22 Σύμφωνα με το 7(1) ΔΘ το παράκτιο κράτος δικαιούται να χαράξει ευθείες γραμμές βάσης, εάν διακόπτεται η ακτογραμμή από βαθιές κολπώσεις ή υπάρχει «συστάδα νήσων» κατά μήκος της ακτής σε «άμεση γειτνίαση» με αυτή. Ωστόσο, εξαιτίας της γενικότητας της διατύπωσης των σχετικών κανόνων και της έλλειψης αυστηρών κριτηρίων για τον ακριβή προσδιορισμό των γραμμών βάσης, στην πρακτική των κρατών παρατηρούνται μεγάλες διαφοροποιήσεις. Αναμφισβήτητα στον ελλαδικό χώρο, που παρουσιάζει ιδιομορφία και πολυμορφία ακτών με ποικίλες εσοχές και κόλπους σε συνδυασμό εφαρμογής, εκτιμάται ότι μια τυπική εφαρμογή του συστήματος των ευθειών γραμμών βάσης, σε συνδυασμό με το «κλείσιμο» των κόλπων, θα επαυξήσει την ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη κατά 5%. Ταυτόχρονα, θα μετακινηθεί προς τα ανοιχτά της θάλασσας και το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας/αοζ, εφόσον η γραμμή βάσης της αιγιαλίτιδας ζώνης αποτελεί τη γραμμή βάσης για τη μέτρηση όλων των θαλασσίων ζωνών. Πάντως, ακόμη και εάν η Ελλάδα δεν χαράξει ευθείες γραμμές βάσης, δεν είναι υποχρεωτική η συνεκτίμηση των ευθειών γραμμών βάσης του άλλου συμβαλλόμενου μέρους κατά την οριοθέτηση μιας θαλάσσιας ζώνης. Όπως προκύπτει από τη διεθνή πρακτική, όταν το ένα μόνο μέρος έχει υιοθετήσει ευθείες γραμμές βάσης και το άλλο δικαιούται αλλά δεν έχει προβεί σε σχετική χάραξη, τα μέρη συχνά είτε δεν λαμβάνουν υπόψη τις γραμμές αυτές είτε εξισορροπούν με κάποιον τρόπο τα πλεονεκτήματα που προέρχονται από αυτές, όπως με συνυπολογισμό «υποθετικών» ευθειών γραμμών βάσης. Συνακόλουθα, οι γραμμές βάσης που καθορίζονται από τα παράκτια κράτη δεν 21 Ibid., Παπασταυρίδης, 199. 22 Ως προς το ισχύον σήμερα νομοθετικό καθεστώς στην Ελλάδα, σύμφωνα με το άρθρο μόνο του Α.Ν. 230/1936 «περί καθορισμού αιγιαλίτιδας ζώνης της Ελλάδος» (ΦΕΚ Α 450) για τη μέτρηση του εύρους της αιγιαλίτιδας ζώνης χρησιμοποιείται η κανονική γραμμή βάσης, δηλαδή η φυσική ακτογραμμή. 15

ταυτίζονται per se με τα σημεία που θα επιλεγούν από το Δικαστήριο για να προσδιοριστεί η περιοχή της υφαλοκρηπίδας που αναλογεί σε κάθε κράτος. Εξάλλου το σύστημα ευθείων γραμών βάσης της Τουρκίας δεν είναι σαφώς καθορισμένο, ενώ η συμβατότητά του με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου είναι αμφιλεγόμενη. 23 Αντίστοιχα, τα διεθνή δικαιοδοτικά όργανα δεν λαμβάνουν πάντα υπόψη τις ευθείες γραμμές βάσης των αντιδίκων κρατών κατά την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Σύμφωνα με το Διεθνές Δικαστήριο, στην υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας Λιβύης-Μάλτας, οι γραμμές βάσης που καθορίζονται από τα παράκτια κράτη δεν ταυτίζονται per se με τα σημεία που θα επιλεγούν από το Δικαστήριο για να προσδιορισθεί η περιοχή της υφαλοκρηπίδας που αναλογεί σε κάθε κράτος. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, επιλέγονται ως σημεία βάσης για τον υπολογισμό της μέσης γραμμής, τα σημεία από τα οποία χαράσσονται οι εν λόγω ευθείες γραμμές βάσης και όχι αυτές καθ εαυτές οι γραμμές, λ.χ. ένα νησί το οποίο εντάσσεται στο εν λόγω σύστημα. 24 Σημασία των νησιών, βράχων και σκοπέλων για τη θέσπιση και την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών Σύμφωνα με το άρθρο 121 (2) Σύμβασης ΔΘ, όλα τα νησιά δικαιούνται αιγιαλίτιδας ζώνης, συνορεύουσας ζώνης, ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας. Οι ζώνες αυτές καθορίζονται σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις της Σύμβασης, όπως αυτές εφαρμόζονται στις ηπειρωτικές περιοχές. Ο γενικός αυτός κανόνας αποτελεί και εθιμικό δίκαιο, δεσμεύει δηλαδή, και τα κράτη που δεν είναι συμβαλλόμενα στη Σύμβαση ΔΘ. 25 Ωστόσο, η Σύμβαση ΔΘ εισήγαγε μία διάκριση ως προς τους βράχους, η οποία δεν διαπιστώνεται στην προηγούμενη διεθνή πρακτική. Σύμφωνα με το άρθρο 121 (3) Σύμβαση ΔΘ: «Οι βράχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη ή υφαλοκρηπίδα». 23 Supra note 2, Ιωάννου-Στρατή, 55. 24 Στρατή Γ.Αναστασία, Ελληνικές θαλάσσιες ζώνες & οριοθέτηση με γειτονικά κράτη, (Νομική Βιβλιοθήκη, 2012), σελ. 8. 25 Ήδη από το 1969, το Διεθνές Δικαστήριο, στην υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας, I.C.J. Rep. 1969, έκρινε ότι τα άρθρα 1-3 της Σύμβασης της Γενεύης για την Υφαλοκρηπίδα (1958), που όριζαν, μεταξύ άλλων, ότι τα νησιά δικαιούνται υφαλοκρηπίδας, «αντανακλούν ή αποκρυσταλλώνουν παραδεκτούς ή τουλάχιστον υπό διαμόρφωση κανόνες του εθιμικού διεθνούς δικαίου» (παρ.63). Πιο πρόσφατα, στην υπόθεση Θαλάσσιας Οριοθέτησης Κατάρ-Μπαχρέιν το Δικαστήριο απεφάνθη ότι το άρθρο 121 (2) Σύμβασης ΔΘ, σύμφωνα με το οποίο, τα νησιά, ανεξαρτήτως μεγέθους, απολαμβάνουν το ίδιο καθεστώς με τα ηπειρωτικά εδάφη και συνεπώς δικαιούνται των ιδίων θαλασσίων ζωνών αντανακλά εθιμικό δίκαιο (παρ.185). 16

Παρά το γεγονός ότι η Σύμβαση ΔΘ δεν προσδιορίζει την έννοια του βράχου με κριτήριο το μέγεθος, ωστόσο κατά τη διάρκεια των συζητήσεων στην Τρίτη Συνδιάσκεψη των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας ορισμένες αντιπροσωπείες κατέθεταν προτάσεις με διαβαθμίσεις των διαφόρων νησιωτικών μορφωμάτων. Τελικά η Σύμβαση ΔΘ δεν υιοθετεί διαβαθμίσεις των νησιωτικών μορφωμάτων. 26 Η διάταξη αυτή δημιουργεί πολλά ερμηνευτικά προβλήματα, διότι αφενός δεν προσδιορίζει την έννοια του «βράχου» και αφετέρου, περιέχει δύο εξίσου ασαφή κριτήρια ως προς την ικανότητα των βράχων να «συντηρούν» ανθρώπινη διαβἰωση ή να έχουν «δική τους οικονομική ζωή». Παρά το γεγονός ότι το άρθρο 121 (3) δεν αναφέρεται στην έκταση των εν λόγω νησιωτικών σχηματισμών, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι το κριτήριο αυτό εμπεριέχεται στην έννοια του βράχου. Για παράδειγμα, ένα νησί μεγάλης έκτασης δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι δεν δικαιούται υφαλοκρηπίδας/αοζ, έστω και εάν δεν κατοικείται μόνιμα. 27 Στην παρούσα φάση εξέλιξης του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, δεν είναι δυνατόν να συναχθούν ασφαλή κριτήρια για την εφαρμογή των προϋποθέσεων που θέτει το άρθρο 121 (3) Σύμβασης ΔΘ ως προς την ανθρώπινη διαβίωση και την αυτοτελή οικονομική ζωή. Επιπλέον, αμφισβητείται ο εθιμικός του χαρακτήρας, έτσι ώστε στο πλαίσιο του εθιμικού δικαίου να εξακολουθεί να ισχύει ο κανόνας ότι όλοι οι νησιωτικοί σχηματισμοί διαθέτουν όλες τις θαλάσσιες ζώνες. Άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό ότι στη διεθνή νομολογία παρατηρείται μία τάση αποφυγής ερμηνείας του άρθρου 121 (3) Σύμβασης ΔΘ. Το όλο ζήτημα αντιμετωπίζεται κατά περίπτωση και αποκλειστικά στο πλαίσιο της αναγνώρισης ή μη επήρειας σε μικρά, ακατοίκητα νησιά, ενδεχόμενος συνυπολογισμός των οποίων θα «διαστρέβλωνε» την οριοθετική γραμμή ή θα απέδιδε «δυσανάλογη» σημασία σ ένα ασήμαντο νησιωτικό σχηματισμό, χωρίς ουδεμία συζήτηση επί του δικαιώματος των εν λόγω νησιωτικών σχηματισμών με θαλάσσιες ζώνες. Την ιδιότυπη αυτή πρακτική ακολούθησε το Διεθνές Δικαστήριο και στην πρόσφατη απόφασή του της 3 ης Φεβρουαρίου 2009 στην υπόθεση της Θαλάσσιας Οριοθέτησης στη Μαύρη Θάλασσα, αποφεύγοντας να αποφανθεί κατά πόσον η νήσος των Όφεων εμπίπτει στις διατάξεις του άρθρου 121 (3) Σύμβασης ΔΘ. Το Δικαστήριο δεν 26 Supra note 2, Ιωάννου&Στρατή, 217-218. 27 Αξίζει να σημειωθεί ότι στην απόφασή του της 14 ης Ιουνίου 1993 για την Οριοθέτηση της Θαλάσσιας Περιοχής μεταξύ της Γροιλανδίας και του Jan Mayen (Δανία-Νορβηγία), I.C.J. Rep. 1993, το Διεθνές Δικαστήριο αναγνώρισε πλήρη δικαιώματα θαλασσίων ζωνών στη νορβηγική νήσο Jan Mayen, η οποία βρίσκεται στο Β. Ατλαντικό, σε απόσταση 540 ν.μ. από τις δυτικές ακτές της Νορβηγίας και έχει έκταση 373 τετ. χιλ. Η νἠσος δεν κατοικείται μόνιμα, αλλά διαμένουν προσωρινά 25 άτομα για τις ανάγκες ραδιοφωνικού και μετεωρολογικού σταθμού. 17

έλαβε υπόψη την εν λόγω νήσο κατά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας/αοζ, περιορίζοντας αυθαίρετα τις θαλάσσιες ζώνες που εδικαιούτο η Ουκρανία εντός των θαλασσίων ζωνών του ηπειρωτικού εδάφους της Ρουμανίας. Ως εκ τούτου, δεν ετέθη ζήτημα εφαρμογής του άρθρου 121 της Σύμβασης ΔΘ. 28 Η Ελλάδα θα πρέπει να επιδιώξει τη συνεκτίμηση όλων των βράχων που πληρούν τα κριτήρια του άρθρου 121 (3) Σύμβασης ΔΘ, δηλαδή των βράχων που μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή έχουν δική τους οικονομική ζωή. Η εξαίρεση του άρθρου 121(3) Σύμβασης ΔΘ, παρά το γεγονός ότι αποκλείει ορισμένες βραχονησίδες από την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ, ενισχύει τον κανόνα ότι τα νησιά έχουν κατ αρχήν πλήρη δικαιώματα. Πράγματι, όπου ο διεθνής νομοθέτης ήθελε να υποδείξει μιαν εξαίρεση από το καθεστώς των νησιών, προχώρησε σε ειδική διάταξη. Εξάλλου στο πλαίσιο του εθιμικού δικαίου, η νομική κατάσταση είναι ακόμα ευνοϊκότερη για την Ελλάδα, δεδομένου ότι δεν έχει γίνει γενικώς αποδεκτός ακόμα ο εθιμικός χαρακτήρας της ειδικής εξαίρεσης του άρθρου 121 (3) Σύμβασης ΔΘ. 29 Συνεπώς, θα ήταν σκόπιμο να ληφθούν εκ των προτέρων όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πλήρωση των εν λόγω προϋποθέσεων, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας τους από τη διάβρωση της θάλασσας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά κράτη επιδιώκουν να κατοχυρώσουν δικαιώματα υφαλοκρηπίδας σε βράχους που βρίσκονται σε περιοχές πλούσιες σε υποθαλάσσια κοιτάσματα, χρησιμοποιώντας ακόμη και ανορθόδοξα μέσα, όπως τη ρίψη τσιμέντου για να τους κρατήσουν στην επιφάνεια ή προσχωρήσεις για να εμποδίσουν τη διαβρωτική επίδραση των υδάτων (Okinotorishima/Ιαπωνία), κατασκευάζοντας κτίσματα σε υφάλους (Layang Layang/Μαλαισία, Chi Gua Reef/Κίνα), αεροδρόμια με διαδρόμους προσγειώσεως που εκτείνονται στη θάλασσα (Shallow Reef/Μαλαισία, Pagasa Island/Φιλιππίνες) και ελικοδρόμια (Okinotorishima/Ιαπωνία). Το ζήτημα αυτό ετέθη από την Κίνα το 2009 στο πλαίσιο των εργασιών της Επιτροπής των ΗΕ για τα Όρια της Υφαλοκρηπίδας (CLCS), αλλά και της 19 ης Συνόδου των Συμβαλλομένων Μερών στη Σύμβαση ΔΘ, αναφορικά με τις ιαπωνικές διεκδικήσεις υφαλοκρηπίδας πέραν των 200 ν.μ. βάσει του προαναφερθέντος βράχου Okinotorishima. 30 28 Maritime Delimination in the Black Sea (Romania v. Ukraine), παρ.187: «In view of the above the Court does not need to consider whether Serpents Island falls under paragraphs 2 or 3 of Article 121 of UNCLOS nor their relevance to this case». http:www.icj-cjj.org 29 Supra note 2, Ιωάννου&Στρατή, 222. 30 Note verbale dated 21 May 2009 from the Permanent Mission of China to the United Nations addressed to the Secretary-General, 22 May 2009, SPLOS/196. 18

Οι θαλάσσιες ζώνες κυριαρχίας των παράκτιων κρατών Τα Εσωτερικά Ύδατα Αφετηρία για την εξέταση των θαλασσίων ζωνών κυριαρχίας του παρακτίου Κράτους είναι τα εσωτερικά ύδατα. Σύμφωνα με το άρθρο 8 της Σύμβασης ΔΘ, ως «εσωτερικά ύδατα» θεωρούνται εκείνα «που βρίσκονται προς το εσωτερικό των γραμμών βάσεως της χωρικής θάλασσας», δηλαδή κυρίως οι κόλποι, οι λιμένες και οι εκβολές των ποταμών. Τα εσωτερικά ύδατα εξομοιώνονται από την άποψη της κυριαρχίας προς το χερσαίο έδαφος και συνεπώς το παράκτιο κράτος ασκεί στα εσωτερικά ύδατα πλήρη κυριαρχία. Στην κυριαρχία του παράκτιου κράτους υπόκεινται και ο βυθός και το υπέδαφος του βυθού των εσωτερικών υδάτων καθώς και ο υπερκείμενος εναέριος χώρος. Συνέπεια αυτού του νομικού καθεστώτος είναι ότι οποιαδήποτε δραστηριότητα μέσα στα εσωτερικά ύδατα διέπεται από τη νομοθετική και εκτελεστική αρμοδιότητα το παράκτιου Κράτους. 31 Αιγιαλίτιδα ζώνη Αιγιαλίτιδα ζώνη (ή χωρική θάλασσα ή χωρικά ύδατα) είναι η θαλάσσια ζώνη, η οποία εκτείνεται πέρα από τη ξηρά και τα εσωτερικά ύδατα (ή από τα αρχιπελαγικά ύδατα προκειμένου για αρχιπελαγικά κράτη) και επί της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία. 32 Ως ξηρά νοείται τόσο το ηπειρωτικό έδαφος όσο και οποιοσδήποτε νησιωτικός σχηματισμός (νησιά, νησίδες, βραχονησίδες, βράχοι) υπάγεται στην κυριαρχία του παράκτιου κράτους. 33 Η κυριαρχία είναι πλήρης με την έννοια ότι δεν περιορίζεται σε ορισμένες μόνο δραστηριότητες ή δικαιώματα, αλλά περιλαμβάνει το σύνολο των αρμοδιοτήτων που το κράτος ασκεί στο έδαφός του και στην ουσία εξομοιώνεται με αυτό. Η αιγιαλίτιδα ζώνη περιλαμβάνει ασφαλώς το βυθό και το υπέδαφος της σχετικής θαλάσσιας περιοχής, καθώς και τον υπερκείμενο εναέριο χώρο. 34 Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης ΔΘ, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι το ανώτατο όριο που ορίζει το διεθνές 31 Η διάκριση μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής αρμοδιότητας είναι κομβικής σημασίας στην κατανόηση των ορίων δικαιοδοσίας του παράκτιου Κράτους στο θαλάσσιο χώρο. Ως νομοθετική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η αρμοδιότητα ενός κράτους να θέτει κανόνες δικαίου, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ή περισσότερων βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας, ενώ ως εκτελεστική, η αρμοδιότητα να λαμβάνει εκτελεστική δράση με σκοπό την εφαρμογή της νομοθεσίας του. Είναι λογικό ότι η άσκηση της εκτελεστικής αρμοδιότητας προϋποθέτει την άσκηση της σχετικής νομοθετικής αρμοδιότητας. 32 Ο Connel, «The juridical Status of the Territorial Sea», (1971), 45 British Yearbook of International Law, 303. 33 Supra note 2,Ιωάννου&Στρατή, 78. 34 Supra note 3, Παπασταυρίδης, 207. 19

δίκαιο, ήτοι 12 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης. Το όριο αυτό πηγάζει και από την ίδια τη Σύμβαση ΔΘ, αλλά και από το εθιμικό δίκαιο. Συνεπώς, κανένα κράτος, έστω και αν δε δεσμεύεται από τη Σύμβαση, δεν έχει δικαίωμα να ορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης μεγαλύτερο από τα 12 ναυτικά μίλια. Αντίστοιχα, ο καθορισμός του εύρους των χωρικών υδάτων σε έκταση μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων ούτε φυσικά απαγορεύεται, αλλά ούτε οδηγεί στην ipso facto απώλεια του δικαιώματος της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στο μέλλον, εκτός εάν το κράτος παραιτηθεί ρητά του δικαιώματος αυτού. 35 Θυμίζουμε στο σημείο αυτό ότι η ελληνική Δημοκρατία κατέθεσε ερμηνευτική δήλωση κατά την υπογραφή και προσχώρηση στη Σύμβαση ΔΘ, ότι θα ασκήσει τα δικαιώματα που απορρέουν από τη σύμβαση όταν εκείνη θα αποφασίσει. Αβλαβής Διέλευση Αναφορικά με το θεσμό της αβλαβούς διέλευσης, αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα συμβιβασμού μεταξύ αφενός των αξιώσεων των παράκτιων κρατών για κυριαρχία στους θαλάσσιους χώρους εγγύς των ακτών τους και αφετέρου, των συμφερόντων των υπολοίπων χρηστών των θαλασσών για ελευθερία ναυσιπλοΐας και εμπορίου. Είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους εθιμικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. 36 Το δικαίωμα, λοιπόν της αβλαβούς διέλευσης συνίσταται στη διέλευση των πλοίων τρίτων κρατών μέσα από τα χωρικά ύδατα παράκτιου κράτους χωρίς τη συγκατάθεσή του. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη Σύμβαση ΔΘ, διέλευση σημαίνει ναυσιπλοΐα μέσα από τη χωρική θάλασσα με σκοπό τον διάπλου της θάλασσας αυτής ή την πορεία προς ή την αναχώρηση από τα εσωτερικά ύδατα και πρέπει να είναι συνεχής και ταχεία, ενώ η στάση και η αγκυροβολία επιτρέπονται μόνο όταν αποτελούν συνήθη περιστατικά της ναυσιπλοΐας ή επιβάλλονται από λόγους ανωτέρας βίας ή κινδύνου ή προκειμένου να παρασχεθεί βοήθεια σε πρόσωπα, πλοία, αεροσκάφη, τα οποία βρίσκονται σε κίνδυνο. 37 Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας Η επέκταση του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ναυτικά μίλια είχε ως αναπόδραστο αποτέλεσμα την ένταξη πολλών οδών ναυσιπλοΐας εντός διεθνών στενών, στο καθεστώς κυριαρχίας των παράκτιων κρατών. Τα κράτη που είχαν συμφέρον να 35 Braunlie I., Principles of Public International Law (7 th edition) (Oxford:Oxford University Press, 2008), 641. 36 Supra note 2,Ιωάννου&Στρατή, 79. 37 Σημαντική απόφαση για την αναγνώριση και εδραίωση του θεσμού αποτέλεσε η υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας, supra note 41. 20

υπάρχουν ελεύθεροι οδοί ναυσιπλοΐας αποδέχτηκαν την επέκταση αυτή με αντάλλαγμα την αναγνώριση ενός καθεστώτος διέλευσης από τα διεθνή στενά, το οποίο είναι σχεδόν απεριόριστο και καλείται «πλους διέλευσης» (transit passage). 38 Θαλάσσιο στενό με τη γεωγραφική έννοια, είναι μια στενή λωρίδα θάλασσας που χωρίζει δυο χερσαία εδάφη και ενώνει δύο ευρύτερες θάλασσες. Το διεθνές δίκαιο ενδιαφέρεται καταρχήν, για τα στενά εκείνα ή τα τμήματα των στενών που εμπίπτουν στις αιγιαλίτιδες ζώνες των παράκτιων κρατών και ενώνουν δύο ευρύτερες θαλάσσιες ζώνες, συνήθως ένα τμήμα της ανοιχτής θάλασσας με άλλο τμήμα της ανοιχτής θάλασσας ή με τμήμα της αιγιαλίτιδας ζώνης. 39 Σημειωτέον δε, ότι στην έννοια του διεθνούς στενού δεν υπάγονται οι τεχνητές διώρυγες, όπως η διώρυγα του Παναμά ή του Σουέζ. 40 Η βασική καταγραφή του εθιμικού δικαίου που διαμορφώθηκε σχετικά με τα στενά, έγινε με την Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στην υπόθεση του στενού της Κέρκυρας. 41 Κατά πρώτον, το Δικαστήριο καθιέρωσε δύο βασικά κριτήρια ένα γεωγραφικό και ένα λειτουργικό για την υπαγωγή ενός στενού σε διεθνές καθεστώς. Ένα θαλάσσιο στενό προκειμένου να υπαχθεί στο ειδικό νομικό καθεστώς θα πρέπει, από τη μια μεριά, να συνδέει ορισμένες θαλάσσιες ζώνες, όπως ανοιχτή θάλασσαμε ανοιχτή θάλασσα ή ανοιχτή θάλασσα με αιγιαλίτιδα ζώνη τρίτου κράτους και, από την άλλη, να είναι χρήσιμο στη διεθνή ναυσιπλοϊα. Επιπλέον, θα πρέπει να αποτελείται κατ αρχήν από τμήματα αιγιαλίτιδας ζώνης των παράκτιων στο στενό κρατών. 42 Σχετικά με το λειτουργικό κριτήριο, το Δικαστήριο διευκρίνισε ότι το αποφασιστικό κριτήριο δεν είναι ο όγκος της κυκλοφορίας στα στενά ή η μεγαλύτερη ή μικρότερη σημασία τους στη διεθνή ναυσιπλοΐα, αλλά το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται από τη διεθνή ναυσιπλοΐα. Πλους διέλευσης Η Σύμβαση ΔΘ εισάγει έναν νέο θεσμό στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας, το «δικαίωμα πλου διέλευσης», προκειμένου περί στενών που χρησιμοποιούνται για τη 38 Ροζάκης, «Το διεθνές Νομικό καθεστώς των Στενών. Ένα παράδειγμα εξισορρόπησης συμφερόντων στο Δίκαιο της Θάλασσας», ΕΕΕυρΔ,1986, 497. 39 Jia B.B., The Regime of Straits in International Law, (Oxford:Clarendon Press, 1998), 159. 40 Stelakatos-Loverdos, The Contribution of Channels to the Definition of Straits used for International Navigation, (1998), 13 International Journal of Marine and Coastal Law, 71. 41 Η υπόθεση αφορούσε το συμβάν της 22 ης Οκτωβρίου 1946, όταν βρετανικά πολεμικά πλοία, που πραγματοποιούσαν αβλαβή διέλευση στο Βόρειο Στενό της Κέρκυρας, προσέκρουσαν σε νάρκες, με αποτέλεσμα να πληγούν δύο αντιτορπιλικά και να σκοτωθούν ή να τραυματισθούν 86 άτομα. Το Ηνωμένο Βασίλειο θέωρησε ότι η Αλβανία υπείχε διεθνώς ευθύνη και προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο. 42 Supra note 2, Ιωάννου&Στρατή, 123. 21

διεθνή ναυσιπλοϊα. 43 Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών της Ελλάδας με τις γειτονικές χώρες, Ως πλους διέλευσης νοείται η άσκηση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και της υπέρπτησης για τον σκοπό του συνεχούς και ταχέος διάπλου των διεθνών στενών. Ο διάπλους αυτός πρέπει να είναι απρόσκοπτος, να μην παρεμποδίζεται δηλαδή ή να διακόπτεται από το παράκτιο κράτος, ούτε για λόγους ασφαλείας. Αποκλειστικός ωστόσο, σκοπός και λειτουργία του δικαιώματος είναι η διέλευση. Συνεπώς, οιαδήποτε δραστηριότητα του αλλοδαπού πλοίου που δεν αποτελεί άσκηση του δικαιώματος του πλου διέλευσης, όπως π.χ. αυτή που θα καθιστούσε τον πλου μη «αβλαβή», εξακολουθεί να υπόκειται στις άλλες εφαρμοστέες διατάξεις της Σύμβασης και το παράκτιο κράτος μπορεί να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα προκειμένου να εμποδίσει τη διέλευση. 44 Ως προς το δικαίωμα διέλευσης από τα στενά, το δικαστήριο στην Υπόθεση των Στενών της Κέρκυρας, έκρινε ότι «είναι γενικώς αναγνωρισμένο και σύμφωνο με το διεθνές έθιμο ότι τα κράτη εν καιρώ ειρήνης έχουν το δικαίωμα να στέλνουν τα πολεμικά τους πλοία για να διαπλέουν στενά, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, χωρίς την προηγούμενη εξουσιοδότηση ενός παράκτιου κράτους, με την προϋπόθεση ότι ο διάπλους είναι αβλαβής». 45 Οι θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας του παράκτιου κράτους Η συνορεύουσα ζώνη Η συνορεύουσα ζώνη είναι μια θαλάσσια περιοχή παρακείμενη στην αιγιαλίτιδα ζώνη, επί της οποίας το παράκτιο Κράτος ασκεί περιορισμένα δικαιώματα ελέγχου, κυρίως διοικητικού χαρακτήρα, προς το σκοπό εφαρμογής της παράκτιας υγειονομικής, τελωνειακής, δημοσιονομικής ή μεταναστευτικής νομοθεσίας. 46 Αναφορικά με το νομικό καθεστώς της συνορεύουσας ζώνης, η Σύμβαση ΔΘ δεν κάνει καμία μνεία και άρα συνάγεται ότι αυτή αποτελεί είτε μέρος της ανοικτής θάλασσας είτε μέρος της ΑΟΖ. Συνεπώς, δεν επηρεάζεται η φύση των δικαιωμάτων που ασκεί το παράκτιο κράτος στις ανωτέρω ζώνες. Η μοναδική αρμοδιότητα του παράκτιου κράτους 43 Ibid., Ιωάννου&Στρατή, 129. 44 Supra note 3, Παπασταυρίδης, 216. 45 ICJ reports (1949), 4, 28. 46 Supra note 2, Ιωάννου&Στρατή, 108. 22

συνίσταται στο να ασκεί έλεγχο, δηλαδή έχει μια περιορισμένη λειτουργική αρμοδιότητα χωρίς οποιοδήποτε στοιχείο κυριαρχίας. Η προστασία των αρχαιολογικών και ιστορικών αντικειμένων κατά τη Σύμβαση ΔΘ (Αρχαιολογική Ζώνη) Η de facto «αρχαιολογική ζώνη» (de facto καθώς δεν αναφέρεται πουθενά στη Σύμβαση ΔΘ με την ανωτέρω ονομασία) δεν ταυτίζεται με την συνορεύουσα ζὠνη. Συνεπώς, ακόμη και εάν ένα Κράτος έχει θεσπίσει συνορεύουσα ζώνη δεν σημαίνει ipso facto ότι μπορεί να ασκήσει δικαιοδοσία βάσει του άρθρου 303. Η τελευταία διάταξη προϋποθέτει την άσκηση σχετικής νομοθετικής αρμοδιότητας εκ μέρους του παράκτιου Κράτους. Ο γενικός κανόνας λοιπόν, τίθεται με τη διάταξη του άρθρου 303 (1), η οποία καθιερώνει τη γενική υποχρέωση κρατών για διαφύλαξη του ενάλιου αρχαιολογικού και ιστορικού υλικού και θεσπίζει την γενική υποχρέωση διεθνούς συνεργασίας προς το σκοπό αυτό. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τη Σύμβαση ΔΘ, όταν τα εν λόγω αντικείμενα βρίσκονται στα εσωτερικά ύδατα και την αιγιαλίτιδα ζώνη υπάγονται στο καθεστώς κυριαρχίας του παράκτιου Κράτους. Όταν βρίσκονται πέρα από το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης και για περιοχή 24 μιλίων, τυγχάνει εφαρμογής το άρθρο 303 (2), το οποίο θεσπίζει ένα τεκμήριο ή ένα «πλάσμα δικαίου» υπέρ του παράκτιου κράτους, ήτοι δύναται να θεωρηθεί ότι διέπονται από την παράκτια σχετική νομοθεσία, καθιερώνοντας κατ ουσιάν μία «αρχαιολογική ζώνη». 47 Αναφορικά με τα αντικείμενα πέραν των 24 ν.μ., το παράκτιο Κράτος δεν έχει, σύμφωνα με τη Σύμβαση ΔΘ, ουδεμία αρμοδιότητα ή δικαίωμα, ενώ για τα αντικείμενα εκείνα που εντοπίζονται στο Διεθνή Βυθό, το άρθρο 149 προβλέπει ότι θα διατηρούνται και θα διατίθενται προς το συμφέρον ολόκληρης της ανθρωπότητας, λαμβανομένων υπόψη των «προτιμησιακών δικαιωμάτων του Κράτους καταγωγής ή του Κράτους της ιστορικής ή αρχαιολογικής ή πολιτιστικής καταγωγής». Υφαλοκρηπίδα Η υφαλοκρηπίδα συνιστά, κατ αρχήν, ένα γεωλογικό φαινόμενο, το οποίο περιγράφει τη φυσική προέκταση του χερσαίου εδάφους κάτω από τη θάλασσα μέχρι το σημείο όπου σημειώνεται μια απότομη κλίση προς την ωκεάνια άβυσσο. Τα διάφορα τμήματα του βυθού, από την ακτή μέχρι την ωκεάνια άβυσσο, έχουν στην γεωλογία τις 47 Strati A., The Protection of the Underwater Cultural Heritage:an Emerging Objective of the Contemporary Law of the Sea, (The Hague: Martinus Nijhoff Publishers, 1995), 165-170. 23

εξής ονομασίες: όλη η περιοχή του βυθού από τις ακτές μέχρι την άβυσσο ονομάζεται υφαλοπλαίσιο (continental margin), το οποίο με την σειρά του, διαιρείται σε τρία διαδοχικά τμήματα, την (γεωλογική) υφαλοκρηπίδα (continental shelf), το υφαλοπρανές (continental slope) και το ηπειρωτικό ανύψωμα (continental rise). Ωστόσο, όπως εύστοχα παρατηρεί το Διεθνές Δικαστήριο στην Υπόθεση Τυνησίας - Λιβύης, «η υφαλοκρηπίδα είναι ένας θεσμός του διεθνούς δικαίου ο οποίος, μολονότι παραμένει συνδεδεμένος με ένα φυσικό γεγονός, δεν πρέπει να ταυτίζεται με το φαινόμενο που περιγράφεται με τον ίδιο όρο -υφαλοκρηπίδα- σε άλλες επιστήμες». Ιστορική αφετηρία της νομικής ρυθμίσεως συνιστά η υπ αριθμόν 2667 Διακήρυξη του Προέδρου των Η.Π.Α., Χ. Τρούμαν (1945). 48 Η εν λόγω Διακήρυξη δεν περιείχε διεκδίκηση πλήρους κυριαρχίας, αλλά έκανε αναφορά σε δικαιοδοσία και έλεγχο εκ μέρους των Η.Π.Α., θεμελίωνε τα σχετικά δικαιώματα στο γεγονός ότι η υφαλοκρηπίδα θεωρείται φυσική προέκταση του ηπειρωτικού εδάφους, ενώ εισήγαγε την έννοια των αρχών ευθυδικίας σχετικά με την οριοθέτηση περιοχών μεταξύ Κρατών με αντικείμενες ή παρακείμενες ακτές. Εάν η Διακήρυξη Τρούμαν ήταν το σημείο εκκίνησης του όλου θεσμού, η Σύμβαση του 1958 ήταν ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην πορεία του. Έθετε 2 κριτήρια: το ισοβαθές των 200 μέτρων και το κριτήριο της εκμετάλλευσης. 49 Η Σύμβαση όμως, επικυρώθηκε μόνο από 54 κράτη και δεν θεωρήθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένη, ιδίως λόγω του ασαφούς κριτηρίου της εκμεταλλεύσεως που εισήγαγε, το οποίο μόνο ασφάλεια και βεβαιότητα δικαίου δεν δημιουργούσε. 50 Ο δεύτερος σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του εν λόγω θεσμού ήταν αναμφίβολα η Απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στην Υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας της Β. Θάλασσας (1969). Το Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η διάταξη του άρθρου 2 της Σύμβασης της Γενεύης αντανακλά ένα θεμελιώδη κανόνα του εθιμικού δικαίου, ήτοι ότι τα δικαιώματα του παράκτιου Κράτους σε σχέση με την περιοχή της υφαλοκρηπίδας υπάρχουν αυτοδικαίως (ipso facto) και εξ υπαρχής (ab initio), δυνάμει της κυριαρχίας του επί του εδάφους και ως προέκταση της στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων για τον σκοπό της εξερεύνησης του βυθού και της εκμετάλλευσης των φυσικών του πόρων. 51 Επίσης, το Δικαστήριο συνέβαλε στην καθιέρωση του γεωλογικού δεσμού μεταξύ 48 Πριν την εν λόγω Διακήρυξη, η κοινή αντίληψη ήταν ότι ο βυθός και το υπέδαφος του βυθού πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν res nullius. Βλ. π.χ. Συνθήκη μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Βενεζουέλας για την Εκμετάλλευση του Βυθού του Κόλπου της Παρία (1942). 49 Supra note 2, Ιωάννου&Στρατή, 161. 50 Supra note 3, Παπασταυρίδης, 221. 51 ICJ Reports (1969), παρ.19. 24