Τ.Ε. Ι. Πειραιά - Παράρτημα Σπετσών Τμήμα Τουριστικών Επιχειρήσεων -ι:; ΒΙΒΛIΟΘ ΗΚΗ τ Ε ι Π Ε Ι Ρ Α 1 Α Σπέτσες, 201 Ο
Π ε ρiληψη Το φα ινό μενο του θερ μοκη π ίου, λόγω των αυξημένων εκπο μπύ)ν διοξειδίου του άνορακα στην ατμ όσφαιρα έχει αρχίσε ι να υπεροερμαίνει τον πλανήτη, προκαλώντας αυτό που αποκαλούμε σήμερα «κλιματ ική αλλαγή». Ο τουρισμός, που συνδέεται στενά με το περιβάλλον, είναι ένας από τους ο ικονομικούς τομείς που Οα δεχτούν σοβαρές επ ιπτώσεις από τις αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη, σε οποιαδήποτε χώρα κι αν πρόκειται να αναφερθεί κανείς, σε μεγάλο 11 μικρό βαθμό. Η ανύψωση της στάομης των ωκεανών από το λ ιώσ ιμο των πάγων, η αυξομείωση των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και θερμοκρασίες θα δημιουργ 1Ίσουν πολλές καταστροφές, ενδεχομένως ακόμα και πολέμους γ ια την απόκτηση αγαθών. Πιο συγκεκριμένα, γ ια ορισμένες περιοχές ή χώρες του πλανήτη: Οι Μαλδ ίβ ες αντιμετωπίζουν κίνδυνο να χάσουν πολλή έκταση από την άνοδο της στάθμη ς της θάλασσας λόγω του χαμηλού ύψους των νησιών και την καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων που δρουν ως ένα είδος φράγματο ς. Το πόσιμο νερό ενδέχεται να αναμειχθεί με θαλασσινό και ο ι θύελλες να γίνουν συχνότερες, με αποτέλεσμα τα νησιά να καταλ1i ξουν ακατάλληλα όχι μόνο για τουρισμό, αλλά και για κατοίκηση. Σε ανατολική και νότια Α φ ρ ική η Θερμοκρασία έχει αρχίσει να αυξάνεται κα ι η κλιματικ~i αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει την χλωρίδα κα ι την πανίδα της περιοχή ς, απειλώντας τα άγρ ια ζώα που ζουν στα εθνικά πάρκα και στα καταφύγ ια που επισκέπτονται οι τουρίστες, αλλά και τα ίδια τα πάρκα αφού ο ι βαριές β ροχοπτώσεις συχνά κάνουν τους δρόμους απροσπέλαστου ς. Τα κοπάδια ζώων θα αλλάξουν μεταναστευτικές συνήθειες για την ανεύρεση τροφής, αλλά και η αλλαγή της ανθρώπινης χρήσης της γης κοντά στα καταφύγ ια ενδέχεται να επηρεάσε ι την άγρια φύση. 2
_την Αυστραλία πρ ο β λέπονται αυξήσε ις στη Οε ρμο κρασία και με ιώ σε ις στις βροχοπτ6>σε ι ς, πράγ μα που Θα επηρ εάσε ι σημαντικά τη διάρκε ια τη ς χε ιμ ε ρινής τουριστικi1ς πε ριόδου όσον αφορά τις πίστες χιονιού. Επίση ς Οα εμφανίζονται πιο συχνά πυρκαγιές και πcριστατικά θανάτων από υψηλές Θερμοκρασίες, και ασθένε ιες όπως η ελονοσία ενδέχεται να εξαπλ6>νονται από τα έντομα σε μεγαλύτερ ες πε ριοχέ ς. Η άνοδος τη ς στάομης τη ς θάλασσας μπο ρε ί να πλημμυρίσει αρκετά νησιά και ακτές, κα ι ο ι καταιγίδες με κυκλώνες θα γίνουν συχνότερ ες. Τέλος, η μ ε ίωση των σύννεφων επιτρέπε ι την αυξημένη έκθεση σε υπε ριώδεις ακτίν ες, με βλαβερές συνέπειες στο ανθρ6)πινο δέρμα. Η Φλόρ ιντα στις 11.11.Α όπως και το Μ έ ρ ιλαντ απειλούνται από την άνοδο της στάθμης της Οάλασσας. Η Φλόριντα έχει μεγάλο μέ ρο ς τουριστική ς δραστηριότητας σε παράκτιες πε ριοχές, κι ε κτός από τα Ο έρετρα, κινδυνεύουν με καταστροφή παράκτιοι υγρότοποι και κοραλλιογενείς ύφαλοι όπου πολλοί τουρίστες πηγαίνουν για ψάρε μα ή καταδύσεις. Το Μέριλαντ αντιμετωπίζε ι ήδη διάβρωσ η παράκτιων υγροτόπων και ζημιές στο ελώδες νησί Assateague από καταιγίδες. Η Βραζιλία αντιμετωπίζε ι μεγάλο πρόβλημα με την αποψίλωση του δάσους του Αμαζονίου, γεγονός που απε ιλε ί τη βιοποικιλότητα και ενδέχεται να προ καλέσει με ίωση στις βροχοπτώσε ις και να επηρ εάσει παγκοσμίως τον κύκλο του διοξειδίου του άνθρακα. Επίσης υπολογίζεται ότι το 17% των ακτών της Βραζιλίας κινδυνεύουν από διάβρωση και πλημμύρες λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Η περιοχή τη ς Καραϊβ ι κής κινδυνεύει σημαντικά από φυσικές καταστροφ ές όπως τυφώνες, πλημμύρες, σε ισμοί, καθιζήσεις εδάφου ς, ηφαιστειακές εκρήξε ις και τσουνάμι. Οι τυφώνες είναι το πιο καταστροφικό καιρικό φαινόμενο για την περιοχή κι επηρεάζουν τόσο τα ξενοδοχεία που είναι τοποθετημένα σε παράκτιες περ ιοχές, όσο και τις Οαλάσσιες τουριστικές δραστηριότητες όπως η ιστιοπλοί:α και η έλευση κρουαζιερόπλοιων, ωστόσο και η άνοδος της στάθμης της Θάλασσας αναμένεται να προκαλέσε ι αρκετά προβλήματα. Στην Αγγλ ία, ε κτός από τον προγραμματισμό για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικό>ν επιπτώσε ων των κλιματικών αλλαγω' ν Θ, α πρεπει να 3
αλλάξε ι και ο προγραμματισμός της βιομηχανίας του τουρισμού ανάλογα με τις αλλαγές στις προτιμ1ίσεις και τις αποφάσεις των τουριστών για το αν και πού θα επιλέξουν να κάνουν διακοπές. Στη Σκωτία, οι κλιματικές αλλαγές προβλέπεται να επηρεάσουν σημαντικότερα δραστηριότητες όπως το σκι, αν μειωθούν οι χιονοπτώσεις, και το γκολφ. Οι Ευ ρ ωπαϊκ ές Άλπεις είναι ένας από τους κυριότερους χειμερινούς τουριστικούς προορισμούς για σκι και αν η αύξηση της θ ερμοκρασίας συνεχιστεί, αρκετά από τα χαμηλότερα σε υψόμετρο Θέρετρα ενδέχεται να υποφέρουν επειδή δε Θα υπάρχει αρκετή χιονοκάλυψη. Ως αποτέλεσμα, Θα υπάρξουν προβλήματα και στα υψηλότερα θέρετρα αν πέσει η δημοτικότητα των χαμηλών. Στη νότια Ισπανία προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας αλλά όχι ιδιαίτερη αλλαγή στις βροχοπτώσεις. Αυτή η αύξηση Θερμοκρασίας υπολογίζεται πως Θα κάνει το περιβάλλον ευνοϊκότερο για την εξάπλωση κουνουπιών τα οποία μεταδίδουν ασθένειες όπως η ελονοσία, αλλά Θα προκαλέσει και μεγάλη αύξηση στις δασικές πυρκαγιές. Έτσι σε πολλά δάση μπορεί να απαγορευτούν οι τουρίστες το καλοκαίρι. Για τις μεγάλες Ευ ρωπαϊκές λίμνες προβλέπεται αύξηση στη θερμοκρασία και μείωση στις καλοκαιρινές βροχοπτώσεις. Έτσι, μπορεί να επηρεαστούν τα ρυάκια και ποτάμια που τροφοδοτούν με νερό τις λίμνες, και με την αύξηση της εξάτμισης του νερού να πέσει η στάθμη κα ι να κινδυνέψε ι η βιωσιμότητα τους και οι τουριστικές δραστηριότητες που συμβαίνουν εκεί. Για την Ελλάδα προβλέπεται μια αλλαγή της τουριστικής περιόδου, με τον τουρισμό να μειώνεται το καλοκαίρι, αφού θα υπάρχουν ακραίες θερμοκρασίες, και να αυξάνεται την άνοιξη κα ι το φθινόπωρο που το κλίμα θα είναι πιο ήπιο. Μελέτες του Εθνικού Αστεροσκοπείου προβλέπουν πως σταδιακά θα αυξηθεί η θερμοκρασία το καλοκαίρι και θα μειωθούν αισθητά οι βροχοπτώσεις ακόμα και τον χειμώνα. Αυτό θα έχει αποτέλεσμα να μειωθεί ο όγκος νερού σε μεγάλους ποταμούς και με τη σειρά του κα ι ο διαθέσιμος όγκος νερού για την Αθήνα. Η άνοδος της θερμοκρασίας Θα φέρε ι με τη σειρά της αυξημένη ανάγκη για νερό κα ι ενέργεια για ψύξη και κλιματισμό, όπως και αύξηση στις δασικές πυρκαγιές. Στις πόλεις θα αυξηθεί το νέφος, η ρύπανση κα ι τα επεισόδια θερμοπληξίας. Η 4
άνοδος της στάθμης του νερού Θα έχει μεγάλες επιπτό)σεις σε παράκτιες περιοχές καθώς προβλέπεται πως μέχρι και 560.000 στρέμματα γης Θα πλημμυρίσουν. Εφ ' όσον η κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμιο φαινόμενο, έχουν αρχίσε ι να γίνονται προσπάθειες να αντιμετωπιστεί από πολλές χώρες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η παγκόσμια κοινότητα κάνουν προσπάθειες να δ ιατηρηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη σε σταθερά επίπεδα, έχοντας συμφωνήσει πως οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Το θέμα της αντιμετό)πισης της κλιματικής αλλαγής έχει συζητηθεί σε πολλά παγκόσμια συνέδρια, όπως του Ντάβος κι έχουν γίνει αρκετές συμφωνίες μεταξύ κρατών. Ωστόσο, παρ' όλες τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών, είτε αυτές είναι άμεσες είτε έμμεσες, το Θέμα με τον τουρισμό είναι πως δε μπορού με να γνωρίζουμε με βεβαιότητα το πώς θα εξελιχθούν στο μέλλον οι προτιμήσεις των τουριστών και η ζήτηση. Η μόνη λύση θα ήταν μια ελαστική στρατηγική έτσ ι ό)στε να μπορεί να γίνε ι σταδιακά μια προσαρμογή σε κάθε αλλαγή που θα εμφανιστεί στον τομέα του τουρισμού στο μέλλον. 5
Π ερίληψη στα Αγγλικά Beccιu s c of tl1e incγeased emissions of C0 2 in ΟUΓ atmospl1ere, the greenl1ouse ehect 11as begun overheating the planet, causing what we call today the cl iιη ate clhιnge. Tourisιη, wl10 is closely connected witl1 tl1e environιηent, is one of tl1e economic sectoγs that will ι eceίv e serious ι-epercussions fron1 tl1e changes ίη the clίιηηt ' of οuγ planet, no ιηatter what countιύ one talks cιbout, ίη a biggeι or smaller degι ee. T11e elevatίon of the ocean 's water level by the polar ices ιη e ltin g, tl1e tluctuat ίon of ι-ainfalls and snowfalls, t11e extreιηe meteoιόlogical pl1enoιηena and temperatures wίll cause a lot of' destruction, potentially even wars fοι the acqui s ί tion ot goods. Paι-tίcularly, fοι- certaίn regίons or coιιntries of the 1)Ιanet: The MalιJives face danger to lose a \ot ot' land mass by t\1e rίse of sea level due to H1e low 11eight of t\1e islanc\s and tl1e destruction of tl1e coι-al reefs wl1icl1 are acting as a kind of dam. Their potable water can piόbably ιηίχ with sea wateι- and storms will becoine ιηοι e frequent, ι-esulting to the islands becoιηing ίnadequate not only for tourisιη, but also for residίng. In Easteι-n and Soutb Africa the temperature J1as begun to increase. Also, tl1e clίιηate change ί s expected to ίntluence tl1e flora and fauna of tl1e regίon, thι-eatenίng not only tl1e wild anίmals that live in natίonal parks and sl1elters tl1at are vίsίted by tourίsts, but tl1e parks tl1emselves too, sίnce heavy ι-aίnfalls often destroy tl1eir roads. Many groups of anίιηals will cl1ange immίgratory habits ίη order to find food; also the change of human use of land near sl1elters wίll probably influence tl1e wild nature ίnsίde. Fοι- Australia, there are predicted ίncreases ί η teιnperature and reductions ίη rainfalls, sometlιi ng that will influence considerably the duratίon of the winter tourist season as far as snow fields are concerned. Also, fires will become more often and so wίll deatl1 incίdents from high temperatures, and illnesses like ιηalarίa will probably be transferred by insects ίη bigger regίons. The rίse of sea level ιηay flood seνeι"a l ίslands and coasts, and stonηs wίtl1 cyclones wίll becoιηe more frequent. Finally, tl1e reduction of clouds allows an increase in ultraviolet Ι"adίation, wίth damaging consequences for the J1u1ηan sk ίn. 6
Florida in tl1e U.S.A. as well as Mary l ~ιnd are threatened by the ri se of sea Jevcl. Γ-l o rida l1as big part of touri st activity in coastal regions, and apart fωrn tl1e resorts, coastal wetlands and coral reefs are also ίη danger of destruction, where a lot of tourists go tor fιshing or diving. Maryland already faces erosion at its coastal wetlands and damage from storms in the marsl1y Assateague Island. Brazil t'accs big proble1η s wit\1 tl1e defoγcs tration of thc Αιηa zοη forest, somcthing that threatens its biodiversity and causes reducιion ίη rainfalls and also influences the worldwide circle of C0 2. Η is also calculated that 17% of the coasts of Brazil are ίη danger from erosion and floods because of the sea level rise. The Caribbean region is in considerable danger from natural destructions such as hurricanes, floods, earthquakes, land subsidence, volcanic eruptions and tsunami. Huπicanes are the most devastating ιηeteorological phenomenon of this Γegion and they havc bad influence οη the hotels that are situatcd ίη coastal Γegion s, as well as all ιηarine tourist activities such as sailing and cruise ship arri vals, however tl1e ri se of sea level is expected to cause several problems too. Ιη England, apart frοιη tl1e planning for t\1e confωntation of the environmental repercussions of the climate change, it will be also needed to make cl1anges ίη tourism industry planning, depending οη the changes of the preferences and decisions of tourists about whetl1er, when or wl1eγe they will select to go for vacations. Ι η Scotland, it is pγedicted tl1at tl1 e climate change will influence more considerably activitics such as skiing, if snowfalls are decreased, and golf courses. The Eιιropean Alps are one of the main winter tourist destinations for skiing and if' the temperature incγease continues, seveγal of tl1e loweγ ίη altitude Γes orts will probably suffer because of inadequate snow cover. As a result, there will be probl eιη s ίη the higher resorts too, if the lower ones fall ίη popularity. For southern Spa ίn is predicted an in cγease of temperatuι e but ηο particular cl1ange in rainfalls. T11is increase of temperature is estimated that will make the environment more tavourable for the spread of
ιηοsqιιίtοs wl1ίch tι"ansmίt ίllnesses suc l1 as ιηalaj"ίa, but will also causc a big ίncrease ί11 foj"est fires. Thus, touγίsts ιηay be prol1ibited ίn a lot ot foγcsts durίng tl1e su ιηmer. For t11e bίg E uι o p ca n lakes ίt is pγedίcted an increase ί11 temperatιιre and rcductίon in sumιηer rainfalls. T11is can influence tl1c st ι eaιηs and ι ivers tl1at supply tl1e lakes with water, and with thc increase of water evaporation tl1e water levels mig11t fall and endanger tl1eir viability and tl1e touι ist activities tl1at take placc tl1eι e. For Grcccc it ίs predicted a cl1angc in tl1e tourist season, witl1 tbe tourism decreascd dιιring surn ιη ertime, wl1en extreme temperatures will be in effcct, and an increase during sp Γing and autuιηn wl1en the clirnate will bc ιηογe tol enιbl e. Studies forecast that the temperature will progressively increase during summeγtime and rainfalls will decrease perceptibly even during winter. This will ι esult ίη a decι-eased vοlιιιηe of' wateι ίη big rivers and subseqιιen t ly tl1e available volume of water for Atl1ens too. T11e rise of temperature will bι ing with ίt an incγeased need fογ water and energy for refrigeration and air conditioning, as well as an ίncrea se ίη foγest fiγes. Ιη cίtίes, exl1aust fι11ηes will be ίncj"eased, ί:1s wel 1 as pollution and epί sod es ot heatstroke ίη people. The rise of sea level will have big repercussions ίη coastal regίons as it is estimated that approxiιηately 560,000 acres of land wilj be flooιi ed. Since tl1e clirnate cl1ange is a worldwide pl1enomenon, a lot of countι ics have begun rnakίng efforts to face it. The European Union and tl1e world comrnunίty have been trying to rnaintain the ternperature of our planet in regular levels, l1aving agreed tl1at developed countrίes should decrease their emissions of greenhouse gases. The subject of the clirnate change confrontation has been discussed ίη a lot of ίnternatίonal congresses, such as the one ίη Davos and several agreeιηents have been signed between countrίes. However, even with the repercussions of climate change, whether these are dίrect ΟΙ" indirect, tt1e thing with tourίsιn is that we cannot know witl1 certainty how tl1e future preferences of tourists and de ιηand ίη tourisιn will develop. The only solution would be a flexίble strategy, ίη order to be ab\e to progressively adapt to each change that will be presented in the sector of tourisιn ίη future times. 8
Πρόλογος Ι Ι κλιματική αλλαγ11 είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που οι επιπτώσεις του έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται αισοητές στον πλανήτη, και θα συνεχίσουν να γίνοντα ι εντονότερες όσο περνά ο καιρός. Τα κράτη όλου του πλανήτη Θα αντιμετωπίσουν προκλήσεις, σε διαφορετικό βαθμό και σε διαφορcτικούς τομείς. Ένας από αυτούς τους τομείς είναι και ο τουρισμός, ο οποίος συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το κλίμα και το περιβάλλον μιας περιοχής, γι' αυτό και αναπόφευκτα θα δεχτεί μεγάλες αλλαγές και πιέσεις. Καθώς ο τομέας του τουρισμού αποτελεί σημαντικό μέρος της οικονο μίας για πολλές χώρες, μέσα στις οπο ίες βρίσκεται και η Ελλάδα, είνα ι σημαντικό να γνωρίζουμε ποια ενδέχεται να είνα ι τα προβλήματα που αναμένονται κα ι τους τρόπους με τους οποίος αυτά θα μπορούν να αντιμετωπιστούν. Με την εργασία αυτή γίνετα ι μια προσπάθεια να αναφερθούν οι κυριότερες επιπτώσεις που θα έχουν οι αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές για ορισμένες χώρες ή περιοχές του κόσμου γ ια τις οποίες ο τουρ ισμός αποτελεί ζωτικό τομέα της οικονομίας, μέσα σ' αυτές και η Ελλάδα. 9
Περιεχόμενα Περίληψη... σελ. 2 1 Jερίληψη στα Αγγλικά... σελ. 6 Πρόλογος... σελ. 9 Περιεχόμενα... σελ. 1 Ο 1. Εισαγωγή... σελ. 11 Κεφάλαιο Ι: ΟΙ ΚΛΙΜΑ ΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ... σελ. 12 Κεφάλαιο 2: ΟΙ ΕΠΙΓΙΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ... σελ. 19 2.1. Παγκόσμιος Τουρισμός... σελ. 20 2. 1.2. Μαλδίβες... σελ. 21 2.1.3. Ανατολική και Νότια Αφρική...... σελ. 23 2.1.4. Αυστραλία... σ ελ. 26 2. 1.5. Φλόριντα και Μέριλαντ... σελ. 29 2.1.6. Βραζιλία...... σελ. 32 2.1.7. Καραϊβι1<11...... σελ. 35 2.2. Ευρωπαϊκός Τουρισμός 2.2.1. Αγγλία... σελ. 46 2.2.2. Σκωτία............ σελ. 46 2.2.3. Ευρωπαϊκές Άλπεις...... σελ. 49 2.2.4. Νότια Ισπανία... σελ. 50 2.2.5. Ευρωπαϊκές Λίμνες... σελ. 52 2.3. Ελληνικός Τουρισμός...... σελ. 54 Κεφάλαιο 3: Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ... σελ. 62 Επίλογος... σελ. 66 Παράρτημα... σελ. 70 Βιβλιογραφία... σελ. 7 Ι 10
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κανείς δ ε μπορεί πια να αμφισβητήσε ι το φαινόμενο της αλλαγής του κλίματος σε όλο τον π λανήτη. Τα παγκόσμια φαινόμενα δεν ε ίναι τυχαίες συμπτώσεις και δείχνουν ότι έχουμε μπε ι σε μία νέα περίοδο κατά την οποία θα συμβούν - και έχου ν ήδη αρχίσε ι να συμβαίνουν - σημαντικές μ εταβολές στον κόσμο. Σε λ ιγ ότερο από μία δεκαετία, οι χρονιές ακολουθούν η μία την άλλη με ν έα ρεκόρ και δυσ<χρεστες εκπλήξε ι ς. Π λέον αυτά τα φαινόμενα δεν ε ίναι μα κ ριά - στις χώρες του τρίτου κόσμου - αλλά στην ίδ ια την Ευρώπη. Για παράδ ε ιγμα, το 2002 ε ίχαμε πλημμύρ ες στην Κ εντρικ11 Ευ ρώπη (με ζημιές μόνο γ ια την Γερμανία 1 Ο δισεκατ ο μμύρια δολλάρ ια και 100 νεκρούς, και το επόμενο έτο ς, το 2003 ένα μεγάλο κύμα καύσωνα που στοίχισε την ζωή σ ε 30.000 Ευ ρωπαίου ς, προκάλεσε προβλήματα ακό μη κα ι στην ναυσιπλοοία των μεγάλω ν ποταμών τη ς Ευ ρό)πης, θερμοκρασίες ρεκόρ, και προβλήματα στη γεωργία των βορείων χωρό)v, εξ' αιτίας της ξηρασία ς. Τα συμπεράσματα ε ίναι προφανή. Καν ε ίς δε μπορ ε ί να αρνηθεί ότι βρισκόμαστ ε μπροστά σε μια πολύ σοβα ρή κα ι πολύ δ ιαφορ ετική κατάσταση από αυτήν που μέχρι τόψα γνωρ ίζα με και είχα με συνηθίσει. Τα γεγονότα έ ρχονται γρήγορα και επιβάλλουν την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, που κάθ ε χρόνο γίνεται σοβαρότερη και πιο επικίν δυνη, κι αυτό θεωρείται δεδομένο από τις μεγάλες δυνάμεις του πλα ν1ίτη και τους επιστήμον ες. Η Τέταρτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπή ς για την ΚλιματιΚΊΊ Αλλαγή κατέληξε στο συμπέ ρασμα ότι υπάρχουν πλέο ν επαρκή στοιχε ία που δείχνουν ότι η παρατηρούμενη θ έ ρμανση του πλανήτη τα τελευταία 50 χρόνια οφείλεται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες 1 Οι κλιματικές αλλαγές αναπόφευκτα θα επηρ εάσουν τις χώρες του κόσμου σε πολλούς τομε ίς. Οικολογικά, γεωγραφικά, οικονομικά, κάθε πε ριοχή του κόσμου θα αντιμετωπίσει ε ίτε δ ιαφορ ετικά ε ίτ ε παρόμοια προβλήματα με τις υπόλοιπες. Ο τουρισμό ς, ως ένα - κατά κύριο λόγο - οικονομικό τομέα, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης για αρκετές χώρες - συμπεριλαμβανομένης και 1 IPCC - Διακυβερνητική Επιτροπή γ ια τι ς Κλιματικ ές Αλλαγές, 1997 11
τη ς Ελλάδας - αναμφίβολα θα επηρ εαστε ί, αφού πρόκε ιται για ένα φαινόμενο που στηρίζεται σ ε μεγάλο βαθμό στο κλίμα μιας πε ριοχή ς και γ ενικότ ε ρα στο π ε ριβάλλον. Οι αλλαγές που αναμένονται είναι σημαντικές και μάλιστα σ ε σύντομο χρονικό διάστημα. Κεφάλαιο 1: ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Το φαινόμενο του θερμοκηπίου ε ίναι μια φυσική διαδικασία. Είναι απαραίτητο για να διατηρείται η Γη ζεσηί, ώστε να υπάρχει ζωή και ανάπτυξη. Χωρίς αυτό, η Γη θα 1Ίταν κρύα, π ε ρίπου -20 βαθμοί Κελσίου, και δίχως ζω ή. Αντίθετα, τώρα η μέση θε ρμοκρασία της Γη ς δ ιατηρε ίται στο επίπεδο των J 5 βαθμών Κ ελσ ίου χάρη στο φαινόμενο αυτό. Τα αέρια του θερμοκηπίου (που π ε ριλαμβάνουν κυρίως το διοξε ίδιο του άνθρακα) σχηματίζουν έ να «στρώμα» πάνω από το έδαφος τη ς Γης σε ένα ορισμένο ύψος που επιτρ έπ ε ι την ε ίσοδο τη ς υπέρυθρης ακτινοβολίας του 1Ίλιου στην ατμόσφαιρα. Η ακτινοβολία αυηί κατόπιν απορροφάται κατά ένα μ έ ρο ς από τη Γη και την ατμόσφαιρα. Το υπόλοιπο διαφεύγει στο διάστημα. Το στρώμα των α ε ρίων έτσι επιτρ έπε ι τη διέλευση 111ς ακτινοβολίας άλλα ταυτόχρονα την εγκλω βίζει, θυμίζοντας τη λειτουργία ε νός θερμοκηπίου 2. Γι ' αυτόν το λόγο λοιπόν ο γάλλος μαθηματικός Fourieι- του έδωσε το όνομα «φαινόμενο του θ ε ρμοκηπίου» το 1822. Ωστόσο, από την αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης τ ε ράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και άλλα αέρια του θερμοκηπίου έχουν ελευθερωθεί στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων, πε ρισσότερο κάρβουνο και πετρέλαιο. Αυτό οδήγησε σε μια μεγάλη αύξηση στην συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Το διοξείδιο του άνθρακα, όπως προαναφέρθηκ ε, είναι ένα από τα κυριότε ρα αέρια του θερμοκηπίου, μαζί με τους υδρατμούς και το με θάνιο. Ως αποτέλεσμα της αυξημένης συγκέντρωσης αυτών των α ε ρίων, απορροφάται περισσότερη ακτινοβολία από τη Γη, με ιώνοντας έτσι την ενέ ργ ε ια που χάνεται στο διάστημα και αλλάζοντας τη φυσικ~ί ισορροπία μετα ξύ εισερχόμενης και εξε ρχόμενης ακτινοβολίας. Η συνεχ1ίς χρήση καυσίμων βασισμ ένων στον άνθρακα 2 Βλ. Ε ικόνα 1, Παράρτημα 12
συνεχίζει ν α αυξάνει περα ιτέρω την ατμοσφαιρική συγκέντρωση σε διοξε ιδ ιό του άνθρακα και άλλα αέρια του Θερμοκηπίου. Τα τρία τέταρτα τη ς παραγωγή ς διοξειδίου του άνθρακα οφείλονται σε χρήση ορυκτών καυσίμων από βιομηχανίες και οχ1ίματα, ε νcί) τ ο υπόλοιπο μ έρος προ έ ρχεται από τις πυρκαγιές κα ι τη με ίωση των δασ ικών εκτάσεω ν. Αν συν εχίσουν να εκπέ μπονται ανεξέλεγκτα τα αέρια του Θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, ο παγκόσμιος μ έσος όρος Θ ε ρμοκρασιών Θα αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κ ελσ ίου μέχρι το 2050, σ ε σχέση με την εποχή πριν τη βιομηχανική ' 3 επανασταση. Το πιο φαν ε ρό από τα αποτελέσματα του φαινομέ νου του Θερμοκηπίου ε ίναι το σταδιακό λιώσιμο των πάγων στις παγωμέν ες π ε ριοχές, ακόμη και για του ς αιώνιους πάγου ς των πόλων, με άμεση συν έπε ια την ακόμα μ εγαλύτ ε ρη άνοδο της στάθμης των ωκεανών και πολλές άλλες ακόμα έ μμ ε σ ες συνέπε ιες όσον αφορά το κλίμα του πλανήτη. Οι πιο άμεσοι κίνδυνοι απειλούν - χωρίς κανείς να μπορ ε ί να εγγυηθ ε ί ότι υπάρχει καν χρόνος για να ανακάμψουν - του ς Θαλάσσιου ς πάγους τη ς Αρκτικής και τους παγ ετώνες τη ς Γροιλανδίας. Αυτοί οι παγ ετών ες υπο λογ ίστηκε ότι έ χουν με ιωθ ε ί κατά 25% από το 1979 έως το 2005. Μ ε βάση κάποιες ε κτιμήσ ε ις δεν Θα υπάρχε ι καθόλου πάγος του ς καλοκαιρινούς μήν ες μέ σα στα επόμενα 25 χρόνια. Χαρακτηριστικό ε ίναι ότι τα τελευταία χρόνια οι πολ ικές πε ριοχές έχουν αρχίσει να γίνονται πόλος έλξης για τους τουρίστες (π.χ. για κρουαζιέρες) αλλά και για άλλους ε μπορικούς σκοπούς, όπως σχέδ ια που γίνονται από εταιρίες για ανεύρεση και άντληση πετρ ελα ίου, κάτι που στο παρ ελθό ν ήταν σχεδόν αδύνατον λόγω τη ς μάζας πάγου που υπήρχε. Μια πιο λεπτομερής ανάλυση των προβλέψ εω ν σύμφωνα μ ε τα κλιματικά πρότυπα παρέχε ι πε ραιτέρω στοιχε ία για τις επιδράσ ε ις του φαινομένου του Θ ε ρμοκηπίου πάνω στο κλίμα. Για παράδειγμα, μπορούμε τώρα να πούμε με μεγάλη σιγουριά ότι ο μέσο ς όρος βροχοπτώσεω ν στον πλανήτη Θα αυξηθεί. Ωστόσο, αυτό δε Θα γίν ε ι παντού, και για με ρικές πε ριοχές Θα υπάρ ξε ι μείωση στις βροχοπτώσ ε ις. Ακραία κλιματικά φαινόμενα (όπως ξηρασίες και παρατ εταμένες «καυτές» πε ριόδοι) μπορ ε ί να αυξηθούν σε συχνότητα. Για παράδ ε ιγμα, στην Αγγλία, αυτό που Θ εω ρ ε ίται ως ζεστή χρονιά ή μήνας (π.χ. ο Αύγουστος του 1997) μπορ ε ί να γίνει κάτι το συνηθισμένο ως τα μέσα του επόμενου αιώνα, και αυτό που μπορ ε ί να Θ εω ρούμε ως 3 S t e Γn, Ν. (2008). "The Econon1ics o t' Climate Change." Aιnaican Econoιnic R eν i e iv, 98(2): 1-37. 13
καλ11 περίοδο σ1ίμερα όσον αφορά το κλίμα, στο μέλλον μπορ εί να ε ίναι κάτι τελε ίως δ ιαφορ ετ ικό. Αλλαγές στη συχνότητα άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων όπως ισχυρ ές αν ε μοθύ ελλες (ανε μοστρόβιλοι και τυφώνες ) ε ίναι δυσκολότερο να προσδιοριστούν, αλλά η οποιαδήποτε αύξηση του ς θα έχε ι σίγουρα σοβαρ ές επιπτώσ ε ις σ ε κάθε περιοχή. Σύμφωνα μ ε προβλέ ψεις, το 2032 το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζε ι σε π ε ριοχές όπου θα σπανίζουν οι υδάτινοι πόροι, ενώ οι υδατοπτώσ ε ις στην ιβηρική χερσόνησο θα ε ίναι ως το 2080 οι μισές σε σχέση μ ε σήμε ρα. Οι λ ιγότε ρ ες βροχοπτώσεις και οι υψηλότε ρες θ ε ρμοκρασίες θα οδηγήσουν σε έλλε ιψη ν ε ρού, αλλά και πλημμύρ ες, καύσωνες, δασικές πυρκαγιές, μ ε ίωση τη ς βιοποικιλότητα ς, υποβάθμιση του εδάφους και του οικοσυστήματος, κ.α. Στις χώρες τη ς Μ εσογε ίου, τη ς Μ έση ς Ανατολής και της κεντρικ~ίς Ασίας δεν αποκλείεται να λείψουν οι συγκρούσεις μ ε μήλο τη ς έ ριδος το νερό στο μέλλον 4. Έ να μέλλον καθόλου ευνοϊκό για τον πλανήτη μα ς. Το νότιο τμ11μα τη ς Ευρώπη ς και οι χώρες της Μ εσογε ίου ε ίναι αυτές που θα γνωρίσουν μέσα στις επόμ εν ες δεκαετίες τις μεγαλύ τ ε ρ ες οικονομικές συνέπειες από τις κλιματικές αλλαγές, αν δεν ληφθούν άμεσα και δ ραστικά μ έτρα γι' αυτήν την κατάσταση. Σύμφωνα με ευρωπαϊκ~ί έκθεση, η κλιματική αλλαγή θα φ έ ρ ε ι απώλειες σε αρκετά είδη φυτών και ψαριών στις νότιες πε ριοχές της Ευρώπης, μεγάλες απώλειες στα παράκτια εδάφη λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και αύξηση στη ζήτηση ενέργειας, ιδίω ς τα καλοκαίρια. Έρευνες της οικολογικής οργάνωσης WWF έχουν δείξει ότι το 33% των οικοσυστημάτων του πλανήτη βρίσκονται σε κίνδυνο, ενώ πολλά ε ίδη χλωρίδας και πανίδας απειλούνται με εξαφάνιση. Ακόμα και ο τουρισμός θα πληγ ε ί μακροπρόθ ε σμα, καθώς η υπερθέρμανση της θερινής περιόδου θα μετακινήσε ι τους τουρίστες προς τα βόρ ε ια, ενώ θα μεταφέρει την τουριστική σεζόν του νότου προς την άνοιξη ll το φθινόπωρο. Η διάβρωση των ευρωπαϊκών ακτών και μόνο εκτιμάται ότι θα κοστίζ ε ι 18 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως 5, ενώ το κόστος της 1 Petι-e lla R. (2001 ). «The wateι- manifesto : arguments for a world water contract», εκδ. Zed Books 5 «0 ευρωπαϊκό ς νότος στη ζώνη κινδύνου. Μ ελέτ η για τις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών», Καθημ ερ ινή (2008) 14
υπεροέρμανσης του πλανήτη στην παγκόσμια ο ικονομ ία μπορεί να φτάσε ι το 20% του παγκόσμιου ακαθάρ ιστου εθνικού προϊόντο ς, αν δεν ληφοούν εγκαίρως μέτρα. Σύμφωνα με μελέτη της tυρ ωπαϊκής Υπηρεσίας Γlεριβάλλοντος, οι οικολογικές αλλά και κοινωνικές συνέπε ιες της κλιματικής αλλαγ1ί ς στην LΞυρώπη Θα είνα ι σε μεγάλη κλίμακα. Ίσως να μη μπορού με να υπολογίσουμε με ακρίβεια τις συνέπε ιες που Οα υπάρξουν στην ο ικονομία, ό μως το κόστος σίγουρα Θα με ιωοε ί αν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα γ ια να αποτραπε ί η κλιματική αλλαγή 11 ακόμα και να γίνουν προσαρ μογές στις συνέπειες που αυτή Οα φέρει. Οι συνέπε ιες αυτές Οα εμφανιστούν σε δ ιάφορους τομείς για κάθε χώρα. 1 Ι ιο συγκεκριμένα: Δάση Η άνοδος στη Οερ μοκρασία υπολογίζεται πως Θα οδηγ 1Ίσε ι τα δάση της νότιας και κεντρικής Ευρώπης σε μια σταδιακή με ίωση. Επίσης, η μείωση της υγρασίας λόγω της με ίωσης των βροχοπτώσεων είναι πολύ πιοανό να οδηγήσει σε μείωση της αναπαραγωγικής ικανότητας των δασών, αυξάνοντας ταυτόχρονα και τον κίνδυνο πυρκαγιάς (οι πυρκαγιές στη Γαλλία το 2003 εκτιμ11θηκε ότι κόστισαν στη χώρα 179 εκατομμύρ ια ευρώ). Από την άλλη πλευρά, η άνοδος της Θερμοκρασίας στις βόρειες περιοχές Οα οδηγ~1σε ι σε αύξηση των ειδών της χλωρίδας τους: φινλανδικό ερευνητικό ινστιτούτο εκτίμησε ότι τα είδη δέντρων στη χό)ρα Οα αυξηθούν κατά 44% έως το 2 100. 6 Όσον αφορά τα δάση τ~:~ς Ελλάδας, οι κλιματικές συνθήκες έπαιξαν και θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση των πυρκαγιών. Εκτιμάται πως στο μέλλον οι ημέρες με υψηλό ρίσκο εμφάνισης πυρκαγιας θα αυξηοούν σε όλους τους εονικούς δρυμούς, από 5 ημέρες στον Α ίνο της Κεφαλλονιάς, έως 15 ημέρες σε Οίτη και Πάρνηθα. Επίση ς, θα επηρ εαστει και η ανάπτυξη των δασών αφού αναμένεται αύξηση της μέσης ελάχιστης χειμερινής θερμοκρασίας, με ταυτόχρονες αυξήσεις 11 μειώσεις στις χειμερινές βροχοπτώσε ις (ανάλογα την περιοχή) και αύξηση των περ ιόδων ανομβρίας κατά μία έως και δύο εβδομάδες. Αλιεία 6 «0 ευρωπαϊκός νότος στη ζών11 κινδύνου. Μ ελέτη γ ια τις συνέπει ες των κλιματικών αλλαγών», ΚαΟημcρ ιvή (2008) 15
Οι πρ ώτες έ ρ ευν ες δε ίχνουν πως σταδ ιακά κάπο ιοι πληθυ σ μο ί ψ α ριώ ν μετα κιν ούντ α ι πρ ος β ο ρ ε ιό τ ε ρ ες θάλα σσες καθ ώς ανε β α ίν ε ι η θ ε ρμοκ ρασ ία, αλλά κ α ι ο ρισ μέν α ι.: ίδ η έχουν α ρχίσε ι να εξ αφανίζονται από τις ν ό τιες πε ριοχές. Στην Ε λλά δ α έχουμε Ί1 δη αρχίσ ε ι να βλέπουμε αυτό το φαιν ό μ ενο. Έ να παρ άδε ιγ μα που σχε τίζετα ι με τη ν αύ ξηση τη ς θ ε ρμο κρασίας του θα λασσινού νε ρ ού, ε ίναι ότι έχε ι μεταναστεύ σ ε ι στις θά λασσ ές μας ένα επικίνδυνο ε ίδο ς ψαριού από την Αφρική, το λεγ ό μεν ο «λαγ όψαρ ο», του οποίου το κρ έ ας ε ίναι πολλές φορ ές το ξ ικό. Το οικο σύστημα τ ου Α ιγ αίου έχε ι αρχίσ ε ι να αποκτά ένα «εξ ωτικό» κλίμα. Η άνο δ ο ς τη ς θ ε ρμο κρασίας σ ε συν δυασμό με τις επιπτώσε ις άλλων παραγόντων όπω ς η μό λυνση των υ δάτων ll ο ι επιδ ράσ ε ις στις τροφικές αλυσίδ ες ε κτιμάται ότι μακροπρόθ ε σμα Θα έχε ι ω ς αποτέ λε σμα το γ εγονός η αλιε ία πολλών ε ιδών σε όλο τον κόσμο να αρχίσε ι να πε ριορίζεται και να καταλή ξε ι τ ελικά ασύμφορη. Ακτές Η στάθμη των ωκε ανών αν ε βαίν ε ι, ακτές κατακλύζονται, επε ιδi1 οι πάγοι λιώνουν στου ς πόλου ς και στους παγ ετών ες. Η αύ ξηση του γλυκού ν ε ρού που προ έ ρχεται από το λιό)σιμο των πάγων γίν εται σε ρυθμούς που συνεχώ ς αυξάνονται. Μ ε το ένα τρίτο του ευρωπαϊκού πληθυσμού να ζε ι σε απόσταση 50 χιλιόμετρα από τη Θάλασσα και 140.000 τετραγωνικά χιλιόμ ετρα ακτών να βρίσκονται σε ύψος μόλις ένα μέτρο πάνω από τη στάθμη της θάλασσας, οι επιδράσεις των κλιματικών αλλαγών ε κτιμάται ό τι Θα ε ίναι αρ κετά σοβαρ ές. Σοβαρότερ ες αναμένονται να ε ίναι οι επιπτώ σε ι ς σε χώρ ες όπω ς η Δανία, η Ολλανδία, η Αγγλ ία, η Γε ρμανία και η Ιταλία, αφού πο λλές π ε ριοχές σε αυτές βρίσκονται κάτω από το επίπε δο της. θάλασσα ς. Ορισμέν ες από τις επιπτώσ ε ις των κλιματικών αλλαγών θα ε ίναι η διάβρωση των ακτών σ ε μεγάλο βαθμό, η καταστροφή παράκτιων υγροτόπων και βιοτόπων, η αύξηση της συχνότητας που συμβαίνουν πλημμύρ ες και καταιγίδες και μεγάλη ε ισχώρηση θαλάσσιων υδάτων σ ε υπόγ ε ια αποθ έ ματα ν ε ρού. Σύμφωνα μ ε ορισμένα σενάρια, το 2080 Θα έχουν χαθ ε ί 19.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ευρωπαϊκών ακτών, επηρ εάζοντα ς π ε ρίπου 1,4 ε κατομμύρια ανθρώπου ς και με κόστος 18 δισε κατομμύρια ευρώ ετησίως. 7 Για την Ελλάδα, η οπισθοχώρηση τη ς ακτογραμμή ς κιν ε ίται με ρυθμό 1,2 μέτρα το χρόνο κατά μέ σον όρο και, σύμφωνα με ε κτιμήσε ι ς, μέχρι το τέλος του αιώνα η Ελλάδα θα 7 «0 ε υρ ωπαϊκό ς νότο ς στη ζώνη κιν δύνου. Μ ελέτη γ ια τις συν έπει ες των κλιματικών αλλαγών», Κα Οημ ερ ινιi (2008) 16
χάσει μια έκταση 800 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σύμφωνα με έρευνες, στη Βόρεια κα ι Δυτική Πελοπόννησο αναμένεται οπισοοχ<ίψηση της ακτογραμμής από 250 έως Ι.300 μέτρα μέχρι το τέλος του αιώνα. Η έγκαιρη δράση ωστόσο μπορεί να μει<ί)σει τις δαπανηρές ζημιές αργότερα. Υπολογίζεται ότι το κόστος εκτέλεσης επιπλέον αντιπλημμυρικών έργων Οα είναι τέσσερις φορές χαμηλότερο από το κόστος των ζημιών από τις πλημμί>ρες αν δcν ληφθεί κανένα μέτρο για την άνοδο της στάομης της Οάλασσας. Γεω ργ ία 11 γεωργία αντιστοιχεί σε πολύ μικρό τμήμα του ακαοάριστου εονικού προϊόντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κι έτσι ο ι επιπτώσεις στη γεωργία δεν αναμένεται να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στην οικονομία της [υρ<ί)πης. Ωστόσο, λόγω της ανόδου στη Οερμοκρασία και τη μείωση στις βροχοπτιοσεις, όπως και την ευα ισθησία των καλλιεργιών στις κλιματικές αλλαγές, η μείωση στις καλλιεργούμενες εκτάσεις Οα πρέπει να Οεωρείται σίγουρη για τις μεσογειακές χώρες,. Υπολογίζεται ότι σε ορισμένες χώρες η μείωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων ως το 2080 μπορεί να φτάσει το 10% ή και περισσότερο. 8 Σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμάτα ι πως η γεωργία Οα αντιμετωπίσει μεγάλο πρόβλημα, κυρίως λόγω της έλλειψης νερού, φερνοντας στα πρόουρα της λιμοκτονίας μέχρι και 120 εκατομμύρια ανορώπους. Τουρισμός 11 αύξηση της θερμοκρασίας σίγουρα θα επηρεάσει τις επιλογές των τουριστών για τους προορισμούς των διακοπών τους, ειδικά όσον αφορά τις χώρες που βρίσκονται στα νότια: με το καλοκαίρι να γίνεται όλο και πιο ζεστό, η τουριστικ1ί περίοδος με υψηλότερη ζήτηση για τις μεσογειακές χώρες είναι πιοανό να μετακινηθεί προς το φοινόπωρο και την άνοιξη. Ταυτόχρονα, η βελτίωση του κλίματος σε περιοχές της βόρειας Ευρώπης ενδέχετα ι να οδηγήσει σε αύξηση των εισερχόμενων τουριστών και μείωση των εξερχόμενων τουριστών. Επίσης, εφ' όσον ο τουρισμός μιας χώρας συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση που επικρατεί εκε ί και γενικά με την κατάσταση του περιβάλλοντος, οι συνέπε ιες που Οα 8 «0 ευρωπαϊκός νότος στη ζιί>ν11 κινδύνου. Μελέτη για τις συνέπειες των κλιματικών αλλαγών», ΚαΟημερινιί (2008) 17
επηρ εάσουν εκείνους του ς τομε ίς αναμέν εται άμε σα 11 έ μμ εσα να έχουν αντ ί κτυπο και στον τ ουρ ισμ ό, σαν «αλυσ ιδωτή αντίδραση». Νερό Η αύξηση τη ς θ ε ρμοκρασίας του πλανήτη σ ε συνδυασμό μ ε τις λ ιγό τ ε ρο συχν ές βροχοπτώσεις θα επηρ εάσουν σημαντικά τις πηγ ές ν ε ρ ού για πολλές χώρες. Η επε ρχόμενη αλλαγή του κλ ίματος θα έχε ι αισθητό αντίκτυπο στα αποθέ ματα ν ε ρού, καοώ ς έως και 3 δ ισεκατο μμύρια άνθρ ωπο ι δεν θα έχου ν ικανοπο ιητικ1ί πρόσβαση σ ε πόσιμο ν ε ρό 9. Πολλοί ε ικάζουν πω ς στο μέλλο ν θα ε ίναι πάρα πολύ πιθ α ν ό να υπάρ ξουν συνεχε ίς συγκρούσ ε ις 11 ακόμη και πό λε μοι για την απόκτηση πηγών πόσιμου νερού, καθώς θα έχε ι γίνει πια ένα πολύτιμο αγαθό. Ενέργεια 1-1 αύξηση των ακραίων θ ε ρμοκρασιών στον πλαν1)τη θα αυξήσ ε ι κα ι τις ανάγκες γ ια ενέ ργ ε ια. Στη βόρ ε ια και κεντρικί) Ευρώπη θ εω ρ ε ίται σίγουρο π ως θα αυ ξη θε ί ο αριθμός εγκατάστασης κλ ιματιστικών, ταυτόχρονα μ ε την άνοδο στην κατανάλω ση εν έ ργ ε ιας στις νότιες π ε ριοχές το καλοκαίρι. Για παράδ ε ιγμα, εκτιμάται ότι έως το 2080 η ζήτηση για ενέ ργ ε ια στην Αθήνα τον Ιούλιο Θα αυ ξηθ ε ί κατά 30%, χάρη στην άνοδο τη ς θερμοκρασίας και την αντίστοιχη αύξηση σε ανάγκες για κλιματισμό και 'ξ 10 ψυ η. Υγεία Μ ε τις αλλαγές στο κλίμα αναμένεται να έ ρθουν και αλλαγ ές στον τομ έα τη ς υγ ε ία ς για αρκετούς ανθρώπους ανά τον κόσμο. Θα αυξηθεί η θνησιμότητα από ρ εύματα καύσωνα, πλημμύρ ες και ξηρασί ες. Τα ποσοστά κακ~ίς διατροφής θα αυξηθούν και αυτά, όπως επίσης οι καρδιοαναπνευστικές και μολυσματικές ασθένειε ς, φ έ ρνοντας μεγάλο φορτίο για τις υπηρεσίες υγε ίας. Επίσης, θα αλλάξει η κατανομή των δεικτών ασθεν ε ιών, για παράδ ε ιγμα ορισμ ένα ε ίδη εντόμων και άλλων ζώω ν που μεταφ έ ρουν ασθένειες ενδ έχεται να μεταναστ εύσουν σε περιοχές με ευνοϊκότερο κλίμα, 9 Stern, Ν. (2008). "Tl1e Econon1ics of Clin1ate Change." An1eι ican Econo111ic R e vie~v, 98(2): 1-37. 10 «0 ευρωπαϊκός νότος στη ζώνη κινδύνου. Μ ελέτη για τις συν έπ ε ι ες των κλιματικών αλλαγών», ΚαΟημ ερ ινιί (2008) 18
μεταφ έ ροντα ς μαζ ί κα ι κάποιο ε ίδος ασθέν ε ια ς που δεν ε μφανιζόταν προηγουμένω ς σε κάποια χcί)ρα. Σε κάθε π ερ ίπτωση, οι κλιματικές αλλαγ ές και το φαινόμενο του Θερμοκηπίου ε ίναι ένας εφιάλτης που η ανθρωπότητα πίστευε, σχεδόν μέχρ ι και τα τέλη τη ς δεκαετίας του '80, ότι μπορ ε ί να αντιμετώπιζε στο μ ακρινό μέλλο ν. Μάλιστα έχε ι δ ιατυπωθ εί και η άποψη ότι ~Ίδη ε ίναι πολύ αργά για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου 11 Η απαισιόδο ξη αυηί άποψη μιλά για αύξηση της Οι;ρμοκρασίας μέχρι και 6,4 βαθμούς Κ ελσ ίου κα ι επ ιρροή στους τροφικού ς και υδατικούς πόρων 6-8 δισεκατομμυρίων ανθρcί)πων. Κεφάλαιο 2: ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Πολλές πτυχές τη ς ζω 1Ί ς μας επηρ εάζο νται από τον καιρό και το κλίμα, από τα προϊόντα που καλλιεργούμε μέ χρι τις κοινωνικές δραστηριότητες στις οποίες παίρνουμε μ έ ρο ς. Το φυσικό πε ριβάλλον και η κατάσταση του κλίματος είνα ι τα πιο κύρια κίνητρα στον καθορισμό της ελ κυστικότητας μιας πε ριοχ1ίς ως τουριστικό προορισμό, καθώς η πλε ιοψηφία των τουριστών αναζητεί τον ήλιο ή το χιόνι για να χαλαρώσει Στην Αγγλία, οι καλοκαιρινές καιρ ι κές συνθήκες κατατάσσονται ως «άνετες» (όχι πολύ ζέ στη, υγρασία, ή κρύο) κι όμως ε κατομμύρια Άγγλοι κάθε χρόνο χρησιμοποιούν τις εταιρίες αερομεταφορών γ ια να κάνουν τη σχετικά μικρή απόσταση (2-3 ώρες) προ ς τη Νότια Ευρώπη σε αναζ11τηση καλύτερων καιρικών συνθηκcί)ν. Μ ε τη σειρά του, ο τουρισμός έχε ι κι αυτός επίπτωση στο πε ριβάλλον και το κλίμα. Για παράδ ε ιγμα, η επέ κταση των αεροπορικών ταξ ιδιών αυξάνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και αυξάνει τον κίνδυνο της συνεχούς αύξηση ς 1 2 της Θ ερμοκρασίας του πλανήτη. Οι διακοπές έχουν γίνει ουσ ιαστικό κομμάτι της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, ειδικά από τα τελευταία χρόνια του ε ικοστού α ιώνα και αποτελούν ένα από τα πιο δαπανηρά έξοδά του. Όπως και για του ς πιο συχνούς και κοντινούς προορισμούς γ ια την Ευρώπη, π.χ. Ι σπανία, Ελλάδα και Τουρκία, η εύ κολη πρόσβαση σε μακρινούς 11 Hickman, L. (201 Ο), ''Ja 1η es Lovelock: 1-lumans ΑΓe Τοο Stιφid ιο PΓeve nl Clin1ate Cl1ange" Maι ch 29, 20 ΙΟ by The Gιιaι clian!uk, In http ://www.co 1ηn1ondrea 1η s.01 g/ Ι1 ea dli11 e/20 Ι 0/03/29-4 1 ~ IP CC - ΔιακυβερνητικΙ1 Επιτροπ 1Ί για τι ς Κ λ ιματικ ές Αλλαγές, 1999 19
και εξ ωτικού ς τουριστικούς προορισμού ς ολο ένα και αυ ξ άν εται. Ο δ ιε θνή ς τουρισμό ς ε ίναι μια από τις πιο σημαντικές και ταχε ία αυ ξ ανόμ εν ες βιομηχανίες του τομέα παροχής υπηρεσιών στον κόσμο. Ωστόσο, η συνε χιζόμενη επιτυχία του σχε τίζεται σ ε μεγάλο βαθμό με τη συνη1ρηση και ανάπτυ ξη των πε ριβαλλοντικιί)v πόρων. Το πε ριβάλλον ε ίναι έ νας από τους πιο βασικούς πόρου ς για τον τουρισμό, όμω ς η αν εξέλεγκτη ανάπτυξη στον τουρισμό αναπόφ ευκτα οδηγ ε ί σ ε τροποποίηση του πε ριβάλλοντος. 2.1. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Πολλοί ε ιδικοί ισχυρίζονται ότι η βιομηχανία του τουρισμού αυτόν τον καιρό περιλαμβάνει περισσότερους ανθρώπους και πε ρισσότερα χρ11ματα από κάθε άλλη βιομηχανία στη γη. Αν και αυτοί οι ισχυρισμοί μπορ ε ί να είναι αμφισβητ11σιμοι, ο τουρισμός αποκτά όλο και πιο ζωτικ~ί σημασία στην οικονομία πολλών κρατών. Προβλέπεται ότι οι διεθνείς τουρίστες θα αυ ξηθούν μ έχρι και εως 1.600 εκατομμύρια το 2020 13 Με τις κλιματικές αλλαγές που ήδη αρχίζουν να γίνονται αισθητές σ ε όλο τον πλανήτη, ο συνολικός όγκος του τουρισμού, ο βαθμό ς ικανοποίησης των πελατών, ακόμη και τα επίπεδα ασφαλείας σ ε κάποια περιβάλλοντα, όλα αυτά ε ίναι πολύ πιθανό να αλλάξουν. Αλλές χώρες θα επηρεαστούν πε ρισσότ ε ρο κι άλλες λιγότερο, και οι αλλαγές μπορούν είτε - στ ις περισσότερες περιπτώσεις - να είναι αρνητικές για τον τουρισμό (π. χ. περιβαλλοντικές καταστροφές ή έντονα καιρικά φαινόμενα), είτε θετικές (π. χ. ηπιότερο και πιο θελκτικό κλίμα). Οι ορεινές περιοχές θα αντιμετωπίσουν προβλ1ίματα λόγω των μειωμένων χιονοπτώσεων και ανάλογη μείωση του χειμερινού τουρισμού, ενώ οι παραθαλάσσιες θα κινδυνέψουν από την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας και τη διάβρωση των ακτών. Παρακάτω δίνονται ως παράδε ιγμα ορισμένες χώρες και περιοχές στις οποίες οι κλιματικές αλλαγές θα επιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις. 13 UNWTO - Παγκόσμιος Οργαν ι σμός Τουρισμού, 2011 20
2.1.2. Μαλδίβες, Ινδικός Ωκεανός Οι Μαλδ ίβ ες βρίσκονται στον Ινδικό Ωκεανό στα νοτιοδυτικά τη ς Ινδίας. Αποτελούνται από ένα αρχιπέλαγος 1. 190 κοραλλιογενών ατόλων οι οποίες είναι φτιαγμένες από πο λυάρ ιθμα μικρά νησιά, από τα οποία σχεδόν τα 200 κατοικούνται. Ο συνολικό ς πληθυσμό ς αυτών των νησιών είναι πε ρίπου 220.000 άτομα. Πολλά από τα νησιά βρίσκονται λιγότερο από ένα μέτρο πάνω από το επίπεδο της θάλασσας και η συνολικ1ί πε ριοχ11 εδάφους τους ε ίναι λ ιγότερο από 300 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι Μαλδί β ες έχου ν γίνει δημοφιλής τουριστικό ς προορισμός αφού η πρωτεύουσα, το Μαλ έ, που είναι ένα από τα πιο πυκνοκατοικημ έ να νησιά στον πλανήτη, απέκτησε αεροδρόμιο σε ένα γειτονικό μικρό νησί που μπορ ε ί να αντέξει τα μεγάλα τουριστικά τζετ. Το κλίμα στις Μαλδίβ ες ε ίναι τροπικό, ζεστό και υγρό. Η μ έση εηίσια Θερμοκρασία ε ίναι 27 βαθμοί Κελσ ίου, με ελάχιστη καθημ ε ρινή ή εποχική απόκλιση. Οι εηίσιες βροχοπτώσ ε ις ε ίναι μετα ξύ 2.540 και 3.800 mιη. Αντιμετωπίζουν δύο μουσώνες: έναν στα βορειοανατολικά από Νοέμβριο μ έχρι Μάρτιο, κι έναν στα νοτιοδυτικά από Ιούνιο μέχρι Αύγουστο. Για τις Μαλδίβ ες, οι επιπτώσ ε ις των κλιματικών αλλαγών στο επίπ εδο της Θάλασσα ς ε ίναι κρίσιμες. Ενώ οποιαδ1ίποτε αύξηση στη Θ ε ρμοκρασία μπορεί να μην έχε ι κάποια άμεση επίπτωση στα νησιά, εκτός από τη λεύκανση των κοραλλιογενών υφάλων, η μελλο ντική άνοδος τη ς στάθμης της Θάλασσας θα έχει μεγάλο αντίκτυπο. Οι Μαλδίβ ες σχηματίζουν μια αλυσίδα νησιών βασισμένα πάνω στους φυσικούς κοραλλιογενείς υφάλους που έχουν αναπτυχθεί γύρω από την άκρη μιας αλυσίδας αρχαίων ηφαιστείων. Είναι αυτοί οι ύφαλοι που εξασφαλίζουν ότι τα νησιά παραμένουν άθικτα. Μέχρι σήμε ρα η αύξηση των υφάλων κυμαίνεται ανάλογα με τις φυσικές αλλαγές στη στάθμη της θάλασσας. Καθώς η συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου αυξάνεται στην ατμόσφαιρα και η θ ε ρμοκρασία της Γης ζεσταίνεται, το ίδιο καν ε ι και η θερμοκρασία του ωκεανού. Καθώς οι ωκεανοί θ ε ρμαίνονται διαστέλλονται, κάνοντας τη στάθμη της θάλασσας σε όλο τον κόσμο να ανέβει σε ένα εκτιμώμενο ύψος μεταξύ 4 και 1 Ο εκατοστών ανα δεκαετία. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, ο τουρισμός στις Μαλδίβες έγινε ένας από τους πιο σημαντικούς και μεγαλύτε ρους τομείς αύξησης της οικονομίας. Ο τουρισμός ε ίναι τώρα η σπονδυλική στήλη της οικονομίας στις Μαλδίβες, αποτελώντας περίπου 21
το 18% του ακαθάριστου ε θνικού προϊόντο ς. Πάνω από το 90% του φόρου ε ισοδ1ίματος προέρχεται από ε ισαγωγικούς δασμού ς και φόρου ς που έχουν σχέ ση με τον τουρισμό. 395.725 τουρίστες επισκέφθηκαν τα νησιά το 1998, από του ς οποίου ς το 85% προερχόταν από τη Δυτική Ευρώπη. Το 1999 οι αφίξε ις έφθασαν τα 429.666 άτομα, μ ε αποτέλεσμα τα έ σοδα να ξεπ ε ράσουν τα 40 ε κατομμύρια δολάρια. Οι σημαντικότε ροι χρ1ίστ ες του τουριστικού προϊόντο ς των νησιών ε ίναι οι Ιάπων ες, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι και οι Βρ ετανοί 14. Τα α ξ ιοθ έατα των νησιών π ε ριλαμβάνουν λευκ ές αμμουδιές και πολύχρωμου ς σχηματισμού ς κοραλλιών δ ιεσπαρμ ένα μεταξύ ενός συνόλου από 74 νησιωτικά θ έ ρ ετρα. Το χαμηλό ύψο ς του αρχιπελάγου ς στις Μαλδίβες τις κάνε ι ιδ ιαίτε ρα ευαίσθητες στην ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Στην καλύτερη πε ρίπωση μια αύ ξηση στο επίπεδο της θάλασσας θα προκαλούσε δ ιάβρωση των ακτών και στη χε ιρότερη έ να αρκετά μεγάλο ποσοστό έκταση ς θα μπορούσε να βρεθ ε ί κάτω από το ν ε ρό κατά τη δ ιάρκεια των επόμενων 30 ετών. Οι μ ελλοντικές προβολές της στάθμης της θάλασσας ε ίναι κρίσιμες. Όσο πιο υψηλ11 η στάθμη τη ς θάλασσας, τόσο συχνότε ρα αυτά τα μικρά νησιά θα υποφ έ ρουν από θύ ελλες. Οι κίνδυνοι να ε ισβάλλε ι θαλάσσιο ν ε ρό στο πόσιμο νερό του νησιού σε συνδυασμό με την άνοδο της στάθμης τη ς θάλασσα ς, μπορ ε ί να οδηγήσ ουν σε πολλά από τα νησιά να γίνουν ακατοίκητ α στο μέλλον. Αυτά τα μοναδικά νησιά τα οποία πολλοί τουρίστες βλέπουν ω ς παράδ ε ισο και την περιοχ11 για την απόλυτη «απόδραση» από τον υπόλοιπο κόσμο, θα μπορούσαν σύντομα να γίνουν κυριολε κτικά μη προσβάσιμα. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι παρ έχουν προστασία και σταθερότητα στα νησιά, αντιπροσωπεύουν μια μ εγάλη βιοποικιλότητα θαλάσσ ιων οικοσυστημάτων κι έχουν γίνει πολύ σημαντικό αξιοθέατο για τους τουρίστες. Ο τουρισμό ς είνα ι ο γρηγορότερα αυξανόμενος οικονομικός τομέας συνδεδεμένος με τους κοραλλιογενείς υφάλους και προβλέπεται να δ ιπλασιαστεί στο πολύ κοντινό μ έλλον. 40% (158 χιλιάδες) των τουριστών που επισκέπτονται τις Μαλδίβες το κάνουν για καταδυτικό σκοπό. Το κόστος του να χαθεί το 58% των κοραλλιογενών υφάλων στον κόσμο έχει υπολογιστεί ως 140 δισεκατομμύρ ια δολλάρια. 14 Μοίρα Π. (2000). Τουριστικιi Γεωγραφ ία - Ασία, ε κδ. Αθαν. Στα μ ούλη, Αθήνα, σελ. 318 22
Ω στόσο, μια αύ ξη ση Θ ε ρμο κρασίας κα ι μ ό νο 1 ή 2 βα θ μού ς Κ ελσίου Θα μπορούσ ε ό χι μό ν ο να προκα λέ σ ε ι λεύκανση των κο ραλλ ιό)v, (Θά νατο ς του κο ραλλιού πρ οκαλούμεν ος από την αυ ξανόμ ενη Θαλά σσια Θ ε ρμοκρασία) αλλά επίση ς και να αυ ξ 1Ίσ ε ι την απε ιλ11 μια ς επε ρχόμενη ς πλημμύρας. Μια δ ιε θνή ς ομά δ α ε ιδ ικών στα κορά λλ ια ανέ φ ε ρ ε ότι οι θ ε ρμοκρασίες τη ς επιφάνε ια ς τη ς θάλασσα ς κατά τα έτη Ι 997 και 1998 1Ίταν οι Θ ε ρμότερ ες που ε ίχαν παρατηρηθ ε ί. Η λεύκανση των κο ραλλιών που συνδ έεται με αυτό το γεγον ός ε ίχε επηρ ε άσ ε ι σχεδ όν όλα τα ε ίδ η κοραλλ ιών και πολλά άλλα ασπόνδυ λα και ε ίχε καταστρ επτική επίδ ραση στους υφάλου ς στις Μα λδ ίβ ες. 2.1.3. Ανατολική και Νότια Αφρική Η Κ ένυα βρίσκεται πάνω στον ισημε ρινό, στην ανατολικ~ί ακτή τη ς Αφρικής, συνορ εύοντας μ ε τον Ινδ ικό Ωκ εανό μ ετα ξύ του Σουδάν, τη ς Αιθιοπίας, τη ς Σομαλίας τη ς Τανζανίας και τη ς Ουγκάντα 1 5. Η εδ αφικ~ί έ κταση της Κ ένυα ς αποτελε ίται από χαμη λές πεδ ιά δες, ορ ε ιν ές πε ριοχές στο κέντρο, χωρισμέν ες από μια μεγάλη χαράδρα και έ να εύφορο οροπ έ διο στα δυτικά. Ομοίω ς, η Ταν ζανία έχε ι πεδιάδ ες κατά μ~ίκος της α κτ~ί ς, έ να κεντρικό οροπ έδιο, και ορ ε ιν ές πε ριοχές στο βορρά και νότο. Η Νότια Αφρικ~Ί αποτελε ίται από ένα τ ε ράστιο εσωτε ρικό οροπέδιο, κυκλωμένο από απότομου ς λόφου ς και μια στενή παράκτια ζώνη. Κάθ ε μια από αυτές τις χώρ ες πε ριλαμβάν ε ι άφθονη και ποικίλλη άγρια φύση με τεράστια επιστημονικ~ί και οικονομικ1ί α ξ ία. Π ε ρισσότερα από 21 χιλιάδ ες τετραγωνικά χιλιόμ ετρα έχουν χαρακτηριστεί ε θνικά πάρκα στην Ανατολική και Νότια Αφρική, φυλασσόντα ς έναν από τους τελευταίους και μεγαλύτ ε ρους πληθυσμούς άγριας ζωής του κόσμου. Το Ε θνικό Πάρκο Serengeti στην Τανζανία, έκταση ς 14.763 τ.χλμ. ) ε ίναι τόπος κατοικίας για περισσότε ρα από ένα ε κατομμύριο άγρια ζώα 16 Το Εθνικό Πάρκο της Λίμνη ς Manyara, έκτασης 325 χλμ., ε ίναι ένα δημοφιλές καταφύγιο για πολλά άγρια ζό)α, και ε ίναι πολύ γνωστό για την εξαιρετικά πλούσια ποικιλία πουλιών και ζώων. Επίση ς η λίμνη Ταγκανίκα στο βόρ ε ιο άκρο της οποίας υπάρχε ι το Ε θνικό Πάρκο Γκόμπ ε. Π ε ρισσότε ρα από 380 ε ίδη πουλιών έχουν καταγραφ ε ί μέσα στο πάρκο, και ιδιαίτ ε ρα τα φλαμίνγκο και οι π ελε κάνοι ε ίναι άφθονα. Το κυνηγ ετικό καταφύγιο 1 5 Μοίρα Π. (2001 ). Τουριστικι7 Γεωγραφ ία. Α φρ ικι7 - Αμερ ι κι7 - Ωκεα νία, ε κδ. Αθαν. Σταμούλ η, Αθήνα, σ ελ. 60 16 Μ ο ίρα Π. (2001). Το υριστι κ ή Γεωγραφ ία. Α φρικι7 - Λμερι κ ι7 - Ωκεαν ία, ε κ δ. Αθαν. Σταμούλη, ΑΘΙ1να, σελ. 70 -----ι( 23
Masai Mara έχει ημίξηρ ο κλίμα και αποτελε ίται από ε κτενή λ ιβάδια, καθώς και θαμνώδεις ε κτάσε ις και βιότοπους σε ποτάμια. Μ εγάλοι πληθυσμοί φυτοφάγων ζό)ων, όπως αντιλόπες, ζέβρες, και σαρκοφάγων όπως λιοντάρια, αποτ ελούν μ ερ ικά από τα κύρια αξ ιοθέατα για του ς τουρίστ ες. Το κλίμα της ανατολικής κα ι νότιας Αφρ ικ1ί ς είνα ι πο λύ μ εταβλητό, ιδ ιαίτ ερα όσον αφορά τις βροχοπτώσ ε ι ς. Η θερμοκρασία στην πε ριοχή της νότιας Αφρικής έχε ι σημε ιώσ ε ι αύξηση περίπου 0,05 βαθμούς Κ ελσίου ανά δεκαετία, σύμφωνα με τη μέ ση θερμοκρασία συνολικά για την ~Ίπε ιρο. Οι βροχοπτώσε ις έ χουν με ιωθ εί κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, και υπ1ίρξαν αρκετές σοβαρές ξηρασίες το 1990. Τα αποτελέσματα ερευ νcον αναφέρουν ότι οι θερμοκρασίες θα συνεχίσουν να αυξάνονται, αν και η επίδραση στις βροχοπτώσ ε ις ε ίναι αβέβαιη. Η αύξηση τη ς θερμοκρασίας ε ίναι πιθανότε ρο να ε ίναι δυνατότε ρη στις ξηρ ές ζώνες τη ς νότιας Αφρικής, και ελαφρώς λ ιγότ ε ρη στη ζώ νη του ισημ ερ ινού τη ς ανατολικ1ίς Αφρικ~Ίς. Ο τουρισμό ς είναι ένας από τους τομείς που φ έ ρνουν πε ρισσότε ρο συνάλλαγμα στην Κένυα, μα ζ ί με τη γεωργία. Ωστόσο, οι διαταραχές και οι πολιτικές αβεβαιότητες το 1997, μα ζί με την καταστροφικ1ί επίδραση των βαριών βροχών του Ελ Νίνιο, έχουν συμβάλλε ι αρκετά στην μ ε ίωση του τουρισμού. Η Αγγλία ε ίναι μια από τις κύριες πηγ ές τουρισμού για την Κένυα. Οι επισκέπτες προσελ κύονται από τις παραλίες του Ινδικού Ωκεανού, και τα 25 ε θνικά πάρκα και 23 κυνηγετικά καταφύγια. Ο αριθμός των επισκεπτών στα ε θνικά πάρκα και τα κυνηγ ετικά καταφύγια το 1993 ~Ίταν 1,4 ε κατομμύρια, και τα μισά από τα κέ ρδη από την τουριστική βιομηχανία μπορούν να αποδοθούν, άμεσα και έ μμεσα, στην άγρια φύση. Οκτώ στους δέκα επισκέπτες πηγαίνουν στην Κ ένυα για την άγρια φύση. Τα πιο δημοφιλή κυνηγετικά καταφύγια είναι το Masai Mara, το Ανατολικό Tsaνo και το Δυτικό Tsaνo, το Aιηboseli, το Saιηbuω, η Λίμνη Nakuru και το Εθνικό Πάρκο του Ναϊρόμπι. Η Τανζανία έχει τεράστιες δυνατότητες όσον αφορά τον τουρισμό, με μεγαλύτε ρα κοπάδια άγριων ζώων σε υπ έ ροχο φυσικό περιβάλλον, όπως ο Κρατήρας Ngorongoro και το Serengeti. Η Τανζανία έχε ι χαρακτηρίσε ι 230 χιλιάδ ες τετραγωνικά χιλιόμετρα - σχεδόν το 26% του συνολικού της εδ άφους - ως προστατευόμενες περιοχές. Ο τουρισμός αυξάνεται ετησίως, ωστόσο η Τανζανία έχει ακόμη λιγότερο τουρισμό από την Κ ένυα. Στη Νότια Αφρική, ο τουρισμός ε ίναι ο τομέας που ωφελειται περ ισσότερο από το τέλος του απαρτχάιντ. Ο αριθμός επισκεπτών μεγαλώνει 24
περισσότερο από 50% κάοε χρόνο. Κι εδό), τα κύρια αξιοθέατα για τους τουρίστες είναι το ευχάριστο κλίμα, το τοπίο και τα καταφύγ ια άγριων ζώων. Ο ι κλιματικές αλλαγές Θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη βλάστηση και τις οικολογικές ζώνες, και επο μένως και την άγρ ια φύση. Το παρόν δίκτυο από πάρκα και καταφύγια βασίζεται στην κατανομή των άγριων ζά)ων και τις κλιματικές συνθήκες, και κοντινές περιοχές εδάφους αντιμετωπίζουν αυξανόμενες πιέσε ις από την ανορό)πινη χρήση. Επομένως, οποιαδήποτε ανακατανομή στην άγρια φύση Θα μπορού σε να απειλ1ίσει τον αριομό του πληουσμού άγριων ζώων κάτι που με τη σειρά του Οα μειώσει την έλευση τουριστών. Οι κλιματικές αλλαγές μπορεί να αυξήσουν τη συχνότητα των πλημμύρων, ξηρασίων και την υποβάθμιση του εδάφους, και επομένως να μειωθ ε ί η βιωσιμότητα των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων και των σαφάρι στην άγρια φύση. Η άγρια φύση στο ~Ονικό Πάρκο της Λίμνης Manyara και το Κυνηγετικό Καταφύγιο Masai Mara συνδέεται με την εποχικότητα και τις κλιματικές συνθήκες. Ορισμένα από τα 380 είδη πουλιό)ν για τα οποία είναι διάσημο το ΕΟνικό Πάρκο της Λίμνης Manyaι a είνα ι μεταναστευτικά. Είναι πιθανό ότι οι αλλαγές στο κλίμα όπως και αλλαγές στο επίπεδο νερού της λίμνης και τις υδρολογικές συνο1ίκες μπορεί να αλλάξουν και τις συνήοειες στη μετανάστευση και την αναπαραγωγή των πουλιών κα ι άλλων άγριων ζώων που εξαρτό)νται από τη λίμνη. Τα φλαμίνγκο, για παράδειγμα, έχουν εγκαταλείψει τα μέρη που ζούσαν στη λίμνη λόγω της ευαισθησίας τους στις περιβαλλοντικές συνοήκες που άλλαξαν. Η εηίσια μετανάστευση κοπαδιών από ζέβρες και αντιλόπες από το Serengeti είναι ένα από τα κύρια αξιοθέατα του Κυνηγετ ικού Καταφυγίου Masai Mara. Καθώς η αύξηση του γρασ ιδιού και της βλάστησης αλλάζει με τ ις αλλαγές στις βροχοπτώσεις, θα αλλάξε ι και η περίοδος μετανάστευσης των ζό)ων ταυτόχρονα. Αλλαγές στο τοπικό κλίμα μπορεί επίσης να αλλαξουν την ανθρώπινη χρήση της γης κοντά στο καταφύγιο, από την οποία μπορεί να επηρεαστε ί και η άγρια φύση μέσα στο καταφύγιο. Οι υποδομές που ε ίναι κρίσιμες για τον τουρισμό μπορεί επίσης να επηρ εαστούν από τις κλιματικές αλλαγές. Για παράδε ιγμα, η λίμνη αποτελεί τα δύο τρίτα της περιοχής του Εθν ικού Πάρκου της Λίμνης Manyara, και τα κοπάδια πουλιών και ζώων συνδεδεμένα με τη λίμνη είναι ένα απί τα κυριότερα αξιοθέατα. Οι βαριές καταιγίδες 25