Ευρωπαϊκά πολιτικά και νομικά συστήματα: Εισαγωγή Δρ. Κωνσταντίνος Αδαμίδης
Πολιτική Τι είναι πολιτική;
-Τρεις σαφείς πτυχές της πολιτικής: Πολιτική Η πολιτική είναι συλλογική δραστηριότητα, που συντελείται στο εσωτερικό και μεταξύ ομάδων/κοινοτήτων. Ένας ναυαγός σε κάποιο ερημονήσι δεν θα μπορούσε να ασκήσει πολιτική δραστηριότητα Η πολιτική περιλαμβάνει τη λήψη αποφάσεων σε ζητήματα που αφορούν την ομάδα/κοινότητα. Οι αποφάσεις αυτές μπορούν να ληφθούν με πλήθος διαφορετικών μέσων, από την ενημερωμένη διαβούλευση μέχρι και τη βίαιη επιλογή Οι πολιτικές αποφάσεις παίρνουν τη μορφή έγκυρης πολιτικής δράσης για μια ομάδα, δεσμεύοντας τα μέλη της σε συμφωνίες που εφαρμόζονται υποχρεωτικά
Πολιτική -Ποια χαρακτηριστικά του ανθρώπινου βίου καθιστούν αναγκαία την εισαγωγή του πολιτικού φαινομένου; Ομαδική-κοινωνική ζωή (κοινά συμφέροντα/αντικρουόμενα συμφέροντα). Πεπερασμένοι πόροι-αγαθά. Ανάγκη συλλογικών αποφάσεων για τη διανομή πεπερασμένων πόρωναγαθών. Ανάγκη συλλογικών αποφάσεων για τον σχεδιασμό του μέλλοντος (ροπή προς την ευημερία των ατόμων/κοινοτήτων και την αειφορία των πόρων).
Πολιτική -Η πολιτική είναι θεμελιώδης δραστηριότητα, διότι μία ομάδα που δεν καταφέρνει να φτάσει σε οποιαδήποτε συλλογική απόφαση σύντομα θα έπαυε να υφίσταται. -Ποιο το επόμενο βήμα μιας πολιτικής διαδικασίας, μετά τη λήψη απόφασης; Η εφαρμογή της! Κάθε απόφαση είναι ατελής αν δεν εφαρμοστεί.
Πολιτική -Easton: «Ένα πολιτικό σύστημα μπορεί να οριστεί ως ο δεσμευτικός καταμερισμός των αξιών σε μια κοινωνία. Αυτό είναι που διακρίνει ένα πολιτικό σύστημα από άλλα συστήματα που κινούνται στο περιβάλλον του». -Ποιο ολοκληρωμένος ορισμός της πολιτικής, ως έννοιας: η διαδικασία λήψης και εκτέλεσης συλλογικών αποφάσεων.
Πολιτική -M. Duverger: «Δύο επίπεδα ανάλυσης: μικροπολιτική=σχέσεις μεταξύ των ατόμων, βασισμένες σε προσωπικές επαφές. Μακροπολιτική=μεγάλα σύνολα, όπου η προσωπική επαφή δεν υπάρχει αλλά έχει αντικατασταθεί από ενδιάμεσες σχέσεις, από διοικητικές σχέσεις ή από μια θεατρική επαφή (π.χ. ένας τηλεοπτικός λόγος ή μια συμβολική χειραψία)». -Εξ αυτού προκύπτουν δύο αντικρουόμενες προσεγγίσεις: αυτή που αντιλαμβάνεται την πολιτική ως επιδίωξη κοινών/συλλογικών συμφερόντων και αυτή που την αντιλαμβάνεται ως σύγκρουση ανάμεσα σε ομάδες που επιδιώκουν τους δικούς τους, ιδιοτελείς στόχους (σώφρων/δίκαιος πολιτικός vs δολοπλόκος πολιτικός).
Πολιτική -Αριστοτέλης: ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν». Μπορεί να υπάρξει μόνο ως έλλογο ον που συμμετέχει ενεργά σε μια πολιτική κοινότητα με κοινά συμφέροντα. Άριστοι πολίτες: κυβερνούν υπηρετώντας το συμφέρον όλων όχι ως αποτέλεσμα της ύπαρξης μηχανισμών ελέγχου και εξισορροπήσεων, αλλά επειδή το θεωρούν σωστό. -Crick: «Πολιτική είναι η λύση του προβλήματος της τάξης που προτιμά τη συμφιλίωση παρά τη βία και την επιβολή». -Εξιδανικευμένη προσέγγιση που περιγράφει μία ιδεατή και όχι πραγματική κατάσταση. -Στην ιδανική της μορφή η πολιτική είναι μια διαδικασία διαβούλευσης και συμφιλίωσης, εν τούτοις στον πραγματικό κόσμο είναι μία διαδικασία καθαρά συγκρουσιακή.
Πολιτική Μπορεί να χαρακτηριστεί ο πόλεμος ή η δικτατορία ως μορφή πολιτικής;
Πολιτική -Carl von Clausewitz: «Πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». -Αν κάναμε την παραδοχή ότι η βία και η ρήξη δεν εμπίπτουν στα πλαίσια της πολιτικής τότε θα είχαμε περιορίσει κατά πολύ την πολιτική ως πεδίο θεωρητικής και ιστορικής μελέτης. -Θα πρέπει λοιπόν να αποδεχτούμε και την προσέγγιση της πολιτικής ως τη χρήση του δημόσιου στίβου για την προώθηση ιδιωτικών συμφερόντων. Βάσει αυτής της προσέγγισης, η πολιτική ασκείται σε ένα πλαίσιο άνισης κατανομής ισχύος. Όσο πιο ισχυρός είναι κάποιος, τόσο περισσότερο μπορεί να ικανοποιήσει τα συμφέροντά του.
Πολιτική -Laswell: «Πολιτική είναι ποιος παίρνει τι, πότε και πώς» -Marx-Engels: εκτελεστική εξουσία του κράτους είναι «μια επιτροπή διαχείρισης των υποθέσεων των κοινών αστών». -Σε κάθε περίπτωση, από τη στιγμή που η πολιτική υποχρεωτικά ανάγεται στο επίπεδο της κοινότητας, οι πολιτικές που ευνοούν μία συγκεκριμένη ομάδα ατόμων θα πρέπει να παρουσιάζονται ως συμφέρουσες για το σύνολο της κοινότητας, κάτι που τείνει να μετριάζει την επιδίωξη των ιδιωτικών συμφερόντων προς όφελος των συλλογικών συμφερόντων. -Οι αποφάσεις των λίγων πρέπει να ικανοποιούν όσον το δυνατό περισσότερους.
Πολιτική Το τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών των ταυτόχρονων, παράλληλων και ενίοτε συγκρουόμενων διεργασιών είναι η πολυσχιδής φύση της πολιτικής. Το πεδίο της πολιτικής περιλαμβάνει ταυτόχρονα κοινά και ανταγωνιστικά συμφέροντα, τη συνεργασία και τη σύγκρουση, τον ορθολογισμό και τη βία.
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Στο επίπεδο των κρατών, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη ειδικών θεσμών για τη λήψη και υλοποίηση αποφάσεων πολιτικής. Οι μηχανισμοί λήψης αποφάσεων που διαμορφώνονται για αυτό τον σκοπό συνιστούν την κυβέρνηση, το πεδίο εντός του οποίου επιλύονται τα πολιτικά ζητήματα. -Η κυβέρνηση (government) αποτελείται από θεσμούς που είναι επιφορτισμένοι με τη λήψη συλλογικών αποφάσεων για λογαριασμό της κοινωνίας. Με τη στενότερη έννοια, ο όρος κυβέρνηση αναφέρεται στο κορυφαίο πολιτικό επίπεδο αυτού του θεσμικού οικοδομήματος («κυβέρνηση» ως δημόσια σφαίρα, «κυβερνητικός υπάλληλος», «κυβερνητικά κτίρια»).
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Hobbes: «Όσοι άνθρωποι ζουν χωρίς μια κοινή εξουσία που θα τους κρατούσε όλους υποταγμένους, βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου. Και μάλιστα αυτός ο πόλεμος είναι πόλεμος των πάντων εναντίον των πάντων». -Κατά τον Hobbes, οι άνθρωποι συμφωνούν να εκχωρήσουν όλη τους τη δύναμη σε μία απόλυτη εξουσία για να γλιτώσουν από τους εαυτούς τους και τους άλλους και να ξεφύγουν από ένα βίο ο οποίος διαφορετικά θα ήταν «μοναχικός, ενδεής, βρομερός, κτηνώδης και βραχύς». -Η κυβέρνηση απολαμβάνει το μονοπώλιο της βίας, το οποίο της το εκχωρούν τα κατά τα άλλα ιδιοτελώς σκεπτόμενα άτομα.
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Με σύγχρονους όρους, η κυβέρνηση προσφέρει τα οφέλη της ασφάλειας και της προβλεψιμότητας στους πολίτες της («παράγοντας σταθερότητας»). -Σε μια ευνομούμενη κοινωνία οι άνθρωποι και οι επιχειρήσεις μπορούν να κάνουν μακροπρόθεσμα σχέδια, γνωρίζοντας ότι οι νόμοι θα παραμένουν σταθεροί και θα εφαρμόζονται με συνέπεια. -Εν τούτοις, υφίσταται πάντοτε ο κίνδυνος της κατάχρησης εξουσίας από την κυβέρνηση. Ερώτημα Πλάτωνα: «ποιος θα μας φυλάσσει από τους φύλακες;»
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Κατά την απάντηση αυτού του θεμελιώδους ερωτήματος υπεισέρχεται ο όρος της «διακυβέρνησης», μιας έννοιας που κινείται ανάμεσα στην πολιτική και την κυβέρνηση (περισσότερο σύλληψη παρά έννοια, χωρίς καθορισμένο περιεχόμενο). -Η διακυβέρνηση δεν εξαντλείται από τους κυβερνητικούς θεσμούςδρώντες, αλλά επεκτείνεται και σε ένα μεγάλο εύρος μη κυβερνητικών δρώντων. Πρόκειται για μία λειτουργία στην οποία ενδεχομένως τα κυβερνητικά όργανα να μην πρωταγωνιστούν ή να μην έχουν καν συμμετοχή. -Στους μη-κυβερνητικούς δρώντες ενδεχομένως να περιλαμβάνονται εργοδότες, σωματεία εργαζομένων, δικαστική εξουσία, δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί κλπ.
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Η διακυβέρνηση αναδεικνύει την κυβέρνηση ως ένα δρώντα στα πλαίσια ενός δικτύου, παρά ως τον απόλυτο κυρίαρχο των μοχλών εξουσίας. Υποδηλώνει μια συγχώνευση της δημόσιας και της ιδιωτικής εξουσίας. -Ο όρος αυτός κατέστη εξαιρετικά χρήσιμος κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 20 ου αιώνα, κατά τις οποίες έγινε αντιληπτή (κυρίως στον αγγλοσαξονικό κόσμο) η ανάγκη αποστέρησης του ρόλου της κυβέρνησης ως άμεσου διαχειριστή της οικονομίας και της ευημερίας των πολιτών και της στροφής προς ένα αποκλειστικά ρυθμιστικό ρόλο. -Εξαιρετικό παράδειγμα ενός γενικού πλαισίου διακυβέρνησης αποτελεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (βλ. π.χ. αρχή της επικουρικότητας).
Κυβέρνηση/διακυβέρνηση -Μία άλλη διάσταση του όρου «διακυβέρνηση» είναι η προσέγγισή του ως δείκτη της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας μιας κυβέρνησης (π.χ. «αποτελεσματική διακυβέρνηση»). -Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και η χρήση του στο πεδίο των διεθνών σχέσεων: παρά το γεγονός ότι δεν υφίσταται μία παγκόσμια κυβέρνηση, πολλές πτυχές των διεθνών σχέσεων ρυθμίζονται μέσω συμφωνιών (π.χ. η διαχείριση του διαδικτύου, των επικοινωνιών, η επίλυση οριζόντιων προβλημάτων όπως οι επιδημίες και η περιβαλλοντική μόλυνση κλπ). Επ αυτού έχει καθιερωθεί ο όρος «παγκόσμια διακυβέρνηση» ( global governance ).
Eίδη κυβερνήσεων -Κατηγοριοποίηση Αριστοτέλη (η κατηγοριοποίηση με την μεγαλύτερη επιρροή ανά τους αιώνας). -Ανάλυση-σύγκριση 158 πόλεων-κρατών της Αρχαίας Ελλάδας (500π.Χ.- 338π.Χ.). -Το έργο βασίζεται σε δύο διαστάσεις. 1. Λίγοι ή πολλοί (εύρος συμμετοχής σε ένα πολιτικό σύστημα). 2. Κατά πόσον η πολιτεία αποσκοπεί στο κοινό καλό («ορθή πολιτεία») ή στο ίδιο συμφέρον («παρεκβατικά πολιτεύματα»).
Eίδη κυβερνήσεων -Στα συστήματα διακυβέρνησης ολίγων διακρίνει ανάμεσα σε ολιγαρχία (παρεκβατικό πολίτευμα) και την αριστοκρατία (ορθό πολίτευμα). -Στα συστήματα διακυβέρνησης πολλών διακρίνει ανάμεσα σε πολιτεία (ιδεατό πολίτευμα στο οποίο κυβερνά η μετριοπαθής μεσαία τάξη, βασισμένη στους νόμους) και την εκφυλισμένη μορφή της δημοκρατίας (η οποία κυβερνάται ιδιοτελώς από μία κατώτερη τάξη). -Σύγχρονες ανάγκες (βλ. τυπολογική οργάνωση διδακτικού εγχειριδίου): φιλελεύθερη δημοκρατία, ανελεύθερη δημοκρατία, απολυταρχικά καθεστώτα.
Eίδη κυβερνήσεων -Χαρακτηριστικά φιλελεύθερης δημοκρατίας: Ελεύθερες, δίκαιες και τακτικές εκλογές Καθολική συμμετοχή στις εκλογές Ελεύθερος σχηματισμός πολιτικών κομμάτων Ελευθερία έκφρασης-ελευθερία του τύπου Συνταγματικοί περιορισμοί Δυνατότητα προάσπισης ατομικών δικαιωμάτων ενώπιον δικαστηρίων Σαφής διαχωρισμός μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας (φιλελευθερισμός, αυτονομία ατόμου)
Eίδη κυβερνήσεων -Χαρακτηριστικά απολυταρχικών καθεστώτων Ούτε φιλελεύθερα, ούτε δημοκρατικά Οι πολίτες δε διαθέτουν αποτελεσματικά μέσα ελέγχου των κυβερνώντων Όχι εκλογές ή απόλυτα ελεγχόμενες εκλογές Όχι καθολικό δικαίωμα ψήφου Απαγόρευση λειτουργίας πολιτικών κομμάτων ή μονοκομματικά συστήματα Λιγοστή και χαμηλής ποιότητας επικοινωνία μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων Νόθευση εκλογικών αποτελεσμάτων
Eίδη κυβερνήσεων -Ολοκληρωτικά καθεστώτα: συχνά διαχωρίζονται από τα απολυταρχικά, τα περισσότερα ανήκουν πλέον στο παρελθόν ( fascio, εν τη ενώσει η ισχύς) -Αποσκοπούν στην κινητοποίηση της κοινωνίας προς την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, σε αντίθεση με τα απολυταρχικά τα οποία δεν διαθέτουν εκτεταμένες μορφές διασύνδεσης μεταξύ εξουσίαςκοινωνίας
Eίδη κυβερνήσεων -Χαρακτηριστικά ανελεύθερης δημοκρατίας (μια ενδιάμεση κατάσταση) Εκλογές (όχι χαλκευμένες, αλλά ελεγχόμενες) Οι εκλογές σπανίως καταλήγουν σε κυβερνητική αλλαγή Συχνά κινούνται είτε προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία είτε προς την απολυταρχική κατάσταση
Ισχύς -Το συναλλακτικό νόμισμα της πολιτικής. Το εργαλείο που επιτρέπει στους κυβερνώντες να υπηρετούν ή να εκμεταλλεύονται τους πολίτες τους. -Η ισχύς είναι η δυνατότητα επίτευξης των επιθυμητών αποτελεσμάτων. -Μερικοί συγγραφείς θεωρούν ότι η πολιτική διέπεται από τα αποτελέσματα της «κατανομής ισχύος», της άσκησης και των συνεπειών της (αυτό ισχύει περισσότερο για τη διεθνή πολιτική) -Όσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητά μας να ορίζουμε την τύχη μας, τόσο μεγαλύτερη είναι η ισχύς που διαθέτουμε.
Ισχύς -Η αντίληψή μας για την ισχύ στο πεδίο της πολιτικής είναι συνάρτηση της αντίληψής μας για την ίδια την πολιτική. -Εάν π.χ. εκλαμβάνουμε την πολιτική ως την επιδίωξη κοινών στόχων, θα εκλάβουμε την ισχύ ως ένα εργαλείο στη διάθεση της πολιτικής κοινότητας συλλογικά. -Εάν, αντίθετα, ερμηνεύουμε την πολιτική ως ένα πεδίο σύγκρουσης, όπου ανταγωνιστικές ομάδες επιδιώκουν τους δικούς τους στόχους, τότε είναι πιο πιθανό να μετρήσουμε την ισχύ στη βάση της ικανότητας κάθε ομάδας να επικρατεί επί των ανταγωνιστών της.
Εξουσία και νομιμοποίηση -Εξουσία: όρος ευρύτερος της ισχύος. Ενώ ισχύς σημαίνει ότι έχεις τη δύναμη να ενεργείς, η εξουσία είναι το αναγνωρισμένο δικαίωμα να το πράττεις. -Εξουσία υπάρχει όταν οι ιεραρχικά κατώτεροι αναγνωρίζουν στους ανώτερους το δικαίωμα να δίνουν εντολές (σχέσεις εξουσίας: στρατός, εταιρικές δομές, εκκλησιαστικές δομές, κρατικές δομές κλπ). -Η ισχύς είναι στον μέγιστο βαθμό αποτελεσματική όταν παίρνει τη μορφή εξουσίας, όταν δηλαδή υπάρχει αποδοχή-νομιμοποίηση. -Max Weber: τρεις τρόποι νομιμοποίησης της πολιτικής ισχύος: μέσω παράδοσης, μέσω του χαρίσματος και μέσω της επίκλησης νομικώνορθολογικών κανόνων.
Εξουσία και νομιμοποίηση Παραδοσιακή εξουσία: «σεβασμός όσων πραγμάτων υπάρχουν πράγματι, λέγεται ότι υπάρχουν ή υποτίθεται ότι υπάρχουν εξ αρχής». Η υπακοή στους παραδοσιακούς ηγέτες υπάρχει ως μέρος της φυσικής τάξης πραγμάτων (π.χ. απόλυτοι μονάρχες). Αποτελεί επέκταση της πατριαρχίας (εξουσία πατέρα ή γηραιότερου άρρενος-μέλους της οικογένειας).
Εξουσία και νομιμοποίηση Χαρισματική εξουσία: Ενώ η παραδοσιακή εξουσία βασίζεται στο παρελθόν, ο χαρισματικός ηγέτης κοιτάζει το μέλλον. Πείθει τους οπαδούς του ότι μαζί του μπορούν να φτάσουν στη γη της επαγγελίας (ο «ηγέτης», ο «σωτήρας», αυτός που θα «φέρει την αλλαγή»). Το χάρισμα αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι οπαδοί εκλαμβάνουν μια ηγετική φυσιογνωμία και όχι κατ ανάγκη στις πραγματικές ικανότητες του ηγέτη. Συνήθως οι χαρισματικοί ηγέτες αναδύονται σε περιόδους κρίσης.
Εξουσία και νομιμοποίηση Η περίπτωση του Ayatollah Rudollah Khomeini
Εξουσία και νομιμοποίηση Νομική-ορθολογική εξουσία: οι άνθρωποι οφείλουν υποταγή σε κανόνες, όχι σε κυβερνήτες. Το βάρος στο θεσμό, όχι στο άτομο (ο Πρόεδρος, ο Πρωθυπουργός). Στο βαθμό που ένας αξιωματούχος υπερβαίνει τις αρμοδιότητές του, τότε χάνει τη νομιμοποίησή του. Πυλώνας φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Εξουσία και νομιμοποίηση -Νομιμοποίηση: όταν μία εξουσία είναι ευρέως αποδεκτή από τους πολίτες, τότε είναι νομιμοποιημένη. -Η νομιμοποίηση υπερβαίνει κατά πολύ τον όρο «νομιμότητα». -Περισσότερο πολιτική παρά νομική έννοια. -Έχει να κάνει με το κατά πόσον ο λαός αποδέχεται την εγκυρότητα συγκεκριμένου νόμου ή του πολιτικού συστήματος εν γένει (ένας νόμος, ένας ηγέτης, ένα καθεστώς είναι δυνατό να απωλέσει τη νομιμοποίησή του. Π.χ. Apartheid Νοτίου Αφρικής).
Κράτος και κυριαρχία -Κράτος: η κυρίαρχη μορφή πολιτικής οργάνωσης στον σύγχρονο κόσμο. -Μια πολιτική κοινότητα που συγκροτείται από συγκεκριμένο πληθυσμό ο οποίος ζει και κυβερνάται σε δεδομένη εδαφική επικράτεια (συστατικά στοιχεία κράτους: λαός, έδαφος, αυθυπόστατη πολιτική εξουσία). -Max Weber: αποκλειστικό γνώρισμα του κράτους είναι ότι ενοποιεί τη βία και την εξουσία. Κατέχει το μονοπώλιο της νόμιμης φυσικής βίας εντός των γεωγραφικών του συνόρων.
Κράτος και κυριαρχία -Διαφορά κράτους-κυβέρνησης: το κράτος προσδιορίζει την πολιτική κοινότητα της οποίας η κυβέρνηση είναι ο διοικητικός θεσμός. -Αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ κράτους-κυβέρνησης αντανακλάται στο διαχωρισμό των ρόλων του αρχηγού του κράτους και του επικεφαλής της κυβέρνησης (ο Βασιλιάς ή ο Πρόεδρος ως το σύμβολο του κράτους και ο Πρωθυπουργός ως ο επικεφαλής της κυβέρνησης). -Κυριαρχία: η υπέρτατη πηγή εξουσίας μιας κοινωνίας. Ο ανώτατος άρχων (sovereign) είναι το ύπατο και τελικό όργανο για τη λήψη των αποφάσεων εντός της κοινότητας (το κράτος).
Κράτος και κυριαρχία -Jean Bodin: ο ανώτατος άρχων (κυρίαρχος) μπορεί «να θεσμοθετεί νόμους για το σύνολο των υπηκόων του και για τον καθένα ξεχωριστά, χωρίς να υπόκειται ο ίδιος σε κανένα νόμο που θέτουν οι άλλοι». -Κυριαρχία=σύλληψη της μεσαιωνικής Ευρώπης για την εδραίωση του ελέγχου των μοναρχών επί των βασιλείων τους, των οποίων την εξουσία μοιράζονταν τότε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και η φεουδαρχική αριστοκρατία (κυρίαρχος, ο μονάρχης. The King is always right ). -Στα πλαίσια της σύγχρονης, δημοκρατικής Ευρώπης, η πραγματική πηγή κυριαρχίας είναι τα αιρετά κοινοβούλια που λειτουργούν εκ μέρους του λαού. -Jean Jacques Rousseau: μοναδικός κυρίαρχος, ο λαός (εκφραστής της γενικής βούλησης).
Κράτος και κυριαρχία -Η έννοια της κυριαρχίας όμως δεν είναι το ίδιο ισχυρή και εκτός Ευρώπης. Π.χ. στις ΗΠΑ η κυριαρχία διαμοιράζεται μεταξύ ομοσπονδιακής κυβέρνησης και πολιτειών (state=κράτος, αλλά και πολιτεία). -Εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία, ένας διαχωρισμός που επιτρέπει στο κράτος να συμμετέχει στο διεθνές σύστημα: Η εσωτερική κυριαρχία αναφέρεται στην ισχύ παρασκευής νομοθεσίας εντός μιας εδαφικής επικράτειας. Η εξωτερική κυριαρχία αναφέρεται στη διεθνή αναγνώριση της δικαιοδοσίας του ανώτατου άρχοντα σε μια εδαφική επικράτεια.
Κράτος και κυριαρχία Όλα τα κράτη είναι ισότιμα στα πλαίσια της διεθνούς κοινότητας (η κυριαρχία δεν έχει διαβαθμίσεις). Εν τούτοις, το μέγεθος και η ισχύς του κάθε κράτους καθορίζει τον βαθμό στον οποίο θα μπορεί να ασκεί την κυριαρχία του με αποτελεσματικό τρόπο. Παραδείγματα περιορισμού κρατικής κυριαρχίας λόγω ανισοζυγίου ισχύος;
Έθνος και εθνικισμός Τι είναι έθνος;
Έθνος και εθνικισμός Kοινό αφήγημα περί καταγωγής Κοινό ιστορικό αφήγημα (μύθοι, ηρωικές μορφές, σύμβολα) Στοιχεία διακριτής κουλτούρας Σύνδεση με συγκεκριμένη εδαφική περιοχή-διεκδίκηση δικαιώματος αυτοδιάθεσης Αίσθηση αλληλεγγύης Benedict Anderson: «Φαντασιακές κοινότητες»
Έθνος και εθνικισμός Τι είναι εθνικισμός;
Έθνος και εθνικισμός Κίνημα εθνικισμού, 19 ος -20 ος αιώνας: η συλλογική επιθυμία ταύτισης των ορίων του κράτους με αυτά του έθνους-τα έθνη έχουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Ο ρόλος της γαλλικής επανάστασης: σημάδεψε την άνοδο νέων κοινωνικών τάξεων στην Ευρώπη, οι οποίες ήρθαν να προκαλέσουν την άρχουσα θέση της παλιάς αριστοκρατικής τάξης. Κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων επικράτησε στην Ευρώπη ένα αίσθημα εθνικής ενότητας, αφού οι κυβερνώντες καλούσαν τον λαό τους να ενωθεί ενάντια στον κοινό αγώνα Επιρροή: οι ιδέες της γαλλικής επανάστασης διαπότισαν την Ευρώπη (βλ. ελληνική επανάσταση)-δημιουργία εθνών-κρατών (αποκορύφωμα: 20 ος αιώνας).
Ιδεολογία -Ιδεολογία είναι ένα συλλογικό σύστημα πεποιθήσεων και στάσεων, το οποίο προτάσσει συγκεκριμένο πρότυπο κοινωνικών διευθετήσεων. Οι υποστηρικτές κάθε ιδεολογίας επιδιώκουν την προώθηση και τη διαφύλαξή της. -Η ρίζες της χρήσης του όρου βρίσκονται στη Γαλλική Επανάσταση. -Karl Marx: Απορρίπτει την ιδεολογία ως προϊόν ψευδαισθήσεων που πλασάρει η άρχουσα τάξη για να νομιμοποιήσει τη δική της θέση. «Οι ιδέες της άρχουσας τάξης είναι σε κάθε εποχή οι άρχουσες ιδέες».
Ιδεολογία -Στη σύγχρονη εποχή η έννοια της ιδεολογίας αναφέρεται σε σύνολα ιδεών καθ αυτά. Περιγράφει οποιοδήποτε σύστημα ιδεών διατυπώνει μια σαφή περιγραφή των πιο κάτω: Της ανθρώπινης φύσης. Της δέουσας οργάνωσης του κράτους και της κοινωνίας και της σχέσης μεταξύ των δύο. Τη θέση του ατόμου εντός αυτής της θεσπισμένης τάξης.
Ιδεολογία -Η εποχή των κυρίαρχων ιδεολογιών (μαρξισμός, φασισμός, ναζισμός, φιλελευθερισμός κλπ), που ξεκίνησε με τη Γαλλική επανάσταση, έλαβε τέλος στον 20 ο αιώνα, μετά την ήττα του φασισμού το 1945 και την κατάρρευση του κομμουνισμού στα τέλη της δεκαετίας του 80. -Εν τούτοις, υπάρχουν θεωρήσεις που επιχειρούν να ξεπεράσουν ακόμη και της ξέφρενους ρυθμούς της μεταβιομηχανικής εποχής.
Ιδεολογία -Π.χ. Francis Fucuyama: The End of History and the Last Man, 1992: Ίσως γινόμαστε μάρτυρες όχι απλώς του τέλους του Ψυχρού Πολέμου ή της ολοκλήρωσης κάποιας συγκεκριμένης περιόδου της μεταπολεμικής ιστορίας, αλλά του τέλους της ιστορίας καθ εαυτής: με άλλα λόγια, βρισκόμαστε στο τελικό σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας, με την καθολική εξάπλωση της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας ως τελικής μορφής ανθρώπινης διακυβέρνησης
Ιδεολογία Συμφωνείτε με τον Fucuyama; Αν ναι, τι νομίζετε ότι είναι αυτό που τον επιβεβαιώνει; Αν όχι, τι είναι αυτό που τον διαψεύδει;
Ιδεολογία Samuel Huntington, The Clash of Civilizations?, 1993
Αριστερά-Δεξιά -Οι έννοιες «αριστερά» και «δεξιά» αναφέρονται στους δύο πόλους ενός ιδεολογικού φάσματος, το περιεχόμενο του οποίου διαφέρει από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. -Γενικά, η αριστερά συνδέεται με την ισότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη μεταρρύθμιση, ενώ η δεξιά με την παράδοση, την εδραιωμένη εξουσία και την επιδίωξη του εθνικού συμφέροντος. -Κατά το παρελθόν, η αριστερά υποστήριζε την κρατική ιδιοκτησία της βιομηχανίας, ενώ σήμερα τάσσεται υπέρ της επιβολής ρυθμιστικών κανόνων επί της επιχειρηματικής δράσης.
Αριστερά-Δεξιά -Η καταβολή του άξονα αριστερά-δεξιά προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο κάθονταν οι πολιτικές δυνάμεις στις νομοθετικές συνελεύσεις κατά την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. -Sartori: «Αυτό που μας υποχρεώνει να χρησιμοποιούμε τη διάκριση αριστερά-δεξιά είναι ότι φαίνεται να αποτελεί τον πιο ευδιάκριτο και παγιωμένο τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την πολιτική όχι μόνον οι μάζες, αλλά και οι ελίτ». -Οι όροι αυτοί έχουν επιβιώσει της παρακμής των ιδεολογιών που επί μακρόν εκπροσωπούσαν.
Αριστερά-Δεξιά Εν τούτοις, είναι εμφανές ότι μια σειρά ζητημάτων που έχουν προσφάτως εισχωρήσει στη δημόσια συζήτηση (περιβάλλον, ατομικές ελευθερίες, μετανάστευση κ.α.) δεν απορροφούνται εύκολα από αυτό το κλασικό δίπολο. Κατά συνέπεια, ίσως σύντομα αυτό το δίπολο να απωλέσει σημαντικό βαθμό της σχετικότητάς του με τον πολιτικό διάλογο.