Η οικολογική ηθική ως μέρος της απελευθερωτικής ηθικής και το ζήτημα της θεμελίωσης. Η συμβολή ορισμένων Ελλήνων: Καστοριάδης, Τερζάκης, Φωτόπουλος.

Transcript

1 Η οικολογική ηθική ως μέρος της απελευθερωτικής ηθικής και το ζήτημα της θεμελίωσης. Η συμβολή ορισμένων Ελλήνων: Καστοριάδης, Τερζάκης, Φωτόπουλος. Γ. Μπλιώνης Κύκλος συζητήσεων για την Περιβαλλοντική Ηθική

2 Αντικειμενικές προσεγγίσεις Θρησκεία: «τα κοινωνικά ζητήματα καθορίζονται από τα θρησκευτικά κείμενα και τις ερμηνείες του ιερατείου». Μαρξιστές: «η κοινωνική εξέλιξη καθορίζεται από την ιστορική διαδικασία» Αναρχικοί (Κροπότκιν, Μπούκτσιν, κ.ά.): «η κοινωνική εξέλιξη καθορίζεται από τη φυσική εξέλιξη» Γενικά: «ο άνθρωπος είναι κατά βάση καλός και προοδευτικά αυτή η καλοσύνη μπορεί να επικρατήσει». Σωκρατικές επιρροές.

3 Υποκειμενικές προσεγγίσεις Μεταμοντέρνα αμφισβήτηση της αντικειμενικής ηθικής: «οι άνθρωποι είναι ηθικά αμφίθυμοι» «δεν υπάρχει καλή ή κακή ανθρώπινη φύση» «κανένας λογικά συνεπής ηθικός κώδικας δεν μπορεί να "ταιριάξει" γενικά σε όλους τους ανθρώπους» Σχετικισμός ηθικών κωδίκων. Αμφισβήτηση του ορθολογισμού. Επιστροφή ανορθολογικών, θρησκευτικών και μυστικιστικών παραδόσεων.

4 Μεταμοντέρνες επιρροές του οικολογικού κινήματος Μεγάλο μέρος της Περιβαλλοντικής Ηθικής που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του Οικολογικού Κινήματος χαρακτηρίζεται από ανορθολογικές, πανθεϊστικές, ή ανάλογου χαρακτήρα, πνευματικές προσεγγίσεις της Φύσης.

5 Η προσπάθεια «υπέρβασης» του Καστοριάδη Σφοδρή κριτική στην αντικειμενική ηθική (αλληλένδετη του ετεροκαθορισμού). Ωστόσο, δεν εκπίπτει στον πλήρη σχετικισμό, προτάσσοντας (επιλέγοντας) ως βασική αρχή την ατομική και κοινωνική ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ. Με αυτό το κριτήριο μπορούν να διαπιστωθούν ασύμβατες ηθικές θεωρήσεις.

6 Ηθικές θεωρήσεις ασύμβατες με το πρόταγμα της αυτονομίας Θρησκευτικές: αρνούνται τη διανοητική αυτονομία, που αποτελεί τη βάση της ατομικής αυτονομίας. Ιδεαλιστικές αιώνιες και καθολικές: οι αξίες διαφέρουν στο χώρο και το χρόνο μεταξύ διάφορων κοινοτήτων και κοινωνιών. Υλιστικές καθολικές (υποθ. προερχόμενες από κάποια κοινωνική ή φυσική εξελικτική διαδικασία), περιλαμβ. του διαλεκτικού υλισμού, του κοινωνικού δαρβινισμού, του μυστικιστικού ολισμού, του εξελικτικού ολισμού (Κροπότκιν) και του διαλεκτικού νατουραλισμού (Μπούκτσιν), ή άλλων βασιζόμενων σε επιστημονικές θεωρίες (χάος, αυτό-οργάνωση).

7 Ηκριτική της επιστημονικότητας του οικολογικού κινήματος Φ. Τερζάκης Βασιζόμενος στον περί αυτονομίας λόγο του Καστοριάδη, θεωρεί κάθε ηθική θεμελίωση στην επιστήμη ως «αντικειμενική» και «ετεροκαθοριστική» από το «επιστημονικό ιερατείο». Π.χ. τίθεται υπό αμφισβήτηση η επιβολή από τους επιστήμονες ορίων φέρουσας ικανότητας και συνεπώς και μιας «επιστημονικά» καθορισμένης αειφόρου ανάπτυξης.

8 Το οικολογικό κίνημα ως συνέχεια των κοινωνικών απελευθερωτικών κινημάτων Το εργατικό κίνημα, συρόμενο από τυραννικές εξουσιομανείς ηγεσίες, θέλησε να νομιμοποιήσει τη δράση του και τους σκοπούς του στο όνομα «αντικειμενικών νόμων» της ιστορίας, διερμηνευτής των οποίων δεν μπορούσε να είναι άλλος από το ιερατείο των διευθυνόντων πολιτικά γραφεία και ερυθρούς στρατούς με τις γνωστές εφιαλτικές συνέπειες. Τα κοινωνικά κινήματα που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 60, με το οικολογικό συχνά ως κεντρική πολιτική έκφραση όλων, ήρθαν ως διάδοχα του εργατικού κινήματος και διέθεταν έναν εικονοκλαστικό ριζοσπαστισμό που έλκει την καταγωγή του από το Διαφωτισμό. Αντί να προσφεύγουν στην επιστημονικότητα ως έσχατη πηγή νομιμοποίησης, θα πρέπει να διατηρήσουν την επίγνωση ότι εμείς, με δική μας επιλογή και δική μας ευθύνη, είμαστε αυτοί που διαλέγουμε το μέλλον και τίποτα δεν μπορεί να δικαιώσει «αντικειμενικά» την επιλογή μας.

9 Η συνεισφορά του Τάκη Φωτόπουλου Δέχεται την κριτική της αντικειμενικής ηθικής και το πρόταγμα της αυτονομίας του Καστοριάδη. Ωστόσο, του ασκεί κριτική γιατί δεν επεξεργάστηκε μια θετική πρόταση δημιουργίας θεσμών που προάγουν μια δημοκρατική αυτόνομη κοινωνία. Σημειώνει, ότι εγκατέλειψε την έννοια της σοσιαλιστικής εργατικής αυτό-διεύθυνσης για μια πιο αφηρημένη θεωρητική επεξεργασία της αυτονομίας. «Ποτέ δεν επιχείρησε να αρθρώσει μια στρατηγική που να οδηγεί στο ξεπέρασμα της πολιτικής και ηθικής ετερονομίας, ούτε καν να περιγράψει μια αυθεντική δημοκρατία».

10 Η συνεισφορά του Τάκη Φωτόπουλου (2) Επίσης, του ασκεί κριτική γιατί δεν κάνει σαφή αναφορά στο ρόλο των αρχουσών τάξεων (ελίτ), αλλά απλά κάνει λόγο για μια αδιαφοροποίητη (όσον αφορά τις τάξεις) κοινωνία. «Εγκατέλειψε την μαρξιστική ανάλυση των τάξεων, χωρίς να οδηγηθεί σε μια νέα θεωρία ταξικών διαχωρισμών που να είναι συμβατή με το πρόταγμα της αυτονομίας του». «Έτσι, πολλοί, παρεξηγώντας τον, υποθέτουν ότι η κοινωνία θα αλλάξει απλά αν αλλάξουμε αξίες σε ατομικό επίπεδο».

11 Η συνεισφορά του Τάκη Φωτόπουλου (3) ΟΚ. διστάζει ακόμη και να αναφερθεί στις ηθικές αξίες που θεωρεί συμβατές με μια αυτόνομη κοινωνία. «Θα πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε υπό τις τραγικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν τις ζωές μας, επειδή δεν ξέρουμε πάντα που βρίσκεται το καλό και το κακό, είτε στο ατομικό είτε στο συλλογικό επίπεδο» - Θρυμματισμένος Κόσμος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα μεταμοντέρνο τύπο ηθικού σχετικισμού, καλυμμένου από δημοκρατικές διαδικασίες.

12 Η συνεισφορά του Τάκη Φωτόπουλου (4) ΟΦ. προσθέτει στην αυτονομία και το πρόταγμα ή αρχή της ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ και σε αντίθεση με τον Κ. αναφέρεται στις ηθικές αξίες που θεωρεί συμβατές με αυτές τις αρχές: Ηθικές αξίες που προκύπτουν από την αρχή της αυτονομίας: ισότητα, δημοκρατία, σεβασμός της προσωπικότητας του κάθε πολίτη, σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή, προστασία της ποιότητας ζωής του κάθε πολίτη (αξία που υπονοεί την ανάγκη αποκατάστασης της σχέσης ανθρώπου-φύση). Ηθικές αξίες που προκύπτουν από την αρχή της κοινότητας: ισότητα, αλληλεγγύη, αμοιβαία βοήθεια, αλτρουϊσμός/αυτοθυσία, φροντίδα, μοίρασμα.

13 Κύριες βιβλιογραφικές πηγές Καστοριάδης Κ Ο Θρυμματισμένος Κόσμος. Ύψιλον, Αθήνα. Τερζάκης Φ Φύση και Κοινωνία. Γενεαλογία ενός Τύπου Συνείδησης και μιας Σχέσης Κυριαρχίας. Έρασμος, Αθήνα. Fotopoulos T Towards a democratic liberatory ethics. Democracy & Nature (The International Journal of Inclusive Democracy) vol. 8, iss.3.