ΠΟΛΙΣΙΚΕ ΕΘΕΛΟΤΙΩΝ ΕΠΙΣΡΟΥΩΝ ΜΕΣΑΝΑΣΩΝ ΚΑΛΕ ΠΡΑΚΣΙΚΕ ΣΗΝ Ε.Ε. ΚΑΙ ΔΙΔΑΓΜΑΣΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΦΟΛΗ ΣΟΠΙΚΗ ΑΤΣΟΔΙΟΙΚΗΗ Δ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΜΕΣΑΝΑΣΕΤΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ ΠΟΛΙΣΙΚΕ ΕΘΕΛΟΤΙΩΝ ΕΠΙΣΡΟΥΩΝ ΜΕΣΑΝΑΣΩΝ ΚΑΛΕ ΠΡΑΚΣΙΚΕ ΣΗΝ Ε.Ε. ΚΑΙ ΔΙΔΑΓΜΑΣΑ ΓΙΑ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΤΔΑΣΡΙΑ : ΑΙΚΑΣΕΡΙΝΗ ΝΣΟΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΓΑΒΡΙΗΛ ΑΜΙΣΗ ΑΘΗΝΑ, ΕΠΣΕΜΒΡΙΟ 2011

ΠΔΡΙΛΗΦΗ Σν ζέκα ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο είλαη επξχ θαη πνιχπινθν θαζψο δηαθνξνπνηείηαη ζε ζρέζε κε ηηο δηάθνξεο νκάδεο κεηαλαζηψλ. Με βάζε ην λνκηθφ θαζεζηψο ηεο δηακνλήο ε εζεινχζηα επηζηξνθή δηαρσξίδεηαη ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο: ζηελ εθνχζηα επηζηξνθή ησλ λνκίκσλ κεηαλαζηψλ θαη ζηελ εθνχζηα επηζηξνθή ππφ πίεζε ησλ παξαλφκσο δηακελφλησλ κεηαλαζηψλ. ηελ πξψηε πεξίπησζε ε επηζηξνθή απνηειεί κηα απφ ηηο βαζηθέο θάζεηο ηνπ θχθινπ δσήο ηεο κεηαλάζηεπζεο ελψ ζηε δεχηεξε απνηειεί κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλαγθαζηηθήο επηζηξνθήο. Παξά ην γεγνλφο φηη ε απφθαζε γηα εθνχζηα επηζηξνθή ιακβάλεηαη θαη πινπνηείηαη ζπλήζσο απηφλνκα απφ ηνπο κεηαλάζηεο έρεη δηαπηζησζεί φηη φηαλ ζρεδηάδεηαη θαη εθαξκφδεηαη νξγαλσκέλα κε ηε βνήζεηα ηνπ θξάηνπο ππνδνρήο θαζίζηαηαη πην απνηειεζκαηηθή θαη βηψζηκε. Ζ δηαρείξηζε ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο κεηαλαζηψλ παξφηη γηα ηελ Διιάδα ζπληζηά λέν πεδίν πνιηηηθήο γηα θάπνηεο ρψξεο ηεο ΔΔ απνηειεί ηζηνξηθά ζπλεθηηθφ θνκκάηη ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ηνπο πνιηηηθήο. ην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο εμεηάδνληαη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πνιηηηθέο πέληε επξσπατθψλ ρσξψλ ζρεηηθά κε ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο θαη ζηε ζπλέρεηα θαηεγνξηνπνηνχληαη νη θαιέο πξαθηηθέο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθψλ. Με ζθνπφ ηελ απφθηεζε νινθιεξσκέλεο εηθφλαο γηα ην ξχζκηζε ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ πξνεγείηαη κηα θαηαγξαθή ηνπ ζρεηηθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ησλ πνιηηηθψλ ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ θαη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σέινο, εμεηάδεηαη ε πεξίπησζε ηεο Διιάδαο, σο ρψξα κε ειάρηζηε εκπεηξία ζηε δηαρείξηζε ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο θαη πξνηείλνληαη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο γηα ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζεκεξηλψλ πξαθηηθψλ θαη ηε δεκηνπξγία κηαο νινθιεξσκέλεο εζληθήο πνιηηηθήο εζεινχζησλ επηζηξνθψλ. 1

ABSTRACT The subject of voluntary return is broad and complex as it differs with regard to different groups of immigrants. Based upon the legal regime of residency, voluntary return is divided into two basic categories: the voluntary return of legal immigrants and the forcible voluntary return of illegally residing immigrants. The first case constitutes one of the basic phases of the immigration life cycle, while the second forms part of the process of compulsory return. Despite the fact that voluntary return is usually entered into and realized independently by immigrants, it has been established that when it is planned and implemented in an organised way with the help of the host country, it is made more effective and sustainable. While it constitutes a new policy arena for Greece, the management of the voluntary return of immigrants forms a historically cohesive part of the immigration policy of some EU countries. This study examines the legislation and policies of five European countries with regard to voluntary return and further categorizes good practice in these policies. With a view to obtaining an integrated picture of the regulation of voluntary return, the study begins with an outline of the relevant legislation and policies of International Organizations and of the European Union. Finally, the situation of Greece is examined, a country with little experience of the management of voluntary return, and basic guidelines are suggested for the redefinition of present practices and the creation of an integrated national policy for voluntary return. 2

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ειίδα Πεξίιεςε 1 ABSTRACT 2 Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ 3 Πίλαθαο πληκήζεσλ-πληνκνγξαθηψλ 5 Δηζαγσγή 8 1.θνπφο 8 2.Μεζνδνινγία 8 3.Γηαξζξψζε Κεθαιαίσλ 9 1 ν Κεθάιαην : Τπεξεζληθή ξχζκηζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ 1.Παξεκβάζεηο Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ 10 1.1 Ο Οξγαληζκφο Ηλσκέλσλ Δζλψλ 10 1.1.1 Ζ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ 10 1.1.2 Ζ χκβαζε ηεο Γελεχεο γηα ηνπο Πξφζθπγεο 11 1.1.3 Ζ χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ 12 1.1.4Ζ χκβαζε θαηά ηνπ Γηαζπλνξηαθνχ Οξγαλσκέλνπ εγθιήκαηνο & ην Πξφζζεην Πξσηφθνιιν θαηά ηεο ιαζξαίαο δηαθίλεζεο κεηαλαζηψλ απφ μεξάο, ζαιάζζεο θαη αέξνο 12 1.1.5 Ζ Γηεζλήο χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ θαη ησλ Μειψλ ησλ Οηθνγελεηψλ ηνπο 13 1.1.6 Πνιηηηθέο ηνπ ΟΖΔ ζε ζέκαηα Δζεινχζησλ Δπηζηξνθψλ 14 1.2 Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο 15 1.2.1 Ζ χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ 15 1.2.2 Ο Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο 15 1.2.3 Ζ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ην Ννκηθφ Καζεζηψο ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ 16 1.3 Η Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο 17 1.3.1 Ζ χκβαζε Νν 97 πεξί «Μεηαλάζηεπζεο γηα Απαζρφιεζε» ηνπ 1939 φπσο απηή ηξνπνπνηήζεθε ην 1949 18 1.3.2 Ζ χζηαζε Νν 86 πεξί «Μεηαλάζηεπζήο γηα Απαζρφιεζε» 18 1.3.3 Ζ χκβαζε Νν 143 πεξί «Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ» 18 1.3.4 Οη Πνιηηηθέο ηεο ΓΟΔ ζε ζέκαηα εζεινχζησλ επηζηξνθψλ 18 1.4 Ο Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο 20 2. Παξεκβάζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 23 2.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 26 2.1.1 Καζνξηζκφο θνηλψλ θαλφλσλ & δηαδηθαζηψλ γηα ηελ επηζηξνθή 26 3

2.1.2 Οηθνγελεηαθή Δπαλέλσζε 28 2.1.3 Μέζα απνκάθξπλζεο-επηζηξνθήο 29 2.1.4 Κνηλνηηθά Υξεκαηνδνηηθά Δξγαιεία Δζεινχζησλ Δπηζηξνθψλ 29 2.1.5 πληνληζκφο θαη Δλαξκφληζε ησλ Γηαδηθαζηψλ κεηαμχ ησλ Κξαηψλ Μειψλ 32 2.1.6 Κνηλνηηθέο πκθσλίεο Δπαλεηζδνρήο 33 2.2 Οη Πνιηηηθέο ηεο ΔΔ γηα ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο 35 2.3 Σν Δπξσπατθφ χκθσλν γηα ηε Μεηαλάζηεπζε θαη ην Άζπιν 37 2.4 Η Αλνηρηή Μέζνδνο πληνληζκνχ 39 2 ν Κεθάιαην: Καιέο Πξαθηηθέο Δζεινχζησλ Δπηζηξνθψλ απφ ρψξεο ηεο ΔΔ 2.1 Η πεξίπησζε ηεο Γαιιίαο 41 2.1.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 42 2.1.2 Οη Πνιηηηθέο 43 2.2 Η πεξίπησζε ηεο Γεξκαλίαο 47 2.2.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 48 2.2.2 Οη Πνιηηηθέο 49 2.3 Η πεξίπησζε ηεο Μ. Βξεηαλίαο 52 2.3.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 52 2.3.2. Οη Πνιηηηθέο 53 2.4 Η πεξίπησζε ηεο Ιζπαλίαο 56 2.4.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 57 2.4.2 Οη Πνιηηηθέο 58 2.5 H πεξίπησζε ηεο Ιηαιίαο 61 2.5.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 61 2.5.2 Οη Πνιηηηθέο 62 2.6 Δπηζθφπεζε- Η ηππνπνίεζε ησλ θαιψλ πξαθηηθψλ 64 3 ν Κεθάιαην: Σν Πιαίζην ησλ Δζεινχζησλ Δπηζηξνθψλ ζηελ Διιάδα 3.1 Σν Θεζκηθφ Πιαίζην 71 3.1.1 Δζληθφ Ννκνζεηηθφ Πιαίζην 71 3.1.2 Δπηξξνή θαη Δλζσκάησζε Τπεξεζληθνχ Γηθαίνπ 72 3.2 Σν Δπηρεηξεζηαθφ Πιαίζην 74 3.3 Οη Πνιηηηθέο 74 4 ν Κεθάιαην : πκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο 79 4

Βηβιηνγξαθία 85 Α. Διιεληθή 85 Β. Ξελφγισζζε 88 Παξαξηήκαηα 92 Παξάξηεκα 1 93 Παξάξηεκα 2 96 Παξάξηεκα 3 105 Παξάξηεκα 4 108 Παξάξηεκα 5 111 Παξάξηεκα 6 114 5

ΠΙΝΑΚΑ ΤΝΣΜΗΔΧΝ - ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΧΝ ΑΜ Γ/λζε ΓΔΤ ΓΟΔ ΓΟΜ ΔΔ ΔΚ ΔΓ ΔΓΑ ΔΓελ ΔΠ ΔΤΔ ΗΠΑ ΚΤΑ Αλνηρηή Μέζνδνο πληνληζκνχ Γηεχζπλζε Γηθαηνζχλεο θαη Δζσηεξηθψλ Τπνζέζεσλ Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο Δπξσπατθή Έλσζε Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Έληαμε Διιεληθφ πκβνχιην γηα ηνπο Πξφζθπγεο Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο Κνηλή Τπνπξγηθή Απφθαζε Μ. Βξεηαλία Μεγάιε Βξεηαλία ΜΚΟ Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο N. Νφκνο Ν.Γ. ΟΗΔ π.ρ. ΠΓΓΜ ΠΓ ΔΔΔ πλζ ΔΔ Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ εζλψλ παξαδείγκαηνο ράξε Πξψελ Γηνπγθνζιαβηθή Γεκνθξαηία ηεο Μαθεδνλίαο Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα πλζήθεο Δπαλεηζδνρήο Δπξσπατθήο Έλσζεο πλζήθε ηεο ΔΔ 6

ΤΑ ΤΠΔ Τπάηε Αξκνζηεία Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ ARER AVRR CRPO ERS GARP IQF MIDA OFII OMI ΟΝΙ PCDM PDLM PTA REAG UK Reintegration and Assisted Voluntary Return Assisted Voluntary Return and Reintegration Contrat de reinsertion dans le pays d origine Early Removal Scheme Government Assisted Repatriation Programme Programme de reinsertion des etrangers invites a quitter de territoire Migration and Development Office Français de l Immigration et de l Intégration Office des Migrations Internationals Office Νational d Immigration Programme co-development migration Programme Development Local-Migration Prisoner Transfer Agreements Reintegration and Emigration Programme for Asylum-Seekers in Germany United Kingdom 7

ΔΙΑΓΧΓΗ 1.θνπφο θνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο είλαη ε πεξηγξαθή ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ησλ πνιηηηθψλ εζεινχζηαο επηζηξνθήο κεηαλαζηψλ ζε πέληε ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ε ζπγθξηηηθή επηζθφπεζή ηνπο κε απψηεξν ζηφρν ηνλ εληνπηζκφ ησλ θαιψλ πξαθηηθψλ δηαρείξηζεο ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο θαη ηε δπλαηφηεηα εθαξκνγήο ηνπο ζηελ Διιάδα. Δπί κέξνπο ζηφρνη ηεο εξγαζίαο απνηεινχλ ε θαηαγξαθή ησλ παξεκβάζεσλ απφ Γηεζλείο Οξγαληζκνχο θαη απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζηε ξχζκηζε ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ, θαζψο θαη ε επηξξνή ηνπο ζηε δηακφξθσζε ησλ αληίζηνηρσλ εζληθψλ πνιηηηθψλ. 2. Μεζνδνινγία Μνλάδεο έξεπλαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο απνηεινχλ πέληε ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο : Γαιιία, Γεξκαλία, Μ. Βξεηαλία, Ηζπαλία θαη Ηηαιία θαη ε Διιάδα. Ζ επηινγή ησλ πέληε επξσπατθψλ ρσξψλ έγηλε κε δχν θξηηήξηα ηα νπνία θαηεγνξηνπνηνχλ ηηο ζπγθεθξηκέλεο ρψξεο ζε δχν νκάδεο. Σν πξψην θξηηήξην αθνξά ηελ εκπεηξία πνπ παξνπζηάδνπλ ηζηνξηθά νη ρψξεο ζηε δηαρείξηζε ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ κεηαλαζηψλ θαη ην δεχηεξν θξηηήξην αθνξά ηε γεσγξαθηθή ηνπο ζέζε θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ πνπ δέρνληαη. Με βάζε ην πξψην θξηηήξην θαηεγνξηνπνηνχληαη ε Γαιιία, ε Γεξκαλία θαη ε Μ. Βξεηαλία, σο ρψξεο κε καθξφρξνλε εκπεηξία, πνπ ηνπο πξνζδίδεη κνλνπσιηαθφ ραξαθηήξα ζηελ ξχζκηζε ηεο εζεινπζίαο επηζηξνθήο. Με βάζε ην δεχηεξν θξηηήξην θαηεγνξηνπνηνχληαη ε Ηζπαλία θαη ε Ηηαιία, σο ρψξεο πνπ δέρνληαη κεγάιε πίεζε απφ κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο, θαζψο απνηεινχλ γεσγξαθηθά πχιεο εηζφδνπ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ο βαζηθφο άμνλαο αλάιπζεο ησλ κνλάδσλ έξεπλαο θηλείηαη ζηελ θαηαγξαθή ηνπ ηζρχνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ζηελ ηζηνξηθή αλαδξνκή ησλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί γηα ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο. ηε ζπλέρεηα πξαγκαηνπνηείηαη ζπγθξηηηθή επηζθφπεζε ησλ ελ ιφγσ πνιηηηθψλ θαη θαηαγξάθνληαη νη θαιέο πξαθηηθέο. Σέινο, πεξηγξάθεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πνιηηηθέο εζεινχζησλ επηζηξνθψλ ζηελ Διιάδα θαη,πξαγκαηνπνηείηαη θξηηηθή επηζθφπεζε θαη πξνηείλνληαη λέεο παξεκβάζεηο ζηε δηαρείξηζε ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο ζηελ Διιάδα. Ζ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο ζηεξίρζεθε ζηε κειέηε λνκηθψλ θεηκέλσλ εζληθνχ, επξσπατθνχ θαη δηεζλνχο δηθαίνπ κε ρξήζε πξσηνγελψλ θπξίσο πεγψλ: αλαθνξψλ θαη εθζέζεσλ επηζηεκνληθψλ νκάδσλ θαη εζληθψλ θνξέσλ αιιά θαη δεκνζηεπκέλνπ ζην δηαδίθηπν πιεξνθνξηαθνχ πιηθνχ απφ θξαηηθνχο θνξείο ησλ επηκέξνπο ρσξψλ. Οη πξφζθαηεο κεηαξξχζκηζεο ζηε λνκνζεζία ησλ πέληε ρσξψλ θαη ηεο Διιάδαο θαηέζηεζε ηελ έξεπλα θπξίσο πξσηνγελή, ειιεηπφλησλ επηθαηξνπνηεκέλσλ εθδφζεσλ βηβιίσλ ζρεηηθψλ κε ηηο 8

εζεινχζηεο επηζηξνθέο. Δπίζεο, αμηνπνηήζεθαλ πιεξνθνξίεο απφ ηελ εκεξίδα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ην Γηεζλή Οξγαληζκφ Μεηαλάζηεπζεο ζηηο 27 Ηνπλίνπ ηνπ 2011 κε ζέκα «Ζ δπλαηφηεηα ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο» θαη ηελ νπνία παξαθνινχζεζε ε γξάθνπζα. Δπίζεο αμηνπνηήζεθε ειιεληθή θαη θπξίσο μέλε βηβιηνγξαθία δεδνκέλνπ φηη ππάξρνπλ ειάρηζηεο εθδφζεηο ειιεληθψλ βηβιίσλ πνπ δηαπξαγκαηεχνληαη ην ζέκα ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο κεηαλαζηψλ. 3.Γηάξζξσζε Κεθαιαίσλ Ζ εξγαζία δνκείηαη ζε ηέζζεξα θεθάιαηα.: Σν πξψην θεθάιαην αθνξά ηηο παξεκβάζεηο ππεξεζληθψλ νξγαληζκψλ ζην ζέκα ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο θαη δνκείηαη ζε δχν ελφηεηεο: Ζ πξψηε ελφηεηα αλαθέξεηαη ζηηο ξπζκίζεηο ηεζζάξσλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ -Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ, πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο θαη Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο - ζε επίπεδν ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη πνιηηηθψλ γηα ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο. Ζ δεχηεξε ελφηεηα αθνξά ηε ξχζκηζε ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν, θαζψο αλαιχεηαη ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη θνηλνηηθέο πνιηηηθέο. Δπηπιένλ, γίλεηαη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζην χκθσλν γηα ηε Μεηαλάζηεπζε θαη ην Άζπιν πνπ πηνζεηήζεθε ην 2008 θαη ηελ επηξξνή ηνπ ζηε δηακφξθσζε ηεο πνιηηηθήο εζεινχζησλ επηζηξνθψλ. Σέινο, δηεξεπλάηαη ε αμηνπνίεζε ηνπ εξγαιείνπ ηεο Αλνηρηήο Μεζφδνπ πληνληζκνχ ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ηεο ελ ιφγσ πνιηηηθήο. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαιχεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πνιηηηθέο εζεινχζηαο επηζηξνθήο ζηε Γαιιία, ηε Γεξκαλία, ηε Μ. Βξεηαλία, ηελ Ηζπαλία θαη ηελ Ηηαιία θαη ζηε ζπλέρεηα κέζσ ζπγθξηηηθήο επηζθφπεζεο ηππνπνηνχληαη νη θαιέο πξαθηηθέο γηα ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο. ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Διιάδαο θα πεξηγξάθεηαη ην εζληθφ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ εζεινχζηα επηζηξνθή κεηαλαζηψλ, θαζψο ε ζπκκφξθσζε ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο κε ην δηεζλέο θαη θνηλνηηθφ δίθαην. Δλ ζπλερεία, αλαθέξνληαη νη πνιηηηθέο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί έσο ζήκεξα θαη εληνπίδνληαη ηα βαζηθά πξνβιήκαηα θαη νη ειιείςεηο ησλ ζρεηηθψλ πξνγξακκάησλ. ην ηέηαξην θεθάιαην πξαγκαηνπνηείηαη αξρηθά κηα θξηηηθή επηζθφπεζε θαη κηα ηδενινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο θαη ζηε ζπλέρεηα πξνηείλνληαη ζπγθεθξηκέλεο αιιαγέο ζην ηζρχνλ ζεζκηθφ θαη επηρεηξεζηαθφ πιαίζην, θαζψο θαη ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ ζηελ Διιάδα. 9

1 o Κεθάιαην : Τπεξεζληθή ξχζκηζε ηνπ δεηήκαηνο ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ 1. Παξεκβάζεηο Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ Ο ξφινο ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ησλ πνιηηηθψλ ζε ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο είλαη θαζνξηζηηθφο ιφγσ ηεο θχζεο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ δεηήκαηνο πνπ ππεξβαίλεη ηα εζληθά ζχλνξα αιιά θαη ιφγσ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ησλ ξαγδαίσλ κεηαβνιψλ πνπ απηή επηθέξεη ζηελ παγθφζκηα αγνξά εξγαζίαο. Παξάιιεια, κηα ζεηξά απφ πξσηνβνπιίεο εζληθψλ δεκφζησλ αξρψλ θαηαδεηθλχνπλ κηα νπζηαζηηθή ζηξνθή ζην ζρεδηαζκφ ησλ εζληθψλ κεηαλαζηεπηηθψλ πνιηηηθψλ: ηε κεηάβαζε απφ ηε de facto ζηελ εθνχζηα δηεζλνπνίεζε ηεο εζληθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. 1 απηφ ην πιαίζην νη δηεζλείο νξγαληζκνί θαινχληαη αθελφο κελ λα δηαζθαιίζνπλ ηα ζεκειηψδε αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ, αθεηέξνπ δε λα εληζρχζνπλ ην ζπληνληζκφ θαη ηελ επξχηεξε ζπλεξγαζία ησλ θξαηψλ γηα ηελ ελαξκφληζε ησλ πνιηηηθψλ ζε ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο. ε επίπεδν δηεζλνχο δηθαίνπ νη εθνχζηεο επηζηξνθέο κεηαλαζηψλ ξπζκίδνληαη είηε άκεζα κε έλα πιήζνο δεζκεπηηθψλ θαη κε κεραληζκψλ, είηε έκκεζα κε ηελ θαηνρχξσζε ζεκειησδψλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ πνπ εθαξκφδνληαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο επηζηξνθήο. Παξάιιεια ππάξρνπλ δηεζλείο νξγαληζκνί πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηακφξθσζε πνιηηηθψλ θαη ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ. Δηδηθφηεξα νη δηεζλείο νξγαληζκνί πνπ ξπζκίδνπλ δεηήκαηα εθνχζησλ επηζηξνθψλ είλαη: o Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, ε Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο θαη ν Γηεζλήο Οξγαληζκφο Μεηαλάζηεπζεο. 1.1 Ο Οξγαληζκφο Ηλσκέλσλ Δζλψλ Ο Οξγαληζκφο Ηλσκέλσλ Δζλψλ (ΟΖΔ) είλαη έλαο δηεζλήο νξγαληζκφο - ζπλαζπηζκφο κεηαμχ ησλ θξαηψλ ηνπ θφζκνπ κε ζθνπφ ηελ ζπλεξγαζία ζην δηεζλέο δίθαην, ηελ αζθάιεηα, ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηελ πνιηηηθή ηζφηεηα θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Ηδξχζεθε ην 1945 απφ ηηο ρψξεο πνπ λίθεζαλ ζηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θαη αξρηθά είρε 51 κέιε. ήκεξα πεξηιακβάλεη 193 θξάηε κέιε. Λφγσ ηνπ κνλαδηθνχ δηεζλνχο ραξαθηήξα ηνπ, ν ΟΖΔ ιακβάλεη δξάζε ζε κεγάιν εχξνο ζεκάησλ κέζσ εμεηδηθεπκέλσλ θνξέσλ, ηακείσλ θαη 1. ΗΜΔΠΟ,Α, 2008, ζει.282 2. Στην επίςημη ιςτοςελίδα του ΟΗΕ www.un.org, τελευταία επίςκεψη 16/08/2011 10

πξνγξακκάησλ. Μεηαμχ ησλ ζεκειησδψλ δεηεκάησλ πνπ αζρνιείηαη θαη ζρεηίδνληαη κε ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο είλαη ε πξνζηαζία ησλ πξνζθχγσλ θαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα 1.1.1 Η Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ Ζ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ πηνζεηήζεθε απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ ζηηο 10 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1948 θαη απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δηεζλή λνκηθά θείκελα ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο θαζψο αλαγλσξίδεηαη σο Δηεζλέο Εζηκηθό Δίθαην θαη παξάιιεια έρεη απνηειέζεη ηε βάζε γηα κεηαγελέζηεξεο δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ θαηνρχξσζε ζεκειησδψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ 2. Παξνι απηά απνηειεί κφλν θείκελν Γεληθώλ Αξρώλ θαη δελ έρεη λνκηθά δεζκεπηηθή ηζρχ. Σα θξάηε κέιε ην έρνπλ ππνγξάςεη αιιά δελ ην έρνπλ θπξψζεη σο εζληθφ θαλφλα δηθαίνπ. ην άξζξν 13 παξ. 2 ηεο Οηθνπκεληθήο Γηαθήξπμεο θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα ηεο επηζηξνθήο ζηε ρψξα θαηαγσγήο γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο ρσξίο δηαθξίζεηο. πγθεθξηκέλα, ην άξζξν αλαθέξεη: Καζέλαο έρεη ην δηθαίσκα λα εγθαηαιείπεη νπνηαδήπνηε ρώξα, αθόκα θαη ηε δηθή ηνπ, θαη λα επηζηξέθεη ζε απηήλ". Έηζη αλαγλσξίδεηαη σο ζεκειηψδεο ην δηθαίσκα ηεο επηζηξνθήο ζηε ρψξα θαηαγσγήο. Με βάζε ηελ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ πηνζεηήζεθαλ ην 1966 δχν Γηεζλή χκθσλα κε δεζκεπηηθή ηζρχ: ην Γηεζλέο χκθσλν γηα ηα Οηθνλνκηθά, Κνηλσληθά, Μνξθσηηθά δηθαηψκαηα θαη Γηεζλέο χκθσλν γηα ηα Αηνκηθά θαη ηα Πνιηηηθά δηθαηψκαηα. ε θαλέλα απφ ηα δχν λνκηθά θείκελα δελ γίλεηαη αλαθνξά ζην ζέκα ησλ επηζηξνθψλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ. 1.1.2 Η χκβαζε ηεο Γελεχεο γηα ηνπο Πξφζθπγεο ηηο 28 Ηνπιίνπ ηνπ 1951, ε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ ελέθξηλε ηε χκβαζε ηεο Γελεχεο γηα ην Καζεζηψο ησλ Πξνζθχγσλ. Ζ χκβαζε θαζνξίδεη αθξηβψο ην πνηφο είλαη ν πξφζθπγαο θαη ην είδνο ηεο λνκηθήο πξνζηαζίαο ή άιιεο παξνρήο, θαζψο θαη ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ πνπ απηφο νθείιεη λα ιάβεη απφ ηα πκβαιιφκελα Κξάηε. Όιεο νη ρψξεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη απηψλ πνπ δελ έρνπλ ππνγξάςεη ηε χκβαζε, είλαη ππνρξεσκέλεο λα παξέρνπλ βαζηθέο αξρέο πξνζηαζίαο, βάζεη ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ 3. ρεηηθφ κε ηηο επηζηξνθέο απνηειεί ην άξζξν 33 πνπ πξνβιέπεη ηελ «αξρή ηεο κε επαλαπξνψζεζεο» θαη νξίδεη φηη θαλέλα ζπκβαιιφκελν θξάηνο δελ ζα απειαχλεη ή επηζηξέθεη/επαλαπξνσζεί κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν έλαλ πξφζθπγα ζηα ζχλνξα εδαθψλ, φπνπ 3. Στο www.unhcr.gr/fileadmin/greece/general/geneva1951faq.pdf, τελευταία επίςκεψη 16/08/2011 11

ε δσή ή ε ειεπζεξία ηνπ ζα απεηινχληαλ γηα ιφγνπο θπιήο, ζξεζθείαο, ηζαγέλεηαο, ηδηφηεηαο κέινπο ζπγθεθξηκέλνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ή πνιηηηθήο άπνςεο. 1.1.3 Η χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ Ζ Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ πηνζέηεζε ζηηο 20 Ννεκβξίνπ ηνπ 1989 ηε χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ, θαζψο απφ ηελ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ είρε αλαγλσξηζηεί φηη ηα παηδηά δηθαηνχληαη εηδηθή βνήζεηα θαη ππνζηήξημε. ρεηηθά κε ην δήηεκα ησλ επηζηξνθψλ είλαη ηα άξζξα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε, ζηα παηδηά πξφζθπγεο, ζηελ απαγφξεπζε ησλ βαζαληζηεξίσλ θαη ζηε ζηέξεζε ηεο ειεπζεξίαο. Δηδηθφηεξα, ζην άξζξν 10 παξ. 1 θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα εηζφδνπ θαη εμφδνπ ζηα ζπκβαιιφκελα θξάηε απφ έλα παηδί ή ηνπο γνλείο ηνπ κε ζθνπφ ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε. Δπηπιένλ ζηελ παξάγξαθν 2 ην δηθαίσκα πνπ έρνπλ ην παηδί θαη νη γνλείο ηνπ λα εγθαηαιείςνπλ νπνηαδήπνηε ρψξα, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ρψξαο απηνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπκβαιιφκελνπ θξάηνπο θαη λα επηζηξέςνπλ ζηε δηθή ηνπο ρψξα. Σν άξζξν 22 αλαθέξεηαη ζηελ πξνζηαζία ησλ αλήιηθσλ πξνζθχγσλ θαη ζηελ ππνρξέσζε ησλ ζπκβαιιφκελσλ θξαηψλ λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζε παξφκνηα θαηάζηαζε, θαη πξνθεηκέλνπ λα αλαδεηήζνπλ ηνπο γνλείο ή άιια κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θάζε παηδηνχ πξφζθπγα θαη γηα λα ζπιιέμνπλ πιεξνθνξίεο αλαγθαίεο γηα ηελ επαλέλσζε ηνπ παηδηνχ κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Σν άξζξν 37 θαηνρπξψλεη ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηα νπνία νθείινπλ νη αξκφδηεο αξρέο λα εθαξκφδνπλ θαηά ηε δηαδηθαζία ηηο επηζηξνθήο, φπσο είλαη ε απαγφξεπζε ησλ βαζαληζηεξίσλ θαη νπνηαζδήπνηε άιιεο ζθιεξήο, απάλζξσπεο ή εμεπηειηζηηθήο ηηκσξίαο ή κεηαρείξηζεο ζε βάξνο παηδηνχ. Δπίζεο απαγνξεχεη ηελ ζηέξεζε ηεο ειεπζεξίαο ηνπ παηδηνχ θαηά ηξφπν παξάλνκν ή απζαίξεην θαη ζε πεξίπησζε πνπ ζηεξείηαη ηελ ειεπζεξία ηνπ λα αληηκεησπίδεηαη κε αλζξσπηζκφ θαη κε ηνλ νθεηιφκελν ζηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξψπνπ ζεβαζκφ, θαη θαηά ηξφπν πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηεο ειηθίαο ηνπ. 1.1.4 Η χκβαζε θαηά ηνπ Γηαζπλνξηαθνχ Οξγαλσκέλνπ εγθιήκαηνο & ην Πξφζζεην Πξσηφθνιιν θαηά ηεο ιαζξαίαο δηαθίλεζεο κεηαλαζηψλ απφ μεξάο, ζαιάζζεο θαη αέξνο. ηηο 12-15 Γεθεκβξίνπ 2000 ππνγξάθεθε ζην Παιέξκν ηεο Ηηαιίαο ε χκβαζε θαηά ηνπ Γηεζλνχο Οξγαλσκέλνπ Δγθιήκαηνο θαη ηα ηξία Πξσηφθνιια απηήο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην Πξσηφθνιιν θαηά ηεο Λαζξαίαο Γηαθίλεζεο Μεηαλαζηψλ απφ ηε Γε, ηε Θάιαζζα θαη ηνλ Αέξα. Ο ΟΖΔ κέζσ απηνχ ηνπ Πξσηνθφιινπ πξνσζεί ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ αληαιιαγή 12

πιεξνθνξηψλ ψζηε λα ιεθζνχλ ηα θαηάιιεια κέηξα ζε πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο. Σν άξζξν 18 ηνπ πξσηνθφιινπ αλαθέξεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ επηζηξνθή ησλ ιαζξνκεηαλαζηώλ θαη θπξίσο ζηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ θξαηψλ ππνδνρήο θαη ησλ θξαηψλ επηζηξνθήο ησλ παξάλνκσλ δηαθηλνχλησλ. πγθεθξηκέλα, δεζκεχεη ηα ζπκβαιιφκελα θξάηε λα δέρνληαη θαη λα δηεπθνιχλνπλ ρσξίο θαζπζηεξήζεηο ηελ επηζηξνθή ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε απηά, αιιά θαη ηελ ππνρξέσζή ηνπο λα πξνβαίλνπλ ζε αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ γηα ηελ εμαθξίβσζε ζηνηρείσλ φηαλ δελ ππάξρνπλ έγγξαθα ηαπηνπνίεζεο θαη ηαμηδησηηθά έγγξαθα γηα ηνπο ελ ιφγσ κεηαλάζηεο. Γεζκεχεη ηα ζπκβαιιφκελα θξάηε πνπ εκπιέθνληαη ζηελ επηζηξνθή λα ιακβάλνπλ φια ηα θαηάιιεια κέηξα θαη λα ηα εθαξκφδνπλ δηαζθαιίδνληαο ηελ αζθάιεηα θαη ην ζεβαζκφ ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα. Δπηπιένλ επηθπιάζζεη ην δηθαίσκα ησλ θξαηψλ λα ζπλεξγάδνληαη κε Γηεζλείο Οξγαληζκνχο γηα φζα πξνβιέπεη ην ζπγθεθξηκέλν άξζξν. 1.1.5 Η Γηεζλήο χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ θαη ησλ Μειψλ ησλ Οηθνγελεηψλ ηνπο Ζ χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ θαη ησλ Μειψλ ησλ Οηθνγελεηψλ ηνπο ππνγξάθεθε ζηηο 18 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1990 θαη απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα δηεζλή λνκηθά θείκελα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ησλ κεηαλαζηψλ. Δηδηθφηεξα αθνξά ηνπο εξγαδφκελνπο κεηαλάζηεο θαη ηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο θαη ζε νξηζκέλα άξζξα ηεο ζχκβαζεο αλαθέξεηαη ην ζέκα ηεο επηζηξνθήο ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο θαηαγσγήο ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα ζην άξζξν 1 παξάγξαθνο 2 νξίδεηαη φηη ε χκβαζε εθαξκφδεηαη θαη θαηά ηε θάζε ηεο επηζηξνθήο ηνπ κεηαλάζηε ζην Κξάηνο θαηαγσγήο ή ζην Κξάηνο ηεο ζπλήζνπο δηακνλήο. Δπίζεο ζην άξζξν 8 παξάγξαθνο 2 θαηνρπξψλεηαη ην δηθαίσκα ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ κειψλ ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο λα εηζέξρνληαη νπνηεδήπνηε θαη λα δηακέλνπλ ζην Κξάηνο θαηαγσγήο ηνπο. Αθφκε πην εηδηθφ ζέκα ξπζκίδεη ην άξζξν 32 πνπ νξίδεη φηη κε ηελ εθπλνή ηεο παξακνλήο ζην Κξάηνο απαζρφιεζεο, νη κεηαλάζηεο εξγαδφκελνη θαη ηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο δηθαηνχληαη λα κεηαθέξνπλ ηα εηζνδήκαηά ηνπο θαη ηηο απνηακηεχζεηο ηνπο θαη, ζχκθσλα κε ηελ ηζρχνπζα λνκνζεζία ηνπ ελδηαθεξφκελνπ Κξάηνπο, ηελ πξνζσπηθή ηνπο πεξηνπζία ζηε ρψξα επηζηξνθήο. Παξάιιεια ζην άξζξν 46 εμαηξνχληαη νη ελ ιφγσ κεηαλάζηεο απφ ηνπο δαζκνχο θαη ηνπο θφξνπο εηζαγσγήο θαη εμαγσγήο ησλ πξνζσπηθψλ ηνπο αληηθεηκέλσλ θαη ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπ λνηθνθπξηνχ ηνπο θαζψο θαη ηνπ απαξαίηεηνπ γηα ηελ άζθεζε ηεο 13

κηζζσηήο δξαζηεξηφηεηαο εμνπιηζκνχ θαηά ηελ νξηζηηθή επηζηξνθή ζην Κξάηνο θαηαγσγήο ή ζην Κξάηνο ζπλήζνπο δηακνλήο. Δπηπιένλ ζην άξζξν 65 παξ. δ αλαθέξεηαη ε ππνρξέσζε ησλ θξαηψλ λα παξέρνπλ πιεξνθφξεζε θαη ηελ θαηάιιειε ππνζηήξημε ζηνπο κεηαλάζηεο εξγαδφκελνπο θαη ζηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο θαηά ηελ επηζηξνθή ηνπο ζηε ρψξα θαηαγσγήο θαη ζην άξζξν 67 πξνβιέπεηαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ ελδηαθεξφκελσλ θξαηψλ γηα ηελ νκαιή επηζηξνθή ηφζν ησλ λφκηκσλ φζν θαη ησλ κε λφκηκσλ κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ. Γηα ηνπο λφκηκνπο κεηαλάζηεο πξνβιέπεηαη παξάιιεια ε επαλέληαμή ηνπο ζηηο ρψξεο επηζηξνθήο. 1.1.6 Πνιηηηθέο ηνπ ΟΗΔ ζε ζέκαηα Δζεινχζησλ Δπηζηξνθψλ ε επίπεδν πνιηηηθψλ θαη πξνγξακκάησλ γηα ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο ν ΟΖΔ δξαζηεξηνπνηείηαη κέζσ ηεο Ύπαηεο Αξκνζηείαο γηα ηνπο Πξφζθπγεο (Τ.Α.) 4, θαζψο αλάκεζα ζηα άηνκα πνπ ππάγνληαη ζηελ εληνιή ηεο Τ.Α. είλαη θαη νη επαλαπαηξηδφκελνη πξφζθπγεο. Έρνληαο σο ζεκειηψδε αξρή φηη ν εζεινληηθφο επαλαπαηξηζκφο είλαη ε θαιχηεξε ιχζε γηα ηνπο πξφζθπγεο ε Τ.Α. πινπνηεί πξνγξάκκαηα κε δχν βαζηθνχο άμνλεο : ηνλ εζεινληηθφ επαλαπαηξηζκφ θαη ηελ επαλέληαμε πξνζθχγσλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο φηαλ έρεη παξέιζεη ν θίλδπλνο πνπ ηνπο αλάγθαζε λα ηελ εγθαηαιείςνπλ 5. Σα βαζηθά ζηνηρεία ησλ πξνγξακκάησλ εζεινληηθνύ επαλαπαηξηζκνύ πξνζθχγσλ πεξηιακβάλνπλ ηε θπζηθή,λνκηθή θαη πιηθή πξνζηαζία, θαζψο θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο νκαιήο ππνδνρήο θαη ζπκβίσζεο κε ηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο ζηηο ρψξεο επηζηξνθήο 6 Αληίζηνηρα ηα πξνγξάκκαηα επαλέληαμεο ζηνρεχνπλ ζηελ εμάιεηςε ησλ αληζνηήησλ ζηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο κεηαμχ επαλαπαηξηδφκελσλ θαη κνλίκσλ θαηνίθσλ θαη θπξίσο ζηελ ηζφηηκε πξφζβαζε ζηηο θξαηηθέο ππεξεζίεο θαη γεληθφηεξα ζηηο επθαηξίεο θνηλσληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εμέιημεο. Ζ επαλέληαμε πεξηιακβάλεη ζχκθσλα κε ηελ Τ.Α. ηέζζεξηο βαζηθέο παξακέηξνπο: ηε λνκηθή, ηελ πνιηηηθή,ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή ελζσκάησζε ησλ επαλαπαηξηδφκελσλ 7. Με βάζε απηέο ζρεδηάδνληαη θαη πινπνηνχληαη ηα πξνγξάκκαηα επαλέληαμεο. 4.Ζ Ύπαηε Αξκνζηεία ηνπ ΟΖΔ γηα ηνπο Πξφζθπγεο (UNHCR) ηδξχζεθε ζηηο 14 Γεθεκβξίνπ 1950 απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ. Οη ζηφρνη ηεο νξίδνληαη απφ ην Καηαζηαηηθφ ηνπ Οξγαληζκνχ κε γλψκνλα ηελ χκβαζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ηνπ 1951 πνπ ζρεηίδεηαη κε ην θαζεζηψο ησλ Πξνζθχγσλ θαη ην αληίζηνηρν Πξσηφθνιιν ηνπ 1967.Κχξηνο ζηφρνο ηεο είλαη ε δηαζθάιηζε ηνπ δηθαηψκαηνο θάζε αηφκνπ λα δεηά άζπιν θαη λα βξίζθεη θαηαθχγην ζε άιιε ρψξα, κε ηελ πξννπηηθή ηνπ εζεινληηθνχ επαλαπαηξηζκνχ, ηεο ηνπηθήο έληαμεο ζηε ρψξα αζχινπ ή ηεο κεηεγθαηάζηαζεο ζε ηξίηε ρψξα. 5. Πιεξνθνξίεο απφ ην άξζξν Νν 23/10 κε ηίηιν «Ζ Ύπαηε Αξκνζηεία θαιεί πεξηζζφηεξεο ρψξεο λα πηνζεηήζνπλ πξνγξάκκαηα κεηεγθαηάζηαζεο πξνζθχγσλ» ζηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηεο Τ.Α. www.unhcr.gr θαη ζην http://www.unhcr.gr/genikes-plirofories/statistika.html, ηειεπηαία επίζθεςε 19/08/2011 6. UNHCR, 2004 Α, Geneva 7. UNHCR, 2004,Α, Geneva 14

1.2 Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο είλαη έλαο δηαθπβεξλεηηθφο νξγαληζκφο ν νπνίνο ηδξχζεθε ην 1949 θαη πεξηιακβάλεη 44 θξάηε κέιε. Ζ Διιάδα πξνζρψξεζε σο ην 11 ν θξάηνο κέινο ζηηο 9 Απγνχζηνπ 1949. Οη βαζηθνί ζηφρνη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο είλαη ε εδξαίσζε ηεο δεκνθξαηηθήο ζηαζεξφηεηαο ζηελ Δπξψπε,ε δηαθχιαμε θαη πξναγσγή ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, ηεο πινπξαιηζηηθήο δεκνθξαηίαο θαη ησλ αξρψλ ηνπ δηθαίνπ,ε αλαδήηεζε ιχζεσλ ζε πξνβιήκαηα ηεο επξσπατθήο θνηλσλίαο, φπσο ε μελνθνβία, ε έιιεηςε αλεθηηθφηεηαο, ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θιπ. Σν πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ξπζκίδεη ζέκαηα επηζηξνθήο κεηαλαζηψλ κφλν ζε ζεζκηθφ επίπεδν, θαζψο δελ αλαπηχζζεη πνιηηηθέο θαη πξνγξάκκαηα δξάζεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα. Σα λνκηθά θείκελα πνπ αλαθέξνληαη άκεζα ή έκκεζα ζηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ηα αθφινπζα : 1.2.1 Η χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ ( Δ..Γ.Α). Με αθνξκή ηελ Οηθνπκεληθή Γηαθήξπμε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ πνπ πηνζέηεζε ε Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ ην 1948, ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο αλέιαβε ηελ πξσηνβνπιία λα δεκηνπξγήζεη ηε χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ (Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) ή Δ..Γ.Α. Οξηζκέλα άξζξα ηεο ΔΓΑ θαηνρπξψλνπλ αηνκηθά δηθαηψκαηα πνπ νθείινπλ ηα θξάηε λα ηα εθαξκφδνπλ θαηά ηε δηαδηθαζία ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ, θπξίσο ησλ κε λφκηκσλ κεηαλαζηψλ. Σα ζρεηηθά άξζξα αθνξνχλ ηελ απαγφξεπζε ησλ βαζαληζηεξίσλ(άξζξν 3),ην δηθαίσκα ζηελ πξνζσπηθή ειεπζεξία θαη αζθάιεηα(άξζξν 5),ην δηθαίσκα ζε κηα δίθαηε δίθε(άξζξν 6), ην δηθαίσκα ζεβαζκνχ ηεο ηδησηηθήο θαη νηθνγελεηαθήο δσήο(άξζξν 8),ην δηθαίσκα πξαγκαηηθήο πξνζθπγήο (άξζξν 13) θαη ηελ απαγφξεπζε ησλ δηαθξίζεσλ (άξζξν 14) 1.2.2 Ο Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο Ο Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο πηνζεηήζεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ζηηο 18 Οθησβξίνπ 1961 θαη ζπκπιεξψλεη ηελ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Αλζξσπίλσλ Γηθαησκάησλ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ (Δ..Γ.Α.), δηεπξχλνληαο ην 15

πεδίν παξέκβαζεο ηνπ πκβνπιίνπ θαη ζηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα 8. Δίρε δηεπξπλζεί κε ηελ πξνζζήθε ηξηψλ Πξσηνθφιισλ ην 1988, ην 1991 θαη ην 1995. Σν 1996 μεθίλεζε ε πηνζέηεζε ηνπ Αλαζεσξεκέλνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Υάξηε, ν νπνίνο ηέζεθε ηειηθά ζε ηζρχ ηελ 1ε Ηνπιίνπ 1999 θαη ζηαδηαθά ζα αληηθαηαζηήζεη πιήξσο ηνλ πξψην Υάξηε. Καη ζηνπο δχν Υάξηεο ζην άξζξν 19 κε ηίηιν «Γηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ εξγαηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο γηα πξνζηαζία θαη βνήζεηα» γίλεηαη αλαθνξά ζηηο επηζηξνθέο ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ. Δηδηθφηεξα ζηελ παξάγξαθν 2 νξίδεηαη φηη ηα πκβαιιφκελα Κξάηε νθείινπλ λα δηεπθνιχλνπλ ηελ αλαρψξεζε, ην ηαμίδη θαη ηελ ππνδνρή ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο θαη λα θξνληίδνπλ γηα ηηο ππεξεζίεο πγείαο θαη ηαηξηθήο θξνληίδαο θαηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ ηαμηδηνχ. Παξάιιεια ζηελ παξάγξαθν 3 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ αλαθέξεηαη ε ππνρξέσζε ησλ πκβαιιφκελσλ Κξαηψλ λα ζπλεξγάδνληαη, φηαλ απηφ είλαη απαξαίηεην γηα ην ζπληνληζκφ ησλ αζθαιηζηηθψλ ππεξεζηψλ ηφζν ηνπ ηδησηηθνχ φζν θαη ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. Μ απηφλ ηνλ ηξφπν ν Δπξσπατθφο Κνηλσληθφο Υάξηεο δηεπθνιχλεη ηηο δηαδηθαζίεο ηεο εζεινχζηαο επηζηξνθήο ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο, πξνζηαηεχεη ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαηά ηε κεηαθίλεζε θαη πξνθπιάζζεη ηα αζθαιηζηηθά ηνπο δηθαηψκαηα θαηά ηελ επηζηξνθή ζηε ρψξα θαηαγσγήο. 1.2.3 Η Δπξσπατθή χκβαζε γηα ην Ννκηθφ Καζεζηψο ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ Ζ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ην Ννκηθφ Καζεζηψο ησλ Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ πηνζεηήζεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο ζηηο 24 Ννεκβξίνπ 1977 κε ζθνπφ λα ξπζκηζηνχλ δεηήκαηα ηεο λνκηθήο θαηάζηαζεο ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ κειψλ ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. Αλαθνξηθά κε ην ζέκα ησλ εθνχζησλ επηζηξνθψλ ησλ κεηαλαζηψλ ε χκβαζε ζην Κεθάιαην ΙV κε ηίηιν «Δπαλαπαηξηζκφο» θαη ζην άξζξν 30 πξνβιέπεη φηη ηα ζπκβαιιφκελα θξάηε νθείινπλ λα δηεπθνιχλνπλ λνκηθά ηελ νξηζηηθή επηζηξνθή ησλ εξγαδφκελσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο. Παξάιιεια επηθπιάζζεη δηαθξηηηθή επρέξεηα ζηα θξάηε γηα ηελ νηθνλνκηθή ππνζηήξημε ησλ επηζηξεθφλησλ. 8.Γλψκε ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Δπηηξνπήο επί ηνπ ρεδίνπ Νφκνπ «Κχξσζε Αλαζεσξεκέλνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Υάξηε» ζην http://www.oke.gr/opinion/op_242.pdf 16

Δπηπιένλ πξνβιέπεη ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ εκπιεθνκέλσλ Κξαηψλ ψζηε λα παξέρνπλ, χζηεξα απφ αίηεζε, ζηνλ θάζε ελδηαθεξφκελν κεηαλάζηε φιεο ηηο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο πνπ αθνξνχλ: - ηελ νηθνλνκηθή βνήζεηα πξνθεηκέλνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή επαλέληαμή ηνπο, -ηελ δηαηήξεζε ησλ δηθαησκάησλ πνπ απφθηεζαλ ζην εμσηεξηθφ ζηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, - ηηο απαξαίηεηεο ελέξγεηεο πξνθεηκέλνπ γηα ηελ αλαδήηεζε ζηέγεο, - ηελ ηζνηηκία ησλ επαγγεικαηηθψλ πηζηνπνηεηηθψλ ή δηπισκάησλ πνπ απνθηήζεθαλ ζην εμσηεξηθφ, θαη πεξηζηάζεσο ηπρνχζεο, ησλ αλαγθαίσλ εμεηάζεσλ γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο ηζρχνο ηνπο, - ηελ ηζνηηκία πνπ ρνξεγείηαη ζηνπο ηίηινπο ζπνπδψλ πνπ απνθηήζεθαλ ζην εμσηεξηθφ πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ρσξίο εκπφδηα ε ζρνιηθή ελζσκάησζε ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ. 1.3 Η Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο Ζ Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο (ΓΟΔ) είλαη έλαο εηδηθφο νξγαληζκφο ηνπ ΟΖΔ πνπ ιεηηνπξγεί κε ηελ ηξηκεξή εθπξνζψπεζε θπβεξλήζεσλ, εξγνδνηψλ θαη εξγαδνκέλσλ. Ζ ηξηκεξήο απηή δνκή ηνπ ηνλ θαζηζηά κνλαδηθφ θαη δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηηο θπβεξλήζεηο θαη ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο ησλ θξαηψλ κειψλ λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα δηεμάγνπλ αλνηρηφ δηάινγν ζε ζέκαηα εξγαηηθνχ δηθαίνπ θαη πνιηηηθψλ. Ηδξχζεθε ηελ 1 ε Ννεκβξίνπ ηνπ 1945 θαη ζήκεξα απνηειείηαη απφ 183 θξάηε κέιε 9. Μεηαμχ ησλ βαζηθψλ ζεκαηηθψλ πνπ αζρνιείηαη ε ΓΟΔ είλαη νη εξγαδφκελνη κεηαλάζηεο θαη εηδηθφηεξα ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ ηνπο, ε νξγάλσζε ηεο ζεσξεηηθήο θαη ηερληθήο εθπαίδεπζήο ηνπο θαη ε αλάπηπμε ησλ ρσξψλ ππνδνρήο θαη θαηαγσγήο ηνπο. Ζ δξάζε ηνπ έγθεηηαη ηφζν ζηελ πηνζέηεζε ζρεηηθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ φζν θαη ζηνλ ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ 10. Αλαθνξηθά κε ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο ξπζκίδνληαη εηδηθά δεηήκαηα κέζσ λνκηθψλ θεηκέλσλ πνπ αλαθέξνληαη κφλν ζε ζέκαηα κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ, πνπ είλαη: ε χκβαζε Νν 97 πεξί «Μεηαλάζηεπζεο γηα Απαζρφιεζε» θαη ε ζρεηηθή χζηαζε Νν 86 θαη ε χκβαζε Νν 143 πεξί «Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ» 11. 9. ζην http://www.ilo.org/global/about-the-ilo/lang-en/index.htm,ηειεπηαία επίζθεςε 17/08/2011 10. Δ.- Α. ακπαηάθνπ,2008 11. IOL,Geneva, 1999 17

1.3.1 Η χκβαζε Νν 97 πεξί «Μεηαλάζηεπζεο γηα Απαζρφιεζε» ηνπ 1939 φπσο απηή ηξνπνπνηήζεθε ην 1949 Ζ Γεληθή πλέιεπζε ηεο ΓΟΔ πηνζέηεζε ην 1939 ηελ χκβαζε πεξί «Μεηαλάζηεπζεο γηα Απαζρφιεζε». ην θεθάιαην ΙΙΙ θαη άξζξν 2 πξνβιέπεηαη φηη νη εξγαδφκελνη κεηαλάζηεο θαη ηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο δελ επηβαξχλνληαη κε ηεισλεηαθνχο δαζκνχο γηα ηα πξνζσπηθά ηνπο αληηθείκελα φηαλ επηζηξέθνπλ ζηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο. Χο πξνυπφζεζε ηίζεηαη λα δηαηεξνχλ ηελ ηζαγέλεηα ηεο ρψξαο ηνπ επηζηξέθνπλ. Αλάινγε απαιιαγή απφ ηνπο ηεισλεηαθνχο δαζκνχο πξνβιέπεηαη θαη γηα ηα ρεηξνθίλεηα εξγαιεία θαη ησλ εμνπιηζκφ ησλ εξγαηψλ κεηαλαζηψλ. 1.3.2 Η χζηαζε Νν 86 πεξί «Μεηαλάζηεπζήο γηα Απαζρφιεζε» Ζ χζηαζε Νν 86 ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά σο πξνο ηελ χκβαζε Νν 97.ην Κεθ. 7 θαη άξζξν 20 αλαθέξεη φηη ηα θξάηε θαηαγσγήο νθείινπλ λα παξέρνπλ ζηνπο εξγαδφκελνπο κεηαλάζηεο θαη ζηα κέιε ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο πνπ επηζηξέθνπλ, εθφζνλ απηνί δηαηεξνχλ ηελ ηζαγέλεηα ηνπο θξάηνπο θαηαγσγήο, φινπο ηηο θνηλσληθέο παξνρέο θαη ηα θνηλσληθά επηδφκαηα πνπ ηζρχνπλ γηα ηνπο γεγελείο πνιίηεο ηεο ρψξαο. 1.3.3 Η χκβαζε Νν 143 πεξί «Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ» Σν Ηνχλην ηνπ 1975 ε ΓΟΔ πηνζέηεζε ηε χκβαζε πεξί «Μεηαλαζηψλ Δξγαδνκέλσλ» ξπζκίδνληαο ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηνπο εξγαδφκελνπο κεηαλάζηεο. ην άξζξν 9(3) θαζνξίδεηαη φηη ην θφζηνο ηεο αθνχζηαο επηζηξνθήο δελ ζα πξέπεη λα βαξχλεη ηoλ κεηαλάζηε. Ζ ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε έρεη εθαξκνγή ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ ππφ πίεζε. 1.3.4 Οη Πνιηηηθέο ηεο ΓΟΔ ζε ζέκαηα εζεινχζησλ επηζηξνθψλ Ζ ΓΟΔ ζε επίπεδν πνιηηηθψλ δηελεξγεί θπξίσο κειέηεο θαη πξνζθέξεη ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο φζνλ αθνξά ηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ηελ ελίζρπζε ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ θαη ηε ζπλεξγαζία ησλ ρσξψλ απνζηνιήο θαη ππνδνρήο κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ. Παξάιιεια εξεπλά θαη πξνηείλεη ζχγρξνλεο πνιηηηθέο δηαρείξηζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηελ πνιηηηθή θπθιηθήο κεηαλάζηεπζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο δξάζεο ηεο είλαη φηη ην 2004 ζηελ 92 ε Γηεζλή Γηάζθεςε Δξγαζίαο ε ΓΟΔ πηνζέηεζε έλα κε δεζκεπηηθφ Πνιπκεξέο Πιαίζην γηα ηελ Οηθνλνκηθή Μεηαλάζηεπζε.Σν Πνιπκεξέο Πιαίζην απνηειεί κέξνο ηνπ γεληθφηεξνπ ζρεδίνπ δξάζεο 18

γηα ηε δηαρείξηζε ηεο νηθνλνκηθήο κεηαλάζηεπζεο θαη ηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε θαη αλάπηπμε ησλ ρσξψλ θαηαγσγήο θαη ππνδνρήο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ. Γηαξζξψλεηαη ζε άμνλεο κε θαηεπζπληήξηεο γξακκέο. ρεηηθνί κε ηηο εζεινχζηεο επηζηξνθέο ησλ κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ είλαη: Άμνλαο «Δηεζλήο Σπλεξγαζία ζε ζέκαηα Οηθνλνκηθήο Μεηαλάζηεπζεο» κε θαηεπζπληήξηα γξακκή πνπ αθνξά ηηο δηκεξείο θαη πνιπκεξείο ζπκθσλίεο κεηαμχ θξαηψλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο πνιηηηθήο επηζηξνθψλ κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ. Άμνλαο «Δηαδηθαζία ηεο Μεηαλάζηεπζεο» κε θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηελ πιεξνθφξεζε ησλ κεηαλαζηψλ γηα ηα πξνγξάκκαηα επηζηξνθήο, ηελ πξνεηνηκαζία ηεο επηζηξνθήο κέζσ πξνγξακκάησλ εθπαίδεπζεο θαη ηελ παξνρή βνήζεηαο γηα ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ηαμηδηνχ θαη γηα ηελ επαλέληαμε ζηε ρψξα θαηαγσγήο Άμνλαο «Μεηαλάζηεπζε θαη Αλάπηπμε» κε θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ηε δηεπθφιπλζε ηεο επηζηξνθήο κε ηελ παξνρή θηλήηξσλ γηα δεκηνπξγία κηθξψλ θαη δηαθξαηηθψλ επηρεηξήζεσλ απφ γπλαίθεο θαη άληξεο ζηηο ρψξεο θαηαγσγήο, ηελ παξνρή θηλήηξσλ γηα ηελ παξαγσγηθή επέλδπζε ησλ εκβαζκάησλ, ηελ κείσζε ηνπ θφζηνπο κεηαθνξάο ησλ εκβαζκάησλ, ηελ πξνψζεζε ηεο θπθιηθήο θαη πξνζσξηλήο κεηαλάζηεπζεο κέζσ ησλ πνιηηηθψλ ζεψξεζεο εηζφδνπ(visa) θαη ηελ παξνρή θηλήηξσλ γηα δεκηνπξγία δηαθξαηηθψλ επηρεηξήζεσλ θαη θνηλνηήησλ 12. Δηδηθφηεξεο κειέηεο ηεο ΓΟΔ αθνξνχλ ηελ «δηαξξνή εγθεθάισλ» (brain drain) απφ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα νθέιε ηεο θπθιηθήο κεηαλάζηεπζεο, ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ κε πςειή εμεηδίθεπζε θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο κέζσ πνιηηηθψλ εζεινχζησλ επηζηξνθψλ κεηαλαζηψλ εξγαδνκέλσλ 13 Δλ φςε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο θξίζεο ζηελ Δπξψπε ε ΓΟΔ ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Οξγαληζκφ γηα ηελ Αζθάιεηα θαη ηε πλεξγαζία ζηελ Δπξψπε (Organization for Security and Co-operation in Europe OSCE) εθπφλεζαλ ην Γεθέκβξην ηνπ 2010 κηα κειέηε κε ηίηιν «Δλδπλάκσζε ηεο Μεηαλαζηεπηηθήο Γηαθπβέξλεζεο»( 'Strengthening Migration Governance') Ζ κειέηε αλαιχεη ην δήηεκα ηεο δηαρείξηζεο ησλ ξνψλ ησλ εξγαδφκελσλ 12. ζην www.ilo.org/global/topics/labour-migration/lang--en/index.htm 13. Παξαδείγκαηα απνηεινχλ νη ζρεηηθέο κειέηεο : A.Taran &P. Geronimi, Perspectives on Labour Migration 3E Globalization, Labour and Migration: Protection is Paramount,International Labour Office, Geneva θαη Piyasiri Wickramasekara, Labour Migration 5 E Policy responses to skilled migration : Retention, return and circulation IOL, Social Protection Sector, Geneva, 2002 19