1 Κωστας Βεργοπουλος ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΑΠΑΤΗΣ Δεν υπαρχει πιο ανιατη ασθενεια απο αυτην που επιλεγουμε υπο το προσχημα οτι δηθεν ετσι αποφευγουμε καποια αλλη πολυ χειροτερη. Εαν σημερα ο κοσμος πηγαινει απο το κακο στο χειροτερο, υπαρχουν παντα δικηγοροι του διαβολου για να διατεινονται οτι, χωρις την εσφαλμενη συνταγη που σημερα τον καταποντιζει, θα πηγαινε ακομη χειροτερα. Η εποχη μας αλαζονικα αυτοπροβαλλεται ως ασεβης και αδιαφορη για ολα τα φετιχ και ταμπου του παρελθοντος. Ωστοσο, θα ηταν αφελες να πιστευουμε οτι η ιδια δεν εγειρει τα δικα της. Αυτες τις δηθεν απαραβιαστες «κοκκινες γραμμες» που σαν «παρωπιδες» την εμποδιζουν σημερα να βλεπει οτι στη ζωη δεν υπαρχουν «μονοδρομοι» και οτι για τα προβληματα που η ιδια συσσωρευει με τις εμμονές της, μια διαφορετικη διαχειριση θα ηταν οπωσδηποτε εφικτη και επωφελεστερη. Το ταμπου της εποχης μας ονομαζεται «παγκοσμιοποιηση» και δεν αναφερομαι εδω τοσο στο περιεχομενο του ορου, οσο κυριως στην ιδεοληψια που κυκλοφορει γυρω απο αυτον, στην χρηση και καταχρηση του Ακομη μια φορα, η γηραια ηπειρος αποδεικνυεται περισσοτερο ακεραιοφρων και αμετακινητη απο ο,τι οι Αγγλοσαξονες που ως γνωστον ησαν αυτοι πρωτοι εφηυραν την «παγκοσμιοποιηση» απο τα μεσα της δεκαετιας του 1980. Υποτιθεται οτι στις συνθηκες της «νεας εποχης», με την αλληλοδιεισδυση μεταξυ εθνικων οικονομιων, καταπιπτουν και αχρηστευονται τα εργαλεια της μακροοικονομικης διαχειρισης. Ιδιως η νομισματικη και δημοσιονομικη πολιτικη ως «μοχλοι» για την στηριξη και προσαρμογη της εθνικης οικονομιας, για την σταθεροποιηση και ανακαμψη. Υποτιθεται οτι ετσι δεν απομενει στα κρατη παρα η αναγκαστικη οδος της λεγομενης «εσωτερικης υποτιμησης» με τις περιβοητες «διαρθρωτικες μεταρρυθμισεις», που την
συνοδευουν. Στο πλαισιο της παγκοσμιοποιημενης οικονομιας, δεν υπαρχει δυνατοτητα διαφορετικης και αποκλινουσας πολιτικης ουτε μεσω της διακυμανσης του εθνικου νομισματος ουτε μεσω της αυξησης των δημοσιων δαπανων. Ωστοσο, παρ ολο που στη θεωρια η δυνατοτητα δεν υπαρχει, εν τουτοις στην πραξη ολες οι χωρες του κοσμου καταφευγουν σε αυτην προκειμενου να σταθεροποιηθουν, οσακις οι καιροι το επιβαλλουν. Και εαν σημερα η παγκοσμιοποιηση απειλειται και υποχωρει, αυτο αποδιδεται σε μεγαλο βαθμο στον συγκεκαλυμενο ανταγωνισμο μεταξυ των οικονομικων περιοχων του κοσμου : αυτο που επισημαινεται ως «πολεμος των νομισματων» απορρεει απο την επεκταση των δημοσιων δαπανων σε καθε περιοχη προς αντιμετωπιση της κρισης, με συνεπεια την πτωτικη πιεση επι των νομισματων. Οι ΗΠΑ αυξανουν τοσο τις δημοσιες οσο και τις δαπανες, οπως επισης η Ιαπωνια, αλλα και η Κινα. Μονον η Ευρωπη τις μειωνει, με αποτελεσμα οτι αυτη εισπραττει την εξαγωγη της υφεσης και ανεργιας απο τις αλλες περιοχες του πλανητη. 2 Στη δημοσια συζητηση των Αμερικανων οικονομολογων, ο Λαρυ Σαμερς απο το Χαρβαρντ εμφανιζεται απαισιοδοξος σχετικα με την δυνατοτητα επανοδου του καπιταλισμου στις υψηλες επιδοσεις προ του 2008. «Επιχειρησαμε ολους τους τροπους, εξηγει ο ιδιος, ομως η οικονομια δεν επανεκκινει οπως πριν, αλλα παραμενει σε στασιμοτητα». Απο την αλλη πλευρα, ο Μπαρυ Αικενγκρην απο το Μπερκλευ απαντα οτι εαν αυτο ισχυε, δεν θα ηταν προιον της ειμαρμενης, αλλα θλιβερη συνεπεια απο τις μεχρι σημερα ακολουθουμενες οικονομικες επιλογες. Στον σημερινο κοσμο, συνεχιζει ο ιδιος, υπαρχουν τεραστιες και πρωτοφανεις ποσοτητες χρηματος που αποφευγουν να επενδυονται, ενοσω οι αποδοσεις παραμενουν χαμηλες. Υπαρχουν επισης τεραστιες αναγκες για επενδυσεις στις υποδομες, στην εκπαιδευση, στην επιμορφωση. «Αντι να ισχυριζομαστε οτι η στασιμοτητα μακρας διαρκειας αποτελει την νεα πραγματικοτητα του καπιταλισμου, θα ηταν προτιμωτερο και οπωσδηποτε εφικτο να κανουμε τα παντα προκειμενου να αποφυγουμε μια παρομοια προοπτικη».
Η ανακαμψη δεν προκειται ποτε να ελθει απο τις ιδιωτικες επενδυσεις, οπως προθυμα διαβεβαιωνουν οι απολογητες των οικονομικων της προσφορας, αφου, ως γνωστον, ουδεις επενδυει ενοσω η οικονομια παραμενει σε ασταθεια και υφεση. Μονος τροπος εξοδου απο τον φαυλο κυκλο της στασιμοτητος ειναι η ενισχυση της ενεργου ζητησης, ειτε ιδιωτικης ειτε δημοσιας, η σταθεροποιηση των αγορων, που θα ξαναδωσει εμπιστοσυνη στους επενδυτες. Γιατι αραγε οι κυβερνησεις, ιδιως οι ευρωπαικες, αφου εχουν δοκιμασει χωρις αποτελεσμα ολες τις αλλες επιλογες, επιμενουν να αγνοουν την κυριωτερη, αυτην που εχει επανειλημμενα κατα το παρελθον αποδειξει την αποτελεσματικοτητα της, την ενισχυση της εσωτερικης ζητησης σε καθε χωρα, αλλα και στην Ευρωζωνη ως συνολο ; 3 Στην υπο γερμανικη διευθυνση Ευρωπη κυριαρχει η αποψη οτι στο πλαισιο της παγκοσμιοποιησης, οποιαδηποτε αυξηση της εσωτερικης ζητησης θα απεβαινε προς οφελος των εισαγωγων και θα διογκωνε το εξωτερικο ελλειμμα. Η παγκοσμιοποιηση υποτιθεται οτι απαγορευει καθε προσπαθεια ανορθωσης της εσωτερικης αγορας και ταυτοχρονα καθε δυνατοτητα ανακαμψης μεσω της αυξησης της δημοσιας δαπανης. Κατα συνεπεια, ο στοχος της ανακαμψης αντικαθισταται με αυτον της δημοσιονομικης ισοσκελισης. Ομως ετσι, οι ευρωπαικες χωρες δεν αντιμαχονται πλεον τις προκλησεις της παγκοσμιοποιησης, αλλα αντιθετα επιδιωκουν να προσαρμοζονται σε αυτες και μαλιστα σε ολο και πιο χαμηλο επιπεδο λειτουργιας. Ποια ακριβως ειναι η αληθεια και ποια η ιδεολογια στο αξιωμα της παγκοσμιοποιησης στις αρχες του αιωνα μας ; Ας αφισουμε κατα μερος το διεθνες εμποριο που δεν παυει να επιβραδυνεται μετα το κρισιμο ετος 2007. Το Ελβετικο Οικονομικο Ινστιτουτο της Ζυριχης KOF, που παρακολουθει συστηματικα τις διεθνεις εξελιξεις, διαπιστωνει οτι απο το 2008 ολοι οι δεικτες της παγκοσμιοποιησης βρισκονται σε
υποχωρηση 1. Τα στοιχεια για τις διεθνεις επενδυσεις το επιβεβαιωνουν με αδιαμφισβητητο τροπο. Συμφωνα με την Παγκοσμια Τραπεζα 2, το συνολο των ξενων επενδυσεων στην παγκοσμια οικονομια, απο 2129 δισεκατομμυρια δολλαρια το 2007, ειχε συρρικνωθει σε 1354 δισεκατομμυρια το 2015. Οι επενδυσεις στο εξωτερικο, αυτες που υποτιθεται οτι ειναι οι φορεις και το «μοτερ» της παγκοσμιοποιησης, δεν απορροφουν πλεον παρα ενα ελαχιστο και συρρικνουμενο μεριδιο του εθνικου εισοδηματος των χωρων προελευσης. Οι επενδυσεις της Γερμανιας στο εξωτερικο, απο 4,79% του γερμανικου ΑΕΠ το 1998, ειχαν μειωθει σε 3,1% το 2014. Της Γαλλιας, απο 3% του γαλλικου ΑΕΠ το 1998, ειχαν περιορισθει σε 1,1% το 2014. Οσον αφορα στις αγγλοσαξονικες χωρες, τα στοιχεια δεν ειναι διολου διαφορετικα : στις ΗΠΑ, πρωτη επενδυτικη χωρα στον κοσμο, οι επενδυσεις στο εξωτερικο, μετα την ανοδο του 2007, ειχαν συρρικνωθει σε 1,7% του αμερικανικου ΑΕΠ το 2011 και σε 0,8% το 2014. Οι βρετανικες επενδυσεις στο εξωτερικο, απο 10% του ΑΕΠ το 2011, ειχαν αρνητικο προσημο -2,6% 2014. Κατα την αυτη περιοδο, τα αντιστοιχα στοιχεια της Κινας δεν υπερβαινουν το 1,7% του κινεζικου ΑΕΠ, ενω της Ιαπωνιας κυμαινονται μεταξυ 0% και 0,2% του ιαπωνικου ΑΕΠ. Για το ετος 2014-2015, το συνολο των επενδυσεων ολων των χωρων του κοσμου στο εξωτερικο εκτιμαται σε περιπου 1,73% του παγκοσμιου ΑΕΠ. Συμπερασματικα, οι ξενες επενδυσεις που υποτιθεται οτι αποτελουν τον κινητηρα της παγκοσμιοποιησης εχουν σημερα κατελθει αισθητα κατω του 2% του παγκοσμιου ΑΕΠ και με περαιτερω πτωτικη ταση, παρα ανοδικη. 4 Εαν σημερα η Γερμανια, με το μεγαλυτερο στον κοσμο εξωτερικο εμπορικο πλεονασμα ανερχομενο σε 8,2% του ΑΕΠ της, δεν επιστρεφει στη διεθνη οικονομια μεσω επενδυσεων στο εξωτερικο παρα μονον 3,1% του ΑΕΠ, που αντιστοιχει σε μολις 0,8% της εθνικης αποταμιευσης της, θα θυμισουμε το ακριβως 1 Cf KOF, Swiss Economic Institute, KOF Index of Globalization, Zürich 2015. 2 Cf World Bank, Foreign Direct Investment, Net Outflows (% of GDP) Washongton 1915.
αντιθετο παραδειγμα της Βρετανιας στη διαρκεια 54 ετων, μεταξυ 1860 και 1914 : η γηραια Αλβιων, παρα το βαθυ ελλειμμα του εξωτερικου εμπορικου ισοζυγιου της, εν τουτοις δεν επαψε να επενδυει στο εξωτερικο ολα αυτα τα χρονια 75% της εθνικης αποταμιευσης της, δηλαδη 20% του ΑΕΠ της. Η συγκριση μεταξυ των αρχων του 20ου αιωνα και του 21ου οσον αφορα στο μεγεθος και στο βαθος της παγκοσμιοποιησης αποβαινει συντριπτικη υπερ του χθες και εις βαρος του σημερα : το φαινομενο ειχε ασυγκριτα μεγαλυτερη βαρυτητα πριν απο ενα αιωνα απο ο,τι σημερα, ηταν πολυ πιο πραγματικο παρα υποθετικο, οπως συμβαινει σημερα, και ομως οι μεταβαλλομενες αναγκες της πραγματικοτητος το τελειωσαν, οπως οι ιδιες τελειωνουν και το σημερινο. Με τα προσφατα δεδομενα, η σημερινη παγκοσμιοποιηση βρισκεται περισσοτερο πισω μας, παρα μπροστα μας. Παυει με επιταχυνση να αποτελει τον υποτιθεμενο απαρακαμπτο οριζοντα της εποχης μας. Εαν σημερα μολις 2% του παγκοσμιου πλουτου συνεισφερει στην αλληλοδιεισδυση των εθνικων οικονομιων, πως ειναι δυνατον να διατεινονται οι ιθυνοντες οτι αυτο το θλιβερα ελαχιστο ποσοστο ειναι αρκετο ωστε εν ονοματι του να δικαιολογειται η συντριβη του υπολοιπου 98% των κοινωνιων ; Ωστε να αχρηστευονται τα εργαλεια οικονομικης διαχειρισης, σταθεροποιησης και ανακαμψης ; 5 Εαν σημερα κλεινει η παρενθεση της παγκοσμιοποιησης, ποσο δικαιολογημενη ειναι η πολιτικη της ματαιης προσαρμογης των χωρων σε μια «πραγματικοτητα» που αποβαινει ολο και πιο υποθετικη ; Στην προσφατη συνοδο των 20 πλουσιωτερων χωρων του κοσμου στη Σαγκαη, ολοι συμφωνησαν μαζι με το ΔΝΤ, με μοναδικη αντιρρηση απο την Γερμανια, οτι επιβαλλεται να δοθει σημερα μια «μεγαλη ωθηση» στην παγκοσμια οικονομια προκειμενου να απεμπλακει απο το τελμα στο οποιο την καθηλωνουν οι μεχρι σημερα εφαρμοζομενες συρρικνωτικες πολιτικες. Αραγε θα πρεπει να περιμενουμε ακομη μεχρι την ολικη καταρρευση των ευρωπαικων οικονομιων και κοινωνιων, οπως ακριβως στη δεκαετια του 1930, για να αποδεχθουν οι
Ευρωπαιοι αρμοδιοι οτι ενας αλλος δρομος για την ανοικοδομηση επιβαλλεται και ειναι εφικτος; kvergo@gmail.com 6