ΘΕΜΑ: Επικαιροποιημένη μελέτη βελγικής αγοράς βιολογικών προϊόντων

ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων Rue des Petits Carmes 6 1000 Bruxelles Τηλ. : 00 32 2 545 55 06 Φαξ : 00 32 2 545 55 08 Email : ecocom-brussels@mfa.gr ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ Βρυξέλλες, 25/1/2016 Α.Π. Φ. 2215 / 037 ΠΡΟΣ : Ως Πίνακας Αποδεκτών KOIN : Ε.Δ.: Υπουργείο Εξωτερικών Διπλωματικό Γραφείο κ. ΥΦΥΠΕΞ Γραφείο κ. Γ.Γ. ΔΟΣ & ΑΣ Γραφείο κας Β Γενικής Διευθύντριας Β1, Β4, Β8 Διευθύνσεις Πρεσβεία Βρυξελλών ΜΑ Ε.Ε., υπόψη κ.κ. Οικονόμου, Θεοδωρίδου ΘΕΜΑ: Επικαιροποιημένη μελέτη βελγικής αγοράς βιολογικών προϊόντων Σας διαβιβάζουμε συνημμένα σε ηλεκτρονική μορφή, προς ενημέρωσή σας και ενδεχομένως ενδιαφερομένων ελληνικών επιχειρήσεων, επικαιροποιημένη μελέτη του Γραφείου μας, Ιανουαρίου 2016, σχετικά με την αγορά βιολογικών προϊόντων του Βελγίου. Οι πληροφορίες που παρατίθενται στην μελέτη αντλήθηκαν κυρίως από στοιχεία της εταιρείας ερευνών αγοράς GfK Benelux, καθώς και άλλων ερευνών που έχουν δημοσιευθεί στον κλαδικό Τύπο του Βελγίου. Επισυνάπτονται επίσης αρχεία εισαγωγέων βιολογικών προϊόντων και τροφίμων στο Βέλγιο, βελγικών αλυσίδων καταστημάτων βιολογικών προϊόντων και επιλεγμένων καταστημάτων βιολογικών τροφίμων και ποτών στις Βρυξέλλες. Συνημ.: 4 αρχεία Ο Προϊστάμενος Παντελής Γκάσιος Σύμβουλος ΟΕΥ Α' Σελίδα 1 από 3 ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΔΕΚΤΩΝ 1. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων - Γραφείο κ. Υπουργού - Γραφείο κ. Γεν. Γραμματέα Αγροτικής Πολιτικής & Διαχείρισης Κοινοτικών Πόρων - Γενική Διεύθυνση Βιώσιμης Αγροτικής Ανάπτυξης - Γενική Διεύθυνση Βιώσιμης Φυτικής Παραγωγής - Γενική Διεύθυνση Βιώσιμης Ζωικής Παραγωγής & Κτηνιατρικής - Διεύθυνση Συστημάτων Ποιότητας, Βιολογικής Παραγωγής & Γεωγραφικών Ενδείξεων - Διεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής, Διεθνών Σχέσεων & Προώθησης Προϊόντων 2. Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Αττικής, e-mail: sybaa@otenet.gr 3. Δίκτυο Βιολογικών Προϊόντων, e-mail: info@biocluster.gr 4. Σύνδεσμος Βιοκαλλιεργητών Θεσσαλίας, e-mail: sbthess@hol.gr 5. Ένωση Αγροτών Βιοκαλλιεργητών Βόρειας Ελλάδας, e-mail: eabbe2002@gmail.com, info@biologikesagores.gr 6. Ινστιτούτο ΒΙΟΕΛΛΑΣ, e-mail: info@bio-hellas.gr 7. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, Γραφείο κ. Προέδρου, e- mail: sevt@sevt.gr 8. ΕΘΝΙΚΗ ΔΙΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟΥ & ΕΛΙΑΣ (ΕΔΟΕΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: info@edoee.gr 9. ΠΕΜΕΤΕ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: info@pemete.gr 10. ΣΕΒΙΤΕΛ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: sevitel@oliveoil.gr 11. ΕΣΒΙΤΕ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: info@esvite.gr 12. INCOFRUIT HELLAS, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: incofruit@incofruit.gr 13. ΕΘΝΙΚΗ ΔΙΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΜΠΕΛΟΥ ΚΑΙ ΟΙΝΟΥ (ΕΔΟΑΟ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: edoao@otenet.gr 14. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΑΜΠΕΛΟΟΙΝΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (ΚΕΟΣΟΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: keosoe@otenet.gr 15. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΠΟΣΤΑΓΜΑΤΩΝ & ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ ΠΟΤΩΝ (ΣΕΑΟΠ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: seaop@hol.gr 16. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΟΙΝΟΥ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: seo@wine.org.gr 17. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΥΠΟΠΟΙΗΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΕΩΝ ΜΕΛΙΟΥ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: sevt@sevt.gr 18. Enterprise Greece, Γραφείο κ. Διευθύνοντος Συμβούλου, e-mail: info@enterprisegreece.gov.gr 19. Πανελλήνιος Σύνδεσμος Εξαγωγέων (ΠΣΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: pse@otenet.gr 20. Σύνδεσμος Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος (ΣΕΒΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: info@seve.gr 21. Σύνδεσμος Εξαγωγέων Κρήτης, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: info@crete-exporters.com 22. Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: keeuhcci@otenet.gr 23. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ (ΣΕΒ), Γραφείο κ. Προέδρου, e- mail: info@sev.org.gr 24. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΣΒΒΕ), Γραφείο κ. Προέδρου, e- mail: secretariat@sbbe.gr 25. ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ & ΠΕΙΡΑΙΩΣ (ΣΒΑΠ), Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: svap@svap.gr Σελίδα 2 από 3 ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

26. ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, Γραφείο κ. Προέδρου, e- mail: info@acci.gr 27. ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Γραφείο κ. Προέδρου, e-mail: root@ebeth.gr 28. ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ, Γραφείο κ. Προέδρου, e- mail: evep@pcci.gr, prdep@pcci.gr Σελίδα 3 από 3 ΑΔΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

Πρεσβεία της Ελλάδος στο Βέλγιο Γραφείο Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων Η ΒΕΛΓΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Βρυξέλλες, Ιανουάριος 2016 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Χαρακτηριστικά της βελγικής αγοράς βιολογικών προϊόντων, τάσεις της κατανάλωσης..3 (i) Τάσεις της βελγικής παραγωγής και αγοράς βιολογικών προϊόντων..3 (ii) Καταναλωτικές τάσεις της βελγικής αγοράς βιολογικών προϊόντων...10 (iii) Κανάλια διανομής βιολογικών προϊόντων.....22 2. Το βελγικό εξωτερικό εμπόριο βιολογικών προϊόντων....24 (i) Αυξημένες εισαγωγές - στόχος οι εξαγωγές.. 24 (ii) Στατιστικά στοιχεία 25 3. Προοπτικές των ελληνικών βιολογικών τροφίμων στην βελγική αγορά..26 2

1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΕΛΓΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ i. Τάσεις της βελγικής παραγωγής και αγοράς βιολογικών προϊόντων Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας ερευνών αγοράς GfK Benelux, οι χρονιές από το 2005 και έπειτα παρουσιάζουν μία αξιοσημείωτη άνοδο της αγοράς βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο. Το 2014, σύμφωνα με στοιχεία έρευνας της GfK, το 88% των βελγικών νοικοκυριών αγόρασε τουλάχιστον μία φορά βιολογικά προϊόντα, ενώ μόνον το 7% εξ αυτών αγοράζει βιολογικά προϊόντα σε εβδομαδιαία βάση, με τις αγορές τους να εστιάζονται σε λαχανικά, φρούτα και γαλακτοκομικά προϊόντα. Το εν λόγω 7% των βελγικών νοικοκυριών που αγοράζουν συστηματικά βιολογικά προϊόντα, πραγματοποιεί άνω του ημίσεως της συνολικής ετήσιας δαπάνης σε αγορές βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο. Σύμφωνα με την έρευνα, διαχρονικά υπάρχει μία πτωτική τάση των τιμών των βιολογικών προϊόντων η οποία έχει βοηθήσει την ανάπτυξη της αγοράς, ωστόσο τα βιολογικά προϊόντα παραμένουν κατά μέσον όρο κατά 30% έως 40% ακριβότερα των αντίστοιχων συμβατικών προϊόντων. Η διαφορά αυτή στην τιμή τείνει πάντως να μειώνεται από χρόνο σε χρόνο. Το 2014, η επιφάνεια των καλλιεργούμενων αγροτικών εκτάσεων στο Βέλγιο που χρησιμοποιούνται για παραγωγή βιολογικών προϊόντων σημείωσε συνολικά αύξηση 6,5% (παραμένοντας σταθερή στην Φλάνδρα και σημειώνοντας άνοδο 7,1% στην Βαλλονία). Επίσης αυξήθηκε ο αριθμός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων, φθάνοντας τις 1.630 (αύξηση 9,6%), εκ των οποίων οι 1.287 βρίσκονται στην Βαλλονία (αύξηση 11,4%) και μόλις οι 343 στην Φλάνδρα (αύξηση 3,3%). Σημειώνουμε ότι με βάση διαθέσιμα στοιχεία του έτους 2013, ο αριθμός των παραγωγών βιολογικών προϊόντων ανέρχεται σε 1.514 καταγεγραμμένους παραγωγούς, οι 1.195 εκ των οποίων είναι καταγεγραμμένοι στην Βαλλονία (το 79% του συνόλου), και μόνον οι 319 στην Φλάνδρα. Ο κύκλος εργασιών της αγοράς βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο το 2014 ανήλθε σε 435 εκατ., σημειώνοντας αύξηση 3,8% σε σύγκριση με το 2013, εκ των οποίων 318 εκατ. αφορούσαν τον υποτομέα τροφίμων και ποτών βιολογικής καλλιέργειας. 3

Με βάση στοιχεία του 2013, η χρήσιμη αγροτική επιφάνεια για καλλιέργεια βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο αντιπροσωπεύει το 4,67% της συνολικής χρήσιμης αγροτικής επιφάνειας της χώρας. Σημειώνουμε ότι οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις βιολογικής καλλιέργειας αντιπροσωπεύουν πάντοτε με βάση στοιχεία του 2013- το 8,05% των συνολικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Βαλλονία, και μόλις το 0,8% των συνολικών φλαμανδικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των περιφερειών του Βελγίου όσον αφορά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις για βιολογικά προϊόντα οφείλεται στους διαφορετικούς τύπους των καλλιεργειών. Στην περιφέρεια της Βαλλονίας υπερτερούν οι μεγάλες εκτάσεις και τα λιβάδια, ενώ στην Φλάνδρα υπερισχύει η δενδροκαλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων. Η διαφορά αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι στην Βαλλονία η παραγωγή βιολογικών προϊόντων εστιάζεται περισσότερο στα προϊόντα ζωικής προέλευσης και κυρίως τα προϊόντα βοοειδών, οπότε οι μεγάλες εκτάσεις καλλιεργειών βιολογικών φυτών προορίζονται βασικά για την βοσκή των εκτρεφόμενων ζώων. Στα κατωτέρω διαγράμματα και πίνακες απεικονίζονται η εξέλιξη των αγροτικών επιφανειών βιολογικής καλλιέργειας στην περίοδο 2000-2014 σε εκτάρια και ως ποσοστά της συνολικά καλλιεργούμενης αγροτικής γης, η εξέλιξη του αριθμού βιολογικών εκμεταλλεύσεων στην περίοδο 1987-2014, η εξέλιξη του αριθμού βιολογικών παραγωγών στην περίοδο 2000-2013, καθώς και οι διαφοροποιήσεις στις καλλιεργούμενες εκτάσεις και τους παραγωγούς βιολογικών προϊόντων μεταξύ των περιφερειών. 4

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ 70.000 60.000 50.000 ΕΚΤΑΡΙΑ 40.000 30.000 Βέλγιο Βαλλονία 20.000 Φλάνδρα & Βρυξέλλες 10.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Αγροτική επιφάνεια καλλιεργειών βιολογικών προϊόντων (σε εκτάρια), εξέλιξη 2000-2014 Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 2000 20.265 16.872 3.393 2001 22.410 18.384 4.026 2002 29.100 25.221 3.879 2003 24.176 20.736 3.440 2004 23.761 20.542 3.219 2005 22.994 19.841 3.153 2006 28.634 25.367 3.267 2007 32.719 29.222 3.497 2008 35.822 32.330 3.492 2009 41.354 37.695 3.659 2010 48.700 44.878 3.822 2011 54.688 50.125 4.563 2012 59.684 54.745 4.939 2013 62.471 57.429 5.042 2014 66.557 61.515 5.042 Αγροτική επιφάνεια καλλιεργειών βιολογικών προϊόντων (σε ποσοστό συνολικά καλλιεργούμενης αγροτικής γης), εξέλιξη 2000-2013 Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 2000 1,45% 2,23% 0,53% 2001 1,61% 2,44% 0,63% 2002 1,79% 2,78% 0,61% 2003 1,73% 2,71% 0,54% 2004 1,70% 2,70% 0,51% 2005 1,66% 2,63% 0,50% 2006 2,07% 3,35% 0,52% 2007 2,39% 3,91% 0,56% 2008 2,61% 4,31% 0,56% 5

Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 2009 3,03% 5,06% 0,59% 2010 3,59% 6,20% 0,62% 2011 4,10% 6,93% 0,74% 2012 4,47% 7,67% 0,80% 2013 4,67% 8,05% 0,80% ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΓΗΣ 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 2,00% 1,00% 0,00% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Εξέλιξη αριθμού βιολογικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, 1987-2014 Φλάνδρα & Βέλγιο Βαλλονία Βρυξέλλες 1987 109 37 72 1991 135 50 85 1999 586 414 172 2005 733 497 236 2006 803 571 232 2007 852 622 230 2008 901 671 230 2009 1.021 779 242 2010 1.140 884 256 2011 1.262 980 282 2012 1.389 1.090 299 2013 1.487 1.155 332 2014 1.630 1.287 343 6

ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 400 200 0 Εξέλιξη αριθμού βιολογικών παραγωγών, 2000-2013 Φλάνδρα & Βέλγιο Βαλλονία Βρυξέλλες 2000 666 435 231 2001 694 441 253 2002 710 459 251 2003 688 438 233 2004 712 481 231 2005 733 497 236 2006 803 571 232 2007 852 622 230 2008 901 671 230 2009 1.021 779 242 2010 1.140 884 256 2011 1.262 980 282 2012 1.389 1.090 299 2013 1.514 1.195 319 7

ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 Βέλγιο Βαλλονία Φλάνδρα & Βρυξέλλες 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραγωγοί βιολογικών 21,07% 78,93% Βαλλονία Λοιπό Βέλγιο 8

Αγροτική γη βιολογικών 7,58% 92,42% Βαλλονία Λοιπό Βέλγιο Αριθμός βιολογικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων 21,04% Βαλλονία 78,96% Λοιπό Βέλγιο Η βιολογική γεωργία κερδίζει σταδιακά έδαφος στο Βέλγιο, όπως και ολόκληρος ο κλάδος των βιολογικών προϊόντων (από την παραγωγή έως το λιανεμπόριο), κατά το πρότυπο κυρίως της γειτονικής Γερμανίας. Η μελέτη των στοιχείων του αριθμού εκμεταλλεύσεων και εκτάσεων δείχνει ότι το φαινόμενο αυτό αφορά πρωτίστως την περιοχή της Βαλλονίας. Στην Φλάνδρα, η εξέλιξη του αριθμού των βιολογικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων δείχνει κάποια ανοδική πορεία, μετά από μια περίοδο σχετικής στασιμότητας. Η κατανομή ανά είδος εκμετάλλευσης δείχνει ότι η ροπή προς βιολογικά προϊόντα στη Βαλλονία αφορά κυρίως την κτηνοτροφία, ενώ στη Φλάνδρα 9

αφορά ιδιαίτερα τον τομέα των καλλιεργειών οπωροφόρων. Η διαφορά αυτή σχετίζεται με τις διαφορετικές ειδικεύσεις των γεωργικών οικονομιών των δύο περιοχών. ii. Καταναλωτικές τάσεις της βελγικής αγοράς βιολογικών προϊόντων Το 2014 τα βελγικά νοικοκυριά δαπάνησαν 435 εκατ. για αγορές βιολογικών προϊόντων (τροφίμων και μη), δαπάνη κατά 3,8% αυξημένη σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η αύξηση αυτή είναι αξιοσημείωτη διότι η συνολική δαπάνη για τρόφιμα, για πρώτη φορά έπειτα από αρκετά χρόνια σημείωσε μείωση κατά 0,8% για το 2014. Η αύξηση της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης για βιολογικά προϊόντα εξηγείται κυρίως με βάση την ελαφρώς υψηλότερη συχνότητα αγορών (κατά μέσο όρο πλησίον των 15 φορών τον χρόνο), αλλά κυρίως την υψηλότερη δαπάνη ανά αγορά. Ωστόσο, ο αριθμός των καταναλωτών που επιλέγουν τα βιολογικά προϊόντα παραμένει σταθερός. Σημειωτέον ότι η ισχυρότερη αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων είχε σημειωθεί το 2010 (+17% έναντι του 2009), ενώ αντιθέτως η αύξηση από το 2010 στο 2011 υπήρξε σχετικά μικρή (+1,4%) και από το 2011 στο 2012 αυτή επανήλθε σε επίπεδα άνω του 10%. Η συνολική καταναλωτική δαπάνη για βιολογικά τρόφιμα και ποτά ανήλθε στα επίπεδα των 318 εκατ. το 2014, εμφανίζοντας αύξηση 5,3% έναντι του 2013 και σωρευτική διαχρονική αύξηση της τάξεως του 70% έναντι του 2008. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας της GfK, περί το 88% των βελγικών νοικοκυριών αγόρασε πέρσι τουλάχιστον μία φορά βιολογικά προϊόντα, ωστόσο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το 18% των βελγικών νοικοκυριών αγοράζει συχνότερα από ότι ο μέσος όρος βιολογικά προϊόντα και αντιπροσωπεύει το 80% περίπου της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης για βιολογικά προϊόντα. Επίσης, όπως έχουμε προαναφέρει, το 7% των βελγικών νοικοκυριών αγοράζει σε συστηματική, εβδομαδιαία βάση βιολογικά προϊόντα, πραγματοποιώντας άνω του ημίσεως της σχετικής καταναλωτικής δαπάνης. Στα κατωτέρω δύο διαγράμματα βλέπουμε την εξέλιξη της καταναλωτικής δαπάνης των βελγικών νοικοκυριών σε βιολογικά προϊόντα (τρόφιμα και μη) κατά την 10

περίοδο 2001-2014, καθώς και της καταναλωτικής δαπάνης σε βιολογικά τρόφιμα και ποτά μεταξύ των 3 βελγικών περιφερειών κατά την περίοδο 2008-2014. Εξέλιξη καταναλωτικής δαπάνης βελγικών νοικοκυριών για βιολογικά προϊόντα (τρόφιμα και μη), 2001-2014, σε εκατ. ευρώ 500 400 300 200 100 0 320 365 275 250 265 240 240 265 295 345 390 419 435 350 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Εξέλιξη καταναλωτικής δαπάνης σε βιολογικά τρόφιμα και ποτά 2008-2014 (σε χιλ. ευρώ) μεταξύ των βελγικών περιφερειών 350000 300000 250000 200000 150000 Φλάνδρα Βρυξέλλες Βαλλονία Βέλγιο 100000 50000 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Με βάση το ανωτέρω διάγραμμα φαίνεται καθαρά ότι η υψηλότερη συνολική καταναλωτική δαπάνη σε βιολογικά τρόφιμα και ποτά εντοπίζεται στην Φλάνδρα, 11

όπου πλησίασε το 2014 τα 150 εκατ., ενώ εμφανίζει σοβαρές αυξητικές τάσεις ιδιαίτερα την τελευταία τετραετία. Ακολουθεί η Βαλλονία με δαπάνη πλησίον των 127 εκατ. το 2014 και οι Βρυξέλλες με δαπάνη πλησίον των 42 εκατ. το 2014 (οι Βρυξέλλες έχουν σημειώσει την μεγαλύτερη άνοδο της δαπάνης σε βιολογικά τρόφιμα και ποτά από το έτος 2008, η οποία συνολικά έχει υπερδιπλασιαστεί, ωστόσο το 2014 διαπιστώθηκε πτώση της καταναλωτικής δαπάνης της τάξεως του 16%). Τα τελευταία επτά χρόνια οι δαπάνες για βιολογικά προϊόντα στο Βέλγιο αυξήθηκαν κατά πλησίον του 65%, ενώ οι δαπάνες για βιολογικά τρόφιμα και ποτά, όπως προαναφέραμε, παρουσίασαν αύξηση κατά 70%. Για το έτος 2014, η καταναλωτική δαπάνη σε βιολογικά τρόφιμα και ποτά στην Φλάνδρα αυξήθηκε κατά πλησίον του 5%, στην Βαλλονία κατέγραψε σημαντικότατη αύξηση (+15%), ενώ στις Βρυξέλλες σημείωσε σημαντικότατη πτώση κατά 16%. Σύμφωνα επίσης με τα στοιχεία της έρευνας της GfK, ο αριθμός των βιολογικών προϊόντων που κυκλοφορούν και διατίθενται στην αγορά του Βελγίου ακολουθεί διαχρονικά ανοδική πορεία, υπερβαίνοντας το 2014 τους 8.400 κωδικούς και έχοντας αυξηθεί κατά 39% έναντι του έτους 2009. Στο κατωτέρω διάγραμμα βλέπουμε εξάλλου την εξέλιξη του αριθμού κωδικών (barcodes) βιολογικών προϊόντων που διατίθενται στην εγχώρια αγορά του Βελγίου κατά την περίοδο 2009-2014. Εξέλιξη αριθμού κωδικών βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Εξέλιξη αριθμού κωδικών βιολογικών προϊόντων στο Βέλγιο 12

Τα βιολογικά τρόφιμα έχουν σημειώσει μικρή αλλά σταθερή πρόοδο από μερίδιο 1,9% της συνολικής αγοράς τροφίμων το 2012 σε 2% το 2013 και σε 2,3% το 2014, ενώ η συνολική καταναλωτική δαπάνη για βιολογικά τρόφιμα και ποτά ανήλθε σε πλησίον των 318 εκατ., σημειώνοντας αύξηση έναντι του 2013 της τάξεως του 5,3%, όπως προαναφέραμε. Σημαντικότερες αυξήσεις το 2014 σημείωσαν οι πωλήσεις βιολογικών λαχανικών, μπίρας, ψαριών, μαλακίων και οστρακοειδών (συμπεριλαμβανομένων και μεταποιημένων προϊόντων), σάντουιτς, προϊόντων ζύμης και ζυμαρικών, νωπού λευκού τυριού, φρέσκων γαλακτοκομικών επιδορπίων, γάλακτος και τυριού. Οι μεγαλύτερες μειώσεις πωλήσεων παρατηρήθηκαν το 2014 στα υποκατάστατα γάλακτος (λ.χ. ροφήματα σόγιας), στην κρέμα γάλακτος και στο βούτυρο. Σε μεσομακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, οι εκτιμήσεις της έρευνας της GfK θεωρούν ότι αυξητικές τάσεις θα εμφανίσουν οι πωλήσεις βιολογικών ψαριών και θαλασσινών, τυριών, βουτύρου, βοείου και αρνίσιου κρέατος, φυσικών χυμών και προϊόντων δημητριακών, ενώ αρνητικές προοπτικές εμφανίζουν τα ποτά από σόγια και το βιολογικό χοιρινό κρέας. Σημειώνουμε ότι το συνολικό μερίδιο των βιολογικών προϊόντων (τροφίμων και μη, συμπεριλαμβανομένων φυσικών φαρμάκων και καλλυντικών) στην αγορά του Βελγίου ανήλθε το 2014 σε 1,8%. Το 37% της συνολικής δαπάνης για αγορές βιολογικών προϊόντων αποτελείται από δαπάνες για αγορές νωπών φρούτων και λαχανικών, ενώ στα συμβατικά προϊόντα το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 19%. Το 25% της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης σε βιολογικά προϊόντα αφορά την κατηγορία «κρέατα/ ψάρια/αυγά» (ποσοστό 38% στην αγορά συμβατικών προϊόντων), ενώ το 21% τα γαλακτοκομικά προϊόντα (ανάλογο ποσοστό στην αγορά συμβατικών προϊόντων), το 13% τα προϊόντα δημητριακών (όμοιο ποσοστό στην συμβατική αγορά) και το 4% τα κρασιά, τις μπύρες και τους φυσικούς χυμούς (9% στην συμβατική αγορά). Τα υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης στον υποτομέα βιολογικών τροφίμων έχουν τα λαχανικά καθώς περίπου το 60% των βελγικών νοικοκυριών αγοράζει βιολογικά λαχανικά σε συχνή βάση. Ακολουθούν τα βιολογικά φρούτα με 43% των βελγικών οικογενειών να τα αγοράζουν συχνά (σημειωτέον ότι το ποσοστό των αγοραστών 13

βιολογικών φρούτων έχει διπλασιαστεί από το έτος 2005, αν και παρατηρείται μείωση κατά 1 ποσοστιαία μονάδα σε σχέση με το 2013). Το ποσοστό αγοραστών βιολογικών γαλακτοκομικών προϊόντων ανέρχεται σε 35% (επίσης με μείωση μίας ποσοστιαίας μονάδας σε σχέση με το 2013). Στην τέταρτη θέση βρίσκεται το βιολογικό ψωμί, με το ένα τέταρτο των βελγικών νοικοκυριών να το αγοράζουν σε περίπου τακτική βάση. Στην πέμπτη θέση και με αυξημένο αριθμό αγοραστών είναι τα βιολογικά αυγά (με ποσοστό αγοραστών 21%, έναντι 18% για το 2013), ακολουθούν τα βιολογικά κρέατα με ποσοστό 18%, τα προϊόντα κρέατος με ποσοστό 12% και τα βιολογικά πτηνοτροφικά προϊόντα (με ποσοστό 10%). Το ποσοστό των βιολογικών πατατών έχει εμφανίσει συνολικά αυξητική τάση κατά την περίοδο μετά το 2005, με τάσεις σταθεροποίησης ωστόσο από το έτος 2010 (ποσοστό 10% το 2014). Τα υποκατάστατα κρέατος ενισχύθηκαν οριακά (ποσοστό 6% των αγοραστών για το 2014, έναντι 5% για το 2013). Όπως σημειώνει η έρευνα της GfK, τα επίπεδα κατανάλωσης βιολογικών κρεάτων και προϊόντων κρέατος, καθώς και πατατών, είχαν δείξει σημεία εκρηκτικής αύξησης στην περίοδο 2005-2011, ωστόσο στην συνέχεια ο αριθμός αγοραστών τους περίπου σταθεροποιήθηκε ή και μειώθηκε. Το συνολικό μερίδιο αγοράς των βιολογικών τροφίμων σε σχέση με την συνολική αγορά τροφίμων είναι ακόμη περιορισμένο και ανέρχεται, όπως προαναφέραμε, σε 2,3% της συνολικής αγοράς τροφίμων. Ωστόσο, παρουσιάζει αξιόλογη διαχρονική αύξηση από το έτος 2008, που ανερχόταν σε μόλις 1,3%. Μεταξύ των υποκατηγοριών, τα υποκατάστατα κρέατος κατέχουν το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς με 22%, ακολουθούμενα από τα αυγά (μερίδιο 11%), τα λαχανικά (μερίδιο 5,4%), τις πατάτες (μερίδιο 3,9%), τα φρούτα (μερίδιο 3,5%), τα γαλακτοκομικά ( μερίδιο 2,1%), τα πουλερικά (μερίδιο 1,5%), τα κρέατα (μερίδιο 0,7%) και το ψωμί (μερίδιο 0,6%). Στα κατωτέρω διαγράμματα παρουσιάζουμε την σύγκριση μεταξύ αγορών βιολογικών έναντι συμβατικών τροφίμων και ποτών στην σύνθεση του καλαθιού του μέσου Βέλγου καταναλωτή το 2014, καθώς και την εξέλιξη των αγορών διαφόρων κατηγοριών βιολογικών τροφίμων κατά την περίοδο 2005-2014, αλλά και την εξέλιξη των μεριδίων των βιολογικών προϊόντων στις συνολικές αγορές τροφίμων ανά κατηγορία, κατά την περίοδο 2008-2014. 14

Σύγκριση αγορών βιολογικών έναντι συμβατικών τροφίμων και ποτών στην σύνθεση του καλαθιού του μέσου Βέλγου καταναλωτή (στοιχεία 2014) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 21% 21% 25% 38% 13% 13% 37% 19% 4% 9% Βιολογικά Συμβατικά Γαλακτοκομικά Κρέας, ψάρι, αυγά Δημητριακά Φρούτα, λαχανικά Μπύρα, κρασί, χυμοί φρούτων Εξέλιξη σύνθεσης αγορών βιολογικών προϊόντων 2005-2014 60% 50% 40% 30% 20% 10% Λαχανικά Ψωμί Προϊόντα κρέατος Υποκατάστατα κρέατος Φρούτα Αυγά Πατάτες Γαλακτοκομικά Κρέατα Πουλερικά 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 15

Εξέλιξη μεριδίων βιολογικών προϊόντων στις συνολικές αγορές τροφίμων ανά κατηγορία, κατά την περίοδο 2008-2014 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Όσον αφορά την κατά κεφαλήν καταναλωτική δαπάνη βιολογικών τροφίμων, πρώτη κατηγορία το 2014 ήταν τα γαλακτοκομικά με 5,40 κατά κεφαλήν, ακολουθούμενα στενά από τα λαχανικά με 4,74, τα φρούτα (3,71 ), τα προϊόντα κρέατος (2,84 ), το ψωμί (λίγο πάνω από 2 ), τα προϊόντα βιολογικής πτηνοτροφίας και τα βιολογικά αυγά (1,27 και 1,37 έκαστη κατηγορία). Τα βιολογικά κρέατα, οι βιολογικές πατάτες, τα υποκατάστατα γαλακτοκομικών και τα υποκατάστατα κρέατος ακολουθούν με 92, 84, 63 και 53 λεπτά ανά κάτοικο, αντίστοιχα. 16

ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΔΑΠΑΝΗΣ ΣΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ, 2008-2014 30,00 25,00 Λοιπά ΣΕ ΕΥΡΩ 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Αυγά Πουλερικά Λοιπά κρέατα Υποκατάστατα κρέατος Κρέατα Λαχανικά Φρούτα Ψωμί / ζύμη Πατάτες Υποκατάστατα γάλακτος Γαλακτοκομικά Οι μεγαλύτεροι καταναλωτές βιολογικών προϊόντων, σε απόλυτους αριθμούς καταναλωτικής δαπάνης, είναι οι οικογένειες με υψηλά εισοδήματα και παιδιά και οι συνταξιούχοι με υψηλά εισοδήματα. Οι εν λόγω πληθυσμιακές κατηγορίες αντιπροσωπεύουν πλησίον του 50% της καταναλωτικής δαπάνης για βιολογικά προϊόντα, ενώ αποτελούν το 40% του συνολικού πληθυσμού. Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στα επίπεδα κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων σημειώθηκαν το διάστημα 2008-2014 στις ως άνω δύο κατηγορίες, καθώς επίσης στους εργένηδες άνω των 40 ετών και στα εργαζόμενα ζευγάρια χωρίς παιδιά. Οι εργένηδες άνω των 40 ετών έχουν τα τελευταία χρόνια την υψηλότερη ροπή προς κατανάλωση βιολογικών τροφίμων, με το συνολικό μερίδιο των δαπανών τους σε βιολογικά τρόφιμα να ανέρχεται το 2014 σε 4,1%, ενώ τα μερίδια των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος με παιδιά και των ζευγαριών όπου ο ένας μόνον εκ των δύο συντρόφων εργάζεται εμφανίζονται αρκετά χαμηλότερα, στο 0,9% και στο 2,2% αντίστοιχα (σημειωτέον ότι το μερίδιο της τελευταίας αυτής κατηγορίας σημείωσε εξαιρετική αύξηση το 2014). Το τμήμα της αγοράς που αναφέρεται στους εργένηδες κάτω των 40 ετών, καίτοι κατά το παρελθόν γνώρισε ισχυρότατη ανάπτυξη με αποκορύφωση το έτος 2008 με το μερίδιο των δαπανών σε βιολογικά τρόφιμα να φθάνει το 4,5%, στην συνέχεια ακολούθησε 17

πτωτική πορεία, ενώ σήμερα το μερίδιό του ανέρχεται σε μόλις 1,7%. Το μερίδιο καταναλωτικής δαπάνης σε βιολογικά τρόφιμα των συνταξιούχων με χαμηλά εισοδήματα ανέρχεται σε 2,2%. Στο κάτωθι διάγραμμα διακρίνουμε την εξέλιξη των μεριδίων καταναλωτικής δαπάνης για αγορά βιολογικών τροφίμων μεταξύ διαφορετικών πληθυσμιακών κατηγοριών κατά την περίοδο 2008-2014. 5,00% 4,50% 4,00% 3,50% 3,00% 2,50% 2,00% 1,50% 1,00% 0,50% 0,00% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Εργένηδες άνω των 40 Νέοι εργένηδες κάτω των 40 Συνταξιούχοι υψηλού εισοδ. Συνταξιούχοι χαμ. εισοδήματος Οικογένειες υψηλ. εισοδ. με παιδιά Ζευγάρια δύο εργαζόμενοι Ζευγάρια ένας εργαζόμενος Οικογένειες χαμ. εισοδ. με παιδιά Σε όρους τιμών στο λιανεμπόριο, τα βιολογικά προϊόντα εξακολουθούν να διατίθενται εδώ και αρκετά χρόνια σε υψηλότερες τιμές κατά 30%-40% περίπου έναντι των κλασικών, συμβατικών προϊόντων, ωστόσο η διαφορά στην τιμή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους διαφορετικούς τύπους βιολογικών προϊόντων. Ενώ ορισμένα βιολογικά τρόφιμα παρουσιάζουν ιδιαίτερα μεγάλες διαφορές στην τιμή διάθεσης σε σύγκριση με τα συμβατικά προϊόντα (ιδιαίτερα τα αυγά, οι πατάτες, τα τυριά και τα έτοιμα γεύματα), άλλα εμφανίζουν πολύ μικρότερες διαφορές (τα υποκατάστατα κρέατος και το ψωμί), και σε ορισμένες κατηγορίες προϊόντων οι διαφορές αυτές βαίνουν μειούμενες, όπως ημιαποβουτυρωμένο γάλα και στο χοιρινό 18

κρέας. Αντιθέτως, σε άλλες κατηγορίες προϊόντων, οι διαφορές τιμής βαίνουν αυξανόμενες (όπως στα τυριά, στα αυγά, στις τομάτες, στα έτοιμα γεύματα και στα υποκατάστατα κρέατος). Στο κατωτέρω διάγραμμα παρουσιάζεται η διαφορά στις τιμές μεταξύ συμβατικών και βιολογικών τροφίμων στο Βέλγιο κατά την περίοδο 2009-2014. Σημειωτέον ότι οι μέσες τιμές των συμβατικών τροφίμων αντιπροσωπεύουν την βάση εκκίνησης (100). Γάλα ημίπαχο Γιαούρτι Τυρί Αυγά Τομάτες Πατάτες Ψωμί Χοιρινή μπριζόλα Έτοιμα γεύματα Υποκατάστατα κρέατος Νωπά βιολογικά λαχανικά & φρούτα 2014 2013 2012 2011 2010 2009 0 50 100 150 200 250 Η συνολική κατανάλωση βιολογικών τροφίμων λαμβάνει χώρα κυρίως στο σπίτι. Το 70% της εν λόγω κατανάλωσης πραγματοποιείται στο σπίτι, το 14% στην εργασία ή στο σχολείο, το 7% σε οικογενειακά / φιλικά γεύματα, το 4% σε ξενοδοχεία και καταστήματα μαζικής εστίασης, το 3% στον δρόμο ή με αγορές από πλανόδιους πωλητές και το 3% με κάποιον άλλο τρόπο. Η έρευνα της GfK έδειξε ότι το 18% του βελγικού πληθυσμού καταναλώνει κατά μέσο όρο ένα βιολογικό προϊόν την ημέρα. Τα πλέον καταναλισκόμενα βιολογικά προϊόντα σε καθημερινή βάση είναι τα λαχανικά, τα αυγά, τα φρούτα και τα γαλακτοκομικά. Το μεγαλύτερο ποσοστό του βελγικού πληθυσμού που καταναλώνει βιολογικά προϊόντα σε ημερήσια βάση βρίσκεται στο σπίτι (15%), και δευτερευόντως σε φιλικά γεύματα, στην εργασία, σε εστιατόρια και σε άλλους χώρους (περί το 2%). 19

Όσον αφορά την στάση των Βέλγων καταναλωτών προς τα βιολογικά προϊόντα ως μέρος της γενικότερης οικολογικής στάσης και ευαισθησίας τους, υπάρχει εμφανής τάση ενίσχυσης της θέσης των βιολογικών προϊόντων στην καθημερινή ζωή τους, υπό την προϋπόθεση ότι η κατανάλωσή τους συνδυάζει ικανοποιητικά τιμή, ποιότητα, γεύση και φρεσκάδα. Οι Βέλγοι καταναλωτές σκέπτονται ιδιαίτερα θετικά αναφορικά με τις οικολογικές μεθόδους παραγωγής προϊόντων φυτικής προέλευσης, ενώ αντιθέτως δεν θεωρούν ότι τα ζωικά προϊόντα, και ιδιαίτερα τα χοιρινά κρέατα και τα αλλαντικά παράγονται εν γένει με οικολογικές μεθόδους. Επίσης, οι καταναλωτές βλέπουν με ιδιαίτερα θετικό μάτι τα προϊόντα που παράγονται σε τοπικό επίπεδο (δηλ. τους είναι περισσότερο πιστευτό ότι αυτά παράγονται με βιολογικές / οικολογικές μεθόδους παραγωγής και διαθέτουν υψηλή ποιότητα, αλλά επίσης τα βλέπουν θετικότερα από πλευράς τόνωσης της τοπικής οικονομίας, χαμηλότερου μεταφορικού κόστους και μεγαλύτερης φρεσκάδας / διαθεσιμότητας σε συγκεκριμένες εποχές του έτους). Βέβαια, ένα αποτρεπτικό στοιχείο όσον αφορά την κατανάλωση βιολογικών προϊόντων για τον μέσο Βέλγο καταναλωτή αποτελεί το γεγονός ότι είναι σημαντικά ακριβότερα από τα συμβατικά. Σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας Keystone το 2010 μεταξύ Βέλγων καταναλωτών ηλικίας από 20 έως 55 ετών αναφορικά με την σημασία που αποδίδουν στις οικολογικές μεθόδους παραγωγής και κατανάλωσης, το 15% του δείγματος ακολουθεί με συνέπεια οικολογικές συνήθειες διαβίωσης και διατροφής, το ήμισυ είναι σχετικά ευαισθητοποιημένο και πράττει ανάλογα (δηλ. αγοράζει με κάποια σχετική συχνότητα βιολογικά προϊόντα), το 25% είναι ανοικτό στο ζήτημα των οικολογικών μεθόδων παραγωγής και των βιολογικών προϊόντων αλλά δεν προβαίνει σε συχνές / τακτικές αγορές, ενώ μόλις το 8% δηλώνει αδιάφορο. Ο υψηλότερος βαθμός ενδιαφέροντος για οικολογικές συνήθειες διαβίωσης και διατροφής εντοπίζεται στις γυναίκες, τους γαλλόφωνους Βέλγους, τους ηλικιωμένους και τα μέλη ανώτερων κοινωνικών και εισοδηματικών τάξεων. Η έρευνα δείχνει εξάλλου ότι μόλις το 40% των Βέλγων είναι διατεθειμένο να καταβάλει υψηλότερο αντίτιμο προκειμένου να αγοράσει προϊόντα που έχουν παραχθεί με οικολογικές μεθόδους. Η πληθυσμιακή κατηγορία που είναι περισσότερο διατεθειμένη να πληρώσει ακριβότερα είναι αυτή των οικογενειών με παιδιά. Στο κατωτέρω γράφημα διακρίνουμε την εκτίμηση / στάση του μέσου Βέλγου 20

καταναλωτή σχετικά με το κατά πόσον διάφορα τρόφιμα παρασκευάζονται με οικολογικές μεθόδους. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΒΕΛΓΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Αλλαντικά Χοιρινό κρέας Μοσχαρίσιο κρέας Βοδινό κρέας Πουλερικά Ψάρια Αυγά Γάλα Πατάτες Τυριά Ψωμί Φρούτα Λαχανικά 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Καθόλου οικολογικά Λίγο οικολογικά Αρκετά οικολογικά Περισσότερο οικολογικά Πολύ οικολογικά Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγε το Βελγικό Κέντρο Έρευνας και Πληροφόρησης Οργανώσεων Καταναλωτών (CRIOC) τον Ιούνιο του 2008 αναφορικά με τις κυρίαρχες αντιλήψεις των Βέλγων καταναλωτών (επί δείγματος 632 καταναλωτών ηλικίας άνω των 17 ετών) σχετικά με τα βιολογικά τρόφιμα, εξάγονται τα κάτωθι κυριότερα συμπεράσματα: Το 69% των ερωτηθέντων καταναλωτών απάντησε ότι έχει αγοράσει βιολογικά τρόφιμα. Το 72% των καταναλωτών αφιερώνει μικρό μέρος της συνολικής ετήσιας δαπάνης για αγορά τροφίμων σε βιολογικά τρόφιμα. Όσον αφορά το πώς εντοπίζουν οι καταναλωτές τα βιολογικά τρόφιμα, το 59% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι βασίζεται στην ειδική σήμανση στην ετικέτα των προϊόντων, το 29% στις γενικές πληροφορίες στην ετικέτα των προϊόντων, το 26% στις γενικές πληροφορίες στην συσκευασία, το 19% στον τόπο αγοράς, το 15% στο brand name, το 14% σε σήμανση που ενδεχομένως υπάρχει στο ράφι του καταστήματος και το 6% σε πληροφόρηση από πλευράς του πωλητή. 21

Το 51% των ερωτηθέντων καταναλωτών θεωρεί ότι τα βιολογικά τρόφιμα υπόκεινται σε τουλάχιστον ισάριθμους ελέγχους όσο και τα συμβατικά τρόφιμα, ενώ το 45% θεωρεί ότι τα βιολογικά τρόφιμα ελέγχονται περισσότερο. Το 77% των καταναλωτών θεωρεί ότι τα βιολογικά τρόφιμα είναι υγιεινότερα των συμβατικών. Το 83% των καταναλωτών θεωρεί ότι οι μέθοδοι παραγωγής των βιολογικών τροφίμων είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον.. Το 67% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι τα βιολογικά είναι γευστικότερα των συμβατικών τροφίμων, ενώ το 46% θεωρεί ότι τα βιολογικά τρόφιμα παρουσιάζουν πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά από ότι τα συμβατικά στο μαγείρεμα. iii. Κανάλια διανομής βιολογικών προϊόντων Το κυριότερο κανάλι διανομής για τα βιολογικά προϊόντα στο Βέλγιο παραμένει το κλασικό σούπερ μάρκετ, που κατέχει το 45,3% της λιανεμπορικής αγοράς. Ακολουθείται από τα εξειδικευμένα καταστήματα, τα οποία κατέχουν μερίδιο 30,7%. Τα συνοικιακά σούπερ μάρκετ κατέχουν μερίδιο 11,3%. Μικρότερα μερίδια κατέχουν κανάλια διανομής όπως οι εκπτωτικές αλυσίδες ( hard discount, με μερίδιο 3,2% το 2014, που είναι το μικρότερο αλλά ταχύτερα αναπτυσσόμενο κανάλι διανομής), οι υπαίθριες αγορές (με μερίδιο 5,1% το 2014) και οι απ ευθείας πωλήσεις στις φάρμες (με μερίδιο 4,4% το 2014). Μία τάση που επικρατεί στις προτιμήσεις των καταναλωτών στο Βέλγιο είναι η ενίσχυση των απ ευθείας αγορών από βιολογικές φάρμες, οι οποίες εξαλείφουν ορισμένα πρόσθετα κόστη ενδιάμεσων, όπως μεταφοράς, αποθήκευσης, εμπορίας, καθώς και το μεικτό περιθώριο κέρδους του διανομέα. Επίσης, οι απ ευθείας αγορές από βιολογικές φάρμες δίνουν την δυνατότητα στον καταναλωτή να έρθει σε απ ευθείας επαφή με τον παραγωγό βιολογικών προϊόντων και να αποκτήσει σαφή εικόνα σχετικά με την ποιότητα των προϊόντων που αγοράζει. Εξίσου ενδιαφέρουσες είναι οι απ ευθείας πωλήσεις για τους αγρότες-παραγωγούς. Τάσεις που επικρατούν και επίσης ενισχύονται στις καταναλωτικές προτιμήσεις είναι οι λεγόμενες «κοινές ομάδες 22

αγορών», καθώς και οι «αυτόματοι διανομείς» βιολογικών προϊόντων, που επιτρέπουν στον καταναλωτή να προμηθεύεται φρέσκα βιολογικά προϊόντα που προέρχονται απ ευθείας από τον παραγωγό. Το 44% των παραγωγών βιολογικών προϊόντων χρησιμοποιούν τα δύο αυτά βραχέα κανάλια διανομής για να διαθέσουν τα προϊόντα τους, ενώ το 56% αυτών χρησιμοποιούν τα κανάλια ευρείας διανομής και τους χονδρεμπόρους. Οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων των βραχέων καναλιών διανομής απέφεραν κέρδη ύψους 7,5 εκατ. το 2010 και 8,8 εκατ. το 2011, με πλέον σημαντικές τις πωλήσεις απ ευθείας από τις βιολογικές φάρμες, με μερίδιο αγοράς μεταξύ των βραχέων καναλιών- στο 63%. Τα καλάθια βιολογικών προϊόντων σημείωσαν αύξηση 78% το 2011, ενώ οι υπαίθριες αγορές βιολογικών προϊόντων σημείωσαν επίσης αύξηση 44%. Τα νωπά προϊόντα αποτελούν το 60% των πωλήσεων των βραχέων καναλιών διανομής. Στο κατωτέρω γράφημα απεικονίζεται η εξέλιξη των μεριδίων αγοράς που κατείχαν τα διαφορετικά κανάλια διανομής στην διάθεση βιολογικών προϊόντων στην βελγική αγορά κατά την εξαετία 2008-2014. ΕΞΕΛΙΞΗ ΜΕΡΙΔΙΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΝΑΛΙΩΝ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ, 2008-2014 100% 90% 1,2% 1,5% 4,0% 4,6% 2,0% 2,1% 2,5% 2,7% 3,2% 4,2% 3,5% 4,5% 4,5% 5,9% 3,7% 5,1% 3,6% 4,5% 4,2% 4,6% 4,4% 80% 70% 28,6% 31,2% 31,4% 29,8% 31,7% 30,6% 30,7% 60% 50% 40% 11,8% 9,7% 11,4% 11,0% 11,4% 13,5% 11,3% Εκπτωτικές αλυσίδες Υπαίθριες αγορές Πωλήσεις στην φάρμα Ειδικά καταστήματα Συνοικιακά σούπερ μάρκετ Κλασικά σούπερ μάρκετ 30% 20% 48,5% 49,3% 47,4% 49,1% 45,7% 44,1% 45,3% 10% 0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 23

Συμπερασματικά, λίγο λιγότερες από μία στις δύο αγορές βιολογικών προϊόντων λαμβάνουν χώρα σε καταστήματα σούπερ μάρκετ (αλυσίδες Carrefour, Delhaize, Colruyt, Cora, Match, Makro, Champion) και σε εκπτωτικές αλυσίδες όπως οι Aldi και Lidl. Ωστόσο, τα καταστήματα μεγάλων επιφανειών χάνουν διαχρονικά έδαφος στις προτιμήσεις των καταναλωτών, προς όφελος κυρίως των ειδικευμένων καταστημάτων, των συνοικιακών σούπερ μάρκετ και των εκπτωτικών αλυσίδων. Παραπάνω από το ήμισυ της εγχώριας ζήτησης βιολογικών προϊόντων καλύπτεται από συνοικιακά σούπερ μάρκετ (αλυσίδες Delhaize City & Proxi, Carrefour Express, Okay, Smatch, Spar, Cash Fresh), ειδικευμένα καταστήματα (τα οποία αποτελούν το δεύτερο σημαντικότερο μετά τα κλασικά σούπερ μάρκετ κανάλι διανομής, και περιλαμβάνουν και αλυσίδες όπως Bio-Planet και Sequoia) και βραχέα κανάλια διανομής τα οποία βάζουν σε απ ευθείας επικοινωνία των αγοραστή με τον παραγωγό (πωλήσεις στην φάρμα και υπαίθριες αγορές). Σύμφωνα με έρευνα του Νοεμβρίου 2010 της εταιρείας Dedicated Research, υπάρχει διαφοροποίηση στις αντιλήψεις των καταναλωτών περί του σε ποιες μεγάλες λιανεμπορικές αλυσίδες είναι προτιμότερο να πραγματοποιούν τις αγορές τους βιολογικών τροφίμων. Έτσι, το 50% των καταναλωτών φαίνεται να πραγματοποιεί αγορές βιολογικών προϊόντων στα καταστήματα διαφόρων τύπων της αλυσίδας της Delhaize, το 33% στα καταστήματα της Carrefour, το 32% στα καταστήματα της Colruyt, το 9% στα καταστήματα Lidl, το 5% στα καταστήματα των αλυσίδων Aldi και Cora και από 4% στα καταστήματα των αλυσίδων Makro και Champion. 2. ΤΟ ΒΕΛΓΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ i. Αυξημένες εισαγωγές- Στόχος οι εξαγωγές Σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε ότι η αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων είναι στα περισσότερα κράτη μέλη μεγαλύτερη από την εγχώρια παραγωγή. Ως αποτέλεσμα, αυξάνονται οι εισαγωγές βιολογικών προϊόντων από κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και από τρίτες χώρες. Η γενική αυτή τάση φαίνεται να επιβεβαιώνεται για την αγορά του Βελγίου (βλ. και κατωτέρω, υπό σημείο ii). 24

Ιδιαίτερα η Βαλλονία ακολουθεί συγκεκριμένη στρατηγική για την ανάπτυξη της βιολογικής καλλιέργειας έως το 2020, με ειδικότερους στόχους την βελτίωση της παραγωγής και την ενίσχυση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων, την ανάπτυξη των καναλιών διανομής βιολογικών προϊόντων, την ανάπτυξη και την προώθηση της καινοτομίας στις μονάδες παραγωγής και επεξεργασίας βιολογικών προϊόντων, και την εν γένει προώθηση των βιολογικών προϊόντων και την ένταξή τους στις συνήθειες των καταναλωτών. Οι βελγικές περιφέρειες έχουν θέσει στόχο την αύξηση των εξαγωγών της, ιδιαίτερα προς τις γειτονικές του Βελγίου χώρες, την αύξηση και διαφοροποίηση της παραγωγής βιολογικών προϊόντων καθώς και των καλλιεργούμενων εκτάσεων, την ενίσχυση της επάρκειας, την καλύτερη ενημέρωση μέσα από την Εκπαίδευση, αλλά και την ενίσχυση της εικόνας των βιολογικών προϊόντων και της ελκυστικότητάς τους για το ευρύ καταναλωτικό κοινό. ii. Στατιστικά στοιχεία Όσον αφορά τα στοιχεία εξωτερικού εμπορίου του Βελγίου βιολογικών προϊόντων και δη τροφίμων, δυστυχώς δεν διατίθενται στατιστικά στοιχεία δεδομένου ότι στους σημερινούς δασμολογικούς κωδικούς ουδεμία διάκριση γίνεται μεταξύ συμβατικών και βιολογικών προϊόντων. Σύμφωνα με βελγικές εκτιμήσεις, υπάρχουν σχετικά αξιόλογες εξαγωγές βιολογικών τροφίμων βελγικής προέλευσης σε γειτονικές χώρες, και κυρίως την Γαλλία, την Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Βιολογικά τρόφιμα που εξάγει κυρίως το Βέλγιο περιλαμβάνουν γαλακτοκομικά, πουλερικά, χοιρινό και βοδινό κρέας, δηλαδή βασικά προϊόντα ζωικής προέλευσης. Από την άλλη πλευρά, το Βέλγιο εισάγει επίσης αξιόλογες ποσότητες βιολογικών τροφίμων τόσο από κοινοτικές όσο και από τρίτες ευρωπαϊκές χώρες, γεγονός που επιβεβαιώνεται κατά κάποιον τρόπο από την μέση ετήσια αύξηση του αριθμού πιστοποιημένων Βέλγων εισαγωγέων βιολογικών τροφίμων κατά 12,4% (στοιχεία έτους 2008, αφορούν ιδιαίτερα τους εισαγωγείς από τρίτες ευρωπαϊκές χώρες). Κατά μέσον όρο εκτιμάται ότι το 40% περίπου της εγχώριας κατανάλωσης βιολογικών τροφίμων στο Βέλγιο καλύπτεται από εισαγωγές (έναντι αντίστοιχων ποσοστών 40% για την Γερμανία, 35% για την Βρετανία και 30% για την Γαλλία). 25

3. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΒΕΛΓΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Παρά την έλλειψη επακριβών στατιστικών στοιχείων όσον αφορά τις εισαγωγές βιολογικών τροφίμων γενικότερα, αλλά και ειδικότερα ελληνικών βιολογικών τροφίμων στην βελγική αγορά, από την προσωπική παρατήρηση της αγοράς και τις επαφές με τους εκπροσώπους της προκύπτει ότι η παρουσία των ελληνικών προϊόντων είναι μικρή και περιορίζεται κυρίως στα κανάλια διανομής ελληνικού ενδιαφέροντος. Ορισμένοι από τους μεγάλους εδώ εισαγωγείς και χονδρεμπόρους ελληνικών τροφίμων και ποτών έχουν συμπεριλάβει στο φάσμα των προσφερόμενων ελληνικών προϊόντων τους λιγοστά βιολογικά τρόφιμα ελληνικής προέλευσης, με ιδιαίτερη έμφαση στο ελαιόλαδο, τις επιτραπέζιες ελιές, το μέλι και τα προϊόντα αρτοποιίας. Επίσης, διατίθενται ορισμένες ετικέτες ελληνικών κρασιών από σταφύλια βιολογικής καλλιέργειας, περιοριζόμενες ωστόσο βασικά στο ελληνικό κύκλωμα διανομής. Παράλληλα, υπάρχουν ορισμένοι νέοι, πρόσφατα δραστηριοποιούμενοι μικροί σε μέγεθος εισαγωγείς ελληνικών τροφίμων και ποτών, οι οποίοι επενδύουν στην αντιπροσώπευση ελληνικών βιολογικών τροφίμων και κρασιών στην βελγική αγορά, με προσθήκη και άλλων προϊόντων, όπως ζυμαρικών, σαλτσών, βοτάνων και μπαχαρικών. Η πλειονότητα των εισαγωγέων αυτών βρίσκεται σε αρχικά στάδια εγκατάστασης στην αγορά του Βελγίου και πραγματοποιούν κυρίως απ ευθείας λιανικές πωλήσεις, διερευνούν ωστόσο δυνατότητες επέκτασης των συνεργασιών τους με βελγικά κανάλια διανομής. Επίσης προσπάθειες καταβάλλουν αρκετοί Έλληνες εξαγωγείς για άνοιγμα βελγικών καναλιών διανομής και τοποθέτηση ελληνικών βιολογικών τροφίμων και ποτών στην βελγική αγορά, ορισμένοι με σημαντικά επιτυχή αποτελέσματα (λ.χ. διείσδυση ελληνικού βιολογικού ελαιολάδου στα καταστήματα βιολογικών προϊόντων Bio-Planet της μεγάλης βελγικής λιανεμπορικής αλυσίδας Colruyt), σε μικρή ωστόσο προς το παρόν κλίμακα. Το Γραφείο μας προσανατολίζει τους Έλληνες εξαγωγείς που του απευθύνονται σε Βέλγους εμπόρους βιολογικών προϊόντων, ενώ εξάλλου προσκαλεί τακτικά τους τελευταίους σε διάφορες εκδηλώσεις προώθησης ελληνικών τροφίμων και ποτών, όπως λ.χ. στο πλαίσιο ελληνικών επιχειρηματικών αποστολών που έχουν επισκεφθεί το Βέλγιο, ο βαθμός ανταπόκρισής τους είναι ωστόσο προς το παρόν αρκετά χαμηλός και εστιάζουν αρκετά έντονα στον παράγοντα της τιμής των προσφερόμενων ελληνικών προϊόντων. 26

Οι αναπτυγμένες και οργανωμένες αγορές της Δ. Ευρώπης, μεταξύ των οποίων το Βέλγιο, απαιτούν συνεπή και συνεχή παρουσία, αφοσίωση στην επίτευξη της στοχευμένης προσπάθειας και αφιέρωση πόρων προκειμένου να τοποθετηθούν κατάλληλα τα εξαγόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες. Η επίτευξη οικονομιών κλίμακας, η προσήλωση στην τήρηση διαδικασιών και προδιαγραφών και ο έντονος ανταγωνισμός είναι το τρίπτυχο που χαρακτηρίζει τις δυτικοευρωπαϊκές αγορές και βέβαια το Βέλγιο. Από την μελέτη των τάσεων που εμφανίζουν οι ελληνικές εξαγωγές την τελευταία εξαετία, θεωρούμε ότι τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα, νωπά και μεταποιημένα, έχουν ιδιαίτερη δυναμική και προοπτικές στην αγορά του Βελγίου, καθώς το βελγικό καταναλωτικό κοινό είναι αρκετά εξοικειωμένο με την εικόνα τους, τις γευστικές τους ιδιότητες και την ποιότητά τους, κυρίως εξαιτίας του ισχυρού βελγικού τουριστικού ρεύματος προς την χώρα μας, αλλά και της έντονης παρουσίας ελληνικού ομογενειακού στοιχείου στο Βέλγιο. Ιδιαίτερα η αγορά των βιολογικών τροφίμων και ποτών γνωρίζει, όπως και σε άλλες προηγμένες δυτικές αγορές, ραγδαία ανάπτυξη και παρουσιάζει σημαντικές ευκαιρίες για σοβαρούς και συνεπείς Έλληνες παραγωγούς εξαγωγείς πιστοποιημένων βιολογικών αγροτικών προϊόντων. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί από πλευράς Ελλήνων εξαγωγέων στην ανάπτυξη και εκμετάλλευση καθαρά βελγικών καναλιών διανομής και διάθεσης βιολογικών προϊόντων. 27

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΛΥΣΙΔΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Bio-Planet S.A. Victor Demesmaekerstraat 167 B - 1500 Halle TVA-BE 0472.405.143 RPM Bruxelles Tél. : +322 363 50 10 Fax : +322 363 50 20 E-mail : bio-planet@bio-planet.be Sequoia Uccle Chaussée de Saint-Job, 532 Bruxelles 1180 Belgium +322 379 01 90 Fax: +322 379 01 99 Tous les jours de 9h à 19.30h Fermé le dimanche Sequoia Waterloo Chaussée de Bruxelles, 63 Waterloo 1410 Belgium +322 357 00 90 Fax: +322 357 00 99 Tous les jours de 9h à 19.30h Fermé le dimanche Sequoia Stockel Rue de l'eglise, 101 Bruxelles 1150 Belgium -+322 771 68 38

Fax: +322 771 40 18 Tous les jours de 9h à 19.30h Fermé le dimanche Sequoia Wavre Chaussée de Namur 223a Wavre 1300 Belgium +3210 77 01 56 Fax: +3210 45 27 66 Tous les jours de 8h à 19.30h Fermé le Dimanche SEQUOIA UCCLE / Showroom Literie Chaussée de Saint-Job 532 Uccle 1180 Belgium +322/379.01.90 Fax: Conseil personnalisé : sur rendez-vous uniquement. Showroom accessible durant les heures d'ouverture du magasin. Fermé le Dimanche

Bio Shop Den Teepot Shop: Monday to Saturday from 8h30 to 19h Restaurant: Monday to Saturday from 12h to 14h Contact : Jozef Deville Address : Rue des Chartreux, 66 1000 Brussels Tel. 00 32 2 511 94 02 Fax: 00 32 2 503 17 42 E-mail: den.teepot@gmail.com Website: www.bioshop.be Products Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables meal bread pasta rice milk - Dairy products - Meat replacements eggs - Oils and fats Bio Lounge Store Home delivery Restoration (not certified) Contact : Vincent Limbioul Address : Rue Education, 116-120 1000 Brussels Tel. : 0032 2 218 54 00 Fax : 0032 2 218 33 01 E-mail : biolounge1000@hotmail.com Website : www.biolounge.be Products Oils and fats - Dry products Manuka Sprl Store Contact : Paula and Caroline Saudoyez and Clement Address : rue du fort, 1 1060 Brussels Tel. : 0032 2 544 04 96 Fax : 0032 2 544 04 96 Products : Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables meal bread pasta rice milk - Dairy products meat - Meat replacements eggs - Oils and fats - Dry products

Tan Shop Store : Sale from Tuesday to Saturday from 11h to 23h. Restoration (not certified) Contact : Jo Van der Stichelen Address : Rue de l Aqueduc, 95 1050 Brussels Tel. : 0032 2 537 87 87 Fax : 0032 2 538 30 61 E-mail : info@tanclub.org Website : www.tanclub.org Products : Fruits Vegetables meal - Oils and fats - Dry products Tout l or du monde Store Contact : Antoine Suberville Address : Plattesteen, 7 1000 Brussels Tel. : 0032 2 513 07 10 Fax : 0032 2 513 21 11 E-mail : info@toutlordumonde.be Website : www.toutlordumonde.be Products : Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables pasta rice - Oils and fats - Dry products Dolma Shop: Monday to Saturday from 10h to 20h30 Restoration (not certified) Contact : Olivier Vin Address : Chaussée d Ixelles, 331 1050 Bruxelles Tel. 00 32 2 648 85 73 Fax: 00 32 2 644 63 42 E-mail: magasin@dolma.be Website: www.dolma.be Products Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables meal bread pasta rice milk - Dairy products - Meat replacements eggs - Oils and fats

L Essence sauvage sprl Store Tuesday to Friday from 10h to 18h - Saturday from 10h30 to 17h30 Contact : Christian Haas Address : Rue Fosse aux Loups, 19 1000 Brussels Tel. : 0032 2 217 78 95 Fax : 0032 2 219 38 75 E-mail : haas.fw@skynet.be Products Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables meal bread pasta rice milk - Dairy products - Meat replacements eggs - Oils and fats - Dry products La Table d'isis Store: Thuesday to Friday from 10h to 18h - Saturday from 10h30 to 17h30 Address : Rue Vanderkindere, 352 1180 Bruxelles Tel. : 0032 2 347 45 77 Fax : 0032 2 347 45 77 Products : Flour bread pasta rice milk - Dairy products meat - Meat replacements eggs Oils and fats Dry products Bio Shanti Shop: Monday to Friday from 9h to 19h Saturday from 10h to 18h Contact : Nicolas et Frank Lambein et Perry Address : Avenue Buyl, 70 1050 Bruxelles Tel. 00 32 2 647 88 60 Fax: 00 32 2 646 17 44 E-mail: bioshanti@skynet.be Website: www.bioshanti.be Products Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables meal bread pasta rice milk - Dairy products - Meat replacements eggs - Oils and fats

Natura Dietetique Store Monday from 14h to 18h30 and Thuesday to Saturday from 10h30 to 18h30 Contact : Mathar Address : Rue Général Fivé, 15 1040 Bruxelles Tel. : 0032 2 644 17 33 E-mail : naturadietetique@skynet.be Products Fruits Vegetables Fruit juices and vegetables Bread Pasta Rice Milk Dairy products Eggs Oils and fats Dry products Perle d'argan Transformer Store Home delivery Sales by Internet or in Store. Contact : Saber Abdullah Address : Boulevard Léopold II, 155 1080 Bruxelles Tel. : 0032 2 424 03 07 E-mail: info@perledargan.com Website: www.perledargan.com Products : Oils and fats

The Peas Store Markets Subscription Home delivery Restoration (not certified) Thuesday to Friday from 11h to 19h30 - Saterday from 9h to 14h - Sunday from 10h to 14h Labels : Biogarantie - Nature & Progrès Contact : Alexis Descampe Address : rue de Linthout, 176 1040 Etterbeek Tel. : 0032 2 735 26 35 Fax : 0032 2 735 26 35 E-mail: info@thepeas.be Website: www.thepeas.be Products Fruits Vegetables - Fruit juices and vegetables Meal Bread Pasta Rice Milk - Dairy products Meat Meat replacements Eggs - Oils and fats - Dry products L'Essence-Ciel Store: Monday to Friday from 10h to 18h30 - Saturday from 10h to 14h Subscription Contact : Francoise Lepage Address : Avenue de l'armée, 13 1040 Bruxelles Tel. : 0032 2 732 87 02 Fax : 0032 2 732 87 02 E-mail : essence-ciel@hotmail.com Products : Flour bread pasta rice milk - Dairy products meat - Meat replacements eggs Oils and fats Dry products

General Services Benelux SPRL BOULEVARD LOUIS METTEWIE 67, BTE 55 1080 MOLENBEEK-SAINT-JEAN Belgium +32 24141120 +32 24140945 info@gsbcleaning.be http://www.gsbcleaning.be Kompass ID : BE0293055 Registration number 1 : 0450876685 VAT number : BE0450876685 NACE 2008 : 4644, 6820 - Wholesale of china and glassware and cleaning materials, Rental and operating of own or leased real estate NACE-BEL (BE 2008) : 46442, 68201 - Groothandel in reinigingsmiddelen, Verhuur en exploitatie van eigen of geleasd residentieel onroerend goed, exclusief sociale woningen ISIC 4 (WORLD) : 4649, 6810 - Wholesale of other household goods, Real estate activities with own or leased property General Information Legal form : Sprl Established date : 1993 Gross Turnover (2013) : 250000 EUR Gross turnover range (2013) : Under 500 000 EUR Company type : Head Office Company size : 10-19 Exact company size : 10 Employees (company address) : 10-19 Exact company size : 10 Spoken languages : French, Dutch, English Import country : Western Europe, Asia-Pacific, Middle East - China, France, Italy, Turkey Executive Information Mr. Norbert Putman : Principal Executive/Proprietor Activities Vente de matériel et produits de nettoyage, machines & accessoires Main activities 05930 Soap, cleaning products and detergents, organic 24320 Cleaning products and detergents 24330 Cleaning products and detergents, by use Secondary activities 24370 Indoor deodorants and air fresheners 24380 Polishes 24420 Brushes, industrial use 24430 Brushes, domestic use 24440 Brooms, industrial use 24450 Brooms, domestic use 24490 Sponges 24500 Kitchen and cleaning cloths 24620 Sweepers and floor scrubber driers 24630 Floor polishers and scrubbers 24640 Vacuum cleaners 0593001 Cleaning products and detergents, organic (Distributor) 0593015 Laundry soaps, organic (Distributor) 2443005 Brushes, rubber, domestic (Distributor) 2443006 Brushes, plastic, domestic (Distributor) 2462008 Sweeping machines, commercial (Distributor) File generated on 25 January 2016 at 13:42 1

2463016 Floor scrubber driers, electric, commercial (Distributor) 2464018 Vacuum cleaners, electric, commercial (Distributor) File generated on 25 January 2016 at 13:42 2

Dicogel - Begro BVBA TOMBRUGSTRAAT 1 8850 ARDOOIE Belgium +32 51744901 +32 51744088 info@begro.be http://www.begro.be Kompass ID : BE0000333 Registration number 1 : 0411561991 VAT number : BE0411561991 NACE 2008 : 4631 - Wholesale of fruit and vegetables NACE-BEL (BE 2008) : 46319 - Groothandel in groenten en fruit, m.u.v. consumptieaardappelen ISIC 4 (WORLD) : 4630 - Wholesale of food, beverages and tobacco General Information Legal form : Bvba Established date : 1918 Gross Turnover (2013) : 20599774 EUR Gross turnover range (2013) : 10 to 25 million EUR Company type : Head Office Company size : 20-49 Employees (company address) : 20-49 Spoken languages : Dutch, English Import country : Western Europe - France, Netherlands Export region : Western Europe Executive Information Mr. Roger Dick : Principal Executive/Proprietor Activities Handel in groenten voor de voedingssector - Diepvriesproducten. Main activities 02210 Root vegetables 02220 Tuberous and rhizome vegetables 02250 Leaf vegetables 0225004 Spinach (Distributor) 0225010 Beans, butter (Distributor) 0225011 Beans, French, haricot (Distributor) 0225030 Peas (Distributor) 0225031 Mangetout/sugar peas (Distributor) 0225035 Cabbages (Distributor) 0225036 Curly kale/borecole (Distributor) 0225040 Leeks (Distributor) 0225045 Swiss chard/seakale beet (Distributor) 0225050 Celery (Distributor) Secondary activities 02270 Stalk vegetables 02580 Sugar plants and crops 05170 Vegetables, organically farmed 02100 Fodder plants 02230 Pulses and legumes 02600 Oilseed plants and crops 0210007 Sainfoin (Distributor) 0221002 Beetroot (Distributor) File generated on 25 January 2016 at 13:42 3