Η φαινυλκετονουρία,γνωστή και ως PKU έχει αναγνωριστει για πρώτη φορά από τον γιατρό Asbjørn Følling στη Νορβηγία το 1934. Η φαινυλκετονουρία (PKU) μπορεί να ορισθεί ως μια σπάνια μεταβολική διαταραχή που οφείλεται στην ανικανότητα του ήπατος να παράγει ένα ένζυμο, την υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης. Είναι η πιο συχνή πάθηση που συνδέεται με τον μεταβολισμό των αμινοξέων και εμφανίζεται μια φορά κάθε 15,000 γεννήσεις. Αν η πάθηση δεν αντιμετωπιστεί ταχύτατα μετά τη γέννηση, τότε επηρεάζεται το νευρικό σύστημα με αποτέλεσμα την εμφάνιση νευρολογικών ανωμαλιών και πνευματική καθυστέρηση. 1
Η μεταβολική πάθηση της φαινυλκετονουρίας οφείλεται σε μετάλλαξη στο γονίδιο που κωδικοποιεί τη πρωτείνη/ένζυμο υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης. Η υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης (PheOH) καταλύει τη μετατροπή του αμινοξέως φαινυλαλανίνη που φαινεται στα αριστερα, στο αμινοξύ τυροσίνη που φαινεται στα δεξιά. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στα δυο αμινοξέα είναι μια υδροξυλομάδα(το κοκκινο βέλος). Οι μεταλλάξεις αυτές προκαλούν ή απώλεια της καταλυτικής δράσης του ενζύμου ή μείωση της σταθερότητας του. Και στις δυο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι η αύξηση στη συγκέντρωσης φαινυλαλανίνης στη κυκλοφορία του αίματος. Η ελεύθερη φαινυλαλανίνη είναι νευροτοξική και προκαλεί πνευματική καθυστέρηση. Έχουν αναγνωριστεί τουλάχιστον 400 διαφορετικές μεταλλάξεις στο συγκεκριμένο γονίδιο. 2
Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης (ο κίτρινος κύκλος στην εικόνα ) (PheOH) καταλύει τη μετατροπή του αμινοξέως φαινυλαλανίνη στο αμινοξύ τυροσίνη. Το ένζυμο αυτό που λειτουργεί στο συκώτι, μετατρέπει τη φαινυλαλανίνη σε μια ουσία που ονομάζεται σε συντομία DOPA και η οποία είναι απαραίτητη για τη σύνθεση των ορμονών ανδρεναλίνη και νορανδρεναλίνη αλλά και για τη σκούρα χρωστική μελανίνη. Η τυροσίνη λαμβάνει μέρος στη σύνθεση των ορμονών θυροξίνη και τριιοδοθυρονίνη. Η περίσσεια τυροσίνης διασπάται σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό με μεταβολικά μονοπάτια που την εισάγουν στις διαδικασίες της κυτταρικής αναπνοής και στο κύκλο Krebs. Απώλεια της καταλυτικής δράσης του ενζύμου υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης έχει καταστροφικά αποτελέσματα για τον οργανισμό. Η φαινυλαλανίνη συγκεντρώνεται και μπορεί να μετατραπεί σε διάφορες ούσιες οι οποίες όμως δεν απομονώνονται αποτελεσματικά από τα νεφρά με αποτέλεσμα να καταλήγουν στα ούρα δίνοντας τους τη χαρακτηριστική οσμή. Επιπλέον οι ούσιες αύτες εισέρχονται στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό και καταλήγουν στον εγκέφαλο προκαλώντας πνευματική καθυστέρηση. Άλλα χαρακτηριστικά ατόμων με PKU είναι ο αλφισμός λόγω της έλλειψης μελανίνης, η καταστροφή βασικών οργάνων και επιληψία. 3
Το γονίδιο που κωδικοποιεί τη πρωτείνη του ενζύμου υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης έχει χαρτογραφηθεί στο μακρύ σκέλος του χρωμοσώματος 12 απο το σημείο 12q22 μέχρι το σημείο 12q24.1 που φαίνεται με κόκκινο χρώμα στο πιο πάνω σχήμα. Το τμήμα DNA με το γονίδιο έχει μήκος περίπου 100χιλιάδες ζεύγη αζωτούχων βάσεων με 13 εξώνια ενώ το λειτουργικό ένζυμο αποτελείται από 452 αμινοξέα. 4
Η PKU παρουσιάζει αυτοσωμική υπολειπόμενη κληρονομικότητα. Αυτό σημαίνει για να εμφανίσει κάποιος τη πάθηση πρέπει να έχει τη μετάλλαξη και στα δυο χρωμοσώματα 12 στο γονιδίωμα του, δηλαδή να έχει δυο μεταλλαγμένα γονίδια. Ο φορέας ενός μεταλλαγμένου γονιδίου δεν εμφανίζει συμπτώματα ο ίδιος αλλά μπορεί να μεταδώσει το μεταλλαγμένο γονίδιο στο παιδί του. Σε περίπτωση που και οι δυο γονείς είναι φορείς της μετάλλαξης, τότε κάθε εγκυμοσύνη έχει 25% πιθανότητα να είναι παιδί με φαινυλκετονουρία. 5
Τα νεογνά με PKU δεν έχουν αρχικά κανένα σύμπτωμα. Ελέγχονται συνήθως 24 ώρες μετά που ξεκινούν να παίρνουν γάλα. Αν διαγνωστούν, θετικά για τη PKU, τότε ακολουθούν μια ειδική δίαιτα φτωχή σε πρωτείνες η οποία τους επιτρέπει να έχουν μια φυσιολογική ζωή. Δηλαδή πρέπει να αποφεύγουν το κρέας,τα γαλακτοκομικά,τα όσπρια,τους ξηρούς καρπούς και τα αυγά.η κατανάλωση τών τροφών αυτων σε μικρές ποσότητες σε κατα καιρούς δεν τους προκαλεί πρόβλήματα. 6
7
8